بەيىمبەت مايلين. وڭگەلباي
وڭگەلباي بيىلعى سايلاۋدا بولىس بولدى.مۇنىڭ بولىس بولعانىنا جۇرتتىڭ كوزقاراسى ءبىر-اق ءتۇرلى.
- قايتكەنمەن ەتى پىسىق، تاباندى. ولاي دەۋشىلىككە سەبەپ - وڭگەلبايدىڭ ازىراق شيكىلىگى بار. بۇدان 4-5 جىل بۇرىن قاتارداعى داۋلەتتى ءۇيدىڭ ءبىرى بولعان. ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن قالىڭ كوپشىلىك اراسىنان جازۋ تانيتىن ءبىر كەدەي تاۋىپ سايلاعان سوڭ، سايلاۋشىنىڭ توبەسى كوككە جەتىپ قايتپاي ما؟ مىنە، سودان بەرى وڭگەلباي بولىس. بىرەن-ساران بايلار - جۋاندار ءبىر كەزدەگى ۇزەڭگى جولداسى تاققا مىنگەن سوڭ، قايتا-قايتا قۇتتى بولسىن ايتقانسىپ، باعىنىڭ تايماۋىن، اكىم الدار ءىسىنىڭ بىلىقپاۋىن كوزدەپ، باياعى بولىس ەكەڭنىڭ پيسارى الەكسەيدى حاتشىلىققا ۇسىنعان. شۇبارتوبەدە الەكسەيدى بىلمەيتىن كىم بار؟ الەكسەي يۆانوۆ دەگەندە ءبىر كەزدە جۇرتتىڭ ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن دا كەزى بولعان. سول الەكسەي حاتشى جۇمىسىن قولىنا العاننان بەرى بۇرقىراپ كەتىپ بارادى. تالاي ادامعا «بروتوكول» جازىلدى، تالاي ادامعا «پوستاناۋلەنيە» لەزدە جازىلىپ جاتىر.
الەكسەي جازىپ بولىپ، سۋدىرلاتىپ ورىسشا وقىعاندا، ءبىر اۋىزىنا تۇسىنبەگەندەردىڭ دە ايىزى قانىپ:
- شىركىن، الەكسەيدەي جازاتىن ادام بار ما ەكەن! - دەپ ريزا بولىسادى.
* * *
وڭگەلبايدىڭ ءۇيى ەرتەڭگى شايىن ءىشىپ وتىرعاندا كەمەلبايدىڭ مالايى كىرىپ كەلدى. اشۋلى، سۇپ-سۇر دۇلەي عوي، كەلە الەكەڭە ارىزىن ايتىپ جاتىر:
- مەنىڭ مازام كەتتى. كەتەيىن دەسەم اقىمدى بەرمەيدى، كەتپەيىن دەسەم بوقتاپ، ۇرىپ-سوعىپ، مازامدى الىپ بارادى، - دەدى.
وڭگەلباي بيىلعى سايلاۋدا بولىس بولدى.مۇنىڭ بولىس بولعانىنا جۇرتتىڭ كوزقاراسى ءبىر-اق ءتۇرلى.
- قايتكەنمەن ەتى پىسىق، تاباندى. ولاي دەۋشىلىككە سەبەپ - وڭگەلبايدىڭ ازىراق شيكىلىگى بار. بۇدان 4-5 جىل بۇرىن قاتارداعى داۋلەتتى ءۇيدىڭ ءبىرى بولعان. ءالىپتى تاياق دەپ بىلمەيتىن قالىڭ كوپشىلىك اراسىنان جازۋ تانيتىن ءبىر كەدەي تاۋىپ سايلاعان سوڭ، سايلاۋشىنىڭ توبەسى كوككە جەتىپ قايتپاي ما؟ مىنە، سودان بەرى وڭگەلباي بولىس. بىرەن-ساران بايلار - جۋاندار ءبىر كەزدەگى ۇزەڭگى جولداسى تاققا مىنگەن سوڭ، قايتا-قايتا قۇتتى بولسىن ايتقانسىپ، باعىنىڭ تايماۋىن، اكىم الدار ءىسىنىڭ بىلىقپاۋىن كوزدەپ، باياعى بولىس ەكەڭنىڭ پيسارى الەكسەيدى حاتشىلىققا ۇسىنعان. شۇبارتوبەدە الەكسەيدى بىلمەيتىن كىم بار؟ الەكسەي يۆانوۆ دەگەندە ءبىر كەزدە جۇرتتىڭ ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن دا كەزى بولعان. سول الەكسەي حاتشى جۇمىسىن قولىنا العاننان بەرى بۇرقىراپ كەتىپ بارادى. تالاي ادامعا «بروتوكول» جازىلدى، تالاي ادامعا «پوستاناۋلەنيە» لەزدە جازىلىپ جاتىر.
