- سوڭعى ۋاقىتتا ارناۋ ولەڭدەرگە قوماقتى جۇلدە تىگىلىپ ءجۇر. الدى دجيپ ماشينەسى، بولماسا 1 ميلليون تەڭگە. ايتەۋىر ادەبيەتتى قولداپ جاتىر عوي دەپ بۇعان دا قۋانامىز. الايدا، ارناۋ ولەڭ ادەبيەتتىڭ جۇگىن قانشالىقتى ارقالاي الادى؟ جالپى داستارحان باسىندا بولماسا ارناۋ ولەڭگە ەمەشەگىمىز ەزىلە قويمايتىنى راس قوي. ءسىزدىڭ ارناۋ ولەڭگە كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- سوڭعى ۋاقىتتا ارناۋ ولەڭدەرگە قوماقتى جۇلدە تىگىلىپ ءجۇر. الدى دجيپ ماشينەسى، بولماسا 1 ميلليون تەڭگە. ايتەۋىر ادەبيەتتى قولداپ جاتىر عوي دەپ بۇعان دا قۋانامىز. الايدا، ارناۋ ولەڭ ادەبيەتتىڭ جۇگىن قانشالىقتى ارقالاي الادى؟ جالپى داستارحان باسىندا بولماسا ارناۋ ولەڭگە ەمەشەگىمىز ەزىلە قويمايتىنى راس قوي. ءسىزدىڭ ارناۋ ولەڭگە كوزقاراسىڭىز قانداي؟

- بۇل سۇراعىڭ ارناۋ ولەڭنەن گورى ءمۇشايرا جانرىنىڭ تابيعاتىنا قاتىستى سياقتى. سەبەبى، ءمۇشايرا قانداي تاقىرىپقا جاريالانسا، اقىندار سول تاقىرىپتى جىرلايدى. بۇل تۇرعىدان العاندا ءمۇشايرا تاقىرىپتىق ايتىسپەن توقايلاسىپ، ارنالاسادى. ءمۇشايرا مەن ايتىسقا تىگىلگەن جۇلدە ارناۋ ولەڭگە تىگىلە بەرمەيدى. ەكەۋىن شاتاستىرماعان ابزال. مىسالعا استاناعا، وسكەمەنگە ارنالىپ جاريالانعان ءمۇشايرالار سول شاھارلار، سول ولكەلەر تۋرالى نەبىر تاماشا جىرلاردىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە ىقپال ەتتى. سەنبەسەڭىز، مىسالعا، بيىل «تۇران» باسپاسى شىعارعان، اقىن قازىبەك يسا قۇراستىرعان «شىعىس شىنارى» اتتى جيناقتى پاراقتاپ كورىڭىز. ارناۋ ولەڭ ءسىز بەن ءبىز قانشا تىجىرىنعانىمىزبەن بۇرىن دا بولعان، ءالى دە بولا بەرەرى ايان. ءار اقىن ءوز شاما-شارقىنشا جىرلايدى. نەبىر دۇلدۇلدەر دە كەيدە جاۋھار تۋىندى بەرە الماۋى مۇمكىن.
ورىس پوەزياسىنىڭ تاريحىنا كوز جۇگىرتسەك ارناۋ ولەڭنىڭ نەگىزىن سالعان پۋشكيننىڭ ۇستازى دەرجاۆين، ال بىزدە - ماحامبەت پەن اباي. بەلگىلى ءبىر تۇلعاعا ارنالعان شىعارما ماداق بولسا دا، شەنەۋ بولسا دا ارناۋ جانرىنا جاتادى. داستارحان باسىنداعى ارناۋ ولەڭدى كەيدە مەن دە جازامىن، بىراق كىتابىما قوسا بەرمەيمىن.

- ارينە، ادەبيەتتەگى ارناۋ جانرىن بىلەمىز. ابايدىڭ ءوزى كەزىندە كوكپايعا ولەڭ ارنادى. اقىنداردىڭ «گ-عا»، «ج-عا» دەگەن سۇيىكتى ادامىنا ارناعان ولەڭدەرىن وقىپ تا ءجۇرمىز بۇرىننان. قازىر بەلگىلى ءبىر وبلىسقا، سول وبلىستىڭ اكىمىنە، بەلگىلى ءبىر ادامدارعا ارنالعان ولەڭدەر كوبەيىپ كەتتى. قالاي ويلايسىز، وسىنداي قارەكەتتەردەن قانشالىقتى شىنايى پوەزيا تۋادى؟

