بيىل ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20, جەلتوقسان ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىمەن قوسا الاشوردا ۇلتتىق ۇكىمەتىنىڭ 94 جىلدىعى قاتار كەلىپ وتىر.  ناقتىراق ايتساق 1917 جىلدىڭ 5-ءى مەن 13-ءشى جەلتوقسان كۇندەرى ورىنبور قالاسىندا ەكىنشى جالپى قازاق-قىرعىز قۇرىلتايى ءوتتى. اتالعان قۇرىلتايدا الاش اۆتونومياسى قۇرىلىپ، ول ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعانىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز بىلە بەرمەيمىز. قازاق تاريحىن 1991 جىلدان باستاۋىمىزدان بولار، اتالعان كۇندى اتاپ ءوتۋ ماسەلەسى ءتيىستى دەڭگەيدە ەمەس.

وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋدى كوزدەگەن نۇر وتان حدپ مەن ءبىر توپ قازاق جاستارى جەلتوقسانىڭ 6-سى مەن 13-ءشى جۇلدىزى ارالىعىندا ەلوردامىز استانادا «الاش» اپتالىعى اياسىندا بىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزۋدە. جاستاردىڭ باستاماسىنا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ حاتشىسى ەرلان قارين قولداۋ ءبىلدىرىپ، ەرەكشە قىزىعۋشىلىق بىلدىرۋدە. ويتكەنى ول ءوز سوزىندە «استاناداعى قازاق جاستارىنىڭ باستاماسىنا ءسۇيسىنىپ قالدىق. سەبەبى ولار وسى ىستەرىمەن-اق وزدەرىنىڭ ۇلتىنا، وتانىنا، حالقىنا، تاريحىنا جانى اشيتىندىقتارىن دالەلدەپ بەردى. استانادا ۇيىمداستىرىلاتىن «الاش» اپتالىعى تاياۋ بولاشاقتا رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قولداۋ تاۋىپ، جالپىۇلتتىق سيپاتقا اينالادى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى قازىردىڭ وزىندە وسى جاڭالىقتان «ءtwىtter» ارقىلى قۇلاعدار بولعان ەلىمىزدىڭ باسقا ايماقتارىنداعى جاستار ءوز وبلىستارىندا «الاش» اپتالىعىن ۇيىمداستىرۋعا نيەت تانىتىپ وتىر»، - دەگەن ەدى.

بيىل ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20, جەلتوقسان ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ 25 جىلدىعىمەن قوسا الاشوردا ۇلتتىق ۇكىمەتىنىڭ 94 جىلدىعى قاتار كەلىپ وتىر.  ناقتىراق ايتساق 1917 جىلدىڭ 5-ءى مەن 13-ءشى جەلتوقسان كۇندەرى ورىنبور قالاسىندا ەكىنشى جالپى قازاق-قىرعىز قۇرىلتايى ءوتتى. اتالعان قۇرىلتايدا الاش اۆتونومياسى قۇرىلىپ، ول ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعانىن ءبىرىمىز بىلسەك، ءبىرىمىز بىلە بەرمەيمىز. قازاق تاريحىن 1991 جىلدان باستاۋىمىزدان بولار، اتالعان كۇندى اتاپ ءوتۋ ماسەلەسى ءتيىستى دەڭگەيدە ەمەس.

وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋدى كوزدەگەن نۇر وتان حدپ مەن ءبىر توپ قازاق جاستارى جەلتوقسانىڭ 6-سى مەن 13-ءشى جۇلدىزى ارالىعىندا ەلوردامىز استانادا «الاش» اپتالىعى اياسىندا بىرقاتار ءىس-شارالار وتكىزۋدە. جاستاردىڭ باستاماسىنا «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ حاتشىسى ەرلان قارين قولداۋ ءبىلدىرىپ، ەرەكشە قىزىعۋشىلىق بىلدىرۋدە. ويتكەنى ول ءوز سوزىندە «استاناداعى قازاق جاستارىنىڭ باستاماسىنا ءسۇيسىنىپ قالدىق. سەبەبى ولار وسى ىستەرىمەن-اق وزدەرىنىڭ ۇلتىنا، وتانىنا، حالقىنا، تاريحىنا جانى اشيتىندىقتارىن دالەلدەپ بەردى. استانادا ۇيىمداستىرىلاتىن «الاش» اپتالىعى تاياۋ بولاشاقتا رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قولداۋ تاۋىپ، جالپىۇلتتىق سيپاتقا اينالادى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى قازىردىڭ وزىندە وسى جاڭالىقتان «ءtwىtter» ارقىلى قۇلاعدار بولعان ەلىمىزدىڭ باسقا ايماقتارىنداعى جاستار ءوز وبلىستارىندا «الاش» اپتالىعىن ۇيىمداستىرۋعا نيەت تانىتىپ وتىر»، - دەگەن ەدى.

