ءتىل، ۇلتتىق يدەولوگيا، قازاق كوشى توڭىرەگىندە باس اۋىرتىپ، قىزىل كەڭىردەك بولۋ - قازاقتىلدى قوعام قايراتكەرىنىڭ «مەنشىكتى» ماسەلەسىنە اينالعانداي. جالپىعا ورتاق ماسەلە ءورىستىلدى ورتانى دا الاڭداتادى ەكەن. بەلگىلى ساياساتتانۋشى نيكولاي كۋزمينمەن جۇرگىزگەن سۇحباتتا ءبىز وسىنى اڭعاردىق. «ورىستار ەشقايدا كوشپەيدى. كوشەم دەپ، كيىم-كەشەگىن بۋىپ-ءتۇيىپ وتىرعاندار - قارا باسىنىڭ قامىن ويلاعاندار»، - دەيدى ساراپشى.

ءتىل، ۇلتتىق يدەولوگيا، قازاق كوشى توڭىرەگىندە باس اۋىرتىپ، قىزىل كەڭىردەك بولۋ - قازاقتىلدى قوعام قايراتكەرىنىڭ «مەنشىكتى» ماسەلەسىنە اينالعانداي. جالپىعا ورتاق ماسەلە ءورىستىلدى ورتانى دا الاڭداتادى ەكەن. بەلگىلى ساياساتتانۋشى نيكولاي كۋزمينمەن جۇرگىزگەن سۇحباتتا ءبىز وسىنى اڭعاردىق. «ورىستار ەشقايدا كوشپەيدى. كوشەم دەپ، كيىم-كەشەگىن بۋىپ-ءتۇيىپ وتىرعاندار - قارا باسىنىڭ قامىن ويلاعاندار»، - دەيدى ساراپشى.

جاس قازاق: ءبىر اقىن اعامىز جيىندا ورىستاردى ەكى توپقا ءبولىپ ەدى. ءبىرىنشىسى - بۇرىننان وسىندا تۇرعان، «قازاقتىڭ تاعدىرى - مەنىڭ تاعدىرىم» دەپ، مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە تىرىسىپ جۇرگەن ورىستار. ەكىنشىسى - مەملەكەتتى ۋاقىتشا مەكەندەگەن «كۆارتيرانتتار». «بۇگىن-ەرتەڭ كەتىپ قالام عوي، قازاق ءتىلىنىڭ ماعان نە كەرەگى بار؟» - دەيتىن ورىستار. ءسىز ءوزىڭىزدى وسى ەكى توپتىڭ قايسىسىنا جاتقىزاسىز؟
نيكولاي كۋزمين: مەنىڭ قازاقستاننان كەتەتەتىن نيەتىم جوق. ءبىر نارسەنى ايتا كەتۋ كەرەك. مەن رەسەيدە تۋدىم. سوندا ءوستىم. بۇل جەرگە قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن الماي تۇرىپ كەلگەنمىن. ايەلىم - الماتىلىق. اتا-انام رەسەيدە. ارا-تۇرا بارىپ تۇرامىن. ءبىر نارسەنىڭ باسى اشىق. رەسەيگە كوشىپ كەتسەك، بۇل - ەتنيكالىق ورىستىڭ ماسەلەسى شەشىلىپ كەتەدى دەگەن ءسوز ەمەس. مەن مۇنى تانىس-تامىرلارىما ۇنەمى ايتىپ جۇرەمىن. ايتا كەتكەن ءجون، ەتنيكالىق ورىستار ءجيى-ءجيى جاعىمسىز كوزقاراسقا، ادىلەتسىزدىككە تاپ بولاتىنى جاسىرىن ەمەس. ماسەلەن، مەن - ورىسپىن. باستىعىم - قازاق. ەندى نە ىستەۋىم كەرەك؟ وعان رەنجىپ، رەسەيگە كەتىپ قالام با؟ ال ول جاقتا باستىعىم ەۆرەي بولىپ شىقسا، وندا قايتتىم؟! سوندىقتان قارىم-قاتىناستى جاقسارتۋ جولىن قاراستىرعان ابزال. ونىڭ ۇستىنە، ءبىزدىڭ ەلدە ءار ۇلتقا جاعداي جاسالعان. مۇمكىندىك بار. ءبارى ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى. بىزدە تاتاردى دا، نەمىستى دە الالاۋ جوق. الايدا كەي جاعدايدا شەكتەۋ بولۋى مۇمكىن. بىراق شەكتەۋ بارلىق جەردە بار ەمەس پە؟ قازاق ۇلتىن، ونىڭ ءتىلىن قورعاۋ ءۇشىن ورىستى ەكى توپقا بولە سالۋ وڭاي. يرانداعى، قىتايداعى قازاقتى وسىلاي ەكى توپقا بولە سالساق، ونى قالاي قابىلدار ەكەن؟.. ۇلتتى جاعدايىنا قاراپ، بولە سالۋ دۇرىس ەمەس. ءارى-بەرىدەن سوڭ بۇل ادامگەرشىلىككە جاتپايدى.
