تاياۋدا الماتىدا اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى بولىپ تاعايىندالعان ايدا بالاەۆانىڭ قازاقتىلدى گازەت جانە سايت باسشىلارىمەن كەزدەسۋى تۋرالى قىسقاشا حابار جازعان بولاتىنبىز. ونداعى كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى تاعى دا قايتالاپ وتەيىك.

1. ەڭ الدىمەن وتكەندە ەلىمىزدەگى باق باسشىلارى قر پرەزيدەنتى ق.توقاەۆقا جازعان «قازاق ءباسپاسوزىنىڭ باسىنا زور قاۋىپ ءتونىپ تۇر» اتتى اشىق حاتتاعى كوتەرىلگەن وزەكتى ماسەلەلەر ايتىلدى. بۇل قازاق ءباسپاسوزى تۋرالى پروبلەمالار باياعىدان شيرەك عاسىر بولدى جازىلىپ كەلە جاتقانىنا. وسىدان ءبىر اي بۇرىن «قازاقستان ءداۋىرى» گازەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن، بارلىق گازەت باسشىلارى قول قويىپ، پرەزيدەنتكە جەتكەن، ءبىز سونى ءمينيستردىڭ ەسىنە سالدىق.

ەڭ باستىسى قازاق باسىلىمدارىنىڭ جازىلىمى ماسەلەسىنىڭ بۇگىنگىدەي ينتەرنەت زامانىندا قيىن جاعدايدا قالىپ وتىرعاندىعى، مەملەكەت يدەولوگياسىن جۇرگىزىپ وتىرعان قازاق باسىلىمدارىنا ۇكىمەت تە قولداۋ كورسەتپەسە بولمايدى. ، ءتىپتى، قازاق باسىلىمدارىن ساتاتىن دۇڭگىرشەكتەر جۇيەسىنىڭ دە جوقتىعى ءسوز بولدى. «قازپوشتانىڭ» اۋىلدارعا باسىلىم جەتكىزۋى كوپ ۋاقىت الاتىندىقتان، وڭىرلەردەگى تيراجداردى سول جەرگىلىكتى باسپاحانالاردا باسۋعا كەلىسىم جاساۋ ماسەلەسى ۇسىنىلدى.

2. يدەولوگياداعى تەلەارنانىڭ ءرولى تۋرالى «قازاق ءۇنى» پورتالىندا جاريالانعان بەلگىلى كينو جانە تەاتر تارلانى تالعات تەمەنوۆتىڭ اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆاعا جازعان حاتىنداعى وتكىر ماسەلەلەر دە ءسوز بولدى.
ۇلتتىق كەڭەستىڭ العاشقى وتىرىسىندا ۇلتتىق يدەولوگيا ماسەلەلەرىندە كوتەرگەندەي، شەتەل ۇزدىك بالالار ارنالارىنداعى مۋلتفيلمدەردى قازاقشاعا اۋدارىپ، «بالاپان» ارناسىنان كورسەتۋ ماسەلەسىن ءسوز ەتتىك. ويتكەنى ورىسشا بالاباقشالارعا بارمايتىن قازاق بالالارىنىڭ ءوزى وسى تەلەارنالار ارقىلى ورىسشا ارالاستىرىپ سويلەۋگە ويىسىپ بارادى.

3. ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، رەسەي باسىلىمدارىنىڭ قاۋىپتى دەڭگەيدەگى باسىمدىعى، قازاق قارجىسىن مولىنان الىپ وتىرعان ءورىستىلدى باق­-تاردىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە قارسى ساياساتى تۋرالى ايتىلدى.

4. «قازاق ادەبيەتى» گازەتى باس رەداكتورى، جازۋشى داۋرەن قۋات تا ءورىستىلدى باق ماسەلەسىنە قازاقتىلدى باق-تاردان كوپ قارجى بولىنەتىن ءداستۇر ءالى قالماي كەلە جاتقانىن، ەندەشە ولارعا ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەسى، تاريحى مەن مادەنيەتىن ناسيحاتتايتىن تاقىرىپتار بەرۋ كەرەكتىگىن دۇرىس كوتەردى.

