قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت جانە احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ يەگەرى، مادەنيەت مايتالمانى، يندەر اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، اقىن قويشىعۇل جىلقىشيەۆ الپىسقا تولدى. ماحامبەت اتىنداعى وبلىستىق قازاق دراما تەاترىن باسقاراتىن اقىنمەن از-كەم سىرلاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
-قۇرمەتتى قويشەكە، 60 جاسىڭىز قۇتتى بولسىن!
- الپىسقا كەلدىم،
ايتىسسا جەڭدىم،
الىسىپ ءوتتى بار عۇمىر...
تاعدىرعا كوندىم،
جاندىم دا ءسوندىم
ايداۋدا بولدىم التى جىل،
اقتالىپ شىقتىم اقىرى...
العىسىن ەلدىڭ
اينالا ءبولدىم،
الپىسقا كەلدىم ا-قى-رىن...
-وي-حوي دەڭىز! شابىتقا شالقىپ وتىر ەكەنسىز. ءبىز ءسىزدىڭ ءتورت-بەس كىتاپتىڭ اۆتورى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. ءبارى دە ولەڭدەر. بىراق، سوڭعى كەزدە ەش جەردە جاريالانعان شىعارماڭىز بايقالمايدى. ول نەگە؟
- مەن 2001 جىلى الماتىدان اتىراۋعا ماحامبەتتىڭ 200 جىلدىعىن وتكىزەتىن شتابتىڭ باستىعى بولىپ كەلدىم. سودان بەرى ءبىر دە ءبىر شىعارماشىلىق كەشىم وتكەن جوق. جۇرت مەنىڭ نە جازىپ، نەمەن اينالىسىپ جاتقانىمدى قايدان ءبىلسىن! ايتەۋىر، مەنىڭ شىعارماشىلىق كەشىمدى وتكىزۋگە كەلگەندە اقشا جەتپەي قالادى. جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تۋعان وزىمدە دە بار.

قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت جانە احمەت بايتۇرسىنوۆ اتىنداعى سىيلىقتاردىڭ يەگەرى، مادەنيەت مايتالمانى، يندەر اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، اقىن قويشىعۇل جىلقىشيەۆ الپىسقا تولدى. ماحامبەت اتىنداعى وبلىستىق قازاق دراما تەاترىن باسقاراتىن اقىنمەن از-كەم سىرلاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
-قۇرمەتتى قويشەكە، 60 جاسىڭىز قۇتتى بولسىن!
- الپىسقا كەلدىم،
ايتىسسا جەڭدىم،
الىسىپ ءوتتى بار عۇمىر...
تاعدىرعا كوندىم،
جاندىم دا ءسوندىم
ايداۋدا بولدىم التى جىل،
اقتالىپ شىقتىم اقىرى...
العىسىن ەلدىڭ
اينالا ءبولدىم،
الپىسقا كەلدىم ا-قى-رىن...
-وي-حوي دەڭىز! شابىتقا شالقىپ وتىر ەكەنسىز. ءبىز ءسىزدىڭ ءتورت-بەس كىتاپتىڭ اۆتورى ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. ءبارى دە ولەڭدەر. بىراق، سوڭعى كەزدە ەش جەردە جاريالانعان شىعارماڭىز بايقالمايدى. ول نەگە؟
- مەن 2001 جىلى الماتىدان اتىراۋعا ماحامبەتتىڭ 200 جىلدىعىن وتكىزەتىن شتابتىڭ باستىعى بولىپ كەلدىم. سودان بەرى ءبىر دە ءبىر شىعارماشىلىق كەشىم وتكەن جوق. جۇرت مەنىڭ نە جازىپ، نەمەن اينالىسىپ جاتقانىمدى قايدان ءبىلسىن! ايتەۋىر، مەنىڭ شىعارماشىلىق كەشىمدى وتكىزۋگە كەلگەندە اقشا جەتپەي قالادى. جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تۋعان وزىمدە دە بار.