جاس قازاق: سۇراقتى توتەسىنەن قويۋدىڭ سەبەبى بار. جاقىندا عانا ينتەرنەتتە «ورىستار كوشۋگە قامدانىپ جاتىر» دەگەن اقپارات تارادى...
نيكولاي كۋزمين: ورىستار ەشقايدا كوشپەيدى. ال «كوشەم» دەپ جۇرگەندەرى - قارا باسىنىڭ قامىن ويلاعاندار. باتىسقا بارىپ، بالاسىن جەرگىلىكتى مەكتەپتە وقىتىپ، سول حالىققا ءسىڭىپ كەتكىسى كەلەتىن ورىستار بار. كانادالىق، امەريكالىق بولعىسى كەپ، سوعان تىرىسىپ جۇرگەن ادام كوپ ەمەس. اركىمنىڭ ءوز جوسپارى بار. كەيبىرىنىڭ شەتەلدە تانىسى، تۋىسقانى بولۋى مۇمكىن. سوندا جۇمىس تاۋىپ، ماماندىق بويىنشا قىزمەت ەتۋ ماقساتىمەن كەتىپ جاتقان ورىستىڭ سانى كوپ دەپ ايتا المايمىن. 
جاس قازاق: مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتۋگە قاتىستى داۋ-شار ءالى باسىلار ەمەس. ءتىپتى ءتىل ماسەلەسىندە دالا قازاعى مەن قالا قازاعى ورتاق مامىلەگە كەلە الماۋدا. وسى جاعدايدا وزگە ۇلتتار قانداي ۇستانىمدى باسشىلىققا الۋى كەرەك؟
نيكولاي كۋزمين: ءبىر قىزىعى، ءتىل جاناشىرلارى ماسەلەنى توتەسىنەن قويىپ: «ءسىز قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ، سول تىلدە سويلەۋىڭىز كەرەك»، - دەيدى. ولار قازاق ءتىلى ءۇشىن بارىن سالىپ، كۇرەس جۇرگىزۋدە. بىراق وعان قارسى شىعىپ جاتقان ەشكىم جوق. ەگەر كەڭەس كەزىندە قازاق ءتىلىن وقۋعا، قولدانۋعا ناقتى شەكتەۋ قويىلسا، قازىر ولاي ەمەس. قالاساڭ، بالالارىڭدى قازاق مەكتەبىنە بەر. قالاساڭ قازاق تىلىندە سويلەس. ەشكىم وعان قارسى ەمەس. الايدا ادامنىڭ كوبىسى قازاق تىلىندە جاڭالىق كورمەيدى. ءيا، ارينە، كەز كەلگەن شەنەۋنىك مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋى ءتيىس. بالكىم، كەي جاعدايدا مىندەتتى. ايتسە دە، كوبى ورىس ءتىلىن تاڭدايدى.
جاس قازاق: 25 جاسىڭىزدان بەرى الماتىدا تۇرادى ەكەنسىز. ومىرلىك تاجىريبەڭىزدە قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ قاجەتتىلىگى بولمادى ما؟
نيكولاي كۋزمين: جۇمىس بارىسىندا قاجەتتىلىك بولمادى. ارينە، بالا-شاعام مەنەن گورى قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەدى. ال نەمەرەم مەملەكەتتىك ءتىلدى بالاباقشادان باستاپ ۇيرەنىپ جاتىر. ول مەنىڭ بالالارىما قاراعاندا، الدەقايدا جاقسى بىلەتىن بولادى. مەن بۇعان سەنەمىن. وعان تەك ۋاقىت كەرەك. مەن قازاقتىلدى ورتادا ءجۇرىپ، قازاقشا ۇيرەنىپ العان ورىستاردى بىلەمىن. ولار سول تىلدە ەركىن سويلەيدى.        