«الاش تۋى استىندا: الاش. جەلتوقسان. تاۋەلسىزدىك» دەگەن دەممەن وتەتىن اپتالىقتىڭ اشىلۋ ءراسىمى «امانات» ينتەللەكتۋالدى پىكىرسايىس كلۋبىنىڭ وتىرىسىمەن باستالدى. «الاش، جەلتوقسان، تاۋەلسىزدىك: ازاتتىق جولىنداعى كۇرەستەر ساباقتاستىعى» دەگەن تاقىرىپتا نەگىزگى باياندامانى بەلگىلى تاريحشى بۇركىت اياعان جاسادى. باس قوسۋعا جازۋشى الدان سمايىل، قوعام قايراتكەرى باقىتبەك سماعۇل، فيلوسوف ومار جالەل جانە تاريحشىلار كۇلپاش ءىلياسوۆا، داناگۇل ماحات قاتىستى.

ال ەكىنشى كۇنگى شارا الاش جاڭعىرىعى دەگەن اتپەن قازاق راديوسىندا ءوتتى. مۇندا بۇعان دەيىن «مەن قازاقپىن» باعدارلاماسىنىڭ اپتا بويى تىڭدارماندارمەن جۇرگىزگەن كەرى بايلانىسى نەگىزىندە الاش ارىستارى جايلى سۇراق-جاۋاپتا ۇزدىك تانىلعان تىڭدارماندار ارنايى سىيلىقتارمەن ماراپاتتالدى.

بەيسەنبى ياعني، بۇگىن ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-دە الاش وقۋلارى وتەدى. ادەبي كەشتە الاش ارىستارىنىڭ ولەڭدەرى وقىلىپ، جاس اقىنداردىڭ الاشورداشىلارعا ارناۋى تىڭدالادى. ال قاسيەتتى جۇما كۇنى الاش لەكتسياسى وسى وقۋ ورىنىنىڭ اقسەلەۋ سەيدىمبەك اتىنداعى اۋديتورياسىندا وتەدى. لەكتور بەلگىلى الاشتانۋشى عالىم تۇرسىن جۇرتباي.

ال جەلتوقساننىڭ 12-ءسى كۇنى «الاشتىڭ ءاليحانى» اتتى دەرەكتى ءفيلمنىڭ تۇساۋ كەسەرى ۇيىمداستىرىلماق. ايتسە دە كەيبىر قازاق بولششەۆيكتەرىنە كوڭىل بولىنگەندەي وسىعان دەيىن الەكەڭە نازار اۋدارىلماعان ەدى. ەڭ وكىنشتىسى بۇگىندە ءاليحان بوكەيحاندى ءوز شاكىرتى مۇستافا شوقايمەن جارىستىرۋشىلار پايدا بولۋدا. ءيا قازاقتا «ۇستازىنان شاكىرتى وزادى» دەگەن ماتەل بار. بىراق ءاليحاندى قور ەتىپ، مۇستافانى زور ەتىپ كورسەتۋدىڭ استارىندا نە جاتىر؟ كەڭەستىك شولاق بەلسەندىلەرگە قاراتا ءانشى امىرە قاشاۋبايۇلى: «سەندەر وزدەرىڭدى «ناعىز قازاقپىز» دەپ ويلايسىڭدار. مەن ناعىز قازاقتى ماسكەۋ مەن پاريجدە كوردىم» دەگەن ەكەن. سونداعى امىرەنىڭ ماسكەۋدە كورگەن قازاعى ءاليحان بولسا، پاريجدەگىسى ارينە مۇستافا تۇعىن. تىرشىلىگىندە ۇلت كوسەمىن ۇستاز تۇتقان مۇستافانى الەكەڭە ايداپ سالۋ كىمگە كەرەك بولدى ەكەن؟ قوش، سونىمەن سەيسەنبىدەن باستالعان اپتالىق سەيسەنبى كۇنگى قورتىندى كەشپەن اياقتالادى.

استانادان باستالعان اپاتالىقتى رەسپۋبليكانىڭ تۇكپىر تۇكپىرىندەگى جاستار ءىلىپ اكەتۋدە. ماسەلەن الماتىداعى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ مۇراجايىنىڭ الدىندا ءبىر توپ جاستار ميتينگ وتكىزدى. ال قىزىلوردا دا «م.شوقاي جانە تۇركىستان كونسەپتسياسى»، باتىسقازاقستاندا (ج.دوسمۇحامەدۇلى اتىنداعى پەدكولەدجدىڭ ستۋدەنتتەرى) «ج.دوسمۇحامەدۇلى جانە تاۋەلسىز قازاقستان»، ورالداعى جىمپيدى اۋىلىندا «سىرىم جاستارى» قوعامدىق بىرلەستىگى الاشوردالىقتارعا ارناپ دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزەدى. سونداي-اق اپتانىڭ سوڭىنا قراي قاراعاندى  قالاسىندا تاياۋدا الاش ارىستارىنا ارناپ كەش ءوتىپ ارتىنان اس بەرىلەدى دەپ جوسپارلانۋدا. وڭىرلەردەگى بۇل ىگى شارالاردى ۇيىمداستىرۋعا ۇيتقى بولىپ وتىرعان نۇر وتان پارتياسىنىڭ جاستار قاناتى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون.

وسىعان قاراپ الاش اپتالىعىنىڭ جالپىۇلتتىق سيپات الىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز. بۇل كەلەر جىلى الاشوردا ۇلتتىق ۇكىمەتتىڭ 95 جىلدىعىن دايىندىق دەپ ەسەپتەسەك جاڭىلىسپايتىن شىعارمىز.

«اباي-اقپارات»