ال، ءازىل-وسپاقسىز ايتسام، مەن ولەڭدى وتە سيرەك جازاتىن اداممىن، سوسىن ءشوپ تە ولەڭ، شوڭگە دە ولەڭ بولىپ، توي-ساداقا،قازاناماعا ارنالىپ جازىلعان شاتپاقتاردى كورگەندە جۇرەگىم اينىپ، جۇرت مەنى دە سول دارەجەدە كورەتىن شىعار دەپ ولەڭدەرىمدى جاريالاۋعا دا ىنتام بولمايتىنى راس.
-وندا سياسى كەپپەگەن ءبىر ولەڭىڭىزدى وقىپ بەرمەيسىز بە؟
-وقيىن:
مەن الپىسقا كەلگەنمەن،
قۇداي ساقتاپ سونگەننەن،
جاس جىگىتتەي جانىپ-كۇيىپ جۇرەمىن
جالىنىڭنان سەن بەرگەن.
ايدىڭ ءجۇزى، كۇننىڭ نۇرى بەتىڭدە،
ەركەلىگىڭ-كەكىلدە.
الپىس پەنەن البىرتتىقتىڭ اراسى
ان-اۋ جەردىڭ شەتىندە.
سوندىقتان دا ساق بولعايسىڭ،
جارىعىم،
جۇرەگىمدى ونسىز دا وتقا قارىدىڭ.
سەن قىزىعار مەندە ەشتەڭە جوق، ءسىرا،
ءومىرىمنىڭ ءبارى-مۇڭ...

بىراق، قالقام، سەنىڭ ورتتەي قىزۋىڭ،
كوڭىلىمنىڭ وياتادى بۇزىعىن...
الپىستاعى مەن بولمايىن قىزىعىڭ،
امان ءجۇرسىن ارداي تازا جۇزىگىڭ...
-اپىراي،ءا! مىنا ولەڭدى وقىسا جەڭگەمىز جەلكەڭىزدى ۇزەتىن-اق شىعار.
- جۇبايى جەلكەسىن ءۇزىپتى دەگەن ءالى ءبىر دە ءبىر اقىندى ەستىگەنىم جوق.
-بارەكەلدى. سىزدە اتاق كوپ. قايسىبىرىن ايتايىن. بىراق، سونىڭ ىشىندە ايدالىپ كەلگەن ءسىز تۇگىلى، عۇمىر بويى اششى تەرىن توگىپ، تۇششى تەرىن تەرىپ جۇرگەن بىرقاۋىم ازاماتتار جەتە المايتىن اتاقتار بار...
-سولاردى قالاي الدىڭىز دەيسىز عوي، باياعى؟
-ءيا...
-ءبىر مولدا كىسى ماشيناعا ءمىنىپ، ءارى-بەرىدەن سوڭ ىستىقتاپ، جۇرگىزۋشىگە:
-بالام، مىنا تەرەزەڭ اشىلماي ما؟-دەپ سۇراپتى.
قۋشىكەش بالا مىنا كىسىنىڭ مولدا ەكەنىن ءبىلىپ، «اتا، ءبىر دۇعا وقىپ جىبەرمەسەڭىز اشىلا قويماس» دەيدى عوي ازىلدەپ.ۇلكەن كىسى الگى ازىلگە شىنىمەن سەنىپ، كۇبىرلەي باستايدى، بالا دا مىنا جاقتان تەرەزە اشاتىن كنوپكانى باسا بەرەدى. اڭ-تاڭ اقساقال كىشكەنەدەن كەيىن توڭازىعاندا الگى قۋ بالا تاعى ءبىر دۇعا وقىتىپ، تەرەزەنى جاۋىپ بەرىپتى.
سوندا مولدەكەڭ: «قۇدايدىڭ بار ەكەنىنە جاڭا كوزىم جەتتى عوي» دەگەن ەكەن.
