قازاقستان ستۋدەنتتەرى اراسىندا جوعارعى ءبىلىم الۋ ءۇشىن ءجيى تاڭدالاتىن شەت مەملەكەتتەر تىزىمىندە قىتاي ەكىنشى ورىندا ەكەن. قىتايعا ءبىلىم ىزدەپ بارىپ جاتقاندار سانى دا از ەمەس. ال سول قىتايعا بارعان قازاقستان ستۋدەنتتەرى قايدا جانە قانداي ءبىلىم الىپ جاتىر؟ ولاردىڭ كەلەشەكتەگى جوسپارلارى قانداي؟..

سوڭعى جىلدارى قىتايدا ءبىلىم الۋعا دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارىلاۋى – بىزدە عانا ەمەس، الەم ەلدەرىندە بايقالعان تەندەنتسيا. قىتاي ءوز ەلىندە شەتەلدىك ستۋدەنتتەردى وقىتۋ جاعىنان الەمدە اقش پەن ۇلىبريتانيادان كەيىن ءۇشىنشى ورىندا تۇرعان مەملەكەت. مىسالى، 2018 جىلى قحر-دا الەمنىڭ 196 مەملەكەتىنەن 490 مىڭنان استام ستۋدەنت ءبىلىم العان ەكەن. بۇل كورسەتكىش 2020 جىلى جارتى ميلليوننان اسىپ جىعىلۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلگەن. الايدا بۇكىل الەمدى ابىگەرگە سالعان Covid-19 پاندەمياسى بۇل جوسپارعا كەدەرگى كەلتىرگەن.

قازىر قىتايدا وقىپ جاتقان شەتەلدىك ستۋدەنتتەردىڭ دەنى وڭتۇستىك كورەيادان ەكەن. ونان كەيىن اقش، تايلاند، رەسەي، جاپونيا مەن يندونەزيا. قازاقستان بۇل تىزىمدە 9-شى ورىندا. ال قازاقستاندىق ستۋدەنتەردىڭ سۇرانىسى بويىنشا ءبىلىم جەتىلدىرۋگە قولايلى مەملەكەتتەر ىشىندە قىتاي رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندا تۇر جانە قحر بىلىمىنە سۇرانىس جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتقانى دا فاكت. مىسالى، 2007 جىلى قىتايدا 3 مىڭ قازاقستاندىق ستۋدەنت وقىسا، 2020 جىلدىڭ باسىندا (ىندەتكە بايلانىستى ەۆاكۋاتسيالاۋعا دەيىن) ولاردىڭ سانى 14 مىڭعا جەتكەن. ال 2010 جىلى قىتايداعى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر سانى 20 مىڭعا جۋىقتاعان. قحر ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى ون جىلدا قىتايدىڭ جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتقان قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر سانى 14 ەسەگە كوبەيگەن.

قىتايداعى قازاقستاندىق ستۋدەنت

«قوعام پىكىرى» زەرتتەۋ ينستيتۋتى مەن ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جانىنان قۇرىلعان كونفۋتسي ينستيتۋتى قازاقستاندىق جاستاردىڭ قىتايعا جاساپ جاتقان ءبىلىم ميگراتسياسى تۋرالى زەرتتەۋ ازىرلەپتى. تاقىرىبى مىناداي: «قازاقستاننان قىتايعا ءبىلىم ميگراتسياسى – ەكى ەل اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتىڭ ءبىر اسپەكتىسى». اتالعان زەرتتەۋگە سۇيەنىپ، قىتايداعى قازاقستان ستۋدەنتىنىڭ بەت-بەينەسىن شامالاپ ءتۇزىپ شىعۋعا بولادى ەكەن. سونىمەن، قىتايداعى قازاقستان ستۋدەنتى:

ول - جاس جىگىت (جىگىتتەر قىزدارعا قاراعاندا 1,2%-عا كوبىرەك), قازاق (97,1%),  جاسى 20-لاردا (30,2%). قىتايدىڭ سيان قالاسىندا، سيان ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ جاتىر دەلىك، ويتكەنى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەدىڭ 32,2%-ى وسى قالانى تاڭايدى ەكەن. ماماندىعى - شەت تىلدەرى مامانى (13,7%), ونىڭ ىشىندە قىتاي ءتىلى مەن مادەنيەتىن تاڭداعان (30,0%). بۇل ونىڭ شەتەلدە ءبىلىم الۋداعى العاشقى تاجىربيەسى (85,3%). ءبىلىم الۋ پروتسەسسىنە كوڭىلى تولادى (94,7%), الايدا وقۋ پروتسەسسىنىڭ ايتارلىقتاي قيىن ەكەنىن ايتادى (97,3%). وقۋدان بوس ۋاقىتىن عالامتوردان، گازەت-جۋرنالداردان اقپارات قاراۋمەن وتكىزەدى (63,1%).