- كەزىندە بالا كەزىمىزدە ءبىز كوكشەتاۋ مەن جەتىسۋدى كورمەسەك تە، ولاردى قاستەرلەيتىن ولەڭ-جىرلار ارقىلى كوزگە ەلەستەتىپ، ءبىر كورۋگە قۇمار بولعانىمىز راس قوي. سونداي-اق مۇزافار اعا جازعان «مارالدىم» قانداي!
اكىمىن بىلمەيمىن، ءوڭىرى جىرلاۋعا لايىق بولسا شابىتى كەلگەن اقىننىڭ جىرلاۋىنا كىم قارسى بولماق؟!. ونىڭ ۇستىنە جۇلدە تىگىپ، ءمۇشايرا جاريالاپ جاتسا... ال ول جازعانى شىنايى پوەزيا بولىپ شىعا ما، جوق پا، ول ەكىنشى ماسەلە.
تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما جىلىندا ءبىزدىڭ اقىن-جازۋشىلار قالاماقىسىز قالدى. جازعان شىعارماسى مەن كىتابىنا سوقىر تيىن المايدى، الا قالسا - جارىتىمسىز. ولار دا ادام بالاسى، ولار دا ارقايسىسى ءبىر ءۇيلى جاندى اسىراۋى كەرەك. شىعارماشىلىق ادامىنا قالاماقى قاجەت ەمەس دەپ كىم ايتتى؟ مىنە، ءمۇشايرالاردىڭ جۇلدەسىن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە سول قالاماقىنىڭ وتەۋى دەۋگە بولادى. بىراق ءبارىبىر جۇلدە قالاماقىنى الماستىرا المايدى، ارينە.
ارناۋ ولەڭنىڭ حاس شەبەرى دەپ ءبىز ادەتتە تۇمانباي مولداعاليەۆ اعامىزدى ايتاتىن ەدىك. جاقىندا ءجۇرسىن ەرمانوۆ تا «ارنادىم ساعان» دەگەن اتپەن ارناۋ ولەڭدەرىنىڭ جەكە كىتابىن شىعارىپ، وسى جانردى جاڭا ءبىر بەلەسكە شىعارىپ تاستاعانداي بولدى. جالپى، بىزدە ارناۋ ولەڭدەر مەن سانسىز ءمۇشايرالاردا دۇنيەگە كەلگەن جىرلار ءالى زەرتتەلگەن ەمەس، عىلىمي، كوركەم سىننان ءوز باعاسىن العان جوق.
قاسىم امانجولوۆتىڭ «ابدوللا» پوەماسىن، قادىر مىرزا ءالىنىڭ «دانىشپان» پوەماسىن، تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ «ماڭعىستاۋ مۇنارالارى»، «پراۆدا» گازەتى تۋرالى وي» سياقتى ولەڭدەرىن، مۇقاعالي اقىننىڭ «ماۆر»، «يليچ»، «اپپاسسيوناتا»، «چيلي - شۋاعىم مەنىڭ» سياقتى داستاندارىن، «ابدىلداعا» سياقتى ولەڭدەرىن، جاراسقاننىڭ «قۇلپىتاس» توپتاماسىن، نەسىپبەكتىڭ قاھارماندىق داستاندارىن، ەسەنعاليدىڭ مۇحامەد-سالىق باباجانوۆقا ارنالعان «سارى وزەن» پوەماسىن، عالىم جايلىبايدىڭ جاياۋ مۇسا ءومىرىن جىرعا قوسقان «اق سيسا» پوەماسىن، ابۋباكىر قايراننىڭ «حان كەنە» پوەماسىن، مارالتايدىڭ كەيىنگى تۋىندىسىن ارناۋ جانرىنا بالاپ، پوەزيا ەمەس دەپ ەشكىم دە ايتا الماس. ۆەرديدىڭ «ايداسىنىڭ» ءماتىنى دە، اۋەنى دە تاپسىرىستان تۋعان، سۋەتس كانالىنىڭ ىسكە قوسىلۋىنىڭ سالتاناتىنا ارنالىپ جازىلعان. ناعىز دارىن نەنى تولعاسا دا جۇرەك دومناسىنان وتكىزىپ جازادى. دەي تۇرساق تا، سەنىڭ سۇراۋىڭنىڭ دا جانى بار - ارناۋ جانرىندا ءبىر قايناۋى كەم تۇسكەن مىسالداردى كوبىرەك تابۋعا بولادى. البومدىق دەڭگەي دەگەن بار. جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ اعامىزدىڭ: «ۇلى اقىندار جازسا دا، «ولەڭ-ءيتىڭ» ناشار بولىپ تۋعا ۇيالمايدى» دەگەنى سياقتى. وندايدا تايبۋرىلدىڭ دا قىرىق كۇندىك كەمدىگى ءبىلىنىپ قالادى...

- «ادەبيەتتە ءبارى جازىلىپ قويعان، بۇگىنگى ادەبيەتشىلەر - قايتالاۋشىلار» دەگەن پىكىر بار. بىرەۋلەر ادەبيەتتە وتىز جەتى عانا سيۋجەت بار دەيدى. جازۋشىلار سول وتىز جەتى سيۋجەتتىڭ فورماسى مەن مازمۇنىن تۇرلەندىرىپ قايتالايدى ەكەن. پروزانىڭ جاعدايى وسىنداي دەيتىن بولساق، پوەزيانىڭ تاقىرىپ اياسى مۇلدە تار دەگەن ءسوز عوي وندا. اقىندار تابيعات ليريكاسىندا ءتورت مەزگىلدى جىرلادى دەيىك. ءۇش ءجۇز ەلۋ اقىن بولسا ماسەلەن، سولاردىڭ ءبارى دە ءتورت مەزگىلدى ولەڭگە قوسادى. جانە شىعارماشىلىعىندا «كوكتەم» مەن «كۇزگە» ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت سوعادى. ايتپاعىم، اقىندار تاقىرىپتان تارشىلىق كورىپ جۇرگەن جوقسىزدار ما؟

- ماسكەۋدىڭ ادەبيەت ينستيتۋتىنىڭ جوعارعى كۋرستارىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە، سوناۋ سەكسەن ءتورتىنشى جىلى، ورىستىڭ اتىشۋلى اقىنى ەۆگەني ەۆتۋشەنكومەن كەزدەسكەنىمىز ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. ول: «ورىس پوەزياسىندا جازىلۋعا ءتيىستىنىڭ ءبارىن ءبىز جازىپ قويدىق، ەندىگىلەرگە تۇك تە قالعان جوق» دەگەندى شىمىرىكپەي ايتقان ەدى. بىراق سول ەۆتۋشەنكومەن ورىس پوەزياسى اياقتالىپ قالعان جوق قوي. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ءبىر ادامنىڭ ءومىر جولى مەن تاعدىرى ەكىنشى ادامعا ۇقساي ما؟ جەر بەتىندە قانشا ادام بولسا، سونشا تاعدىر بار، سونشا پەرسوناج بار. بۇل - سونشاما كەيىپكەر، سونشاما سيۋجەت بار دەگەن ءسوز. تەك سونى تاپ باسىپ تاۋىپ، تامىرىن سولقىلداتىپ جازا ءبىل. «37 سيۋجەت» دەگەندەي اڭىزدى ومىرىندە وتىز جەتى كىتاپ وقىماعان ادام دا ايتا بەرەدى. ول نەگە جيىرما جەتى، نەمەسە قىرىق جەتى، ەلۋ جەتى ەمەس؟ بىرەۋدىڭ ساركازممەن اسىرەلەپ ايتقان پىكىرىن شىندىققا بالاي بەرۋگە بولمايدى.
اقىندار ءتورت مەزگىلدەن باسقانى جازبايدى دەگەن پىكىر قايدان پايدا بولدى؟ اقىندار، كەرەك بولسا، بەس مەزگىلدى دە جازا بەرەدى قيالدان ويلاپ تاۋىپ... بىرەۋگە تاپتاۋرىن بولعان تاقىرىپ ەكىنشى اقىنعا تىڭ ءورىس بولۋى مۇمكىن. وسى جەردە، ەرەكشە اقىن وتەجان نۇرعاليەۆ اعامىزدىڭ ءبىر ءسوزى ەسىمە ءتۇسىپ تۇر: «مەن ەشقاشان تاقىرىپ ىزدەپ تاۋسىلىپ، شارشامايمىن. كەز كەلگەن ورتا قول اقىننىڭ تاپقان تىڭ تاقىرىبىن الامىن دا، ءوز پەشىمە سالىپ، قايتا قورىتىپ شىعارا سالامىن. ەشكىم دە مەنى وتەجان پالەنشەنىڭ تاقىرىبىن ۇرلاپ الىپتى دەپ ايتا المايدى. ويتكەنى مەن ولاردىڭ كەز كەلگەنىنەن اسىرىپ جازامىن»، - دەيتىن ەدى ول كىسى. بۇل - ءازىل-شىنى ارالاس ءسوز. «تاقىرىبى تار» دەگەن سىن سوناۋ سوۆەت ادەبيەتىنىڭ، سوتسياليستىك رەاليزم ءداۋىرىنىڭ سارقىنى.

- تاقىرىپتان تارشىلىق كورىپ جۇرمەگەن بولساڭىزدار وندا بۇگىنگى پوەزيادا قۇبىلىس بولار، جاڭالىق بولار وقشاۋ ولەڭدەر نەگە جوق؟ باسقا اقىنداردى ايتپاعاندا، ءسىزدىڭ «قارا پيماڭىز» ءالى كۇنگە حالىقتىڭ ەسىندە. «قارا پيماداي» قۇبىلىس بولار ولەڭىڭىز سوڭعى ۋاقىتتا نەگە جوق؟