وسى ازىلدە ۇلكەن شىندىق بار. اللانىڭ بار ەكەنىنە اۋىزبەن ەمەس، شىن كوڭىلمەن سەنۋ كەرەك. سول سەنىم مەنى تالاي تىعىرىقتان الىپ شىقتى. مەنى اۋەلى ماحامبەت مازارىنا جول سالدىڭ دەپ، ول دالەلدەنبەگەسىن ماحامبەتتى قايتا جەرلەۋگە اقشا شاشتىڭ دەپ،قىزمەت بابىندا كەتەتىن قاتەلىكتەردى قىلمىسقا اينالدىرىپ، 12 جىلعا سوتتاعاندا مەن سول سەنىمىمنەن اينىعام جوق. ۇكىم وقىعاندا مەنىڭ قارقىلداپ كۇلگەنىم، جۇرتپەن اشىق-جارقىن كۇلىپ قوشتاسقانىم سوندىقتان بولار. بىراق، اعايىندارىم مەنىڭ بۇل قىلىعىمنان قاتتى شوشىپتى. جىندانىپ كەتتى دەگەن عوي. سول جەردەن مەنى سول كەزدەگى جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتتارى فاريزا وڭعارسىنوۆا، مۇحتار شاحانوۆ، كامال سمايلوۆتار الىپ شىقتى. دوستارىم ناسىپقالي سەيىتوۆ، بازارعالي سۋحانقۇلوۆ، مەرەكە قۇلكەنوۆتەر 6 جىل بويى زاڭ ورىندارىنىڭ سوڭىنان قالمادى. مەن تۇرمەدەن 1991 جىلى شىعىپ 1994 جىلى اقتالدىم. سودان باستاپ ماعان اتاقتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلە باستادى. «قۇدايدىڭ بار ەكەنىنە سەندىم» دەگەن وسىدان شىعادى.
-سوندا دەندەردەن ماحامبەت مازارىنا باراتىن 18 شاقىرىمدىق گرەيدەر جولىن كىم سالدى؟
-حالىقتا «ايبىن يساتايدىكى، اتاق ماحامبەتتىكى» دەگەن ءسوز بار. بۇل جولدى سول كەزدەگى يندەر بورات كەنىشىنىڭ باستىعى بايبوسىن قۇسايىنوۆ لەنيندىك سەمبىلىك ەسەبىنەن سالدىردى. اتاق مەنىكى بولاتىنى: مەن وسى جول تۋرالى جان-جاققا جازدىم، جۇگىردىم، باستاماشىسى بولدىم (كەيىن سول جازبالارىمدى اتاقتى اقىن، قازىرگى دەندەر اۋدانىنىڭ مادەنيەتىن باسقاراتىن تابىلدى دوسىموۆ تاۋىپ ماعان تابىس ەتتى). ەڭ ازى - سول جول سالۋشىلارعا تاماق تاسىدىم(اراعى دا بار). بۇل جول جۇرت اۋزىندا قويشىعۇل سالدىرعان جول بولىپ اڭىز رەتىندە عانا قالدى، اڭىز دەيتىنىم، ول جولدىڭ قازىر ءىزى دە جوق، جاڭبىر شايىپ،ۇلكەن ماشينالاردىڭ دوڭعالاقتارى جان-جاققا جىرىپ، بىت-شىتىن شىعاردى. مەنى اندروپوۆتىڭ اۋەنىمەن شاتاعىسى كەلىپ، شاتاعاندا اۋەلى وسى جولدى جاپسىردى. ويتكەنى، اۋدانداعى سەنبىلىكتەردە تەك يگەرىلگەن قارجى عانا كورسەتىلىپ، كىمنىڭ نە ىستەگەنى ايتىلماعان ەكەن. سوندىقتان مەن تەرگەۋشىگە ول جولدى كىم سالدىرعانىن ادەيى ايتپادىم. ق.بايبوسىنوۆ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ بيۋرو مۇشەسى ەدى. پالەم تيەر دەدىم. تەرگەۋشىنىڭ ءوزى دە ول جاققا جاقىنداماعانىمدى جاقسى كورگەن سياقتى...وبلىستىق پروكۋروردىڭ ورىنباسارى مەلنيكوۆ دەگەن كىسى تەرگەۋشىگە:
-وندا بۇل مۋزەي سالدىرعان، ماشينالارىن جوندەگەن، انسامبلگە اقشا تولەگەن، سولاردى تەكسەر دە، وسىعان جاپ، - دەدى كوزىمشە. شۇقي بەرسە قان شىعادى عوي. ءسويتىپ كوزىم بوزارىپ كەتە باردىم... وسى جونىندە قازاقتىڭ كورنەكتى اقىندارى جاركەن بودەشەۆ «جول كيەسى»، وڭايگۇل تۇرجانوۆا «ماحامبەتكە باراتىن جول» دەگەن داستاندار جازدى. ءوزىم اقىن بولىپ وزگە اقىنداردىڭ كەيىپكەرىنە اينالدىم.
