قاراباقتى ازات ەتۋ بويىنشا سوعىستىڭ باستالعانىنا مىنە تۋرا ءبىر اي. 27 قىركۇيەكتەن باستاپ الەمنىڭ نازارى وسى ايماقتا. وتىز جىل وتارلاۋشىنىڭ مازاعىنا توزگەن ازەربايجان حالقى، وتىز كۇندە باسقىنشىنىڭ ورداسىن بۇزىپ جاتىر. وپەراتسيا ءساتتى وتۋدە.

كوپتەگەن ازاماتتار تاراپىنان «نەگە جەرىن تەز قايتارىپ المايدى، بار بولعانى 7 اۋدان عانا» دەگەن سىندى ۋاجدەر ايتىلۋدا. ارينە سوزبەن ايتۋ وڭاي، ال بۇل سوعىس، مايدان، ۇرىس دالاسى. قاراباق تاۋلى ايماق، ال تاۋلى ايماقتا سوعىسپاق تۇگەلى، مەدەۋگە ءبىر رەت شىعىپ، ەكى كۇن جۇرە الماي جاتاتىن جاندار بار. تاۋدا ۇرىس جۇرگىزۋ قاشاندا قيىن. ودان بولەك ءازىربايجان اسكەرى وسى تۇستاعى ءوز جەرىن 30 جىل بويى كورگەن جوق. ال باسقىنشىلار سول ارالىقتا بۇل جەردىڭ بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن جاتتاپ الدى. سوندىقتان بارىنشا ساقتىقپەن قوزعالاتىنى انىق. قورشاۋعا ءتۇسىپ قالىپ، ارتىق شىعىن جاساعىسى كەلمەيدى.

تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە ول ەلدى مەكەندەردى ءبۇتىن، قيراتپاي قايتارعىسى كەلەدى. سەبەبى دە تۇسىنىكتى. ەرتەڭ قايتارىپ العاننان كەيىن ونىڭ ءبارىن قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك، ال ول قوسىمشا اقشا دەگەن ءسوز. ەل بيۋدجەتىنە سالماق. سوندىقتان قالالار مەن اۋىلداردى بارىنشا قيراتپاۋعا تىرىسىپ جاتىر. تاۋلى جەر مەن دالادا جاۋ اسكەرىن اياۋسىز درونمەن سوققىلاپ جاتسا، قالانى اتقىلاۋ سيرەك. ارتيللەريا دا ءدال سولاي. تەك قالاعا جاسىرىنعان جاۋدىڭ زىمىران كەشەندەرى مەن اسكەري نىساندارىنا عانا سوققى جاساۋدا. جالپى ءازىربايجان اسكەرى بەيبىت تۇرعىندارعا تيمەۋگە تىرىسۋدا. ويتكەنى ولاردىڭ ماقساتى ارمياننىڭ قاتىن-قالاش، كەمپىر-شال، بالا-شاعاسىن قىرۋ ەمەس، جەرىن قايتارۋ. ازىرگە ءساتتى كەلە جاتىر.

ءازىربايجان ەكى بۇيىردەن جاۋدى قىسىپ كەلەدى. سولتۇستىك باعىتتا ءبىراز ايماقتى ازات ەتتى، بىراق جىلدامدىعى باياۋ. دەي-تۇرا ارتيللەريا سول تۇستا جاقسى جۇمىس ىستەۋدە، سونىڭ ارقاسىندا باسقىنشىلار وڭتۇستىككە كومەك قولىن جىبەرە المادى. ۇنەمى ينەنىڭ ۇستىندە وتىرعانداي بولدى.

ەكىنشى باعىت ول وڭتۇستىك قاپتال. بۇل جاققا باكۋ بارىن سالدى. ويتكەنى يران-ءازىربايجان شەكاراسىن تۇتاس قايتارىپ الۋ ماڭىزدى بولاتىن. رەسمي سوعىسقا قاتىسىمىز جوق دەسە دە، تەگەران بەيرەسمي باسقىنشىلارعا قارۋ بەرۋى مۇمكىن دەگەن كۇدىك بولدى. سوندىقتان وسى تۇسقا بارىن سالىپ، تولىق وڭتۇستىك شەكارانى ازات ەتتى. ودان بولەك بۇل ايماقتى الۋ ارقىلى، گۋبادلى قالاسىن قايتارىپ، ەندى لاچين دالىزىنە كەلىپ جەتتى. «ءلاچيندى العانى، حانكەنتىگە قول سالعانى» دەيمىز جىراۋلارشا. لاچين ءدالىزىن السا، شۋشا مەن حانكەنتىنىڭ تىنىسى تارىلىپ، پاشينياننىڭ قان قىسىمى 220|125 بولىپ بىراق كوتەرىلەدى. سول ءۇشىن ءازىربايجان اسكەرى بارىن سالىپ جاتىر.

