ءبىز «ءۇش تۇعىرى ءتىل» دەپ قانشا ايعايلاعانىمىزبەن، حالىقتىڭ كوبى اعىلشىن تىلىنەن جۇرداي. ءتىپتى باسىم كوپ بولىگى. سوندىقتان، ولار الەمدىك اقپاراتتان قاعىس قالىپ جاتادى. وتاندىق باق-تىڭ جاس كەلىندەي سىزىلعان اقپاراتى ولاردى تارتپايدى. اسىرەسە، قىتايدىڭ گەنوتسيدتىك ەزگىسىنە ۇشىراعان شىڭجاڭداعى قازاقتار تاعدىرى تۋرالى ورتەنىپ تۇرعان تاقىرىپتى ءبىزدىڭ باق جازۋدان قالعان. جازسا دا تام-تۇمداپ قانا سيپاي قامشىلىپ جازادى...
ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبىزدىڭ حالىقتىڭ باسىم ءبىر بولىگى الەمدىك ەركىن اقپاراتتان كەنجە قالىپ جاتاتىنى جاسىرىن ەمەس.

سوڭعى ءتورت-بەس جىلدىڭ كولەمىندە سول بوستىقتى سەرىكجان ءبىلاشۇلى ءبىر ءوزى تولىقتىرىپ كەلەدى. قازىر ونىڭ تىڭدارمانى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ كوبەيۋدە. مىنە، ۇستىنەن ەكىنشى مارتە قىلمىستىق ءىس قوزعالۋىنا بايلانىستى، سەرىكجان ءبىلاشۇلى ءبىر اپتادان بەرى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ەفيرگە شىقپاي قالىپ ەدى، قۇلاققا تۇرعان تاناداي جىم-جىرتتىق ورنادى. حالىقتىڭ حالىقارالىق اقپاراتتان، اسىرەسە اقش-قىتاي اراسىنداعى تەكەتىرەستەن حابارسىز قالىپ، سۋساي باستاعانى ءبىلىندى. ءوزىنىڭ دە شىدامى ساۋسىلعان بولۋ كەرەك، كەشەدەن بەرى لەكسياسىن قايتا جالعاستىرا باستاپتى.

مىسالى، اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ قىتاي تۋرالى «امەريكانىڭ قىتايعا قارىمتاسى» دەگەن لەكتسياسىن ءبىر كۇندە 55 415 ادام كورىپ ۇلگىرگەن. ءتىپتى، كەيبىر شىعارىلىمدارىنىڭ كورىلىمى نەشە ءجۇز مىڭداپ كەتەتىنى بار. مۇنداي كورىلىم مەملەكەتتىك ەلەكتروندى باق-تا دا كوپ كەزدەسە بەرمەيتىن شىعار دەپ ويلايمىن. كەيدە، سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ كورىلىمى وتاندىق باق-تى قويىپ، اقش-تىڭ «ازاتتىق راديوسىنىڭ» سايتىنىڭ ءوزىن شاڭ قاپتىرىپ كەتەتىنى بار...

كورىلىم سانى ءوز الدىنا، ءبىزدى قۋانتقانى – سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ بۇل جولى وتە قىسقا ءارى نۇسقا سويلەگەنى. مىنە، نەبارى 9 مينۋت 12 سەكۋند قانا اقش باسىلىمىنا شولۋ جاساپتى. ارتىق ءبىر اۋىز ءسوز جوق. وعاش ارەكەت تە كوزگە شالىقپايدى. قارا كوزاينەكتى تاعىپ الىپ، قازاقتىڭ دارحان دالاسىنىڭ تورىندە كوسىلتىپ تۇر. راحاتتانىپ تىڭدادىق.

داۋ جوق، سەرىكجان ءبىلاشۇلى وتە ءبىلىمدى، جان-جاقتىلى دارىندى ازامات. ول كەز-كەلگەن اقپاراتقا تەرەڭ ءوڭىلىپ، ءار قىرىنان ءيىن قاندىرىپ تالداۋ جاساي بىلەدى جانە جەتكىزىپ تۇرىپ ايتىپ بەرە الادى. ءوزى قوپارىپ تاپقان اقپاراتتىڭ بارىنە ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مۇددە تۇرعىسىنان قارايدى. قازاقستان مەن قازاقتىڭ مۇدەسسىنە قايشى اقپاراتتى جەتى قابات جەردىڭ استىنان بولسا دا تاۋىپ شىعىپ، تاپتاپ تاستايدى.

