قىرعىز تاريحشىسى زاميربەك وسوروۆتىڭ قازاقتىڭ كەنەسارى حانىنا قىرعىز استاناسىندا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك دەگەن جازباسى جەلىگە تارادى. زاميربەك مىرزا بۇل ءسوزدى 30 ماۋسىم كۇنى Facebook جەلىسىندەگى جەكە پاراقشاسىندا جازىپتى. ءبۇي دەپتى:

«ءبىز ەل استاناسىنا قازاقتىڭ سوڭعى ۇلى حانى كەنەسارىعا ارناپ ەسكەرتكىش قويساق دۇرىس بولادى. قىرعىز حالقى وعان ادىلەتسىزدىك جاسادى. ءومىر بويى پاتشا باسقىنشىلارىمەن كۇرەسكەن بۇل ۇلى ادام پاتشا قۋعىنشىلارىنان قاشىپ بىزگە، جاقىن تۋىسقانىنا كەلدى. ال، ءبىز ونىڭ باسىن كەسىپ، پاتشا وكىمەتىنە تاپسىردىق. سوعان قاراماستان قازاق حالقى بىزگە دەگەن باۋىرمالدىقتى ساقتاپ قالدى.  

سوندىقتان، ۇلى حانعا ەسكەرتكىش قويىپ، باۋىرلاس قازاق حالقىنان كەشىرىم سۇراپ، بىشكەكتەگى ورتالىق ءبىر كوشەگە كەنەسارىنىڭ اتىن بەرسەك دۇرىس بولادى»، - دەپ جازىپتى. جازىپتى دا، «بوربا زا مير» قوعامدىق قورىنىڭ اتىنان ۆالەري ياكوۆلەۆ پەن زامير وسوروۆ دەپ «قول قويىپتى».

زاميربەك وسوروۆتىڭ بۇل جازباسىنا جەلىدەگى قىرعىز تۋعاندار شامدانا قاراپ، قاباق ءتۇيىپ، قاتۋ سويلەپتى. سودان 1 شىلدە كۇنى وسوروۆ مىرزا تاعى ءبىر جازبا جاريالاپتى. وندا:

«ەگەر كەنەسارى شۋ جازىعىندا قىرعىزدارمەن سوعىسسا، ءوزى دە ءولدى. ال قىرعىزدار پاتشالىق رەسەي بيلىگىنىڭ الدىندا قۇرداي جورعالاپ، قۇلدىق كورسەتىپ، حاننىڭ ءمايىتىن قورلادى.

بىراق شابدان باتىر دا پاتشا شەنەۋگىنى رەتىندە كوپ قىرعىزدى ءولتىردى جانە سوعان ماقتاندى. ەلدىڭ ءار ايماعىنداعى قىرعىزدى جازالاۋ اكتسياسىن جاقسى اتقارعانى ءۇشىن اق پاتشادان ماراپات الدى.

ال ونىڭ قۇرمەتىنە بىشكەكتىڭ ەڭ ۇلكەن كوشەلەرىنىڭ بىرىنە اتى بەرىلدى. ەسكەرتكىشى تۇر. مەنشە ول بۇل قۇرمەتكە لايىق ەمەس! سول سەكىلدى ميحايل فرۋنزەنىڭ ەسكەرتكىشى دە ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ بىرلىگىن اسپەتتەپ تۇرعان جوق. ول باسشى دا ازاماتتىق سوعىس جىلدارى كوپ قىرعىزدى قىرىپ سالىپ اتى شىققان ادام. ەگەر شابدان باتىر مەن ميحايل فرۋنزەنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن المايدى ەكەنبىز، ەندەشە قىرعىز حالقىن باسقىنشىلاردان قورعايمىن دەپ ءومىرىن قيعان باتىرلارعا دا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك! ولاردى سوۆەت تاريحشىلارى «باسماشى» دەپ اتاعان. سوۆەت جانە پاتشا باسكەسەرلەرىنىڭ قولىنان شەيىت كەتكەن قىرعىزدارعا دا ەسكەرتكىش قويۋ كەرەك! سوندا ادىلەتتى بولادى! وسى جاعىنان كەنەسارىنىڭ ەسكەرتكىشى دە ابدەن لايىقتى بولار ەدى.

مەن ول (كەنەسارى) قىرعىزعا سوعىس ءۇشىن، جەر ءۇشىن كەلدى دەگەنگە سەنبەيمىن. اق پاتشاعا قارسى كۇرەسكەن باتىر وندايعا بارا قويۋى ەكىتالاي... ول قىرعىزدىڭ بي-ماناپتارى مەن حالقىنان كومەك سۇراپ كەلسە كەرەك. بىراق، قىرعىزدار ونىڭ ارقاسىنا پىشاق سۇقتى. ال ونىڭ باسىن ەڭ قۇندى ولجا رەتىندە پاتشا بيلىگىنە اپارىپ بەرۋى وسىنىڭ دالەلى. قىرعىزدىڭ ءبىر عانا رۋىنىڭ بيلەرىنىڭ بۇل اقىلسىز ارەكەتىنەن بۇكىل قىرعىزعا ساتقىن، قىلمىسكەر دەگەن ات كەلدى. ەگەر ءبىز كەنەسارىعا ەسكەرتكىش قويساق، بۇل – قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسىن جاقسارتاتىن قادام بولادى!».

راس، قازاق-قىرعىز قارىم-قاتىناسى كونتەكسىندە كەنەسارى حاننىڭ ەسىمى ەرەكشە ماڭىزدى فاكتور. كەنەسارى حان قازاق ءۇشىن قادىرلى تۇلعا! ال ونىڭ تاريحتاعى رولىنە قاتىستى قىرعىزداعى پىكىر ەكىۇشتى. قازاق-قىرعىز تاريحشىلارىنىڭ اراسىنداعى بۇل داۋ، ءتىپتى، ءبىر جىلدارى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ دەڭگەيىندە ءسوز بولعان.

بۇ جولى انە، قىرعىز تاريحشىسى «كەنەسارى بابامىزعا ەسكەرتكىش ورناتىپ، ورتالىقتان كوشە بەرەيىك» دەپ سويلەپتى. «كەنەسارىنىڭ باسقىنشى يمپەرياعا بىرلەسىپ كۇرەسەيىك دەپ كەلگەنىن مويىندايىق، بۇل قازاق-قىرعىز دوستىعىن نىعايتادى» دەپتى.

ەگەر قىرعىز تاريحشىسى ايتقانداي، كەنەسارىعا ەسكەرتكىش ورناتىلىپ، كوشە اتى بەرىلسە، بۇل – قازاق-قىرعىز دوستىعىن نىعايتۋعا جاسالعان ۇلكەن قادام، ساياسي ديپلوماتيالىق شەشىم بولارى ءسوزسىز.

وكىنىشكە وراي، پوست-كەڭەستىك ەلدەردىڭ كوبىندە تاريحي وقيعالارعا قاتىستى ءالى كۇنگە رەسەيلىك كوزقاراس باسىمدىققا يە ەكەنى شىندىق. سونىڭ ىشىندە كەنەسارىعا قاتىستى تاريح تا بار. رەسەي بيلىگى مۇنى ەكى ەل اراسىنا جاۋلىق كوزقاراس قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ءتيىمدى قولدانىپ كەلە جاتىر. بۇرىن دا، قازىر دە... سوندىقتان، تاريحي شىندىق قانداي بولماسىن، قىرعىز تاريحشىسىنىڭ ۇسىنىسى باۋىرلاستىقتى ارتتىراتىنى ءسوزسىز. ءسىز نە دەيسىز؟

Abai.kz