...ۇزاق تا ۇلى جورىققا اتتانعان اقساق تەمىردىڭ ناقسۇيەرى ءبيبى حانىم ءامىرشىسىنىڭ جولىن سارىلا كۇتەدى. حاندى جالعىز يەمدەنۋگە اللادان جاردەم تىلەيدى. «اللاعا ءىسىم جاقسىن» دەپ، حان كەلگەنشە جەر جۇزىندە جوق سۇلۋ مەشىت سالدىرماق بولادى. جۇرتتان اسقان شەبەردى ىزدەگەندە حاننىڭ ءبىر بەگى تۇتقىن ارابتى تاۋىپ بەرەدى. ءبيبى حانىم شەبەرگە: «ونەرىڭدى كورسەتىپ، كوڭىلىمنەن شىعاتىنداي مەشىت سالا الساڭ، باسىڭدى ازات ەتەمىن» دەگەن شارت قويادى.

...ۇزاق تا ۇلى جورىققا اتتانعان اقساق تەمىردىڭ ناقسۇيەرى ءبيبى حانىم ءامىرشىسىنىڭ جولىن سارىلا كۇتەدى. حاندى جالعىز يەمدەنۋگە اللادان جاردەم تىلەيدى. «اللاعا ءىسىم جاقسىن» دەپ، حان كەلگەنشە جەر جۇزىندە جوق سۇلۋ مەشىت سالدىرماق بولادى. جۇرتتان اسقان شەبەردى ىزدەگەندە حاننىڭ ءبىر بەگى تۇتقىن ارابتى تاۋىپ بەرەدى. ءبيبى حانىم شەبەرگە: «ونەرىڭدى كورسەتىپ، كوڭىلىمنەن شىعاتىنداي مەشىت سالا الساڭ، باسىڭدى ازات ەتەمىن» دەگەن شارت قويادى.

سودان باستاپ-اق بەينەۋسىز تاس پەن بالشىق زاماتتا دۋال بولىپ ءوسىپ، كوركەم مەشىت بوي كوتەرىپ كەلە جاتادى. بىراق ويلاماعان جەردەن حانىمعا عاشىق بولىپ قالعان جاس جىگىت بىتۋگە ءسال-اق قالعان مەشىت جۇمىسىن كەنەتتەن كۇرت توقتاتادى. ءمانىسىن سۇراعان حانىمعا: «Cۇيگەنىمنىڭ سۇيگەنىنە بولا مەشىت سوققىم كەلمەيدى» دەپ شىنىن ايتادى. «سوندا مەنەن نە تىلەيسىڭ؟» دەگەندە، «ەرنىڭنەن ءبىر سۇيگىزسەڭ، بولدى» دەيدى. ۇزاق ايلار بويى اڭساپ، شولىركەپ، اقساق تەمىردى عانا كۇتىپ جۇرگەن حانىمعا بۇل قورلىق بولىپ كورىنەدى. دەگەنمەن قانشا دۇرە سوققىزىپ، تاياققا جىققىزسا دا، جىگىت باستاپقى سوزىنەن تانبايدى. سودان «مەشىت بىتپەي قالسا، حاننىڭ ماحابباتىنان ايىرىلامىن عوي» دەپ قاۋىپتەنگەن حانىمنىڭ ويى سان-ساققا جۇگىرەدى. دەگەنىنە كونبەسە، جىگىتتىڭ مەشىت قۇرىلىسىن اياقتايتىن ءتۇرى جوق. حانىم «مەشىت بىتپەسە، حاننىڭ ماحابباتىنان ايىرىلامىن» دەپ قورقادى. سونداي-اق «شەبەردىڭ كوڭىلىن تاپقانىمدى حان ءبىلىپ قويسا، نە بولادى؟» دەپ تە ويلايدى. وندا، ارينە، حان ايەلدىڭ باسىن الادى. بىراق ءبيبى حانىم اجالدان بالەندەي قورىقپايدى. ويتكەنى، ونىڭ ويىنشا، «ماحاببات قۋانىشىمەن سالىستىرعاندا ءومىر سونشاما قىمبات نارسە ەمەس». ءسويتىپ، شەبەردىڭ شارتىنا كونەدى. شەبەر دە سوزىندە تۇرىپ، حان كەلەردەن ءبىر كۇن بۇرىن كوزدىڭ جاۋىن الارداي كەرەمەت سۇلۋ مەشىتتى دايىن ەتەدى. ريزا بولعان حانىم جىگىتتىڭ باسىنا ازاتتىق بەرىپ، سىي-سياپاتىمەن ىرعاپ-جىرعاپ جونەلتەدى. بىراق ارتىنشا ايناعا قاراعان حانىم ۇلبىرەگەن ۇرتىندا جىگىت ەرنىنىڭ ءىزى قالعانىن كورەدى. سودان ارى ويلانىپ، بەرى ويلانىپ، قىلمىسىن جاسىرۋ ءۇشىن ءبىر ايلا تابادى. ءامىرشىسىنىڭ بولات بىلەگىمەن باۋىرىنا قىسقانىن اڭساعان ايەل تىم بولماسا ءبىر تۇنگە بەتىمدى كورسەتپەۋىم كەرەك» دەپ ۇيعارادى دا، بۇكىل شاھارعا: «ايەل بىتكەن بەتىنە پەردە تاعىپ ءجۇرسىن. ءجۇزىن كورسەتىپ، ەركەكتى قىزىقتىرىپ، ازدىرماسىن. ويتكەنى ەركەكتىڭ ويى ءاردايىم قاسيەتتى، زور جۇمىستا بولۋى كەرەك» دەگەن جارلىق شاشادى. ءبيبى حانىم دەگەنىنە جەتەدى. سۇيگەنىن قۇشىپ، قۇمارىنان شىعادى. قىلمىسىن ءبىلىپ قويعان اقساق تەمىر ارتىنشا مەشىت مۇناراسىنان قۇلاتۋعا ءامىر ەتكەندە دە جىميىسىن ەش جوعالتپايدى...

...جۇسىپبەك ايماۋىتوۆتىڭ «پارەنجى ەرتەگىسى» اتتى ادەبي مۇراسىنىڭ قىسقاشا مازمۇنى وسىلاي ورىلەتىن-ءدى. بۇل - ارينە، جاي ءتامسىل. دەگەنمەن جۇرەگى قالاماي تۇرسا دا، ەرىنىڭ ماحابباتىن، سۇيىسپەنشىلىگىن يەلەنۋ نيەتىمەن عانا كۇناعا بارعان ايەلدىڭ وسى قىلىعى قىلمىس پا؟ بىراق ول مەشىتتىڭ ءوزىن اسا ءبىر دىندارلىقتان ەمەس، «ىسىمە اللا جاق بولسىن، سۇيگەنىمدى جەكە دارا يەلەنۋگە جاردەم ەتسىن» دەگەن ماقساتپەن سالعىزدى. ياعني ناپسىگە قۇل بولدى. شايتاننىڭ ازعىرۋىنا ەردى. ال قاسيەتتى يسلام ناپسىقۇمارلىقتىڭ قاي ءتۇرىن، قانداي كورىنىسىن بولسا دا قۇپتامايدى. يمانى ءالسىز پەندەنىڭ جولدان تەز تاياتىنىن تاپسىرلەي وتىرىپ، سوعان سەبەپكەر بولاتىن كەز كەلگەن كورىنىستىڭ الدىن الۋدى مىندەتتەيدى. جانە بۇل ورايداعى كوپ ماسەلەنىڭ ايەل زاتىنا كەلىپ تىرەلەتىنىن ۇقتىرادى. دىنتانۋشىلارعا جۇگىنسەك، «سول سەبەپتى دە قۇراندا ەركەكتەرگە ارنالعان ارنايى سۇرە جوق، ال «ايەلدەر» دەگەن سۇرە بار».