ارمەنيا تاس-تالقان بولىپ جاتىر. بىراق ول ساۋساعىن ىشىنە بۇككەن ەلدىڭ ءبىرى عوي. بىرنەشە مارتە ارانداتۋعا باردى. ءالى دە بارىپ جاتىر. ەكى مارتە گۋمانيتارلىق ماقساتتا تىنىشتىق ورنادى. ءبىرىن ماسكەۋ، ءبىرىن اقش جاساپ بەردى. بىراق ەكى مارتە كەلىسىمدى ەرەۆان بۇزدى. بىرىنشىسىندە گانجى قالاسىن اتقىلاپ، ونداعان بەيبىت تۇرعىندى مەرت قىلسا، ەكىنشىسىندە بۇگىن باردا قالاسىن اتقىلاپ، تاعى بەيبىت تۇرعىنداردى ءولتىردى. ونىڭ ماقساتى ايقىن، اشۋعا بۋلىققان ءازىربايجان ارمەنيا اۋماعىن اتقىلاسا، ودكب-عا جەتىپ بارىپ، كومەك سۇراماق. ازىرگە ءازىربايجان ارانداتۋعا ىرىق بەرمەۋدە. ويتكەنى قازىر قارسى جاۋاپ قاتسا، وندا وسى ءبىر ايدا العان جەردىڭ، توككەن تەردىڭ ءبارى قۇردىمعا كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى.

ارمەنيا ارانداتۋدىڭ باسقا دا تۇرلەرىن جاساپ باعۋدا. «سيريالىق سودىرلار» دەگەن ەرتەگىنى ۇسىنىپ كوردى الەمگە. ەندى ءازىربايجان اسكەري فورماسىن كيىپ، بەيبىت تۇرعىندارعا شابۋىل جاساماق بولعانى اشكەرە بولىپ وتىر. باكۋدى سودىر، قانىشەر، ادامزاتقا قاس جاۋ ەتىپ كورسەتۋ ءۇشىن بارىن سالۋدا. باتىستىق ارميان لوببيلىك توپتارى دا ءتۇرلى مەديانىڭ قۇلاعىن ۇستاپ، جالعان اقپاراتتى قارشا بوراتۋدا. بىراق باكۋ شىداپ باعۋدا. جۇيكەسى تەمىردەي ەكەن.

پاشينيان سوعىستا جەڭىلىس تاۋىپ جاتقانىن جاقسى تۇسىنەدى. قاراباقتان ايىرىلۋ ول ءۇشىن ساياسي مانساپتىڭ ءبىتۋى، ءتىپتى بوستاندىعىمەن قوش ايتىسۋى دا شىعار. سوندىقتان كۇن سايىن حالقىنا ۇندەۋ جاساپ، ارميان حالقىن قاناتتاندىرعىسى كەلەدى. ازىرگە ودان تۇك ونەر ەمەس. ءتىپتى ستاليندىك ادىسپەن ۇلىن سوعىسقا اتتاندىرام دەدى. ارتىنشا پاشينياننىڭ ايەلى دە فرونتقا اتتانام دەپ ايدى اسپانعا بىراق شىعاردى. سونداعى ايتپاعى مىناۋ: «قاراباق ءۇشىن وتباسىمدى دا قۇرباندىققا شالامىن، كەرەك بولسا ءوزىم دە اتتانامىن» دەگەنى. ياعني سوعىستان ەرتەڭ تولىق جەڭىلىس تاپسا، حالىققا «ءتىپتى وتباسىم دا باردى» دەپ اقتالۋعا جاقسى سەبەپ. الايدا پاشينياننىڭ ساياسي ويىنى ءۇشىن ۇرىس دالاسىندا ءومىر كورمەگەن 2000-2001 جىلعى ۇلدارىن تابىتپەن ۇيىنە اكەلگەن اكەلەر ونى كەشىرە الا ما؟! قايدام!

