ەلۋ جىلدا ەل جاڭا

ەل  جاڭا ەلۋ جىلدا، جۇزدە قازان،
ارتىما الاڭدايمىن  كەتىپ مازام.
اھ ۇرىپ بۇل جالعاننان ءبارى دە وتكەن،
سەكىلدى جەر بەتىنە قونعان توزاڭ.

اسىنداي كەشەگى وتكەن ءىرى بايدىڭ،
دۇرىلدەپ تويى دا ءوتتى ۇلى ابايدىڭ،
سول تويعا مەن دە باردىم، دۋمان قۇردىم،
ءوزىمدى  نە دەپ، بىراق، كىنالايمىن.

توي ءوتتى، دىردۋ ءبىتتى، ەندى قايتتىك؟!
وسەكتەپ،  قيلى-قيلى اڭگىمە ايتتىق.
نە ءىشىپ، نە جەگەنىن ءسوز قىپ كوبى،
ايتەۋىر، وپىر-توپىر ۇيگە قايتتىق.

جول بويى سىنعان شولمەك، جىرتقان قاعاز،
تەر توگىپ  قاراۋىلعا شىققاندار ءماز.
تويىنا حالقى مىڭداپ كەلگەنىمەن،
الايدا، اباي ءسوزىن ۇققاندار از.

دابىسى  كۇندەي بولعان كۇركىرەگەن،
توي ءوتتى تالاي-تالاي دۇركىرەگەن.
قۇلىنداي ۇزاي الماي قازىعىنان،
شىلبىرعا ورالىپ ءجۇر، شىركىن، ولەڭ!

اكىمدەر اقىن جىرىن جاتقا  بىلمەي،
اقىندار ولقىسىنىپ اتقا مىنبەي،
قۇلازىپ ايدالادا ءبىز وتىردىق،
ىشىنە ادام كىرمەي جاتقان ۇيدەي.

وزىڭدەي  ۇلى قازاق، مىقتى قازاق،
شىققانى ارامىزدان ءتىپتى عاجاپ.
كۇنى ەرتەڭ  ەستەن شىعىپ، ۇمىتىلار
حالقىمىز  شەككەن ازاپ، كورگەن مازاق.

ەل بولساق بارلىق الەم مويىنداعان،
ارىلسا  شاڭ-توزاڭنان سايىن دالام،
ەلىمنىڭ قاسيەتتى  قۇتتى جولىن
اۋەلدەن سەن ەكەنسىڭ دايىنداعان.

جەتەدى سىيلاعان دا، قيماعان دا،
تۇسىنبەي جان-سىرىڭدى قيناعان دا.
بەرسە دە ويلانسىن دەپ ميدى ادامعا،
قور بولدى اسىل ءسوزىم كەي نادانعا.

قاراساڭ نازار سالىپ توڭىرەككە،
قازاقتىڭ شىنىمەن-اق ەزى كوپ پە؟!
جانى اشىپ ۇلتىنا ارناپ جازعان سوزگە
ابايدىڭ قويا الماعان ءوزى نۇكتە...

جاتاتىن قارا تاستاي ساي جاعالاي،
كەلەدى اۋىر تەڭەۋ ويعا قالاي؟!
تۇرعىزعان اسىل جىردان التىن ساراي،
قور بولدى-اۋ ەسىل ءسوزىڭ، قايران، اباي!

بىرەۋلەر جۇرەر جولىن تانىپ-بىلمەي،
ادامنىڭ ساناتىنا انىق كىرمەي
جۇرگەندە  قاراڭعىعا سەۋىپ نۇرىن،
توبەمدە سەن تۇراسىڭ جارىق كۇندەي.

اباي ايتقان كەپ

جيرەنەمىن كەي كەزدە دوسىمنان دا،
ۇيرەنەمىن كەي كەزدە قاسىمنان دا.
اباي ايتقان كەپ مەنىڭ باسىما تۇر،
الداماعان كىم قالدى وسى ماڭدا؟!

توبەسىنە كوتەرسە ەل ەركەسىن،
ەسەرلەردى ەرىكسىز سەمىرتەسىڭ.
ياپىراي، اقىن قالاي تاۋىپ ايتقان:
«بايتەرەك تە كۇندەيدى كولەڭكەسىن».