قاراپايىم تۇسىنىككە سالىپ قاراساق، ادام جاقسىنى دا، جاماندى دا ەڭ اۋەلى كوزبەن كورەدى. كۇناعا ەڭ ءبىرىنشى يتەرمەلەيتىن دە - كوز. سوندىقتان ايەلدەردىڭ سىرت كوزدى ەلىكتىرىپ، جولدان تايۋعا يتەرمەلەيتىندەي قىلىقتاردان اۋلاق بولۋىن ەسكەرتكەن ءدىنىمىز ولارعا بۇركەنۋدى بۇيىردى. ياعني ايماۋىتوۆ كەيىپكەرى ايتپاقشى، ايەل اشىق-شاشىق ءجۇرىپ، ەركەكتى قىزىقتىرماۋى، كوڭىلىنە قۇرت تۇسىرمەۋى ءتيىس. سايىپ كەلگەندە، ايەل زاتىنىڭ پارەنجى جامىلۋ، حيدجاب كيۋ ءۇردىسى تاپ وسى ماقساتتان تۋىنداعانى بۇگىندە ەكىنىڭ بىرىنە ايان. جانە مۇنداي كيىم ۇلگىسىنە كوشكەن اپكە-سىڭلىلەرىمىزدىڭ كوبەيە باستاعانى دا شىندىق. ءدىني ۇگىت-ناسيحاتتىڭ قۇلاعىمىزعا ءسىڭىپ، كوڭىلىمىزگە قونا باستاعانىنان بولار، قازىر مەيلى كوشەدە، مەيلى كەڭسەدە بولسىن، ومىراۋىن، ارقاسىن اشىپ، سانىن جالتىراتىپ جۇرەتىن قىز-قىرقىنعا جۇرتشىلىق شايتان كورگەندەي شوشىنا قارايتىن بولدى. جالپى، ايەل زاتىنىڭ جارتىلاي جالاڭاشتانۋىنىڭ كوزگە سونشالىقتى ەرسى كورىنەتىندىگى - دىنىمىزگە قايشى ەكەندىگى ءوز الدىنا، بۇل ادەتتىڭ قازاق مادەنيەتىنە مۇلدە ءتان ەمەستىگىنەن دە. «قىزعا - قىرىق ۇيدەن، قالا بەردى، قارا كۇڭنەن تىيىم» دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانعان حالقىمىز قاشاننان-اق ايەل زاتىنىڭ تاربيەسىنە ۇلكەن ءمان بەرگەن. قىز بالا بورىكسىز، تاقياسىز، ال ايەل ادام كيمەشەكسىز جۇرمەگەن. جاعاسى جيناقى، ەتەك-جەڭى ۇزىن كويلەك كيگەن. سول داستۇرگە ادالدىقتان بولار، «قىز جىبەك» فيلمىندەگى ءبىر ەپيزود كەزىندە قاتتى سىنعا ۇشىراعان جوق پا؟ ياعني تولەگەن مەن بەكەجاننىڭ جەكپە-جەككە بەل بايلاعانىن ەستىگەن جىبەكتىڭ كيىنىپ تە ۇلگەرمەستەن، جانۇشىرىپ جەتكەن ساتىندەگى ىشكويلەكپەن تۇراتىن تۇرىسى كوپ ادامنىڭ جاعاسىن ۇستاتقان. تەلەديداردان قازىرگى بەرىلىپ جۇرگەن كينولارداعى ادەپسىز كورىنىستەردى، كەيبىر باعدارلامالاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى مەن قوناقتارىنىڭ كەلەڭسىز كيىم كيىسىن كورگەن ادام قىز جىبەكتىڭ سول تۇرىسىمەن جىلاپ كورىسەرى كۇمانسىز.

بۇل رەتتە، ءبارى ادامنىڭ ءوز ساناسىنا، تاربيەسىنە بايلانىستى. بىراق ءومىر - جالعان، ءولىم - حاق. جانە اركىم فانيدەگى ءىس-امالدارى ءۇشىن باقي دۇنيەدە جاۋاپتى بولماق. بۇل - مەنىڭ شىعارعانىم ەمەس، قاسيەتتى قۇران ءسوزى، ۇلىق پايعامبار وسيەتى...

ويتامىزىق
ۇلتتىق كيىم ۇلگىسى دەگەننەن شىعاتىن ءبىر وي - بىزدە ءالى دە مۇسىلمان قازاق ايەلىنىڭ بەينەسى قالىپتاسپاي وتىر. مىسالى، حيدجابتى كوپ ادام قابىلداي بەرمەيدى. اتا ءداستۇرىن قاستەرلەيتىن جاندار ءۇشىن مۇنىڭ ءتىپتى «ارابتارعا ەلىكتەۋ»، «جات مادەنيەتكە باس ۇرۋ» ىسپەتتى بولىپ كورىنەتىنى راس. سوندىقتان حيدجابتىڭ ورنىنا كيمەشەك كيۋ ءۇردىسىن قالىپتاستىرساق، قانداي عانيبەت بولار ەدى! ءارى قازاقى، ءارى شاريعاتپەن دە ۇندەس. سەبەبى ايەل زاتىنا بۇركەنۋدى بۇيىرعان يسلام دىنگە قايشى كەلمەگەن جاعدايدا ۇلتتىق كيىم ۇلگىسىنەن باس تارتۋعا مىندەتتەمەيدى...

روزا راقىمقىزى

«الاش ايناسى» گازەتى 26 ماۋسىم 2009 جىل