- بۇگىنگى پوەزيادا قۇبىلىس بولار ولەڭ جوق دەپ كىم ايتتى؟ قۇبىلىس بولاتىن ولەڭ تاقىرىپ تاڭدامايدى. تەمىرحاننىڭ «كوك تۇرىكتىڭ سارىنى» قۇبىلىس ەمەس پە؟ سەرىكتىڭ «قاسقىر بابالارى»، تىنىشتىقبەكتىڭ «اقشام حاتتارى»، ەسەنعاليدىڭ «قۇستار مەن پەرىشتەلەرى» قۇبىلىس ەمەس پە؟ نۇرلان ماۋكەنۇلى مەن گۇلنار سالىقبايدىڭ ولەڭدەرى شە؟ مارالتايدان، كەيىنگى اقبەرەن مەن ەرلان جۇنىستەن دە قۇبىلىس بولاتىن ولەڭدەر تاۋىپ بەرۋگە بولادى. قۇبىلىس كۇندە تۋمايدى. دۇنيەگە كەلگەن قۇبىلىستى كورەتىن كوز، سەزەتىن كوكىرەك كەرەك. بىزدەگى ادەبي سىن - كوش سوڭىنداعى ءىلبىپ كەلە جاتقان اقساق تۇيە سەكىلدى. تالعاجاۋ ەتەتىن جانتاق تاۋىپ جەي الماي ءجۇرىپ، ول نەنى كورسىن؟ جاڭا زامان ءوز قۇبىلىسىن ءوزى جاسايدى. ونىڭ تاقىرىبى قانداي بولاتىنىن ءبىز ءالى بىلمەيمىز. مۇمكىن ول ازامات تاسقارانىڭ قالامىنان، بالكىم باسقا ءبىر تالانتتىڭ شابىتىنان تۋار؟ بۇل ءبىر قۇدايعا عانا ايان.
ال ءوز باسىما كەلەتىن بولسام، ولەڭ سيرەدى. بۇرىن اعىل-تەگىل ءوزى كەلەتىن. كۇشەنىپ جازعىم كەلمەيدى. سوڭعى ون جىلدا جازعانىم ءجۇز شاقتى بولا ما، بولماي ما؟ كەيىنگى كەزدە ەستەلىك-ەسسەلەر جازىپ ءجۇرمىن. استانادان «ءابىلحايات» دەگەن ءبىرىنشى كىتابىم جارىق كوردى. ەندى ەكىنشىسىن قولعا الدىم.

- پوەزيانى، اقىنداردى جوققا شىعارىپ وتىر دەمەسسىز. ايتسەدە اقىنداردىڭ ءۇنى باسەڭسىپ بارا جاتىر. ەسىمدەرى دە بۇرىنعىداي ەمەس، سيرەك اتالادى. وتكەندە «اينالىستاعى اقىندار» دەپ، اينالىستا جۇرگەن اقىندار جايلى ماقالا جازىپ ەدىك، اقىنداردىڭ اياعىن باسىپ كەتكەندەي بولدىق. كوبىسى كەيىپ، رەنىشىن ءبىلدىردى.

- ماعان دا اقىندار ءۇنى باسەڭسىپ بارا جاتقانداي كورىنىپ ەدى. جاقىندا مۇراتحان شوقان، باقىت بەدەلحان، ادالبەك احماديۇلى، قۇرالاي ومار سياقتى اقىنداردىڭ جاڭا كىتاپتارىن وقىپ، كوڭىلىم ءوسىپ قالدى.
ال «اينالىستاعى اقىندار» دەگەن ماقالاعا كەلەر بولساق، ونداعى ايتىلعان پىكىرلەردىڭ مەن كەلىسەتىن دە، كەلىسپەيتىن دە تۇستارى بار. مۇقاعالي ءمۇشايراسىنىڭ توڭىرەگىن ءسوز ەتە وتىرىپ، وسىنداي جارىستاردىڭ جۇلدەلەرىنە نەلىكتەن بەلگىلى ءبىر اقىنداردىڭ قولى ىلىگەتىنىنە جاۋاپ ىزدەگەن ەكەن. ماقالا اۆتورى ايگۇل احانبايقىزىنىڭ: «ءمۇشايرا دەگەننىڭ جۇرتتى جالىقتىراتىنداي ءجيى بولا بەرمەيتىن بايگە ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. مىقتاسا، جىلىنا ءۇش-ءتورت مارتە عانا ۇيىمداستىرىلاتىن بولار. سول ءتورت الامانعا وداقتا مۇشەلىككە تىركەلگەن ايتۋلى اقىنداردىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى قاتىسادى. «بايگەنى كىم الار ەكەن؟» دەپ قۇلاعىن قايشىلاپ وتىرعاندار ولاردىڭ ورىن العاندارىنىڭ عانا ەسىمىن ءبىلىپ، ورىن الماعاندارىنان بەيحابار كۇيى قالا بەرەدى. سول سەبەپتى بولار، مۇشايراعا ءجيى قاتىساتىندار دەپ، ءبىز ءجيى ورىن الاتىنداردى ايتامىز» دەگەن پىكىرىنىڭ جانى بار.
دەگەنمەن وسىندايدا ايتىس تا ەسكە تۇسەدى. «ءبىر ءوزى ون شاقتى ماشينا مىنەتىن بەلگىلى ايتىس اقىندارى، «ءجۇرسىننىڭ جۇيرىكتەرى» شە؟ ولاردى دا «اينالىستاعى اقىندار» قاتارىنا جاتقىزامىز با؟» دەگەن ويدىڭ دا قۇلاعى قىلتيادى. سۇرانىس بار جەردە قۇلشىنىس بولادى. مەنىڭشە، مۇشايراعا قاتىسقان مىقتى اقىنداردىڭ ولەڭدەرى قايتكەندە دە ءبىر جۇلدەنى جەڭىپ الماي قويمايتىنى اقيقات. ال اقىنداردىڭ مۇشايراعا نەلىكتەن قاتىسۋعا ءۇيىر بولاتىنىن جوعارىدا ايتىپ كەتتىم. كەيبىرەۋى ءۇشىن بۇدان وزگە تابىس كوزى جوق. ولەڭىمەن بالا-شاعاسىن اسىراماسا دا، ءبىر كەتىگىن بۇتىندەيدى. بۇل تۋرالى «حالىق سوزىندەگى» ماقالادا جاقسى ايتىلعان. وتكەن جولى ءبىر ارىپتەسىم: «جاركەن بودەشۇلى بيىلعى ءۇش ءمۇشايرادان العان جۇلدەسىن قوسقاندا ميلليوننان ارتىق اقشا تاۋىپتى. بارىنەن وزعان - سول!» دەپ ازىلدەپ وتىردى. وزسىن، السىن، تاپسىن! ءوز تالانتى! ءوز ەڭبەگى! مەيلى ونى سىزدەر «اينالىستاعى اقىن» دەسەڭىزدەر دە، ول شاۋىپ كەلە جاتقان جۇيرىك. بابى كەلىسپەي جۇرگەن قۇلاگەر. مەنىڭشە، قوساعى ناۋقاستانىپ جاتقان، زەينەتاقىسى جۇتاڭ، جۇمىسسىز، قالاماقىسىز، ءوزى اسا دارىندى جاركەن اقىننىڭ مۇشايرالارعا قاتىسىپ جۇلدە العانىن دا كورە الماعانداي ءسوز قىلىپ جازۋ ءجون ەمەس. ول تالانتتىڭ نازىك جۇرەگىنە وق اتقانمەن بىردەي. ءبىر ءبىرىمىزدى قادىرلەيىك. ادام - ادامعا اۋليە. وتكەندە تۇماعاڭا دا جوسىقسىز ءتيىسىپ، جۇرەگىن تىرناي بەرگەن كەيبىرەۋدىڭ دە، ول كەنەتتەن دۇنيەدەن وزعاندا، «ەت جاقىن سىرلاسى ەدىم» دەپ ەمەشەگى ءۇزىلىپ جازعاندارىن وقىدىق.
جالپى ءمۇشايرا - تاپسىرىسپەن جازىلاتىن ولەڭدەر جارىسى. سوندىقتان قاتىسقان اقىننىڭ جۇلدە العان ولەڭىنىڭ ءوزى ونىڭ پوەزياسىنىڭ دەڭگەيى مەن مۇمكىندىگىن تولىق بىلدىرە الماۋى مۇمكىن. دەگەنمەن جالپى ءمۇشايرا كوبەيىپ، جۇلدە قوماقتىراق بولعان سايىن «بايدىڭ اسىن بايقۇس قىزعانىپتى» دەگەندەي ىشىمىزدەگى قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى دە شىنجىرىن ءۇزىپ، وزعانداردى تالاپ تاستاۋعا ۇمتىلا تۇسەتىنىن مويىندايىق.

- اعا، بۇل ساۋالدى قالاي قويارىمدى بىلمەي وتىرمىن. ءمۇشايرادان جۇلدە العانىمدى جىر ەتتىڭدەر عوي دەپ رەنجىرسىز، بالكىم. ايتسە دە ءمۇشايرا وتكەن سايىن «اجىك-كۇجىك» اڭگىمە بىزدە بىرازعا دەيىن ايتىلادى. قاسىمنىڭ تويىنداعى ءمۇشايرانىڭ اڭگىمەسى دە ءالى باسىلعان جوق. اقىنداردىڭ اراسىندا «ءمۇشايرا - اقىندار اراسىنداعى جۇلدە ايىرباسى» دەگەن ءسوز بار. «الدىندا ءبىر ءمۇشايرادا ۇلىقبەك اعامىز ادىلقازى بولىپ سەرىك اقسۇڭقارۇلى باس جۇلدە الىپ ەدى. سەرىك اقسۇڭقارۇلى تورەلىك ەتكەن قاسىمنىڭ ءمۇشايراسىندا ۇلىقبەك ەسداۋلەت جۇلدە الدى»، - دەپ ءجۇر بىرەۋلەر. بۇعان نە دەيسىز؟

- سۇراقتى سارالاپ، ءبىلىپ قويعان ءجون. ماسەلەنىڭ باسىن بىردەن اشىپ الالىق: قاسىمنىڭ ءمۇشايراسىندا تورەلىك ەتكەن - ەشقانداي دا سەرىك اقسۇڭقارۇلى ەمەس، توپىراعى ءالى سۋىپ ۇلگەرمەگەن، مارقۇم، اقىن تۇمانباي مولداعاليەۆ اعامىز بولاتىن. ايتىڭىزشى، بولماعاندى بولدى دەپ، قاراعاندىلىق بولعانى ءۇشىن، قاسىم تويىنا جۇگىرگەنى ءۇشىن عانا سەرىكتى اعاش اتقا مىنگىزىپ كۇستانالاۋعا بولا ما؟ ال شىعىستاعى باس جۇلدەنى ول ءبىراۋىزدان توپ جارىپ الدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، جەتى كىسىلىك جيۋريدە قارقاراداي بولىپ قاسقايىپ توردە وتىرعان قادىر مىرزا ءالى، تۇمانباي مولداعاليەۆ، تەمىرحان مەدەتبەك سياقتى ءمۇيىزى قاراعايداي مىقتى دوكەيلەر مەنىڭ دەگەنىمە كونە قويا ما؟ كىمنىڭ بولسىن بۇرا تارتۋىنا جول بەرىپ، ەركىنە جىبەرە مە؟ سول كىسىلەر باس جۇلدەگە سەرىكتىڭ ولەڭىن وزدەرى ۇسىندى، مەن قولدادىم. وسكەمەندە سەرىك اقسۇڭقارۇلى جارقىلداپ ولەڭىن وقىدى. تومەندەۋ ورىن الىپ قالعان ەكى اقىننان باسقا، جۇلدەگەر 14 اقىن تۇگەل مويىندادى. سىرتىنان «پىش-پىشتاپ» جۇرگەندەر سەرىك اقسۇڭقارۇلىنداي كلاسسيك اقىننىڭ ءبىر ولەڭىندەي ولەڭ جازىپ بەرسىن، قولىنان كەلسە! ەشكىمگە دە «پىش-پىش» جاراسپايدى. ال جانى ءجانناتتا بولعىر جارىقتىق تۇمانباي اعا قاسىم اقىننىڭ تويىنا بارعاندا ماعان: «ءمۇشايرادا «امانجول قۇدىعىنا» جەتەتىن ولەڭ بولعان جوق. وقىلعاندا قازىلار القاسى ءبىراۋىزدان باس جۇلدە بەرۋگە ۇيعاردىق. سەنىڭ ولەڭىڭ ەكەنىن ابسوليۋتنو بىلگەن جوقپىن. كونۆەرتىن اشقاندا ءبىر-اق ەستىپ قۋاندىم»، - دەگەنىن ۇمىتپايمىن. ءوز ولەڭىم جونىندە ءوزىم نە ايتا الامىن؟ ولاي دەسەم ماقتانىپ جاتىر، بىلاي دەسەم اقتالىپ جاتىر دەپ شىقپايسىزدار ما تاعى. ءبىزدىڭ قازاققا جاعۋ قيىن. انىق-قانىعىن ەندىگى تۇماعاڭنان سۇراي الماساڭدار، قاسىم مۇشايراسىنداعى قازىلار القاسىنىڭ باسقا كوزى ءتىرى مۇشەلەرى كورنەكتى اقىن اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا، اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆ، ءبىزدىڭ وكشەمىزدى باسىپ قالعان جاراس سارسەك جەر باسىپ ءجۇر عوي، انە، سولاردان سۇراپ العاندارىڭىز ءجون بولار دەپ ويلايمىن. نەمەسە «قاسىم.كز» سايتىنداعى اكادەميك عاريفوللا ەسىمنىڭ «قاسىم ساباعى» اتتى ەسسەسىندەگى مەنىڭ ولەڭىم تۋرالى پىكىرىن وقىپ شىعۋعا كەڭەس بەرەمىن. وندا ول: «تويدان كەيىنگى جىلداردا ەستە قالارلىق جاي، اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتىڭ «قاسىم قۇدىعى» دەپ اتالاتىن ولەڭى، ول - شىن مانىندە ءبىرتۋما ۇلگى (شەدەۆر). قاسىم ارۋاعىنا ناعىز تارتۋ. ەندىگى جەردە «قاسىم قۇدىعى» رامىزدىك مازمۇنعا ەنىپ، ەل باراتىن جەرگە اينالارى ءسوزسىز. بۇل - اقىن تويىنىڭ تابارىگى» دەپ جازعان ەكەن. 
ويتكەنى توي كەزىندە مەنىڭ ولەڭىمدى تىڭداعاننان كەيىن، جۇرت ءۇش تىكۇشاقپەن كوشەن تاۋىنداعى امانجول قۇدىعىن كورۋگە اتتاندى. كورگىسى كەلىپ قىزىققاندار كوپ بولدى. ەندى سول اۋليەلى جەردى كوركەيتىپ، قاسىم تۋعان ءۇيىن قالپىنا كەلتىرىپ، كوپشىلىك زيارات ەتەتىن تۋريستىك ورىنعا اينالدىرماق ەكەن دەپ ەستىدىم. ولەڭىم اسەرسىز، ءساتسىز، لايىقسىز بولسا سونشا جۇرت ءجۇز جىل بويى ەلەۋسىز جاتقان قۇدىقتى ءبىر كورۋگە اياق-استىنان الىپ-ۇشىپ ۇمتىلار ما ەدى؟ ولاردىڭ اراسىندا قاسىم امانجولوۆتىڭ ءوز ۇرپاقتارى دا بولدى. ءوز باسىم بۇل ولەڭدى شىعارماشىلىعىمنىڭ شىڭى دەپ ەسەپتەمەيمىن. ول باس جۇلدەنى ناعىز شەدەۆر بولعاندىقتان ەمەس، مۇشايراعا تۇسكەن ولەڭدەردىڭ ىشىندەگى ەڭ اسەرلىسى بولعاندىقتان، قاسىم اقىنعا قاتىستى تاريحقا، ءومىربايانىنا ءۇڭىلىپ، جان بىتىرگەندىكتەن الدى دەپ سانايمىن. ادەتتە ۇزاق جازبايتىن باسىم، نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، وسى باللادانى قىسقارتا المادىم. قىسقارتپاق بولسام، جاڭا شۋماق قوسىلىپ كەتە بەردى. ءبىر جاعىنان ۋاقىت قىسىپ، تەزىرەك وتكىزۋگە ءماجبۇر بولعان ەدىم. «اتتەگەن-ايى» بار بولۋى مۇمكىن. ءىشىم سەزەدى. ىستىق-سۋىعى باسىلعان سوڭ، ءمىنى كوزىمە كورىنەر، سوندا قايتا قولعا السام دەيمىن.
سوسىن، مامان جۋرناليست رەتىندە، وقىرمان رەتىندە سىزدەردەن ءوتىنىشىم، ماقالا، سۇحباتتارىڭىزدى وزدەرىڭىز ايتقانداي «اجىك-كۇجىك»، «قىبىر-سىبىر»، «پىش-پىشقا» سۇيەنىپ جازباۋعا تىرىسساڭىزدار ەكەن. جاقسى جازۋدىڭ جولى كوپ قوي. ايتپەسە، «حالىق ءسوزى» دەگەن جانىمىزعا جاقىن تاماشا اتاۋ كەلە-كەلە قاڭقۋ ءسوزدىڭ بالاماسىنا اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. ورىستىڭ «ۆۋلگارنايا پرەسسا» دەگەن ءسوزى ابىرويلى باعا ەمەس.

- ءمۇشايرا بولعاسىن، قوماقتى جۇلدە تىگىلگەسىن مۇنداي اڭگىمەلەر ايتىلا بەرەدى عوي، كوڭىلىڭىزگە الماسسىز. دەگەنمەن «كۇبىر-سىبىردى» كوبەيتكەنشە اقيقاتىن ايتقانىڭىز دا دۇرىس بولدى حالىققا. بىراق اعا بۋىن وكىلى سانالاتىن اقىنداردىڭ مۇشايراعا قاتىسقانىن تۇسىنە المايمىن كەيدە. بىزدەگى ۇلكەن اقىندار ءتىسى سارعايعانشا ءمۇشايرادان قالمايدى. سىزدەر وزدەرىڭىزدى الدەقاشان مويىنداتىپ قويدىڭىزدار ەمەس پە؟ مۇشايراعا قاتىسۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ جاستارعا جول بەرۋ كەرەك قوي. الدىندا ءمۇيىزى قاراعايداي اعالارىنىڭ ولەڭدەرى تۇرعاسىن، جاستاردىڭ مىسى باسىلا بەرەدى ەمەس پە؟ ءادىل قازىلار دا ۇلكەن اقىننىڭ اتاق-داڭقىنان، دارەجەسىنەن اسا الماي جۇرگەن جوق پا؟ ءوزىڭىز دە مۇشايرالارعا تورەلىك ەتىپ ءجۇرسىز عوي. وسىعان جاۋاپ بەرىڭىزشى....

- ەكەۋمىزدىڭ وسى سۇحباتىمىز تاقىرىپتان تارشىلىق كورىپ جاتقان جوق پا؟ ءبىر عانا ماسەلەنى شاڭى شىققانشا شيىرلاپ، وقىرماندى شارشاتىپ الىپ جۇرمەيىك. مۇشايراعا قاتىسۋ - اقىننىڭ ءوز مۇمكىندىگىن، قۋاتىن بايقاپ كورۋى. «كۇش اتاسىن تانىمايدى» دەگەن ءسوز مۇشايراعا دا قاتىستى. ايتىستا دا سولاي. تۇسىنان ءدۇبىر شىقسا، شىن جۇيرىك ەلەڭدەمەي تۇرا المايدى. مۇنداي الامان جارىستاردا ەڭ دارىندى دەگەن جاستار دا توپ جارىپ شىعادى. داۋسىز تالانتقا قايدا دا توسقاۋىل جوق. مىسالعا، مۇقاعالي ءمۇشايراسىندا ماقپال مىسا، «شىعىس شىنارىندا» ءاليا داۋلەتباەۆا، ۇلاربەك بايتايلاق، ازامات تاسقارا، دينارا مالىكوۆا سياقتى تالانتتى جاستار جۇلدەلى ورىنداردى جەڭىپ العانى ءمالىم. «شىعىس شىنارى» بايقاۋى باستالاردا مەن «قاتىسۋشىلاردىڭ جاسى 35-كە دەيىن بولسىن» دەگەن شەك قويۋدى ۇسىنىپ ەدىم، وعان ۇيىمداستىرۋشى ءمۇشايرا يەلەرى ىڭعاي بەرە قويمادى. ەرەجەسىندە وسىنداي شارت بولسا، تەك جاستار عانا قاتىسا الار ەدى. وكىنىشكە وراي، مۇنداي شەكتەۋلەر ىلۋدە بىرەۋ، بولماسا، شارتقا كوپ ەنگىزىلمەي ءجۇر. ماعان سالسا، ەندى ءمۇشايرا بايگەسىنە تۇسپەيمىن. ءبىر رەت باس جۇلدە الدىم جەتپەي مە؟ قاناعات كەرەك. ايتپاقشى، 1994 جىلى ماعجان اقىننىڭ ءمۇشايراسىنىڭ دا باس جۇلدەسىنىڭ جەڭىمپازى اتانعانىم بار، بىراق اتى عانا، ويتكەنى ول جولى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنە ولەڭىمىزدى جاريالاعانى بولماسا، ەشقانداي سىيلىق قورى بولماعان.
ال جالپى قازىلار القاسىن «ادىلقازىلار» دەپ اتاۋعا مەن ءوز باسىم قارسىمىن. ءجاي عانا «قازىلار القاسى» دەگەن اتاۋ از با؟ ونىڭ قارا قىلدى قاق جارار ادىلدىگىنە كىمنىڭ كوزى جەتەدى؟ بەس ساۋساق بىردەي ەمەس. ءار قازىنىڭ ءوز پىكىرى، كوزقاراسى، تانىمى بار. سوندىقتان ولار قابىلداعان شەشىمنىڭ ءبارى جۇرتتىڭ ويىنداعىداي، نەمەسە ءوز ويلاعانىنداي بولا بەرمەۋى مۇمكىن. راس، ءوزىڭىز ايتقانداي، جاسى مەن اتاعى ۇلكەن اقىننىڭ الدىندا قازىلاردىڭ دا كىشىرەيىپ قالاتىن كەزى كەزدەسەدى. ۇلكەندى سىيلاپ ۇيرەنگەن قازاقى مەنتاليتەتتىڭ وسىنداي دا جاعى بار. كەيدە قانداي دا ءبىر جۇلدەنىڭ تاعدىرىن قازىلار القاسىنىڭ ىشىندەگى ەڭ داۋكەس، نەمەسە ەڭ بەدەلدى مۇشەسى-اق شەشىپ كەتەتىنى بولادى. مۇندايدى پارلامەنتتە «لوببي» دەمەي مە؟ ءار جۇلدەلى ورىن ءۇشىن قىزىل كەڭىردەك بولىپ كەرىلدەسە بەرۋدەن كىم دە بولسا تايساقتايتىن ۋاقىت بولادى. ءوزىڭ توراعا بولىپ وتىرىپ، كوپشىلىك داۋىستان اسا المايتىن دارمەنسىز كەزىڭ دە بار. دەگەنمەن قازىلىق قىلعاندا قاشان دا «ۇزدىك ولەڭگە - ۇزدىك جۇلدە بۇيىرۋى كەرەك» دەيتىن ءوز كرەدومدى شامام جەتكەنىنشە ساقتاپ قالۋدامىن دەپ ايتا الامىن.

سۇحباتتاسقان - قارلىعا يبراگيموۆا http://www.halyksozi.kz/news/view/id/958

فوتو: ازاتتىقتان (baq.kz)