قازاق حالقى ەركىن وي، اشىق پىكىرگە ارقاشان جول بەرىپ وتىرعان. حان اۋزىنداعى ءسوزدى كەيدە قۇل دا ايتاتىن بولعان. بۇل - بىزدە دالا دەموكراتياسىنىڭ بولعاندىعىنىڭ انىق تا ايقىن دالەلى. اۋزىمەن قۇس تىستەگەن شەشەندەرىمىزدىڭ دۋالى سوزدەرى ەشقانداي عالامتورسىز-اق التى الاشقا جەتەتىن. بىراق ولار نە ايتسا دا ۇلتىنىڭ بولاشاعى، ۇرپاعىنىڭ قامى ءۇشىن ايتتى. بۇگىندە التى الاشقا حات تاراتۋدىڭ ينتەرنەت دەگەن قۇرالىن پايدالانىپ ءجۇرمىز. بىراق وندا اتالى وي دا، ارسىز ءسوز دە جازىلىپ ءجۇر. سوندىقتان سوڭعى كەزدەرى ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن عالامتورعا باقىلاۋ ورناتۋ ماسەلەسىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزى بار؟ بۇل جولعى «وي-كوكپاردىڭ» وزەگى - وسى.

ابەن ءابدىراحمانۇلى، «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:

قازاق حالقى ەركىن وي، اشىق پىكىرگە ارقاشان جول بەرىپ وتىرعان. حان اۋزىنداعى ءسوزدى كەيدە قۇل دا ايتاتىن بولعان. بۇل - بىزدە دالا دەموكراتياسىنىڭ بولعاندىعىنىڭ انىق تا ايقىن دالەلى. اۋزىمەن قۇس تىستەگەن شەشەندەرىمىزدىڭ دۋالى سوزدەرى ەشقانداي عالامتورسىز-اق التى الاشقا جەتەتىن. بىراق ولار نە ايتسا دا ۇلتىنىڭ بولاشاعى، ۇرپاعىنىڭ قامى ءۇشىن ايتتى. بۇگىندە التى الاشقا حات تاراتۋدىڭ ينتەرنەت دەگەن قۇرالىن پايدالانىپ ءجۇرمىز. بىراق وندا اتالى وي دا، ارسىز ءسوز دە جازىلىپ ءجۇر. سوندىقتان سوڭعى كەزدەرى ءجيى ايتىلىپ جۇرگەن عالامتورعا باقىلاۋ ورناتۋ ماسەلەسىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزى بار؟ بۇل جولعى «وي-كوكپاردىڭ» وزەگى - وسى.

ابەن ءابدىراحمانۇلى، «بولاشاق» رەسپۋبليكالىق قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:

ءيا
- ءبىز زايىرلى مەملەكەتپىز. قوعامدا ادام پىكىرى مەن ءسوز بوستاندىعى جوعارى ساتىدا تۇرۋى قاجەت. دەموكراتيانىڭ ءبىر نىشانى، ول ادامداردىڭ ءوز ويىن ەركىن جەتكىزىپ، قوعامداعى وزگەرىستەرگە ءوز كوزقاراسىن ءبىلدىرۋى. باتىستىڭ ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەرىن الىپ قاراساق، وندا ءسوز بوستاندىعى دەگەن بارلىق قۇندىلىقتاردان بيىك تۇرادى. سوندىقتان دا ولار بىزگە كوپ جاعدايدا ۇلگى كورسەتۋگە بەيىم كەلەدى. ال ءبىز وزگە ەلگە ۇلگى كورسەتۋ تۇرماق، ءوز ماقساتىمىزدى انىق باعامداي الماي كەلەمىز. سەبەبى ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز ءالى دەموكراتيانىڭ ارتىقشىلىقتارىن تۇسىنبەيدى. سونىڭ ءبىرى - ۇستانىمدارىن انىق جەتكىزە المايدى. ال ەگەر بۇل قاسيەتتەردى دامىتامىز دەيتىن بولساق، ينتەرنەتكە ەشقانداي باقىلاۋ ورناتۋدىڭ قاجەتى جوق. عالامتورعا باقىلاۋ ورناتۋ، ساراپشىلاردىڭ زەرتتەۋىنشە، بىرىنشىدەن، ادام قۇقىعى جونىندەگى جالپى دەكلاراتسياعا، حالىقارالىق ازاماتتىق جانە ساياسي فاكتىگە، حالىقارالىق ستاندارتتارعا، ەقىۇ قۇجاتتارىنا سايكەس كەلمەيدى.