-بەۋ، دۇنيە-اي، دەگەن... سودان؟
-سودان رەجيسسەر لۇقپان ەسەنوۆ ەكەۋمىز 1979 جىلى اشقان «تاماشا» ويىن-ساۋىق وتاۋىنا قايتىپ ورالدىم.
- ودان 1993 جىلى نەگە كەتتىڭىز؟
-مەنىڭ ۇستىمنەن قۇدايبەرگەن سۇلتانباەۆ، لۇقپاننىڭ ءوزى، اقىن جاراسقان ابدىراشەۆ جانە وپەراتور ءازىمحان بەرداليەۆتەر رەسپۋبليكانىڭ باس پروكۋرورىنا ارىز جازدى.
-نەگە؟
-مەنىڭ ماكسيم قورعانباەۆ دەگەن دوسىم: «قويدى باعا بىلمەگەن قۋالاپ ولتىرەدى، قويشىعۇلدى باعالاي بىلمەگەن قۋدالاپ ولتىرەدى» دەگەن ماقال شىعارىپ ەدى كەزىندە. سول ايتقانداي، ولار: «بۇل جىلقىشيەۆ سوتتالىپ كەلىپ الىپ نەگە ديرەكتور بولادى، مۇنىڭ بۇرىن قارجىمەن شاتاعى بولعان، تەكسەرۋ كەرەك، جۇمىسقا جەرلەستەرىن الادى، مىنەزى شاتاق، اشۋلانسا...اي-داپ جىبەرەدى» دەپ زاۋلاتتى. سودان مەنى ءبىر اي تەكسەرتىپ، ەشتەڭە شىقپاعاسىن الگىلەر «قازاقستان» تەلەارناسىنان قاشىپ كتك-عا تىعىلدى. كەيىن «حابارعا» كەلدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى جاعىندا لۇقپان ءبارىن ءتۇسىندى.مەنى «تاماشانى» الىپ قالۋعا شاقىردى. بارۋعا مۇمكىندىگىم بولمادى. قازىر «تاماشانى» قىزى ءاليا باسقارىپ جاتىر. جاقىندا بارىپ، بىلگەن اقىلىمدى ايتىپ كەتتىم.ويتكەنى، مەنشىك يەسىنىڭ بىرەۋى مەن عوي. ولار كەتكەسىن مەن «تاماشا تەلەديدار تەاترى» (تتت) دەگەندى اشتىم. قازىرگى تانىمال دۋلىعا، اسىلبەك، «شانشار» تەاترى سول تتت-نىڭ قوينىنان شىقتى.
- «جالىن» جۋرنالىنىڭ پوەزيا ءبولىمىن باسقاردىڭىز، الماتىداعى ەكى ۇلكەن تەاتردا قىزمەت ىستەدىڭىز، كەيبىرەۋلەرگە ارمانداي بولعان اقىندار استاناسىن تاستاپ، اتىراۋعا قالاي كەلدىڭىز؟
-ءبىز «ماحامبەت»قورىن 1993 جىلى مەرەكە قۇلكەنوۆ ەكەۋمىز قۇرعانبىز. پرەزيدەنتتىكتى ۇلكەن ادامدارعا، جولى اشىق قوي دەپ، اكادەميك زەينوللا قابدولوۆ اعامىزعا بەردىك. سول 1993 جىلدان باستاپ ءبىز ماحامبەت جونىندە نە ىستەلۋى كەرەكتىگىن ۇكىمەتكە ۇسىنا بەردىك. كەزەڭى كەلگەندە، بۇل تويدىڭ شتابىن كىم باسقارادى دەگەندە زەينوللا قابدولوۆ پەن مەرەكە قۇلكەنوۆ مەنى ۇسىندى، ولار ۇسىنعانمەن، سول كەزدەگى وبلىستىق اكىم اپپاراتىنىڭ باسشىسى مۇرات وتەشەۆ «بۇل تەك قويشىعۇلدىڭ عانا قولىنان كەلەدى» دەپ اكىمدى سەندىرمەگەندە مەنىڭ مۇندا كەلۋىم ەكىتالاي ەدى.