سەرىكجان ءبىلاشۇلى شەتەل اقپاراتىن اۋدارىپ تارتۋشى عانا ەمەس، شەتەلدىك اقپاراتتىڭ سەنىمدى بۇلاق كوزىنە اينالعان تۇلعا. قىتاي قىسىمىنداعى قازاقتار تۋرالى دۇنيەجۇزىنىڭ ەڭ ىقپالدى باسىلىمدارى سەرىكجان اشقان شىندىققا سۇيەنىپ اقپارات تاراتىپ كەلە جاتقانى تاعى شىندىق.

ال، ونىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگى – كوپىرىپ ۇزاق سويلەيتىنى، ءبىردى ايتىپ كەلە جاتىپ، ەكىنشىگە، وندان ءۇشىنشى ءبىر تەماعا كەتىپ قالاتىندىعى ەدى. بۇل مەنىڭ عانا ەمەس، جالپى تىڭدارماننىڭ كوپ ايتاتىن پىكىرى ءارى تاعاتىن كىناسى.
ودان قالا بەردى، ازداپ ماقتانىپ كەتەتىنى مەن بۇرىنعى اتقارعان ەڭبەكتەرىن كوپ قايتالاي بەرەتىندىگى جۇرتتى جالىقتىرىپ جىبەرەتىن.

عايىپتان تايىپ، الدە ءبىر ەلدىڭ پرەزيدەنتى نەمەسە پرەمەر-ءمينيسترى «ءاي، اناۋ الەمدى شۋلاتىپ جۇرگەن سەرىكجان ءبىلاش دەگەن قازاقتىڭ ءبىر ءسوزىن اكەلشى، ءوز قۇلاعىممەن ەستيىنشى!» دەسە، ونىڭ كومەكشىلەرى نەمەسە ءباسپاسوز حاتشىلارى اتقورانىڭ قاسىندا تالتايىپ جاتىپ ساعاتتاپ جاساعان ۇزىن سونار لەكتسيالاردىڭ قايسىسىن اپارارىن بىلمەي، ساسىپ قالاما دەپ الاڭداعانىمىز دا، قىنجىلعانىمىز دا جاسىرىن ەمەس. قازىر كىم-كىمگە دە ۋاقىت تاپشى. سول ءۇشىن تىڭدارماندى دا اياۋ كەرەك. بارلىق شىعارىلىمىن ەليتانىڭ دەڭگەيىنە بەيىمدەپ جاساعانى دۇرىس!

ءۇشىنشى ءبىر كەمشىلىگى – «زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە» ات قويىپ، ايدار تاعىپ، كوپ جازعىراتىنى.

ءيا، بۇل كەمشىلىگى بار جانە ۇنەمى جالعاسىپ كەلەدى. بۇل – ءسىرا، كوپە-كورنەۋ مۇحتار شاحانوۆ اعاسىنان جۇققان ۆيرۋس بولسا كەرەك دەپ ويلايمىن. دۇرىس ەمەس، قويۋ كەرەك مۇنداي جامان ادەتتى!

مىنە، كورىپ وتىرسىزدار، «امەريكانىڭ قىتايعا قارىمتاسى» اتتى كەشەگى لەكتسياسىندا سونىڭ بىرەۋى دە جوق. ەڭ جاڭا اقپاراتتى ءاپ-ادەمى ايتىپ شىقتى جانە سوڭىندا وعان ءوزىنىڭ كوزقاراسىن قوسىپ قويدى. بولجامى دا كوكەيگە تونىپ تۇر.

جانە قايتالاپ ايتايىن، سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ وتە تالانتتى جىگىت. ۇلكەن پاتريوت. ۋاقىت تۋدىرعان تۇلعا. قازىرگى تاڭدا ونىڭ الدىنا «قىتايداعى قازاق ماسەلەسى» تاقىرىبىندا ونىڭ الدىنا تۇسە قوياتىن ادامدى ءبىز كورىپ تۇرعام جوقپىز. اتالعان ماسەلە تۋىنداعاندا، ول تەڭدەسسىز ەرلىك جاسادى. شىڭجاڭداعى تۋىستارى قىتاي كونتسلاگەرىنە قامالعان جۇرتتىڭ مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورگانداردان گورى، وسى سەرىكجان ءبىلاشۇلىنا كوبىرەك جۇگىنگەنىن دە اتاپ ايتۋىمىز كەرەك!