سوعىس جايلى كوپ ايتۋعا بولادى. قانشا تەحنيكا جويىلىپ، قانشا قارۋ ولجا بولعانى، سوعىس تاكتيكاسى جايلى. بىراق ولاردى جەكە جازبا رەتىندە شىعارۋعا دا تىرىسىپ ءجۇرمىن. قولدان كەلگەنشە ارينە.

قازىر ارمەنيا بارىن سالىپ، سوعىسقا ودكب-نى تارتۋعا تىرىسادى. ءتىپتى ءوز-ءوزىن اتقىلاپ تاستاسا دا تاڭدانبايمىن. ودكب-عا ءبىز مۇشەمىز. دەگەنمەن مەنىڭ سۋبەكتيۆتى ويىمشا، قازاقستان ودكب-نىڭ بۇل قاقتىعىسقا ارالاسۋىنا كەدەرگى جاسايدى. ول ءۇشىن بارىن سالادى. بىرىنشىدەن ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ءازىربايجاندى قولداپ كەلدىك. بۇۇ-نىڭ ءتورت رەزوليۋتسياسىن دا ايتتىق، ونىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن جاقتايتىنىمىزدى دا كورسەتتىك. ەكىنشىدەن ءبىز ازىربايجانعا وق اتۋ ارقىلى بارلىق تۇركى الەمىنە قارابەت بولاتىنىمىزدى جاقسى بىلەمىز. قازاقستان ءۇشىن ءازىربايجان ارمەنيادان ماڭىزدى. وداقتاس ەرەۆان بولسا دا، باۋىر باكۋمەن ەكونوميكالىق بايلانىس مىقتىراق. كاسپي ارقىلى تەڭىز تولقىنىمەن ەكى ەل قولۇستاسىپ جاتىر. ونىڭ ۇستىنە ءبىز كەز كەلگەن سەپاراتيستىك ارەكەتتەرگە قارسى ەكەنىمىزدى ايتۋ ارقىلى، ءوز ىشىمىزدە ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋگە جول بەرمەيتىنىمىزگە سيگنال بەرۋدەمىز. بۇل دۇرىس پوزيتسيا. سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ تۇركى الەمىمەن بايلانىسى ارتىپ كەلەدى. ول ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى. ءبىز ارينە ءازىربايجاندى اشىق قولدايتىنىمىزدى ايتپادىق، ونى ساياسي ويىننىڭ ءبىر جولى دەسەك بولادى. بىراق ولجاس سۇلەيمەنوۆ سىندى اقىنداردى سويلەتىپ، تۇركى كەڭەسىندە باسشىلىق ەتەتىن باعدات امىرەەۆ سىندى جانداردىڭ ۇندەۋى ارقىلى ىمداپ جاتىرمىز. قاراپايىم حالىققا ناقتى بولماسا دا، ساياساتكەرلەر ونى جاقسى ءتۇسىنىپ وتىر.

ءتۇيىن. ءبىر ايدا ءازىربايجان جاقسى ناتيجە كورسەتتى. ءۇش اۋداندى تولىق ازات ەتىپ، ەكى اۋداندى جارتىلاي قايتارىپ الدى. جەڭىلگەن ارمەنيانىڭ تىنىس الۋى ءۇشىن دەرجاۆالار قايتا-قايتا ءتۇرلى كەلىسىمدەر ۇسىنۋدا. ۋاقىت باكۋگە كەرى جۇمىس جاسايدى. ويتكەنى ۇزاققا سوزىلعان سايىن وزگە ويىنشىلاردىڭ بۇل قاقتىعىسقا قاتىسۋ مۇمكىندىگى ارتادى. سوعىستى ايماقتىق دەڭگەيگە وسىرگىسى كەلەتىندەر دە بار. ونىڭ ۇستىنە ەرەۆاننىڭ قىس بولسا، اسكەري قيمىلدار سايابىرسيدى دەگەن ءۇمىتى دە بار-اۋ. بارىنشا تەز ارادا لاچين ءدالىزىن الىپ، سوعىستى تولىق ءوز پايداسىنا شەشسە ەكەن دەگەن تىلەك.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz