ورىس دۋماسىنىڭ تاعى ءبىر دەپۋتاتى قازاق جەرىنە شۇيلىكتى. بۇل جولى ەۆگەني فەدوروۆ دەيتىن ادام. ول دا جاڭاعى ۆلاديمير پۋتين باسقاراتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ وكىلى. ءوزىنىڭ ارىپتەسى ءھام پارتيالاسى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆتىڭ سوزىنە پىكىر ءبىلدىرىپ تۇرىپ: «رەسەي قازاقستاننان تەرريتوريانى قايتارۋىن تالاپ ەتۋ كەرەك»، دەپ سويلەپتى.

اۋەلى مىناۋ ەۆگەني فەدوروۆ دەگەن كىم؟ قاراڭىز:

رەسەيدىڭ فەدەرالدى دۋماسىنىڭ بەس مارتە دەپۋتاتى بولعان، قازىر مەملەكەتتىك دۋمادا دەپۋتات. بيۋدجەت جانە سالىق كوميتەتىنىڭ، «ەدينايا روسسيا» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ مۇشەسى. رف مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى. اۋعان سوعىسىنىڭ ارداگەرى جانە «ۇلتتىق ازات ەتۋ قوزعالىسى» ساياسي بىرلەستىگىنىڭ كوورديناتورى ەكەن.

دەپۋتاتتىق مانداتتى الماس بۇرىن، رەسەي پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىندە، قورعانىس كەڭەسىندە قىزمەت ىستەگەن. اتوم ەنەرگياسى جونىندەگى ۆيتسە-مينيستر بولعان. وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك دەگەن شەنى تاعى بار.

كەزەكتى قوقان-لوقى

بۇيدەپتى:

«نەگىزى نيكونوۆ وسىعان دەيىن پۋتين ايتقاننان ارتىق ەشتەڭە ايتقان جوق. تەك پۋتين قازاقستاندى «سىيلىق سۋبەكتىسى» رەتىندە اتاعان جوق. بىراق، ۋكراينانىڭ جاعدايى تۇسىنىكتى. ءتىپتى، قازاقستانداعى قانداي دا ءبىر شەنەۋنىكتىڭ «پۋتين ۋكراينانى مەڭزەپ وتىر» دەگەن پىكىرى دە بولدى. قازاقستانداعى شەنەۋنىكتىڭ نە ءۇشىن پۋتين ءۇشىن سويلەپ وتىرعانىن نەمەسە ءپۋتيننىڭ نە ويلاعانىن مەن بىلمەدىم. بىراق، نيكونوۆ انىعىندا، ۇلتتىق ازات ەتۋشى قوزعالىسقا قاراي بەت بۇرا باستادى»، - دەپتى. دەپتى دە، قازاقستاندى «سىيعا تارتقان اۆتوكولىككە» تەڭەپتى.

«ال ەندى قازاقستاننىڭ رەاكتسياسى تۋرالى ايتساق، ەلەستەتىپ كورىڭىز... ءسىز ءوزىڭىزدىڭ دوسىڭىزعا اۆتوكولىك سىيلادىڭىز. ءبىر جىلدان سوڭ كەلىپ: «كولىگىم قالاي ەكەن؟»، دەپ سۇرايسىز. ول سىزگە: «قايداعى سىيلىق؟ بۇل سىيلىق ەمەس. مەن بۇل اۆتوكولىكتى ءوز ەڭبەگىممەن الدىم»، دەيدى. ءسىز وسىنداي «دوسىڭىزعا» قالاي قارايتىن ەدىڭىز؟ ال دۇرىس ادام: «كوپ راحمەت. جاقسى كولىك ەكەن. مەن ۇمىتقان جوقپىن. ءبىر كۇنى مەنەن دە قايتارىمى بولادى»، دەمەي مە؟..

ال ەندى قازاقستاننىڭ رەسمي ورگانى: «ءبىز ەشقانداي دا سىيلىق العانىمىز جوق. ءبىز ونى سەندەردەن تارتىپ الدىق»، دەپ مالىمدەمە جاساسا، ەندەشە سىزدەرمەن باسقاشا سويلەسەيىك، باسقا تىلدە، قازاقستاندىقتار!»، - دەپ قوقان-لوقى جاسايدى.

ءارى قاراي، جاڭاعى فەدوروۆ دەگەنىڭىز 1991 جىلعى شەشىمدى «زاڭسىز» دەپتى.

«ءبىز 1991 جىلعى «زاڭسىز» شەشىمدەردىڭ كۇشىن جويىپ, تەرريتوريانى قايتارۋ جايىن ءسوز ەتكەندە، ءبىزدى تەجەپ تۇراتىن جالعىز نارسە – مورالدىق شەكتەۋ. ال سول مورالىڭىز قر ءسىم-ءنىڭ سوڭعى مالىمدەمەسىنەن كەيىن قۇنى قالمادى. دەمەك، رەسەي تەرريتوريانى قايتارۋدى تالاپ ەتۋى كەرەك. ەگەر سىزدەر مۇنى سىيلىق دەپ قابىلدامايدى ەكەنسىزدەر، قايتارىڭىزدار. ويتكەنى، سىزدەر زاڭسىز الدىڭىزدار. 90-شى جىلى بارلىعى ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان زاڭ قابىلدانعان. وعان قازاقستان دا قول قويعان. كەڭەس وداعىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭى. وندا كوپ نارسە ورەسكەل بۇزىلعان. ءبىز قازىر تەرريتوريا ماسەلەسىن ايتىپ جاتىرمىز. كسرو ىدىراعاننان كەيىن كىمگە قانداي تەرريتوريا قالۋى كەرەك ەدى... وندا (كسرو كونستيتيتۋتسيالىق زاڭىندا)  «رەسپۋبليكالار وداققا قانداي تەرريتوريامەن كىردى، وداقتان شىعاردا دا سول تەرريتوريامەن عانا شىعادى»، دەپ جازىلعان»، - دەيدى ءپۋتيننىڭ دەپۋتاتى.