5. «ادىرنا.كز» پەن «دالانيۋس.كز» سايتتارى باس رەداكتورلارى ارمان اۋباكىر مەن دۋمان بىقاي الەۋمەتتىك جەلىلەردى پايدالانۋ ارتىقشىلىقتارىن قوزعادى.

6. سونىمەن بىرگە قازاقتىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ وسكەنى، بيلىك ورىندارىنداعى قارسىلىقتارعا قاراماستان مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋدى تالاپ ەتكەن ۇلت زيالىلارىنىڭ «قازاق ءۇنى» سايتىنداعى اشىق حاتىنا ەكى اپتادا 100 مىڭنان اسا قول قويىلىپ، قازىر 120 مىڭنان اسىپ كەتكەنى، 850 مىڭعا جۋىق وقىرمان وقىعانىنا شەشىم قابىلدايتىن ءتيىستى ورىندار باسا نازار اۋدارۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.

ايدا عالىمقىزى بارلىق باق باسشىلارى سوزدەرى مەن كوتەرگەن ماسەلەلەرىن، ۇسىنىستارىن جازىپ الىپ، نازارعا الاتىنىن ايتتى. سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ حالىققا جەتۋى ماسەلەسىن اتاپ كورسەتتى.

«كەتپەننىڭ باسىن باسساڭ، سابى ماڭدايىڭا سارت ەتە قالادى!»

جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، قازاق قارجىسىن مولىنان الىپ وتىرعان ءورىستىلدى باق­-تاردىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە قارسى ساياساتى تۋرالى ايتىپ اۋىز جيعانشا، سول ءسوزىمىزدى راستاپ، ەرتەڭىنە-اق بار جۇمىسى ۇنەمى ۇلت مۇددەسىنە قارسى شىعۋ بولىپ كەلە جاتقان «سەنترال ازيا مونيتور» باسىلىمى «قازاق باسىلىمدارى قارجى سۇراپ جاتىر» دەپ ويبايعا باستى…

«ۆەد، پو يح ۋتۆەرجدەنيام، يمەننو كازاحسكيە ماسس-مەديا (ي تولكو وني!) ياۆليايۋتسيا پروۆودنيكامي گوسۋدارستۆەننوي يدەولوگي»-دەپ، وزدەرى مويىنداعان شىندىق شىمبايلارىنا باتىپ كەتكەنىن دە جاسىرماپتى. ارينە، بۇل جەردە «قازاق باسىلىمدارى ۇلتتىق پارتيانىڭ ءرولىن اتقارۋدا» (ەرلان قارين) دەگەن ءبىر اۋىز باعانىڭ ءوزى دە جەتكىلىكتى.

1. بىرىنشىدەن قازاق باسىلىمدارى ءورىستىلدى باسىلىمدار باياعىدان الىپ كەلە جاتقانداي مول قارجى سۇراعان جوق، جازىلۋشىلارى اۋىلداردا بولعاندىقتان، كارانتين كەزىندە تاراتا الماي قالعان باسىلىمداردىڭ جازىلىمىنا قولداۋ كورسەتۋدى سۇرادى. ەكىنشىدەن، ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ تولەيتىن پايىزىمەن بايىپ وتىرعان بانكتەرگە ۇلتتىق قوردان 10 ملرد تولەگەندە ەشتەڭە دەمەگەن، كەشە كارانتينگە بايلانىستى ەلىمىزدىڭ 361 الپاۋىت كاسىپورىندارى حالىق قازىناسىنان تاعى دا ميللياردتار الاتىن بولعاندا ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاعان، وزدەرى مەملەكەتتەن مول قارجى الىپ وتىرعان بۇل ءورىستىلدى باسىلىم «سەنترال ازيا مونيتوردىڭ» «قازاق ءتىلدى باسىلىمدار قارجى سۇراپ قويدى» دەپ شات-شالەكەيى شىعىپ، ءتىپتى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە دەيىن ارىز ايتىپ بارۋى نەنى بىلدىرەدى؟ وسىدان-اق وزدەرىڭىز ويلاي بەرىڭىزدەر ولاردىڭ تەرىس پيعىلى قانداي ەكەنىن. سول ءۇشىن عانا، ءبىزدىڭ جوعارىدا ايتقان كوپتەگەن ءورىستىلدى باق-تاردىڭ ۇلتتىق مۇددەگە قارسى شىعىپ كەلە جاتقانى تۋرالى ءسوزىمىزدى ولاردىڭ وزدەرىنىڭ لەزدە راستاعانى ءۇشىن راحمەت ايتامىز.

