وتكەن عاسىردا قازاق حالقىنىڭ ەكى مارتە قولدان جاسالعان اۋىر اشارشىلىققا ۇشىراعانى تاريحي شىندىق. اينالاسى ون نەشە جىلدىڭ ىشىندە حالقىمىزدىڭ تەڭ جارتىسىنان استامى اشارشىلىق قۇربانى بولعانى دا راس. نەگىزى بۇل گەنوتسيد بۇگىنگە دەيىن مويىندالىپ، ەشكىم داۋ ايتپايتىنداي نۇكتەسى قويىلۋى كەرەك ەدى. بىراق ءبىزدىڭ ەلدە ءبارى باسقاشا. كەڭەس وكىمەتى قولدان ۇيىمداستىرعان گەنوتسيدتى ءالى ەشكىمگە مويىنداتا المادىق. ءتىپتى ءوز ەلىمىزدە دە مۇنى مويىنداعىسى كەلمەيتىندەر تولىپ ءجۇر...

كەڭەس وكىمەتىنىڭ ورنىندا وتىرعان رەسەيدە وسى ناۋبەتتى جوققا شىعارعىسى كەلەتىندەر وتە كوپ. كسرو جەندەتتەرىنىڭ قازاقتى قويشا قىرعانىن ەستەن شىعارعان كەي شوۆينيستەر ءتىپتى قازاقتىڭ جەرىنە تالاسىپ ءجۇر. ولارعا سالسا، قازاقتى ەل قىلعان، جەر بەرگەن، مەملەكەت قۇرىپ بەرگەن پاتشالىق رەسەي مەن كەڭەس وداعى دەگىسى كەلەدى. بىراق تاريح تۇگەندەگىش سول بىلگىشتەر حV عاسىردان ارىگە بارعىسى كەلمەيدى. قويدىڭ قۇمالاعىنداي بىتىراعان ورىس جۇرتىن مەملەكەتتىككە كىم باستاعانىن ايتپايدى دا.

رەسەيلىك شوۆينيستەردىڭ قازاققا قانداي كوزقاراستا ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلەدى. ەڭ وكىنىشتىسى ءوز ازاماتتارىمىزدىڭ وزگەنىڭ سويىلىن سوعىپ، تاريحىمىزعا تاس اتاتىنى بولىپ تۇر. زۇلمات جىلداردىڭ زاپىرانى كوپ قازاقتى بەي-جاي قالدىرماسى انىق. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، قولدان جاسالعان اشارشىلىقتان قازاق حالقىنىڭ اۋىر زارداپ شەككەنى، ميلليونداپ قىرىلعانى تاريحي شىندىق. ونى جوققا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. بىراق كۇننىڭ كوزىن قولمەن جاپقانداي، اشارشىلىقتى بولماعان دەيتىن كەراۋىزدار كوبەيىپ كەلەدى.

كۇنى كەشە ehonews.kz دەگەن سايتتا جانبولات شولپانوۆ دەگەن جازعىشتىڭ: «حولودومور» مويىندالعان جاعدايدا قازاقستاندا نە بولماق؟»، دەگەن «ساندىراعى» جارىق كوردى. شولپانوۆ دەگەننىڭ ويىنشا، قازاق دالاسىندا ەشقانداي گەنوتسيد بولماعان، مۇنى مۇستافا شوقاي ويدان شىعارعان. ال امەريكا باستاعان باتىستىقتار بۇل تاقىرىپتى ادەيى ۇگىتتەپ ۋشىقتىرىپ وتىر. بۇلار - تاريحتى بۇرمالاۋشىلار. اشارشىلىق جايلى جازىلعان كىتاپ، تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ بارلىعى جالعان، ەشقانداي شىندىق جوق...

باسىنان اياعىنا دەيىن تۇتاس ارامزالىققا، ارانداتۋعا تولى مىسىقتىلەۋ كوزقاراستاعى ماقالاسماقتىڭ ايتپاعى وسى. اۆتور ۋكراينا اشارشىلىق شىندىقتارىن اشىپ، گەنوتسيد دەپ جاريالاعانى ءۇشىن ازاماتتىق سوعىسقا ۇرىندى، توز-توزى شىقتى دەپ كوسەمسيدى. نازار اۋدارساڭىز، مۇنىڭ ءار ءسوزى رەسەيلىك شوۆينيستەردىڭ ۇستانىمى ەكەنىن اڭعاراسىز. مۇستافا شوقايدى جاۋ ساناۋ، اشارشىلىقتى ميف دەپ ساناۋ، ۋكراينانى بەيشارا بەينەدە سۋرەتتەۋ، اقش پەن باتىستى جامانداۋ - وسىنىڭ بارلىعىن رەسەيلىك باق-تان كۇندە كورۋگە بولادى. وسىدان-اق، جەلدىڭ قاي جاقتان تۇرعانىن اڭعارۋعا بولاتىن سەكىلدى.