ءسويتىپ، ول ايداي الەمنىڭ الدىندا قازاق باسىنا تونگەن سول ناۋبەتتىڭ اششى شىندىعىن اشتى، وكسىككە تولى ءتىرى شەجىرەسىن جاسادى.

تارلان ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي اعامىز «سەرىكجان دەگەن سول باتىر ءوز ارەكەتتەرىمەن اقش قۋاتىن پايدالانىپ، ۇلى يمپەريا قىتايدى اقش-تىڭ قولىمەن سانكتسيالارعا تۇنشىقتىرماق. سونىمەن، ءبىر قازاقتىڭ باتىرى، قازاقستاننىڭ وتىنىشتەرىنە قۇلاق اسپاعان ۇلى يمپەريا قىتايدى، وڭدىرماي سۇرىندىرمەك جانە سولاي بولادى. قارا دا تۇر! قىتايدا جانشىلعان قازاق پەن ۇيعىردىڭ نامىسى مەن كوز جاسىنىڭ ەسەسى مەن ءوشىن الىپ بەردى. راحمەت ساعان اڭعال باتىر!» -دەپ جازىپتى 2019 جىلعى 19 ناۋرىز كۇنى ءوزىنىڭ فب- داعى پاراقشاسىنا.

ازەكەڭنىڭ ايتقانى اينىماي كەلدى. قازىر «اقش قىتايدى كەلىسىمگە قول قويدىردى، تىعىرىققا تىرەدى...»-دەپ، ەكىنىڭ ءبىرى ايتىپ جاتىر.
دەمەك، بۇل – ءبىزدىڭ əۋ باستا جوسپارلاعان ەڭ باستى ماقساتىمىز وتە ءسəتتى ورىندالدى دەگەن ءسوز!

سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ بۇل ارەكەتى – ءبىر جاعىنان قىتايداعى قازاق ماسەلەسىن شەشۋدە ءبىزدىڭ مەملەكەتكە ءبىرشاما جەڭىلدىك تۋدىردى، ەكىنشى جاعىنان ازاماتتىق قاۋىمنىڭ دا كۇشىن سىنعا سالدى دەپ ويلايمىن.
وتكەن عاسىرعا كوز سالساق، قىتاي كومۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق بيلىگىن الاڭداتقان شىڭىس تۇركىستان قازاقتارىنىڭ اراسىندا ساناۋلى عانا تۇلعالار بولعان ەكەن. مىسالى، وسپان يسلامۇلى، قاليبەك حاكىم رايىمبەكۇلى، كەشەگى ايتان ءنۇسىپحانۇلى مەن بۇگىن قاسىمىزدا جۇرگەن الىمعازى داۋلەتقان. ايتان مەن الىمعازى اعالارىمىز الپىسىنشى جىلدارى شىڭجاڭ ولكەسىن تىكەسىنەن تىك تۇرعىزعان جىگىتتەر ەدى. «مادەنيەت زور توڭكەرىسىنىڭ» قازاقتارعا اسىرا سىلتەنىپ جاتقانىن ايتىپ، الەكەڭنىڭ سول كەزدەگى قىتاي پرەمەر-ءمينيسترى چجوۋ ەنلايدىڭ حاتشىسى جۋ فىڭمەن بەجيىڭدە كەزىككەنىن، ايتاننىڭ تەلەفونمەن سويلەسكەنىن الىمعازى اعادان سۇراساڭىز، جىردان قىزىق قىپ ايتىپ بەرەدى.

سوسىن، قىتايدىڭ توبە شاشىن تىك تۇرعىزعان قازاق– وسى سەرىكجان ءبىلاشۇلى. سەرىكجان قىتايدىڭ عانا ەمەس، ەۋرووداقتىڭ، ەۋروپارلامەنتتىڭ، اقش كونگرەسسىنىڭ نازارىندا تۇرعان جەرلەسىمىز! وتكەن جىلى سەرىكجان ءبىلاشۇلى قاماققا الىنعاندا ەلىمىزدەگى اقش، گەرمانيا باستاعان باستاعان مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلەرىنىڭ شۋ ەتە ءتۇسۋى، قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ وكىلى لۋ كانگدىڭ پىكىر ءبىلدىرۋى – سونىڭ دالەلى.