بۇل رەسپوندەنتتەردىڭ جاۋاپتارى نەگىزىندە جاسالعان قازاقستانىق ستۋدەنتىڭ جالپى پورترەتى (مىسال).

نەگە قىتاي؟

ەندى جاڭاعى زەرتتەۋدىڭ نەگىزگى ناتيجەلەرىنە ءبىر توقتالىپ وتەيىك. زەرتتەۋ اۆتورلارى رەسپوندەنتتەردەن جوعارعى ءبىلىم الۋ ءۇشىن نەگە ءدال قىتايدى تاڭدعاندارىن سۇراپتى. جاۋاپتارى مىناداي:

رەسپوندەنتتەردىڭ 49,6%-ى: «قىتاي شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە ەرەكشە قامقورلىق كورسەتەدى»، دەپ جاۋاپ بەرىپتى. ونان سوڭ، 45%-ى وقۋ مەن جاتاقجاي باعاسىنىڭ ارزاندىعىن، 41,8%-ى ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارى ەكەنىن، 39,1%-ى جوو بەدەلدىلىگىن، 29,5%-ى ۇتىپ العان ءبىلىم گرانتىن، 26,5%-ى مادەني فاكتورلاردى جانە  25,6%-ى تانىس-دوستارىنىڭ كەڭەس بەرگەنىن ايتقان.

زەرتتەۋ ناتيجەسىنە سۇيەنسەك، ونداعى ستۋدەنتتەردىڭ 76,8%-ى قىتايداعى جوو ءبىلىمى تۋرالى اقپاراتتى ءدال وسى دوس-جاراندارىنان ەستىگەنىن ايتقان ەكەن. ال رەسپوندەنتتەدىڭ تەك 12,5%-ى قىتاي ءبىلىمى تۋرالى اقپاراتتى عالامتوردان، 5%-ى قازاقستاندىق باق-تان بىلگەن.

قىتايداعى قازاقستان ستۋدەنتتەرى قايدا جانە قانداي ءبىلىم الىپ جاتىر؟

جوعارىدا ايتىلعانداي، قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ دەنى (32,2%) ءبىلىم الۋعا سيان قالاسىن تاڭدايدى ەكەن. ونان سوڭ، بەيجىڭ، شانحاي، گۋانجوۋ، لانچجوۋ، ءۇرىمشى جانە ت.ب. ال قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر تاڭداۋىنىڭ العاشقى ۇشتىگىنە: سيان، بەيجىڭ جانە تيانتسزين قالالارىنىڭ شەت تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتتەرى كىرگەن.

زەرتەتۋگە قاتىسقان رەسپوندەنتتەردىڭ جاۋابىنا سۇيەنسەك، ول جاقتاعى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى «قىتىاي ءتىلى مەن مادەنيەتىن» نەمەسە تىلدىك كۋرستار بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتىر ەكەن. رەسپوندەنتتەدىڭ 36,9%-ى سولاي دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

«حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىق»، «مەنەدجمەنت»، «الەمدىك ەكونوميكا جانە ساۋدا»، «قارجى» سەكىلدى ەكونوميكالىق باعىتتار بويىنشا ءبىلىم الىپ جاتقانداردىڭ سانى 32,6%-دى قۇرايدى. ال قۇقىقتىق ءبىلىم الۋشىلار 10,7%.

قىتايداعى قازاقستان ستۋدەنتەرىنىڭ ءبىلىم كورسەتكىشى قانداي؟

زەرتتەۋ اۆتورلارى قىتايداعى ءبىلىم بەرۋ ساپاسى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ اۋەلگى ۇمىتتتەرىن اقتايتىنداي-اق، جوعارى دەپ كورسەتكەن. ءوز قاراجاتىنا وقىپ جاتقانداردىڭ دەنى باعا مەن ءبىلىم ساپاسىنا كوڭىلدەرى تولاتىندارىن ايتىپتى. ال رەسپوندەنتتەردىڭ اراسىندا ءوز قاراجاتتارىنا بارىپ وقىپ جاتقاندار - 64,6%-دى قۇراعان. قىتايدىڭ ءبىلىم گرانتتارىن ۇتىپ العاندار - 32,7% بولسا، قازاقستاننىڭ ءبىلىم گرانتارىمەن بارىپ وقىپ جاتقاندار – 2,7%. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاقسى (65,8%) جانە جوعارى (21,2%) ءبىلىم كورەتكىشتەرىنە يە بولعان. ال قىتاي ءتىلىن «جاقسى» دەگەن باعامەن ءبىلىپ شىققاندار 80,6% كورىنەدى. قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى ءتىل يەلەرىنەن گورى تالابى تومەنىرەك – شەتەلدىكتەرگە ارنالعان توپتاردى وقيدى.