جۇيەنى قابىلداۋ ارقىلى كەشە «قازساتتىڭ» تامىرىنا بالتا شاپقانداي بۇگىن «قازنەتتىڭ» بولاشاعىنا نۇكتە قويامىز. باقىلاۋ قويۋ ارقىلى ءبىز ادامداردىڭ ينتەرنەتتى الاڭسىز پايدالانۋىنا شەكتەۋ كەلتىرەمىز. بۇل، ءبىر جاعىنان، ينتەرنەتتىڭ دامۋىنا توسقاۋىل بولادى. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ەگەر ءسىز عالامتورعا ءبىر نارسە جازىپ جانە ەرتەڭ سول سوزدەر ءۇشىن ارتىڭىزدان قۋدالاۋ باستالسا، ەكىنشى رەت عالامتورعا جولار ما ەدىڭىز؟ ارينە، جوق. مەن بۇل زاڭدى ادامداردى قورقىتىپ، ۇركىتۋ دەپ باعالار ەدىم. ەگەر مەن ءبىر كىسىگە حات جازاتىن بولسام، بىراق وعان سەنىمىم از بولسا، حات جازۋدىڭ كەرەگى نە؟ بالكىم، مەن ماحاببات حاتتارىن جازاتىن شىعارمىن. ماسەلەن، «موي مير» دەگەن الەۋمەتتىك باعدارلاما بار. وعان تەك الماتى بويىنشا 150 مىڭنان استام ادام تىركەلگەن. ەگەر وعان ءسىز ۇكىمەتكە قارسى ءسوز جازار بولساڭىز، ءسىزدىڭ عالامتورداعى بەتىڭىزدى بىردەن جاۋىپ تاستايدى. بۇل ادام قۇقىن شەكتەۋ ەمەي، نەمەنە؟ «ينتەرنەت نيانيا» دەگەن تۇسىنىك بار، ەگەر ۇيىڭىزدە عالامدىق جەلى بولسا، ونداعى قاجەت ەتپەگەن سايتتاردى ءوز ەركىڭىزبەن جاۋىپ تاستاي الاسىز. جالپى، ينتەرنەتكە شابۋىل جاساماي، قايتا ءبىز وسىنداي ادىستەردى دامىتۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، ول سايتتار بالالاردىڭ پسيحولوگياسىنا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. بىزدە ينتەرنەتكە باق رەتىندە قاراۋ دا بار. ادامدار اراسىنداعى بايلانىس قۇرالىن «سوعىس قارۋىنا» اينالدىرۋدىڭ كەرەگى نە؟ جالپى، مەنىڭ ايتارىم، عالامتورعا باقىلاۋ ورناتۋ ءبىزدىڭ حالىقارالىق دارەجەدەگى يميدجىمىزگە نۇقسان كەلتىرەدى. ارينە، ءبىر جاعىنان، زاڭ قابىلداعان دا دۇرىس شىعار، بىراق زاڭدى ساراپشىلاردىڭ، قوعام وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن قابىلداعان ءجون. بۇل ەكىجاقتى دۇرىس پروتسەسس بولاتىن ەدى.

كامال بۇرحانوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

جوق
- عالامتور - قوعامدىق پىكىر قالىپتاستىرۋعا، ادامدار اراسىندا بايلانىس ورناتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن كەرەمەت قۇرال. بىراق ونىڭ ۇلت قاۋىپسىزدىگىنە، ەل تۇتاستىعىنا قاتەر كەلتىرەتىن تۇستارى بار. ماسەلەن، اتا زاڭىمىزدا تىيىم سالىنعان كەيبىر دۇنيەلەر كەيدە ينتەرنەت ارقىلى تاراپ كەتىپ جاتادى. اسىرەسە، ۇلتارالىق، دىنارالىق قاتىناستارعا بايلانىستى ايتىلعان ويلاردىڭ تارالۋىنا جول بەرمەۋىمىز كەرەك. قازىر ەلىمىزگە سىنالاپ كىرىپ جاتقان ءدىني ۇيىمدار بار. قوي تەرىسىن جامىلىپ كەلىپ جاتقان ونداي ۇيىمدار بىرلىگىمىزگە زيانىن تيگىزەدى. كەيدە قوعامداعى پىكىر قايشىلىعى، ماسەلەنىڭ تۇبەگەيلى شەشىلمەۋى سونىڭ زارداپتارى. ول زارداپتاردىڭ اسەرى اسقىنىپ، ءبىر كۇن ەمەس، بىرنەشە جىلدارعا سوزىلىپ كەتۋى مۇمكىن. ەگەر ونى بۇگىن شەشپەسەك، بولاشاقتا ۇرپاقتارىمىز ءبارىبىر ونىمەن ايقاساتىن بولادى. دانيادا مۇحاممەد (س.ع.س) پايعامبارىمىزدى مازاق ەتكەن كاريكاتۋرانىڭ جاريالانۋى بارلىعىمىزدىڭ اشۋ-ىزامىزدى تۋعىزدى.

مۇسىلمان مەملەكەتتەرى ءدۇر سىلكىنىپ، نامىسقا بۋلىقتى. كەيىن زەرتتەپ انىقتاعاندا، ول ەلدە مۇنداي باسسىزدىققا تىيىم سالاتىن زاڭ جوق بولىپ شىقتى. مىنە، زاڭعا نەمقۇرايدى قاراعاننىڭ ناتيجەسى - وسى. بۇل دانيانىڭ ەكونوميكالىق، مادەني دامۋىنا تەرىس ىقپالىن تيگىزبەي قويعان جوق. مۇنداي ارەكەتتەن ءبىز عانا ەمەس، الەم ساقتانۋى كەرەك. بەتىن اۋلاق قىلسىن، ەگەر ءبىز ەرتەڭ ابايسىزدا يسا پايعامبار تۋرالى جاڭساق پىكىرلەر جازىپ جىبەرسەك، نە بولادى، سويقان باستالماي ما؟ سوندىقتان دا عالامتورعا باقىلاۋ ورناتۋ ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن شەكتەمەيدى، كەرىسىنشە تىنىشتىعىمىزدى ساقتاۋعا كومەكتەسەدى. ول - ادامداردىڭ ىسىنە باقىلاۋ ورناتۋ ەمەس، قايتالاپ ايتايىن، تەرىس باعىتتاردىڭ بەل الۋىنا بۇعالىق سالۋ. ارينە، ءار ادامنىڭ جەكە پىكىرى، ايتار ءوز ويى بار. ەگەر ول سوزدەردىڭ ەلگە، حالىققا پايداسى بار بولسا، نەگە عالامتور ارقىلى تاراتپاسقا؟! باقىلاۋ ورناتۋ قر كونستيتۋتسياسىنا، ادام قۇقىقتارى تۋرالى دەكلاراتسياعا قارسى كەلەدى دەيتىندەرگە ايتارىم، ۇلتارالىق، دىنارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋ - ءبىزدىڭ باستى پارىزىمىز. اياعىمىزدان تىك تۇرىپ، قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىمىز دا - وسى تاتۋلىقتىڭ، اۋىزبىرشىلىكتىڭ ارقاسى. ەگەر مولدوۆا، گرۋزيا، ارمەنيا، ءازىربايجان ەلدەرىنىڭ حالقى سىندى بىلگەنىمىزدى ايتىپ، قان توگىسىپ جاتساق، قالاي دامىماقپىز؟ ينۆەستيتسيا قايدان تارتىلادى، ەكونوميكا قالاي كوتەرىلەدى؟ ەگەر ءبىر-بىرىمىزگە عالامتور ارقىلى «ورىستاردى بۇيتەيىك»، نە «كارىستەردى سويتەيىك» دەپ حات تاستاپ نەمەسە ەكسترەميستىك پيعىلداردىڭ تارالۋىنا جول بەرىپ جاتساق، بۇل كەرىسىنشە زاڭىمىزعا قارسى كەلمەي مە؟ مەنىڭ ايتارىم، كونستيتۋتسيا - حالىق ءۇشىن جاسالعان دۇنيە، حالىققا زيان كەلتىرەتىندەردىڭ بارلىعى اتا زاڭىمىزعا نۇقسان تيگىزەدى.

بەيتاراپ پىكىر

ايدوس سارىم، ساراپشى:

- ەگەر عالامتورعا باقىلاۋ ۇلتارالىق، دىنارالىق قاقتىعىستاردى تۋعىزباۋ ەسەبىنەن ورناتىلسا، ونىڭ ەشقانداي ارتىقتىعى جوق. سەبەبى بىزگە ەڭ كەرەگى - تاتۋلىق، تىنىشتىق ارقىلى ۇشپاققا شىعۋ. بىراق تىنىشتىق دەپ بارلىق مۇمكىندىكتەردى دە جاۋىپ تاستاۋعا بولمايدى. سەبەبى الەم دامىپ، وركەنيەتكە ۇمتىلىپ كەلەدى. تاعى ءبىر انىق جايت، ينتەرنەتتى باق-قا تەڭەستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. ينتەرنەت - ادامدار اراسىنداعى پىكىر الماسۋ ورتاسى، حات الماسۋ قۇرالى. جالپى، ينتەرنەتكە باقىلاۋ قويۋ جوسپارىنىڭ ورىندالۋى ەكىتالاي. سەبەبى وعان ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز ازىرشە جەتپەيدى. ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، بالكىم، مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ جانىنان تاعى ءجۇز ادامعا شتات اشۋ كەرەك شىعار. ال پورنوگرافيالىق سايتتاردى جابۋعا مەن قارسى ەمەسپىن.

دايىنداعان نۇرمۇحاممەد مامىربەكوۆ

«الاش ايناسى» گازەتى 26 ماۋسىم 2009 جىل