دەمەك، بۇگىنگى كۇندە سەرىكجان ءبىلاشۇلى ابدەن ساياسيلانعان تۇلعاعا اينالدى. اتاعى مەن داڭقى جەر جارىپ تۇر. ارينە، ءوز ەڭبەگى مەن تالانتىنىڭ ارقاسىندا جانە ۇلتىنا جاساعان ۇلى ەڭبەگى ءۇشىن. مەن دە ونىڭ كوپ ارەكەتىن قابىلداي المايمىن. بىراق، ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا; مويىنداساق تا، مويىنداماساق تا; جاقسى كورسەك تە، جەك كورسەك تە سەرىكجان ءبىلاشۇلى اناۋ-مىناۋدىڭ قولى جەتە بيىككە كوتەرىلىپ كەتتى. ەگەر، ەرتەڭ قىتاي كومۋنيستىك پارتياسى قۇلاسا، ونىڭ كۇيرەۋىنە ۇلكەن ءبىر تاس لاقتىرعان سەرىكجان ءبىلاشۇلى بولىپ، تاريحققا قالادى. قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن، ول سوتتالىپ، تۇرمەگە قامالسا دا قازاقستاننىڭ قۇلاعىنان قيقۋ كەتپەسى انىق.
ەندى، وسىنداي بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن ادامنىڭ ءار ءسوزى مەن باسقان قادامى جۇرتتىڭ باقىلاۋىندا بولادى. ءار ءسوزى مەن ارەكەتىنەن ەل ساياسات ىزدەيدى. ءتىپتى، وتىرعان وتىرىسىنان دا، جۇرگەن جۇرىسىنەن دە. ارتىنان الۋان ءتۇرلى ءسوز ەرەتىنى دە، ول تۋرالى ءتۇرلى بولجامدار جاسالاتىنى دا قالىپتى جاعداي ەسەپتەلەدى.

قانشا بيىككە كوتەرىلسە دە سەرىكجان ءبىلاشۇلى – قازاق دەگەن باتىر حالىقتىڭ ۇلى. ۇلتتىڭ جولىنداعى ۇلى كۇرەستە تابان تىرەر تياناعى – قاسيەتتى قازاقستان. سىرت كوز – باتىس پەن شىعىس سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ ءسوزى مەن ارەكەتىنە قاراپ، ونىڭ تۋعان ۇلتىنىڭ بۇكىل بولىمىسىن، ۇلتتىق سانا-سەزىمىنىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەنىن باعالايدى. مەملەكەتىنىڭ دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا، ءسوز ەركىندىگىنە بولعان ۇستانىمىن مەجەلەيدى.

باتىس پەن شىعىستى بىلاي قويعاندا، جوعارىدا ايتتىق، سەرىكجان ءبىلاشۇلىن ءوزىنىڭ تۋعان حالقىنىڭ باسىم كوپ بولىگى قولدايدى، جاقسى كورەدى. جاقتاسى دا، قارسىلاستارى دا ونىڭ ءار لەكتسياسىن جاستانىپ جاتىپ، قۇنىعا تىڭدايدى. مىنە، ۇستىنەن ەكىنشى مارتە ءىس قوزالىپ ەدى، حالىقتىڭ باسىم كوپ بولىگى تاعى قورعاپ شىعا كەلدى.

ەندى، سەرىكجان ءبىلاشۇلىن جاقسى كورگەن سول جۇرتتىڭ وعان قويار تالابى دا، كۇتەر ءۇمىتى دە از بولماسا كەرەك.

ەگەر، الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن ءاربىر تۇلعا ءوزىنىڭ جاقتاستارىنىڭ ادال نيەتپەن ايتقان تالاپ-تىلەگىن، كۇتكەن ءۇمىتىن ءبىرىنشى ورىنعا قويىپ، كۇندەلىكتى ءىس-ارەكەتىمەن بۇلجىتپاي ورىنداي بىلسە، وندا ونىڭ قارسىلاستارى مەن باسەكەلەستەرىنىڭ جاپقان جالاسى مەن تاققان ايىبى ساۋدىراپ دالادا قالماق.