ولاردىڭ وقۋ اياقتالعان سوڭعى جوسپارى قانداي؟ سوندا قالا ما، الدە ەلگە قايتا ما؟

قىتايدا وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەر اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالنامانىڭ ناتيجەسىندە، وقۋلارىن اياقتاعان سوڭ ەڭبەك كەلىسىمشارتىمەن سوندا تۇراقتاپ قالعىسى كەلەتىندەر از ەكەنى انىقتالعان. سوندا قالۋ تۋرالى ءۇزىلدى-كەسىلدى شەشىمگە كەلگەندەر 11,1% بولسا، قالۋىمىز مۇمكىن دەگەندەر 10,3%-دى قۇراعان. ال وقۋلارىن اياقتاعان سوڭ قازاقستانعا قايتۋدى جوسپارلاعاندار 82,4% بولعان. تۇراقتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قىتايعا ءبىرجولا كوشۋدى ويلايتىندار 5,2% جانە قازاقستانعا قايتامىز دەگەندەر 91,7%-دى قۇراپتى.

ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا، جاس قازاقستاندىقتادىڭ باسىم كوپشىلىگى الدىمەن وزدەرىنىڭ ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ ازاماتتارى ەكەنىن ايتىپ، پاتريوتتتىقتارىن كورسەتكەن.

ءتۇيىن. نە بار، نە جوق؟

اتالعان زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ قىتايعا جاساپ جاتقان ءبىلىم ميگراتسياسىنىڭ ءپوزيتيۆتى دە، تۇيتكىلدى دە تۇستارى بار ەكەنىن كورسەتىپ وتىر.

ءپوزيتيۆتى تۇسى دەپ – زەرتتەۋ اۆتورلارى ونداعى ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەرىمىزدىڭ جەكە باس قاۋىپسىزدىكتەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيدە قورعالۋىن ايتادى. قىتايدا ءبىلىم الىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ اراسىندا جۇرگىزىلگەن بۇل ساۋالناما ناتيجەسى بويىنشا ستۋدەنتتەردىڭ ەشبىرىنەن كسەنوفوبيا بەلگىلەرى بايقالماعان. سونداي-اق، ءبىلىم بەرۋدىڭ جوعارعى ساپاسى، باعا مەن ساپا سايكەستىگى، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن جاسالعان جايلىلىق ت.ب. اسپەكتىلەر ءپوزيتيۆتى تۇسىن كورسەتەدى.

«ال ەندى قيىندىقتارعا كەلسەك، ءبىرىنشى ماسەلە – قىتاي ءتىلى مەن زاڭدارىن بىلمەۋ نەمەسە جەتىك بىلمەۋ» دەپتى، زەرتتەۋ اۆتورلارى. ءدال وسى قىتاي زاڭىن بىلمەۋدىڭ سالدارىنان تۋىنداعان كەيبىر ماسەەلەر باق-تا ءبىراز تالقى بولعان. الايدا، سوڭعى جىلدارى مۇنداي جاعدايلار ازايعان.

قالاي دەگەنمەن، قحر-داعى قازاقستاندىق ستۋدەنتتەردىڭ اداپتاتسيالانۋى ءالى دە بولسا اكۋالدى ماسەلە. ال ونى شەشۋدىڭ ءبىر جولى – دايىندىق كۋرستارىن ۇيىماستىرۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار، وقۋعا بارماس بۇرىن تىلدىك كۋرستاردان ءوتۋ دە ستۋدەنتتەردىڭ قارجىلىق شىعىندارىن ۇنىمدەۋگە سەپ بولاتىنى ءسوزسىز.

قىتايدا ءبىلىم العاننان كەيىنگى تاعى ءبىر پروبلەما – جۇمىسقا ورنالاسۋ. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ونداعى ستۋدەنتتەردىڭ دەنى گۋمانيتارلىق باعىتتاعى تىلدىك ماماندىقتاردى وقىپ كەلەدى. ال قازاقستاندا بۇل ماماندىققا سۇرانىس اسا جوعارى ەمەس. سوندىقتان، زەرتتەۋ اۆتورلارى، قىتايعا بارىپ وقىعىسى كەلەتىن قازاقستانىق ستۋدەنتتەرگە ماماندىق تاڭداۋدا ويلانىپ بارىپ شەشىم قابىلداۋعا كەڭەس بەرەدى.

تاتيانا كاۋكەنوۆا,

قوسىمشا: اۆتور ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جانىنداعى كونفۋتسي ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ساۋلە قوشانوۆا مەن قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بوتاگوز راقىشەۆاعا ۇسىنىلعان ماتەريالدار ءۇشىن العىس بىلدىرەدى.

Abai.kz