مولدوۆا 2009 جىلى 7 مامىردا ەۋروپالىق وداقتىڭ (ەو) باستاماسىمەن قۇرىلعان شىعىس ارىپتەستىگى ء(شا) مۇشەلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وعان پوستكەڭەستىك التى ەل – ارمەنيا، ازەربايجان، بەلارۋس، گرۋزيا، مولدوۆا جانە ۋكراينا قاتىسادى. ءشا باعدارلاماسى ەو جانە ونىڭ شىعىس ەۋروپا مەن كاۆكازداعى كورشىلەرى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، ساۋدا، ايماقتىق ەكونوميكالىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋ جانە باسقا دا ماسەلەلەر بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ مىندەتىن اتقارادى. ءشا ماقساتى – تۇراقتىلىق، دەموكراتيا جانە وركەندەۋ جاعدايىندا ەو-مەن ىنتىماقتاستىقتى ىلگەرىلەتۋ.

مولدوۆانىڭ ءشا باعدارلاماسىنا مۇشە بولۋى ەۋروپالىق ينتەگراتسيا جولىنداعى العاشقى ماڭىزدى قادام بولدى. باستاپقىدا مولدوۆانىڭ ەۋروپالىق ينتەگراتسيا جولىنداعى ىنتىماقتاستىققا دەگەن ۇمتىلىسى مەن ماقساتتارى ايتارلىقتاي ايقىن بولدى. ەو مەن مولدوۆا اراسىندا قاۋىمداسۋ كەلىسىمى بويىنشا كەلىسسوزدەر 2010 جىلى باستالدى جانە بۇل كەلىسسوزدەر بارىسىندا ساياسي رەفورمالار، سىرتقى جانە قاۋىپسىزدىك ساياساتى، ىنتىماقتاستىق، ادىلەتتىلىكتى، بوستاندىق پەن قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر تالقىلاندى.

سونىمەن بىرگە، ەو مەن مولدوۆا اراسىندا ەوعا كىرۋ ءۇشىن ازاماتتارى ۆيزالىق تالاپتاردان بوساتىلعان ەلدەردىڭ تىزىمىنە مولدوۆانى قوسۋعا باعىتتالعان «ۆيزالىق ديالوگ» ىسكە قوسىلدى. بۇل ماقساتقا 2014 جىلى ساۋىردە سالىستىرمالى تۇردە تەز قول جەتكىزىلىپ، بۇل مولدوۆانىڭ ەو-مەن جاقىنداسۋىنداعى العاشقى ۇلكەن جەتىستىك بولدى. وسىدان كەيىن كوپ ۇزاماي 2014 جىلى 27 ماۋسىمدا مولدوۆا ەو-مەن قاۋىمداسۋ كەلىسىمىنە قول قويىپ، 2014 جىلى 2 شىلدەدە بۇل كەلىسىم مولدوۆا پارلامەنتى تاراپىنان بەكىتىلدى. كيشينەۆتىڭ ەۋروپالىق ينتەگراتسيا جولىنداعى تاعى ءبىر كەرەمەت جەتىستىگى سانالاتىن كەلىسىم مولدوۆا مەن ەو اراسىنداعى قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن جاڭا قۇقىقتىق نەگىزدى قۇردى. 2016 جىلدىڭ شىلدە ايىندا مولدوۆا مەن گرۋزيا ەو-مەن تەرەڭ جانە جانجاقتى ەركىن ساۋدا ايماعى (تجەسا) تۋرالى كەلىسىمدى بەكىتكەن العاشقى ەلدەر بولدى. كەلىسىم مولدوۆاعا بىرىڭعاي ەۋروپالىق نارىقتىڭ بەلگىلى ءبىر سەكتورلارىنا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

ول سونىمەن قاتار ينۆەستورلار ءۇشىن قاۋىمداسقان ەلدە ەو-داعىداي نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق نەگىزدى قامتاماسىز ەتەدى. بۇل مولدوۆا سياقتى دامىپ كەلە جاتقان ەكونوميكا ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون. مولدوۆانىڭ ەو-مەن ارىپتەستىگىندەگى ءۇشىنشى ماڭىزدى جەتىستىك رەتىندە تجەسا ينتەگراتسيالىق پروتسەستىڭ جەدەلدەيتىنە قاتىستى ءۇمىتتى ارتتىردى. مولدوۆانىڭ باسقا ءشا مۇشە ەلدەرىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋى مولدوۆانىڭ قىسقا مەرزىمدە ءشا ەلدەرىنىڭ ىشىندە ەو-نىڭ تولىق مۇشەلىگىنە وتكەن العاشقى ەل رەتىندە قابىلدانۋىنا سەبەپ بولدى.

الايدا، 2016 جىلدان كەيىن مولدوۆا تۇراقتىلىق پەن دەموكراتيالىق قاعيدالاردى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان رەفورمالاردى جۇرگىزۋ بويىنشا بۇرىن قابىلدانعان مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋدا ءىس جۇزىندە ەشقانداي پروگرەسكە قول جەتكىزە المادى. مولدوۆانىڭ ماقساتقا تولىق جەتە الماۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ەو-نىڭ ەلدىڭ قاجەتتى رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋ ۇمتىلىستارى مەن الەۋەتىن باعالاي الماۋى بولۋى مۇمكىن. شىن مانىندە، مولدوۆا مەن ەو اراسىندا قول جەتكىزىلگەن كەلىسىمدەردىڭ كوپشىلىگى ەۋروپا كورشىلىك ساياساتى مەن ءشا باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا شاقىرۋدى قوسا العاندا، ەونىڭ باستاماسىمەن جاسالدى.