از سويلەپ، كوپ وي ايتار كەزدى ۇمىتقان،
جالىقتىم مىلجىڭداعان ەزبە، قىرتتان.
اباي ايتقان شىندىقتى مويىندايسىڭ:
«قازاقتىڭ ءسوزى ۇزىن، - دەپ، - وزگە جۇرتتان...»

جۇرگەننەن سوڭ داڭعىرلاپ، باسا-كوكتەپ،
تەڭەسىپتى كەي كەزدە ەسەك اتپەن.
ويلاپ تۇرسام، كەزىندە ۇلى اباي دا
ارپالىسىپ ءوتىپتى كەساپاتپەن.

وكسىپ وتكەن كەزىندە ابايلار دا،
تاۋقىمەتى جۇك بولعان تالاي نارعا،
اقىندى وقىپ، كوڭىلگە توقىعان جۇرت
نە بولعانىن زاماننىڭ ابايلار ما؟!

اباي  جولى

بۇل نە سۇمدىق؟!
كوزىم ءتۇستى وقىستا،
«اباي جولى» جاتىر ەكەن قوقىستا.
دانىشپاندى  دىمبىلمەستەر نە قىلسىن،
ۇيرەنگەن سوڭ شابىس پەنەن اتىسقا.

زامان ءوتتى الاعاي دا بۇلاعاي،
قازاعىم دەپ كۇنىرەندى ۇلى اباي.
تالاي اسىل ءوتىپ كەتتى فانيدەن،
تار قاپاستىڭ قورلىعىنا شىداماي.

ەكراندا – كەيىپكەرلەر اڭگۇدىك،
كورەتىنىڭ زورلىق پەنەن زومبىلىق.
توسەك، وسەك...
نە بولسا دا ۇندەمەس،
كورەرمەندى  جاراتقان با سورلى قىپ؟!

ۇرىلاردىڭ ايتقان ءسوزىن اقىل دەپ،
كىسى ولتىرگەن قاراقشىنى باتىر دەپ،
جۇزەگە استى ويلاعانى دۇشپاننىڭ،
جاقسىلىقتىڭ قاسيەتىن كەتىرمەك.

كورگەن كىسى وتىرعاندا بەت باسىپ،
وت باسىنان كەتكەن-سىندى باق قاشىپ.
مۇنىڭ ءبارىن ونەگە دەپ قابىلداپ،
جاس جەتكىنشەك قالماسا ەكەن وت باسىپ.

بىرەۋگە ۇناپ، بىرەۋلەرگە ۇناماي،
سۇرىنسەڭ دە جۇرسەڭ بولدى قۇلاماي،
ماقتاۋ سوزدەن زاپى بولىپ قۇلاعى،
«سەنبە جۇرتقا»! – دەگەن ەكەن ۇلى اباي.

وزگە تىلگە جاساپ جاتقان قۇرمەتىن
انا ءتىلى بولىپ تۇر عوي شىن جەتىم.
ەل بايلىعىن ۇلەستىرىپ وزگەگە،
قازاق نەگە تارتۋ كەرەك بەينەتىن؟!

باستىق كەلسە باسىن شۇلعىپ، جالباقتاپ،
الدى-ارتىنا كوپشىك قويىپ، جان باقپاق.
«كەلەر زامان – كوك تۇمان» – دەپ كۇرسىنگەن،
اباي ءسوزىن جاتقان كىم بار سالماقتاپ.

ورتاسىندا وتىرعانداي وزگە ەلدىڭ،
قازاعىما قانداي تاعدىر كەز كەلدىڭ؟!
اباي جۇرگەن، اتام وتكەن سول جولدان
ەشقاشان دا شىقپايمىن دەپ ءسوز بەرگىن!

اباي جالعىز

قازاعىمدا اقىن كوپ.
اباي جالعىز.
ۇلى ادامعا جاقىن كوپ.
اباي جالعىز.
جالعىزبىن دەپ قامىقپا،
اباي-ابىز،
جالعاستىرار ءىسىڭدى بىزدەر بارمىز.

بارمىز بىزدەر،
ءبارىبىر جالعىز اباي،
ىنساپسىزدى ءجۇرمىز ءبىز تويعىزا الماي.
اراقتى دا، وتىرىك، وسەكتى دە
قازاعىما كەلەمىز قويعىزا الماي.