ءبىزدىڭ جازعىش «بۇگىنگى تاڭدا «حولودومور» جانە قۋعىن-سۇرگىن تاقىرىبى مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ ءبىر بولىگىنە اينالۋدا»، دەپ وكىنىش بىلدىرەدى (ەسى دۇرىس قازاقستاندىق بۇل تۇستا قۋانۋى كەرەك ەدى عوي). اۆتور قىزا كەلە «قازاقستاندا تاريحتى بۇرمالاۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان ارەكەتتەر ءبىزدىڭ ەلىمىز، ۋكراينادان كەيىنگى، قۇربان بولۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتەدى»، دەپ ءبىر جاماندىقتىڭ شەتىن قىلتيداتى. ءتىپتى «نۇر-سۇلتان ۋكراينادان ساباق الۋى كەرەك، تاريح قايتالانۋى مۇمكىن»، دەپ سەس كورسەتەدى (اۆتوردىڭ كىمگە ارقا سۇيەپ، ءوز ەلىنە ايبات شەگىپ وتىرعانى قىزىق).

اۆتور جانبولات شولپانوۆ ءوزىن ساياساتتانۋشى دەپ كورسەتىپتى. بىراق شولپانوۆ دەگەن قازاقستاندىق ساياساتتانۋشىنى تابا المادىق. سوعان قاراعاندا ارنايى رەسەيدىڭ ساياساتىن تانۋشى بولسا كەرەك. سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ ءسوزىن سويلەپ، جىرىن جىرلايتىن مۇنداي «ساياساتتانۋشىلار» ءبىزدىڭ ەلدە از ەمەس.

ەندى اۆتوردىڭ نەگە مۇنشا اشىنعانىنا توقتالايىق. جازعىشىمىزدىڭ «اشارشىلىق پەن قۋعىن-سۇرگىن تاقىرىبى مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ ءبىر بولىگىنە اينالۋدى» دەپ اھ ۇرۋىنا پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرۋى سەبەپ بولسا كەرەك. سونىمەن قاتار، جىل وتكەن سايىن تاريحي شىندىقتار اشىلىپ كەلەدى. كوپ جىلدار بويى جاسىرىلىپ كەلگەن قاندى قىلمىستار ەل نازارىنا ۇسىنىلا باستادى. وسىنىڭ ءبارى شولپانوۆ سەكىلدىلەردىڭ شامىنا تيگەنى ءسوزسىز.

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىل قىركۇيەكتە مەملەكەتتىك حاتشى قىرىمبەك كوشەرباەۆتى قابىلداعاندا قازاق حالقىنىڭ باسىنان وتكەن اشارشىلىق قاسىرەتى جايلى دا ايتقان.

«قاسىم-جومارت توقاەۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى ارنايى مەملەكەتتىك كوميسسياعا كەزىندە قازاق حالقىنىڭ باسىنان وتكەن اشارشىلىق قاسىرەتى تۋرالى ءىس-شارالار قابىلداۋدى مىندەتتەدى», - دەپ جازعان ەدى اقوردانىڭ رەسمي سايتى.

قازاق حالقىنىڭ وتكەن عاسىردا قۋعىن سۇرگىنگە ۇشىراپ، جويىلىپ كەتۋ قاۋپىنە ۇشىراعانى جايلى ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا ايتقان بولاتىن.

«الەمدە بىردە-ءبىر ەل، بىردە-ءبىر حالىق ءوز ەلىندە دەموگرافيالىق جاعدايداعى وسىنداي بۇرىلىستى باستان كەشكەن جوق جانە قازاقستان سەكىلدى تولىق جويىلىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇرمادى. ءبىز امان قالدىق، ۇلت رەتىندە ۇيىسا بىلدىك، ءبىز مەيىرىمسىز بولىپ كەتپەدىك، كەكتەنگەن جوقپىز، 20 عاسىرداعى جانتۇرشىگەرلىك تراگەدياعا ەشكىمدى ايىپتامادىق. ءبىز تاباندىلىق تانىتىپ، ءستالينيزمنىڭ بارلىق جازىقسىز قۇربانىنا كومەكتەستىك», - دەيدى ەلباسى قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى جايلى ايتقان سوزىندە.

ءبىز بۇرىنعى پرەزيدەنت پەن قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ ءسوزىن اشارشىلىقتى جوققا شىعارعىش جانبولات شولپانوۆتىڭ (ەگەر مۇنداي ادام بار بولسا) نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز. قازاق حالقىنىڭ قاندى قاسىرەتى بولعان قوس اشارشىلىقتى مويىنداماۋ - ناعىز ساتقىندىق.

شولپانوۆ اشارشىلىقتى ميف دەپتى، مۇنداي ويدى وسىدان ەكى جىل بۇرىن رەسەيلىك سەرگەي ماساۋلوۆ دەگەن بىرەۋ دە ايتقان. دەمەك، شولپانوۆتار مەن ماساۋلوۆتاردىڭ ءسوزى ءبىر جەردەن شىعىپ وتىر. وسى جەردە «گەنوتسيد جايلى جازۋشىلاردى اقش قارجىلاندىرادى» دەپ تۇجىرىمداعان شولپانوۆ ءوزىن كىمنىڭ قارجىلاندىراتىنىن دا ايتا كەتكەنى ءجون سەكىلدى!..

قۋانىش قاپپاس

Abai.kz