2. «ءورىستىلدى باق-تا ينتەرنەت زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىر عوي «-دەپ ءۋاج ايتادى جاندوس اسىلبەكوۆ دەگەن ءتىلشى. بىرىنشىدەن، ءورىستىلدى جۋرناليستەر مەملەكەتتەن قارجى الماي وتىرعان سەكىلدى بەتتەرى بۇلك ەتپەيدى-اۋ شىركىندەردىڭ.

ەكىنشىدەن وسى سوزدەرىمەن بىزدەگى ەكى تىلدىلىكتىڭ تەك ورىستىلدىلەرگە پايدالى ەكەندىگىن مويىندايدى. ياعني، قازاقتىلدىلەر ەكى تىلدەگى دە باسىلىمداردى ساتىپ الىپ، ەكى تىلدەگى سايتتى دا وقيدى.بۇل ءورىستىلدى باق-قا بيلىكتىڭ وتىز جىلدان بەرى تيگىزىپ كەلە جاتقان پايداسى، ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ ارتىقشىلارى ەمەس. ال ورىستىلدىلەر تەك ءورىستىلدى باسىلىمدار ساتىپ الادى، ينتەرنەتتەن ءورىستىلدى سايتتاردى عانا وقيدى. قازاقتىلدى باسىلىمدار مەن سايتتاردى وقۋعا قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولسا دا، ولاردىڭ ساۋاتتارى جەتپەي كەلە جاتىر وتىز جىلدان بەرى. بيلىكتەگى ورىستىلدىلەردىڭ دە قازاق باسىلىمدارى مەن سايتتارىن وقۋعا ساۋاتتارى جەتپەيدى دە، وزدەرى وقىعان تىلدەگى باسىلىمداردى ارتىق سانايدى. ارينە، وقي الماعان باسىلىم تۋرالى ناشار دەگەننەن باسقا نە ايتسىن؟!.

بۇل جەردە ەلباسىمىز پەن پرەزيدەنتىمىز قانشا جەردەن قوعامنىڭ بىرىگۋى، ول جولدا «مەملەكەتتىك ءتىل -قوعامدى بىرىكتىرۋشى فاكتور» ەكەنىن تالاي ايتىپ كەلە جاتسا دا، قوعامدى ەكى تىلگە اجىراتىپ، ەكىگە ءبولىپ كەلگەن كونستيتۋتسيانىڭ 7-ءشى بابىنىڭ 2-ءشى تارماعى ەكەنىنە كوكىرەگى وياۋ، كوزى اشىقتاردىڭ كوزى انىق جەتتى. ەندى بۇل باپتى قوعامعا جىك سالۋشى، 83 پايىز قازاقتىلدىلەرگە (ۇكىمەتتىڭ- مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ رەسمي مالىمدەمەسى) ديكريميناتسيا رەتىندە الىپ تاستاپ، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭدى قابىلداۋدى تالاپ ەتىپ جاتقان 120 مىڭنان اسا ازاماتتاردىڭ (ورىستار، ۋكرايندار، نەمىستەر، وزبەكتەر، تاتارلار، دۇڭعاندار، بەلورۋستار تب، ءبارى بار) تالابى وتە ورىندى دەگەن ءسوز.