قايران، اقىن!
كوڭىلى نۇر، ءسوزى مەرگەن،
مىنبەسىنە زاماننىڭ ءوزى كەلگەن.
ميلليون  بولدىق  ابايدىڭ ارقاسىندا
كوپ شۋىلداق – ونشەڭ ءنول سوڭىنا ەرگەن.

«جالعىز بولسا بولار تەك جالعىز قۇداي»، –
دەپ سويلەيدى بىرەۋلەر قان  قىزىپ-اي.
الماتىدا  كوكتوبە  ەتەگىندە
بارا جاتىر ادىمداپ جالعىز اباي.

ۇلكەن-كىشى اقىندار، تالاي بارمىز،
وتقا ءتۇسىپ ەل ءۇشىن، جانا الارمىز.
ومىردە دە،
ولەڭ مەن ونەردە دە
اباي جالعىز،
ءبارىبىر اباي جالعىز.

اباي دا ىزا بولعان

«ءىشىم ولگەن، سىرتىم ساۋ» – دەگەن اباي،
شوشىدى ەكەن شىنىندا نەدەن اباي؟
«ءوز دەرتىن تىعىپ ىشكە، بىلدىرە الماي،
اۋرۋ جۇرەك اقىرىن سوعادى جاي».

«باس-باسىنا بي بولسا وڭكەي قيقىم»،
قامىن ەرتە ەل-جۇرتتىڭ جەگەن اباي.
ەلدىڭ ءسانىن كەلتىرگەن، بۇزباي شىرقىن،
ايتقان سوزگە بولعان سوڭ ءىسى ونىڭ ساي.

ماقساتى ۇلى ابايدىڭ بولعان تىرەك:
«ىستىق قايرات, نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك.»
بولعانمەن تاۋداي تالاپ قايرات قىلماي،
ارمانعا جەتە الماسىن بىلسە كەرەك.

باس تارتپاي كورگەن قورلىق، ازابىنان،
وزگەنىڭ قۇتىلماسا تۇزاعىنان،
اباي دا سونى كورىپ قۇسا بولعان،
سياسى ۋعا تولىپ،  ىزا بولعان.

شىقپايدى ولەڭ-جىرمەن اتى كىمنىڭ،
كەڭ ولكەم، كوپ قوي سەنىڭ اقىن ۇلىڭ.
سوندا دا وقىعاندا اباي ءسوزىن،
قالامدى كەپ تۇرادى اتىپ ۇرعىم.

سوعىستىم دەيتىندەر بار وتقا كىرمەي،
مال باعىپ جۇرگەندەر بار اتقا مىنبەي.
كەۋدەسىن اقىنمىن دەپ سوققاندار بار،
ابايدىڭ ءبىر ولەڭىن جاتقا بىلمەي.

جان-جاققا قاراساڭ دا قالاي بۇگىن،
ءداۋىردىڭ  كوتەرە الار تالاي جۇگىن،
قازاقتى تۇسىنەدى  دەپ ويلايمىن،
اڭعارىپ، جاتقا وقىعان اباي جىرىن.

جول  كورسەتكەن

جالعىزدىقتان جاپا شەكسەم،
جۇرەگىمنىڭ شەرىن توكسەم،
قاس دۇشپاننىڭ تۋىن جىقسام،
ساعىنىشتىڭ ۋىن جۇتسام،
وي مارجانىن ءسۇزىپ تەرسەم،
بالا ءسۇيىپ، قىزىق كورسەم،
ءجون كورسەتكەن ۇلى اباي.

جەرىمىزدىڭ كەڭدىگىن دە،
ەلىمىزدىڭ ەرلىگىن دە،
حالقىمىزدىڭ تىرلىگىن دە،
ەرىمىزدىڭ ورلىگىن دە،
«سەنەمىن، – دەپ، – ەندى كىمگە؟»
اشىپ ايتقان كەمدىگىن دە،
قايعى شەككەن ۇلى اباي.

بۇل جالعاننىڭ سىرىن بىلسەم،
قاتارىمنان بۇرىن جۇرسەم،
كوتەرىلسە كوڭىل كوككە،
اۋىر ويدان مازام كەتسە،
ءدام تاۋسىلىپ، بازار بىتسە،
دەمىم ءبىتىپ، اجال جەتسە،
جول كورسەتەر ۇلى اباي.

ۇلى اقىننىڭ سوزدەرى

«ارسىز بولماي اتاق جوق،
الدامشى بولماي باق قايدا؟»
ۇلى اقىننىڭ سوزدەرى
شىمبايىڭا باتپاي ما؟!