الەكسەي جازىپ بولىپ، سۋدىرلاتىپ ورىسشا وقىعاندا، ءبىر اۋىزىنا تۇسىنبەگەندەردىڭ دە ايىزى قانىپ:
- شىركىن، الەكسەيدەي جازاتىن ادام بار ما ەكەن! - دەپ ريزا بولىسادى.
* * *
وڭگەلبايدىڭ ءۇيى ەرتەڭگى شايىن ءىشىپ وتىرعاندا كەمەلبايدىڭ مالايى كىرىپ كەلدى. اشۋلى، سۇپ-سۇر دۇلەي عوي، كەلە الەكەڭە ارىزىن ايتىپ جاتىر:
- مەنىڭ مازام كەتتى. كەتەيىن دەسەم اقىمدى بەرمەيدى، كەتپەيىن دەسەم بوقتاپ، ۇرىپ-سوعىپ، مازامدى الىپ بارادى، - دەدى.
الەكسەيدىڭ مۇرتى تىكىرەيىپ كەتتى.
- ماعان ايتپا ارىزىندى، سوتقا ايت. سەندەردى تابىستىرماق تۇگىل، جوعارعى وكىمەتتەن كەلگەن قاعازداردى دا بولا الماي جاتىرمىز. وڭگەلبايدىڭ ۇيىنە بيىلعى سايلاۋعا كەلگەن جىگىتتىڭ «اۋىلدىق-بولىستىق كونسە ادامدارى ەل ىشىندەگى كەدەي-جالشىلاردىڭ جالىبىنا ايرىقشا نازار سالسىن» دەگەن ءسوزى ءتۇسىپ كەتتى. سوندىقتان الەكسەيدىڭ ءسوزىن جۇرتقا قاراتىپ:
1 پروتوكول.
2 پوستانوۆلەنيە.
3 جالوبا.
قوي، باستى قاتىرا بەرمەڭدەر. ءىس تە كوپ، مويىن بۇرا الماي جاتىر، - دەدى.
- گازەتى نەسى؟
- انت ۇرعان، مۇسىلمانشا تاسقا باسىلعان جازۋى بار قاعاز.
- الەكسەي بەرگەن قاعازدار بار ەدى، قول ءسۇرتىپ بىتىردىك.
- ءتىپتى قالعانى جوق پا؟
- جىرتىق بىرەۋىمەن سەنىڭ تەمەكىڭدى وراپ قويىپ ەدىم.
- سونى اكەلشى.
جاپىراق تەمەكىنىڭ سوپاق ساباعى شۇرق-شۇرق قىلىپ تەسكەن ءبىر ەسكى گازەتتى بايبىشە الىپ جەتتى. ابىرويعا قاراي، 29-ءنومىرى ەكەن. وڭگەلباي تىعىز بۇيرىقتىڭ باس جاعىن تاپتى. اياق جاعى جىرتىلىپ قالىپتى. الەكسەيدىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ سالا بەردى:
- مەنىڭ حاتشى بولۋىمنىڭ كەرەگى قالماعان عوي.
- جوقتى ايتپا، سەن كەتسەڭ، ءىستى كىم ىستەيدى؟
- قايتىپ ىستەمەكپىن. ءبارىن الىپ جۇرت قايتارادى. قازاقشا جازۋدى مەن بىلمەيمىن.
- ءبىر ءجونى بولار. ءوزىم دۋانعا بارىپ رەتتەرمىن.
- بولمايدى. كەتەمىن، - دەپ الەكسەي كيىنە باستادى.
- الەكسەي يۆانىش! الەكسەي يۆانىش!
- الەكسەي يۆانىش!
ۇزىن قارا تونىن باستىرا كيىپ الىپ:
- نە موگۋ، پروششاي،-دەپ باسىن ءبىر شۇلعىپ، الەكسەي ەسىكتەن شىعىپ تا كەتتى.