«كەتكىلەرىڭىز كەلە مە، نازارباەۆ، توقاەۆ مىرزالار! جاقسى تەرريتوريانى بەرىڭىزدەر، ۆەرنىيدى – الماتىنى جانە باسقالارىن، وزدەرىڭىز كەتە بەرىڭىزدەر. ولار: «بىزگە تەرريتوريا قالمايدى عوي»، دەيدى. ال ول ءبىزدىڭ شارۋامىز ەمەس»، - دەپ ءبوسىپتى.

ايتا كەتەيىك، وسىعان دەيىن رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين باسقاراتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسىنىڭ مەملەكەتتىك دۋماداعى تاعى ءبىر دەپۋتاتى ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ: «قازاقستان دەگەن بولعان ەمەس. سولتۇستىك قازاقستاندا ادام تۇرعان ەمەس. قازاقستان تەرريتورياسى – رەسەي مەن سوۆەت وداعىنىڭ بەرگەن سىيلىعى»، دەپ سويلەگەن.

12 جەلتوقساندا قر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ قازاقستانداعى ۋاقىتشا سەنىمدى وكىلى الەكساندر كوموروۆتى شاقىرىپ، رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرعان.

وسىدان كەيىن، «قازاقستان تەرريتورياسى – رەسەيدىڭ سىيلىعى» دەپ سويلەگەن ۆياچەسلاۆ نيكونوۆ تاعى دا ءبىر مالىمدەمە جاساپ: «پولاگايۋ، چتو ينتەرەسى كازاحستانا بىلي ۆ پولنوي مەرە سوبليۋدەنى پري وپرەدەلەني گرانيتس كازاحسكوي سسر، ستاۆشيح گرانيتسامي رەسپۋبليكي كازاحستان. يمەننو وب ەتوم يا ي سكازال ۆ پەرەداچە “بولشايا يگرا”. پولزۋيۋس سلۋچاەم، چتوبى ەششە راز ۆىرازيت سامىە تەپلىە چۋۆستۆا ۆ ادرەس براتسكوگو نارودا كازاحستانا»، - دەدى.

رەسەي دەپۋتاتىنىڭ سوعىس شاقىرعان بۇل سوزدەرى قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقى بولدى. الەۋمەتتىك جەلىدەگى قوعام بەلسەندىلەرى اقوردا تاراپىنان، قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تاراپىنان رەاكتسيا بولۋى كەرەكتىگىن ايتىپ، تالاپ قىلدى.

سەناتور مۇحتار قۇل-مۇحاممەد مالىمدەمە جاساپ, «نيكونوۆتىڭ سوزدەرى ساياسي جاۋاپسىزدىق ءھام قازاق حالقىن قورلاۋ»، دەدى.

ال ماجىلىستەگى «اق جول» پارتياسى, ورىس دەپۋتاتىنىڭ مالىمدەمەسىن «ارانداۋشىلىق»، دەپ باعالاپ، رف بيلىگى تاراپىنان جازا قولدانۋدى تالاپ قىلدى.

سونىمەن قاتار، 13 جەلتوقساندا الماتىداعى رف كونسۋلدىعىنىڭ شارباعىندا «سەۆەرنىي كازاحستان – ەتو كازاحسكايا زەمليا» دەگەن باننەر ءىلىندى.

ايتا كەتەيىك، جاڭاعى نيكونوۆ پەن فەدوروۆ ەكەۋى دە مۇشەلىك ەتەتىن «ەدينايا روسسيا» پارتياسى، رف باسشىلىعى مەن كرەمل ساياساتىمەن عانا جۇرەتىن رەسەيدىڭ بيلىك باسىنداعى پارتيا. ونىڭ توراعاسى – رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين.

قازاقستاندىق ساياساتتانۋشى، ەكس-ديپلومات قازبەك بەيسەباەۆ باق-قا بەرگەن سۇحباتىندا: «مەنىڭشە، ەندىگى كەزەكتە ماسەلەگە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ەمەس، تىكەلەي پرەزيدەنت ارالاسۋى كەرەك. پۋتينمەن سويلەسىپ، ناقتى سۇراقتار قويىلىپ، ناقتى جاۋاپ الىنۋى كەرەك. قازاقستان مەن رەسەي تمد-عا، ەۋرازيالىق وداققا، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنا مۇشە. ءبىر-بىرىنە ۇنەمى «دوس، سەرىكتەس ەلمىز» دەپ ايتادى. وسى جاعدايدا مۇنداي ءسوزدىڭ ايتىلۋى وتە تۇسىنىكسىز. دوس، سەرىكتەس مەملەكەتتەر «جەردى سىيلىققا بەرگەنبىز»، «ءبىزدىڭ جەر» دەگەن سوزدەردى ايتپايدى. بۇل – ازاماتتارىمىزدىڭ نامىسىنا تيەدى»، - دەپتى. ال ازىرگە ورىس دەپۋتاتتارىنىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىققا كوزالارتقان مالىمدەمەلەرىنە قاتىستى اقوردا تاراپىنان رەاكتسيا بولعان جوق.

14 جەلتوقسان كۇنى اقوردانىڭ رەسمي سايتىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ قازاقستاندى تاۋەلسىزدىك كۇنىمەن قۇتتىقتاعانى تۋرالى اقپارات جاريالانعان.

Abai.kz