قوعامدى ءبىر تىلگە – مەملەكەتتىك تىلگە بىرىكتىرۋ ماسەلەسىندە بيلىك وتىز جىلدان بەرى ەشتەڭە ىستەگەن جوق دەگەن اششى شىندىق اشىق ايتىلىپ جاتىر قازىر. مەن ايتار ەدىم «ەلدى بىرىكتىرەتىن ۇلتتىق يدەولوگيادا ەشتەڭە ىستەگەن جوق» دەگەن ءسوز بيلىككە ايتىلعان جاقسى ءسوز بولىپ تۇر عوي، ال شىندىعىندا كونستيتۋتسيادا ءتىلدى ەكىگە ءبولىپ، ەلدى دە ەكىگە ءبولدى، ياعني، وتىز جىل زيانىن تيگىزدى!

3. مەنىڭ «ۇلتتىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، رەسەي باسىلىمدارىنىڭ قاۋىپتى دەڭگەيدەگى باسىمدىعى، قازاق قارجىسىن مولىنان الىپ وتىرعان ءورىستىلدى باق­تاردىڭ ۇلتتىق مۇددەمىزگە قارسى ساياساتى تۋرالى ايتىلدى» دەگەن ءسوزىمدى مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى تيىستىگىن بىلاي قويعاندا، ءوز انا ءتىلىن تۇسىنۋگە ميى جەتپەگەن ساۋاتسىز «سەنترال ازيا مونيتوردىڭ» ءجۋرناليستى جاندوس اسىلبەكوۆ باسقاشا، ءوزىنىڭ بىزگە تيىسۋىنە قاجەتتى ماعىنادا اۋدارىپ الىپ، «قازاق قارجىسى، كورەي قارجىسى، دۇنعان قارجىسى، ورىس قارجىسى دەگەن بولا ما»-دەپ سوعادى. بۇل جەردە سويلەم اراسىندا كەلسە دە باس ارىپپەن جازىلعاندىقتان «قازاق قارجىسى» دەگەن ءسوزدىڭ «قازاق ەلى قارجىسى، قازاقستان قارجىسى» دەگەن ماعىنا ەكەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن، وعان ساۋاتى جەتۋ ءۇشىن تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، كونستيتۋتسيانىڭ 7-ءشى بابىنىڭ 2-ءشى تارماعىن الىپ تاستاپ، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى زاڭ قابىلداۋ كەرەك!

4. ءورىستىلدى سايت وتىرىك ايتقانداي، قازاق باسىلىمدارى تەك قولداۋ سۇراپ قانا قويعان جوق، اقپارات مينيسترىمەن كەزدەسۋدە كوپتەگەن ناقتى ۇسىنىستار ايتىلدى. مينيستر ولاردىڭ ءبارىن جازىپ الىپ، ماسەلەلەردى شەشۋشى مەكەمەلەر باسشىلارىمەن بىرلەسىپ جيىن وتكىزەتىن بولىپ كەلىستى.

ياعني بۇل «سەنترال ازيا مونيتوردىڭ» باياعىدان جاعى تالماي جار سالىپ كەلە جاتقان جارامازانى عوي ۇلتتىق مۇددەگە قارسى شىعىپ، «قازاق ءۇنى» تب قازاق باسپاسوزىنە قارسى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتۋى. سوندىقتان بۇل قازاق باسىلىمدارى ءۇشىن جاڭالىق تا، تاڭسىق تا ەمەس.

بىزدىكى تەك «كەتپەننىڭ باسىن باسساڭ، سابى ماڭدايىڭا سارت ەتە قالادى» دەگەن قازاق ماقالىن قازاق ءتىلىن ۇمىتقانداردىڭ ەسىنە سالىپ قويۋ عانا.

قازىبەك يسا

Abai.kz