«وسەك، وتىرىك، ماقتانشاق،
ەرىنشەك، بەكەر مال شاشپاق»
بولعاننان سوڭ بويعا شاق،
جاتىر قازاق جامباستاپ.

«قورقاق، نادان، ماقتانشاق،
ارسىز، جالقاۋ، سۇرامساق»
قازاقپىن دەپ اتتان ساپ،
ءجۇر جالىقپاي ۇران ساپ.

«ارىز جازعىش، قاسكۇنەم»،
اتاققۇمار، الاكوز،
«ناپسىقۇمار، ماسكۇنەم»
تورگە شىققان بولدى كەز.

«سابىرسىز، ارسىز، ەرىنشەك،
كورسەقىزار، جالماۋىز»،
داڭعوي، قىرسىق، كوڭىلشەك،
«اپەرباقان، الاۋىز».

جوق سەكىلدى ارمانى،
سۇيەك بەرسە قوجاسى،
ال وزىنە قالعانى
«بەينەت، كۇيىك، ىزاسى».

تالاي جايدى كوز كوردى،
ءتۇستىم سۋ مەن وتقا دا...
اباي ايتقان سوزدەردى
قايتالادىم تەك قانا.

ءومىردىڭ ءمانىن ۇعىنتقان

شىرماۋىنداعى وزگەنىڭ،
قازاقتىڭ قارا كوزدەرى!
وقىڭدار جانە ۇعىڭدار
ابايدىڭ قارا سوزدەرىن.

ەستىگەن جاندى ۇيىتقان
تىڭداڭدار ونىڭ سىرلى ءانىن.
ءومىردىڭ ءمانىن ۇعىنتقان،
وقىڭدار اباي جىرلارىن.

سابىردىڭ ۇستاپ نوقتاسىن،
بەرىلەم كەيدە ويعا كوپ:
«تۋدىرعان ءسوزدىڭ پاتشاسىن
ابايداي بولماق قايدا؟!» – دەپ.

ساناعا جۇعىن جۇقتىرماي،
قيناعان ويلار ابايدى
تۇرمەدە جاتقان تۇتقىنداي
تاعى دا مەنى قامايدى.

ابايدى وقىعاندا

جاس تامسا كوزىمنەن،
ءسوز شىقسا تىلىمنەن،
بارلىعى  وزىمنەن،
كورەتىن  كۇنىمنەن.

كەمەڭگەر ابايدىڭ
اللانى تانۋى –
تازارتقان تالايدى،
جۇرەكتىڭ جالىنى.

تەر اقسا تانىمنەن،
شەر تۋسا جۇرەكتەن،
سەسكەنسەم ولىمنەن –
ومىرگە تىلەكتەن.

اق سويلەپ اقىننىڭ،
شىندىققا كەلۋى –
جەتەگى اقىلدىڭ،
اقيقات سەنىمى.

جىر وقىپ ءسۇيىندىم،
جانىما ءۇڭىلدىم،
اللاعا سىيىندىم،
اقىنعا جۇگىندىم.

ابايعا ۇڭىلەم...
جانىنىڭ  شۋاعى
جۇرەكتىڭ تۇبىنەن
شىمىرلاپ تۋادى.       

وزگەرتسە وزگەنى،
سانانىڭ قايماعى،
ابايدىڭ سوزدەرى –
حاق ءدىننىڭ ايعاعى.

تاعى ابايعا ۇڭىلەم...

جاس بوپ تامسا كوزىمنەن،
ءسوز بوپ شىقسا تىلىمنەن،
سونىڭ ءبارى وزىمنەن،
كورىپ جۇرگەن كۇنىمنەن.

تەر بوپ اقسا تانىمنەن،
شەر بوپ تۋسا جۇرەكتەن،
سەسكەنگەنىم ولىمنەن،
ومىرگە ىزگى تىلەكتەن.

تىرناپ كوڭىل جاراسىن،
جاندى تانگە بيلەتىپ،
كوپ ادامنىڭ ساناسىن
كەتكەن شايتان كۇيرەتىپ.

تاعى ابايعا ۇڭىلەم...
جاننىڭ جىلى شۋاعى
جۇرەگىنىڭ تۇبىنەن
قاسيەت بولىپ تۋادى.

اقىلبەك شاياحمەت

Abai.kz