قىسقاسى، تانىمال تۇلعا ءۇشىن اتاق پەن ابىرويدى ۇلتتىق ماقساتقا دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ دە – ۇلكەن ونەر!

مۇنىڭ اتى – «ساياسي مادەنيت» دەپ اتالادى.

كەيدە مەملەكتتى دە تىم الاڭداتا بەرمەي، اياعانى ءجون...

جۇرتتى الاڭداتىپ كەلگەن تاعى ءبىر ءتۇيىن – سەرىكجان ءبىلاشۇلىنىڭ «كادر ماسەلەسى».

ءبىز جاقسى بىلەمىز، ۇلت تاعدىرى جولىندا كۇرەسىپ جۇرگەن ءاربىر ازامات ارقاشان قولداۋشىعا ءزارۋ. اتاقتى ادامداردىڭ قاسىندا ءجۇرۋ، ونىمەن دوس بولۋ – ول دا قيىننىڭ قيىنى. ەڭ جاقسىسى، اتاق شىعارۋشىلار مەن جەڭىل ويلى ازاماتتاردىڭ سەرىكجان ءبىلاشۇلىنان اۋلاق جۇرگەنى ءابزال. تەك، تەمىردەي ءتوزىمدى، ۋادەگە تاستاي بەرىك، جاۋاپكەرشىلىگى وتە جوعارى، وزىنە نىق سەنگەن، ەرتەڭ پىلگە ۇرگەن قاندەننىڭ كەبىن كيىپ، جۇرت الدىندا ماسقارا كۇيگە ءتۇسىپ قالماسىن و باستان ويلاي بىلەتىن قىز-جىگىتتەر عانا وعان سەرىك بولعانى دۇرىس...

قىتاي بيلىگى شىڭجاڭداعى قازاققا جاساپ جاتقان ساياسي قىسىمىن توقتاتپاسا، ول بۇل كۇرەسىن جالعاستىرا بەرەتىنىن سەرىكجان ءبىلاشۇلى ۇنەمى اشىق جاريالاپ كەلەدى.

شەتتەگى قازاقتار – ءبىزدىڭ جانىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى. ولاردىڭ باسىنا قارا بۇلت ۇيرىلسە، ءبىزدىڭ تىرلىگىمىزدىڭ ءمانى دە، ءسانى دە جوق. ولاردىڭ بىزدەن باسقا سۇيەنەر پاناسى، ىزدەر جوقتاۋشىسى جوق. ۇلتىڭنىڭ تاعدىرىن شەشۋ جولىنداعى كۇرەس – كۇرەستەردىڭ ءۇلىسى، ۇلتىڭنىڭ مۇددەسىن قورعاۋ جولىنداعى ءولىم – ولىمدەردىڭ داڭقتىسى. ۇلتتىڭ قاسىرەتى تۇتاتقان كەك پەن نامىس قوسىلعان جەردە نايزاعاي ويناپ، الاپات جارىلىستار دۇركىن-دۇركىن بولىپ تۇرادى.

سەرىكجانداي نامىسى تاس جارعان، ارىستانداي اقىرىپ تۇرعان سۇراپىلدان سىزىلعان «ستاندارتنىي» ساياساتشى جاساي قويۋ، ارينە، قيىن.
دەي تۇرعانمەن، ءوز باسىم ونىڭ كەشەگى «امەريكانىڭ قىتايعا قارىمتاسى» اتتى لەكتسياسىن ءار شىعارىلىمىنىڭ ولشەمى ەتكەنىن، مۇمكىندىك بولسا سول دەڭگەيدەن تومەن تۇسپەگەنىن قالار ەدىم.

سوندا عانا مىناداي اۋمالى-توكپەلى زاماندا قۇدا دا، قۇداعاي دا تىنىش بولۋى مۇمكىن.

ال، ونىڭ ۇستىنەن قوزعالىپ جاتقان ەكى قىلمىستىق ىسكە كەلسەك، ونى زاڭ اياسىندا سوت شەشەدى!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz