ۇرپاق اۋىسقان كەزدە زاماننىڭ اۋانى دا وزگەرەرى انىق. ال بۇگىنگىدەي ادامزات وركەنيەتى دامىعان داۋىردە ۇرپاق اۋىسپاي-اق قوعامداعى پىكىرلەر وزگەرىپ بارادى. اسىرەسە كەيىنگى بۋىن، ياعني بالالاردا بىرىڭعاي سيپات جوق. ءارتۇرلى تۇسىنىكپەن، نەشە ءتۇرلى اعىمداردىڭ جەتەگىندە ءوسىپ كەلەدى. ال اكەلەر بولسا كوممۋنيستىك يدەيامەن تاربيەلەنگەن مىقتى ۇستانىمدارىنان اجىرار ەمەس. بۋىندارى قاتىپ قالعان، داتتەرى بەرىك.

ۇرپاق اۋىسقان كەزدە زاماننىڭ اۋانى دا وزگەرەرى انىق. ال بۇگىنگىدەي ادامزات وركەنيەتى دامىعان داۋىردە ۇرپاق اۋىسپاي-اق قوعامداعى پىكىرلەر وزگەرىپ بارادى. اسىرەسە كەيىنگى بۋىن، ياعني بالالاردا بىرىڭعاي سيپات جوق. ءارتۇرلى تۇسىنىكپەن، نەشە ءتۇرلى اعىمداردىڭ جەتەگىندە ءوسىپ كەلەدى. ال اكەلەر بولسا كوممۋنيستىك يدەيامەن تاربيەلەنگەن مىقتى ۇستانىمدارىنان اجىرار ەمەس. بۋىندارى قاتىپ قالعان، داتتەرى بەرىك.

بۇگىنگى كۇننىڭ بالالارى اكەلەرگە ۇق­سا­مايدى. ءتىپتى ءوزارا ءبىر-بىرىنە دە ۇقساماعان. جيناقتالعان وبراز رەتىندە بىرەۋىن الۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىرشاماسى ەسىرتكىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتسە، ءبىرشاماسى دىنگە بەت بۇرىپ، ساجدەگە باس قويىپ جاتىر. قانشاماسى تۇنگى كلۋبتىڭ قىزىعىنا باتىپ ءجۇر. ءتىپتى جىنىسىن اۋىستىرماق بولىپ، جىننىڭ جەتە­گىندە كەتكەندەر دە بارشىلىق. بىراق سول بالالاردىڭ بارىنە ورتاق ءبىر نارسە بار. ول - كورگەن تاربيەلەرى. بۇلار ءسابي شاقتارىندا نەدەن ءتالىم الدى؟ تاۋەلسىز­دىكتىڭ العاشقى جىلدارىنا تۇس كەلدى دە، جوقشىلىقتىڭ كۋاسى بولدى. كەشكىسىن ءىشىپ كەلگەن اكەنى، اكە الدىندا كىشىرەيمەيتىن شەشەنى كوردى. اكەلەردىڭ جۇمىسسىز قال­عانىن كوردى، شەشەلەردىڭ دوربا ارقالا­عانىن كوردى. اكەلەر ءىشىپ جۇرەتىن. ال شەشەلەر اكەلەردى اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇمىدىرىعىندا ۇستايتىن. وتباسىنداعى وسىنداي ءتارتىپتىڭ ورناۋىن، ونداي جۇيەنىڭ قازاققا كەلۋىن دەر كەزىندە تاپ باسىپ ايتقان مۇحتار اۋەزوۆ بولسا، جاپپاي سيپات الۋىن مۇحتار ماعاۋين تالداپ، سىرىن اشىپ بەرگەن بولاتىن. «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىندا اۋەزوۆ كەيىپكەرىنىڭ اۋزىمەن قۇنانباي زامانىندا ءسوز ايتۋعا حاقىسى جوق ايەلدەر اباي زامانىندا داۋىس بىلدىرە باستاعانىن ايتادى. ماعاۋين بولسا «قيسىق اعاش» حيكاياتىندا كەسىرلى ايەل مەن شاراسىز ەركەك كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قولدان جاساعان ءونىمى ەكەنىن ءسوز قىلادى. ايەل تەڭدىگى دەگەندى شىعارىپ، ءار ەركەككە ءبىر-ءبىر جەن­دەتتى ءوز ۇيلەرىنەن تاۋىپ بەرگەن. راسىندا دا سولاي. ايتپەسە ەركەكتىڭ الدىن كەسىپ وتپەيتىن قازاق ايەلىنە بۇل دولىلىق قايدان كەلەدى. نە دە بولسا، بۇگىنگى بالالار سونى كورىپ ءوستى. بۇل ەشقانداي دا تاربيە ەمەس ەدى. «بەتىمەن كەتكەن» دەگەن اۋىر ءسوز وسى بالالارعا قاراتىپ ايتۋعا بولاتىن ءسوز. ارناۋلى تاربيەسىز قالعان بالالار اقپارات تاسقىنىمەن تاربيەلەنە باستادى. ازعىن­دىقتى كورسەتەتىن فيلم­دەردى كورە-كورە، سانالارىن ابدەن ۋلادى. ساۋىق كەشتەرىن ۇيىمداستىردى. بالالار­دىڭ بۇل قىلىعىنا اكەلەر قارسى بولعان جوق. ويتكەنى وزدەرىنىڭ كەزىندە دە ونداي كەشتەر بولعان. سودان جامان بولعان جوقپىز دەپ ويلادى. بىراق بۇگىنگى­نىڭ بالالارى جاسايتىن باستاڭعى ول كەزدەگى باستاڭ­عىمەن سالىستىرۋعا كەلمەي­تىنىن قايدان ءبىلسىن اكەلەر. بالالاردىڭ ىشىندە ءوز جىنىسىنا شوككەندەر دە بار ەكەنىن، جىن قۇساپ ەلىرىپ كەتكەندەرى بار ەكەنىن اكەلەر قايدان ءبىلسىن. اكەلەر ءتۇنى بويى ۇيدە بولماعان ۇل مەن قىزعا ۇرسۋدى عانا ءبىلدى دە، ولاردى تۇزەۋ كەش ەكەنىن ءتۇسىنىپ جاتتى. تالايى اياعى اۋىر كەلىن ءتۇسىرىپ، وڭ جاق­تا وتىرىپ ەكىقابات بولىپ قالعان قىزدارىن ۇزاتىپ جاتتى. بالالار بولسا اجىراسىپ تا جاتتى، اجىراسپاسا دا ۇرسىسىپ-كەرىسىپ، ايتەۋىر اكە-شەشەلەرىنەن كورگەنىن ىستەپ عۇمىر كەشە بەردى. بۇل بالالاردىڭ باسىم بولىگىنىڭ ىستەگەنى.
ال بالالاردىڭ ەندى ءبىر پاراسى قول­دارىن قۋسىرىپ، قىبىلاعا جۇزدەرىن بۇردى. نامازعا جىعىلىپ، يمان كەلتىردى. بىراق بۇل دا اكەلەردىڭ كوڭىلدەرىنەن شىعا قويعان ءىس بولعان جوق. جاپ-جاس بوپ اپ نە كەرەك دەدى. جاستىقتارى قايدا قالادى سوندا دەگەن ءۋاج ايتتى. ويتكەنى جاس كەزدەگى قىزىق دەپ ءوز ۋاقىت­تارىنداعى ساۋىقتى ايتتى تاعى دا. ءسويتىپ اۋىزدارىنان قۇداي تۇسپەيتىن اكەلەر سول قۇدايشىلدىققا وزدەرى قارسى شىقتى. بالالار ءۋاج ايتا باستادى. «ارۋاق­تى» العا تارتقان اكەلەرگە: «ارۋاقتىڭ بار ەكەنى راس، بىراق ولار بىزگە كومەكتەسە المايدى. ولار بار بولعانى قيامەتتى كۇتىپ جاتقان رۋح قانا. بىزگە قول ۇشىن بەرەر دە، ءبىزدى جازالار دا ءبىر اللا»، - دەدى. كەي اكە­لەر بۇعان سون­دا دا كوندىگە المادى. بالالار ايتتى: «ەگەر تابىناتىنىمىز ارۋاق بولسا، وندا نەگە ولەر الدىندا «ءلا-يلا­حا-يل­لاللاھ» دەپ ايتامىز، نەگە سول ساتتە ارۋاققا سىيىنبايمىز؟ ساۋابى ارۋاققا جازىلسىن دەپ وقيتىن قۇران سۇرەلەرى نە تۋرالى ەكەنىن بىلمەۋشى ما ەدىڭىز؟ ول جەردە «تەك ساعان عانا سيىنامىن» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە؟»، - دەدى. قۇداي­دى تەك تىلىندە ۇستاپ، جۇرەككە اپارا الماعان اكەلەر بۇعان جاۋاپ بەرە المادى. مۇسىلمان بولىپ، يسلامنىڭ ىرىسىنا قول سوزعان بالالارىن وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق قىلۋدى جالعاستىرا بەردى. بىراق ولاي بولما، بىلاي بول دەپ، تاعى ەشتەڭە ايتا المادى. وزدەرى ەستىپ وسكەن كوممۋنيستىك يدەولوگيانى ناسيحاتتاۋعا بولمايدى. تەك «ساباعىڭدى وقى»، «ءبىر جاپىراق قاعاز ال»، «جۇمىس ىستە» دەگەن سياقتى ۇران سوزەردى ءتىزىپ، ۇندەمە­گەننەن ءتاۋىردى جاسادى. قاسيەتتى كىتاپتىڭ قاينارىنان سۋسىنداعان بالالار وتە تار شەڭ­بەردە قالىپ قويعان اكە­لەرىنە مۇسىل­ماندىقتىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىن­دىرۋگە تىرىسىپ الەك بولدى.
بالالاردىڭ ەندى ءبىر قاۋىمى دىنگە بەت بۇرامىن دەپ، وزگەشەلەۋ جولمەن كەتىپ قالىپ جاتتى. نيەتتەرى سونشالىقتى ءتۇزۋ بولا تۇرا، ويلامسىزداۋ باعىتتى تاڭدادى. ۇلتتىق قۇندىلىق دەگەننەن باس تارتتى. زاڭعا قايشى ىستەرگە باردى. بۇنى كورگەن اكەلەر بالالارىنان مۇلدە بەزىندى.
اكەلەردىڭ نەگىزگى ومىرلىك ۇستانىمدارى «مەندە كوز ەكەۋ، جۇرتتا نەشەۋ؟ ءبارى ماعان قاراپ تۇر، دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولمايىننىڭ» شەڭبەرىنەن شىقپايدى. جۇرت توي جاسايدى ەكەن دەپ قارىزعا بەل­شە­سىنەن باتىپ توي جاساۋدان قانشالىقتى قۋانىش تاباتىندارى وزدەرىنە ءمالىم. بۇنى اكەلەرگە ايتسا، «سەن دە قيالي ەكەنسىڭ» دەپ ءبىر-اق قايىرادى. «جالعىز مەن نە وزگەرتە­مىن» دەپ ، «ءۋاجىن» ايتادى.
اكەلەر ەڭبەك ەتىپ ءوستى. قىستىڭگۇنى بو­ران­نان كەيىن جابىلىپ قالعان ەسىكتى كۇرەپ اشىپ، ەكى شاقىرىم جەردەگى بۇلاققا سۋعا باراتىن. قولدارى بوس ۋاقىتتا كىتاپ وقيتىن. سوندىقتان دا سەزىمدەرى ءتىرى، قۋانا دا، قايعىرا دا الادى. سوعىس كورگەن ءتاۋ­بەشىل ۇرپاقتى كوردى، ول كىسىلەردىڭ الدىندا ادەپ ساقتاۋدى ءبىلدى.
بالالار بولسا تابيعاتتان الىستاۋ، تەح­نولو­گيالىق جاڭالىقتارعا جاقىنداۋ بولىپ ءوستى. ساباقتارىن عالامتوردىڭ كومەگىمەن وقىپ، جۇمىستارىن دا كومپيۋتەرگە ءۇڭىلىپ وتىرىپ ءبىتىردى. بوس ۋاقىت­تا­رىندا كومپيۋتەر الدىنداعى ورىندىققا جانە تاڭىلدى. سوندىقتان دا سەزىمدەرى سول­عىن، سەزبەستىڭ سەگىز كۇيىنە جاقىن، ەنجار بولدى. كوممۋنيزمگە ءبىر جولا بەت ال­عان­دا ونىسىنان ايىرىلىپ قالىپ، نە ىستەرىن بىلمەي قالعان ۇرپاقتى كوردى، ولاردى نە ءۇشىن سىيلاۋ كەرەك ەكەنىن تۇسىنە قويعان جوق.
ءبىر نارسەنى ءار قىرىنان كورىپ، سان ءتۇرلى باعا بەرۋگە بولادى. ءجۇز مەتر قاشىقتىققا ون ءۇش سەكۋندتا جۇگىرۋ قاتارداعى سپورتشى ءۇشىن قاناعاتتانارلىق ناتيجە بولسا، دارىندى سپورتشى ءۇشىن ۇلكەن قۇلدىراۋ، توقىراۋ بولۋى مۇمكىن. ال بيوتەحنولوگيانى زەرتتەپ جۇرگەن جاس ورەن ءۇشىن سول ءجۇ­گىرىس بوس ساندال بولىپ كورىنۋى دە ىقتيمال. ءبارى دە قويىلار ولشەمگە بايلانىستى. ءبۇ­گىنگى بالالار اكەلەردەن قانشالىقتى وز­دى دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەر بولساق تا، قاي قىرىنان قارايتىنىمىزدى ايقىنداپ العان ءجون. ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر مەن ەكونوميكانىڭ دامۋ كورسەتكىشىنە سەنسەك، جاستاردىڭ ءبىلىم ساپاسى ارتقان، سپورتقا دەگەن قۇلشىنىستارى دا جوعارى. بىراق كومپيۋتەر كلۋبتارىندا اۋى تىزەگە تۇسكەن شالباردى كيىپ، اۋىزدارىنا كەلگەنىن وتتاپ، ويىن ويناپ، قازاق جاستارى وتىرادى. جۇما كۇندەرى مەشىتكە جينالعان حالىقتىڭ قاراسىن كورىپ، ونداعى جاستاردىڭ كوپتىگىن ويلاعاندا ءبىر جەڭىلدەپ قالۋعا بولادى. ال توپ بولىپ اڭگىمەلەسىپ وتىرعان ءبىر جىگىت­تەردىڭ اۋزىنان ءباتۋالى ءبىر ءسوز شىقپاعانىن كورىپ جىلاپ الۋعا دا بولادى.
ۋاقىت وتەدى، اكەلەر دە كەتەدى، بالالار دا قارتايادى. العاشقىسىنىڭ جۇرەگىنەن «قازاق» دەگەن ءسوزدى سوتسياليستىك جۇيە تارتىپ العان بولسا، كەيىنگىسىنىڭ جۇرەگىنەن اقپارات تاسقىنى ۇرلاعان ەكەن. جۇرەكتىڭ تورىندە قامالدىڭ تۋىنداي بولىپ جەلبىرەپ تۇراتىن سول ءسوزدى بارىنشا تەز قالپىنا كەل­تىرە الۋ، كەلتىرە الماۋىمىز بۇگىنگى كۇنى جاساپ وتىرعان، مىنا، بىزگە سىن. قۇداي بەتىن اۋلاق قىلسىن، بابالار امانات قىپ قالدىرعان جەرىمىز بەن ءتىلىمىزدى بىرەۋ باسىنىپ جاتسا، ىستەي الار قايرانىمىز بولار ما ەكەن... ونى دا ويلاۋ قاجەت.

«اباي-اقپارات»