- وسى جىلداردا ءوزىڭىز تىندىرعان قانداي ىستەرگە كوڭىلىڭىز تولادى؟
-بۇل ەندى ال، جىرتىل... دەگەنگە كەلەدى عوي...ماحامبەت تويىن وتكىزىپ، ماحامبەت سىيلىعىن، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى»دەگەن بىزدەر ءۇشىن ەڭ جوعارى اتاقتى العانىم... ، «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىن اتقارۋعا ۇلەس قوسىپ، شەرنياز، يساتاي، بالا وراز سەكىلدى زاڭعارلارىمىزدىڭ مازارلارىن تۇرعىزۋعا سەبەپشى بولعانىم...، «اتىراۋدا ايتىسكەر جوق» دەگەندى جوققا شىعارىپ، 4 بىردەي ايتىسكەردى رەسپۋبليكا ارەناسىنا الىپ شىققانىم، ءوزىم باسقاراتىن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ اتىراۋ فيليالىنىڭ جانىنان قۇرىلعان «ارمانتاۋ»جاس اقىندار كلۋبىنىڭ مۇشەلەرى باقىتگۇل باباشتىڭ حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنەن باس جۇلدە الۋى، ال، بايان حاسانوۆانىڭ لاۋرەات اتانۋى، اقىرىندا قيىن كۇندەرىمدى ماحامبەتكە بايلانىستى وتكەرىپ، قىزمەتتىڭ قىزعان كورىگىن ماحامبەت اتىنداعى وبلىستىق قازاق دراما تەاترىنان كورۋىم - وسىلاردى ءوزىم عۇمىر بويى ماقتانىش تۇتاتىن شىعارمىن.
-40 جىل مادەنيەت سالاسىندا قىزمەت ەتكەن ەكەنسىز، قازىر ءوزىڭىزدى قالاي سەزىنەسىز؟
-40 جىل دەمەكشى، مەن وسى تەاترداعى ديرەكتورلىعىما 40 مىڭ تەڭگە ايلىق الامىن. جالپى، ونەر مەن مادەنيەتتىڭ اينالاسىندا جۇرگەندەردىڭ ءبارى جانكەشتى ادامدار. از جالاقى، كوپ ايقاي. ماراپات، ماداق از.سوندا دا بولسا ونەردى سۇيگەن جۇرەككە توقتام جوق. كورەرمەننىڭ قولپاشى، اعايىننىڭ ارقاسىنان قاققانىنا ءماز. ال، ءوز باسىما كەلسەم، ماعان قۇدايدىڭ بەرگەن قابىلەتىنە،سول ازىن-شوعىن قابىلەتىم ارقىلى حالقىما قىزمەت ەتكەنىمە ريزامىن، «قىزمەت ەتتىم حالقىما، قولىمنىڭ كانە، قاراسى» دەگەن عوي تۇرماعامبەت اقىن، قانشاما قيىنشىلىق كورسەم دە، قۋدالاۋعا تۇسسەم دە ءوزىمدى باقىتتى جانداردىڭ قاتارىندا سەزىنەمىن.
ءبىرىنشى، جەر باسىپ جۇرگەنىڭنىڭ ءوزى باقىت. ەكىنشى،بالا-شاعاڭ، ەل-جۇرتتىڭ اماندىعى. ءۇشىنشى، كەشەگى كۇندەرى قانداي ەدىم، بۇگىن قاندايمىن دەگەن شۇكىرشىلىك سەزىمى مەنى «باقىتتىمىن» دەپ ايتقىزۋعا ءماجبۇر ەتەدى.
- اڭگىمەمىزدى ولەڭمەن باستاپ ەدىك، ولەڭمەن اياقتاساق...
- الپىس دەگەنىڭ اياقتان ءالى شالعان جوق،
اياۋلىلارعا الاڭداۋلارىم قالعان جوق...
تاڭمەن تالاسىپ،تاعىمەن جاراسىپ، دۇنيە-اي،
تاپاتىپ ءبىزدىڭ بارا جاتقاندا تارلانكوك،
الپىسقا كەلسەڭ، كەلمەسەڭ-داعى ارمان جوق!
- پا، شىركىن-اي!

سىرلاسقانوتەپبەرگەن الىمگەرەەۆ.