ەكىنشى ايقىن سەبەپ – ءىس باسىنداعى پرەزيدەنت يگور دودوننىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى. ول ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتى (ەەو) جاقتاعان ۇمىتكەر رەتىندە پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا قاتىسىپ، 2016 جىلدىڭ قاراشاسىندا سايلاۋدا جەڭىسكە جەتكەن. پرەزيدەنت دودون پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ شەكتەۋلىلىگى، پارلامەنتتە ناقتى جانە تۇراقتى قولداۋدىڭ بولماۋى جانە جالپى ساياسي جاعدايدىڭ تۇراقسىزدىعى سياقتى بىرقاتار فاكتورلارعا قاراماستان، رەسەيمەن جانە ەەو-مەن تىعىز ارىپتەستىك ورناتۋدا ماڭىزدى قادامدار جاساي الدى. 2018 جىلدىڭ مامىرىندا مولدوۆا ەەو-دا باقىلاۋشى مارتەبەسىنە يە بولدى، بۇل ونىڭ ۋاكىلەتتى وكىلدەرىنە وداق ورگاندارىنىڭ وتىرىستارىنا قاتىسۋعا جانە مۇشە مەملەكەتتەر قابىلداعان قۇجاتتاردى الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

مولدوۆا ءۇشىن رەسەيمەن جانە ەەومەن تىعىز ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋداعى ەڭ ۇلكەن ارتىقشىلىقتاردىڭ ءبىرى – ەەو-داعى شەشىم قابىلداۋ تەتىگىنىڭ ەو سياقتى جوعارى ينستيتۋتسيونالدى قۇرىلىمعا يە بولماۋى. مولدوۆانىڭ رەسەيمەن جانە ەەو-مەن ارىپتەستىگى ەۋروپالىق ينتەگراتسياعا قاراعاندا لەزدە ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق تابىستارعا قول جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. رەسەيمەن تىعىز ارىپتەستىكتىڭ جانە بەلسەندى كەلىسسوزدەردىڭ ارقاسىندا پرەزيدەنت يگور دودون ءوزىنىڭ العاشقى پرەزيدەنتتىك مەرزىمىندە مولدوۆا ءۇشىن ايتارلىقتاي ءتيىمدى ەكونوميكالىق ماسەلەلەردى شەشە الدى. بۇعان مولدوۆادان كەلگەن ەڭبەك ميگرانتتارىنا راقىمشىلىق جاساۋ، رەسەيدە مولدوۆا تاۋارلارىنا جەڭىلدەتىلگەن رەجيم ەنگىزۋ، گاز باعاسىنا جەڭىلدىكتەر جانە ت.ب. كىرەدى.

وسىنداي ماڭىزدى ەكونوميكالىق تابىستار ەۋروسكەپتيتسيزمگە اكەلىپ، مولدوۆالىق قوعامدا رەسەيشىل جانە ەۋرازياشىل كوزقاراستاردىڭ ارتۋىنا سەبەپ بولدى. سوڭعى ساۋالناماعا سايكەس، مولدوۆالىقتاردىڭ 43,5%-ى ەو-عا مۇشە بولۋ يدەياسىن قولدايدى. جالپى العاندا، بۇل پايىز 33-48% شاماسىندا اۋىتقىپ وتىرادى. ال ەەو-عا قوسىلۋ يدەياسىن قولدايتىنداردىڭ ۇلەسى بولسا ادەتتە 27-42% ارالىعىندا. وسى ماسەلە بويىنشا ءارتۇرلى ساۋالنامالاردى تالداۋ ناتيجەسى كورسەتكەندەي، مولدوۆالىقتار ءۇشىن ەەو-عا مۇشە بولۋ اسا ماڭىزدى ەمەس، ولار كەرىسىنشە مولدوۆانىڭ ەەو-عا قوسىلماي رەسەيمەن جاقسى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستا بولعانىن قالايدى. ەەو-نىڭ 2020 جىلعى 19 مامىردا وتكەن سوڭعى سامميتىندە پرەزيدەنت دودون مولدوۆانىڭ سىرتقى ەكونوميكالىق ساياساتىندا شىعىس ۆەكتورىن ۇستانۋعا نيەتتىلىگىن تاعى دا راستاپ، ەلدىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا بەلسەندى قاتىسۋعا دايىن ەكەندىگىن ءبىلدىردى.

مولدوۆانىڭ بولاشاق ينتەگراتسيالىق ۆەكتورىن تاڭداۋ 2020 جىلدىڭ 1 قاراشاسىندا وتەتىن پرەزيدەنتتىك سايلاۋ كەزىندە كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلە بولاتىندىعى انىق. وپپوزيتسيا جەتەكشىسى جانە دودوننىڭ سايلاۋداعى ىقتيمال قارسىلاسى مايا ساندۋ مولدوۆانىڭ ەەو-مەن ارىپتەستىگىنە سىني كوزبەن قارايدى جانە بولاشاق ينتەگراتسيانىڭ ەۋروپالىق ۆەكتورىن ۇسىنادى.

مولدوۆانىڭ ەو-مەن جانە ەەو-مەن سوڭعى ون جىلداعى ەكونوميكالىق قاتىناستارىنا تالداۋ جاساي وتىرىپ، مولدوۆانىڭ بولاشاق ينتەگراتسيالىق ۆەكتورىن تاڭداۋ تۋرالى شەشىم تەك مولدوۆا ازاماتتارىنا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەكى نەگىزگى سىرتقى اكتور – ەو مەن رەسەيدىڭ ۇستانىمدارىنا دا بايلانىستى دەپ ايتۋعا بولادى.

قانات ماحانوۆ،

ەۋرازيا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ
اعا عىلىمي-قىزمەتكەرى.

Abai.kz