مامان رەتىندە ايتايىن، قازاق تىلىنە قاۋىپ جوق. قازاق بولعان جەردە قازاق ءتىلى ولمەيدى. ونى دامىتۋ ءۇشىن اقشانى اكادەميكتەرگە ەمەس، ناقتى جوبالارعا سالۋ قاجەت. 
جاس قازاق: حالىق اراسىنا لاڭ سالعان اتىراۋ، اقتوبە، تاراز وقيعالارىنىڭ ارتىندا كىم تۇر؟ جازىقسىز جاندى ولىمگە قيۋ كىمگە كەرەك بولدى؟
نيكولاي كۋزمين: بۇل ءوزى ءتۇسىنىپ بولمايتىن وقيعا. سەبەبى، جانكەشتىلەردى باسقارىپ وتىرعان قىلمىستىق توپتىڭ جەتەكشىسى بار، - دەپ ايتا المايمىن. راسىندا دا، لاڭكەستەر ءبىر-ءبىرىن تانىماۋى دا مۇمكىن. بىراق ولار ءبىر يدەولوگيانى جاقتايدى. «حاليفات ساربازدارى» دەگەن اتاۋدى يەمدەنۋدەگى ماقسات - ۇيىمنىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن ادام سانىن كوبەيتىپ كورسەتۋ. وندا قانشا ادام بار ەكەنى دە بەلگىسىز. قىلمىستىق توپتىڭ ارى كەتسە، 4-5 ادامى بولۋى ىقتيمال. مۇمكىن ودان دا از. لاڭكەستەردىڭ ءبىر-بىرىمەن بايلانىسى بار دەگەنگە ونشا سەنە قويمايمىن. ءبىر بىرىمەن اقپارات الماسقاننىڭ وزىندە ولار ەكىنشى رەت كەزدەسپەۋى ابدەن مۇمكىن.
لاڭكەستىك ارەكەتتى پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسكە ۇشىراعان ادام ىستەيدى. ايتپەسە، مۇسىلماننىڭ ءبارىن «لاڭكەس» دەپ ايتا سالۋ اۋىزعا وڭاي. ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ ءدىني قاعيداعا جات ەكەنىن جاقسى بىلەسىز.
مەنىڭ ويىمشا، جانكەشتىلەر اتقارۋشى بيلىكپەن ءبىر مامىلەگە كەلە المادى. ماسەلەنى ورتاعا سالىپ، تالقىلاۋعا قابىلەتى جەتپەدى. ولار وزدەرىنىڭ جەكە ماسەلەسىن بەيبىت تۇردە شەشە الماي، حالىققا قارۋ كەزەدى. تىعىرىقتان شىعۋدىڭ دارا جولى وسى ەكەن دەپ ءبىلدى. قوعامدىق ماسەلە ءۇشىن كۇرەسكەن بولسا، مەن ولاردى تۇسىنەر ەدىم. جەكە باسىنىڭ قامى ءۇشىن وسىنداي قادامعا بارۋ - اقىماقتىق. ءسىز ودان: «سەن وسى ارەكەتىڭمەن نەنى وزگەرتە الاسىڭ؟» - دەپ سۇراساڭىز، مۇلدەم جاۋاپ بەرە الماس ەدى. سەبەبى، بۇل ارەكەتىنىڭ ار جاعىندا جەكە باسىنىڭ قامى جاتىر.       
جاس قازاق: تارازداعى وقيعادان كەيىن ساراپشىلار «كۇش قۇرىلىمدارى قاۋقارسىز» دەگەن پىكىر ءبىلدىردى.
نيكولاي كۋزمين: كەزىندە اعىلشىن تىڭشىلارىنىڭ يرلانديا مەملەكەتىندە قالاي جۇمىس ىستەگەنىن بىلەسىز. سول كەزدە ءار ون ادامنىڭ بىرەۋى اعىلشىندارعا اقپارات جەتكىزىپ تۇردى. جەرگىلىكتى جۇرت ءبىر-بىرىنە سەنۋدەن قالدى. بۇل جۇمىستىڭ ناتيجەسى جاقسى بولدى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ كۇش قۇرىلىمدارى قوعاممان تىعىز بايلانىس ورناتىپ، حالىقپەن جۇمىس ىستەۋى شارت.

سۇحباتتاسقان اعابەك قوناربايۇلى

«جاس قازاق» گازەتى