(ەسسە)

ەگەر اكەم ءتىرى بولسا، نە ىستەپ، نە ايتار ەدىم؟

وسى سۇراقتى جاسىم ەسەيگەن سايىن وزىمە ءجيى قوياتىن بولدىم. ەگەر، سىزدە مەن سەكىلدى اكەدەن جاستاي قالعان جان بولساڭىز، وسى سۇراقتى وزىڭىزگە قويىپ كوردىڭىز بە؟ ارينە، قويدىڭىز، وعان سەنىمىم كامىل. ومىردەن وزعان اتا-اناسىن ۇمىتار جان بولار ما ءتايىر؟

  - ءسىز نە دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟ اركىم ءارتۇرلى ايتار. الايدا، كوپشىلىگى: " ەگەر اكەم ءتىرى بولسا، وعان قامقور بولىپ، ەل مەن جەردى ارالاتىپ، ءيىلىپ توسەك، جايلىپ جاستىق بولار ەم. ءسىزدى جاقسى كورەمىن نەمەسە مەنى كەشىرىڭىز دەپ ايتار ەم" -دەگەندەي جاۋاپتارعا سايادى. دۇرىس-اق مەن دە وسىلاي ىستەر ەدىم. بىراق، اكەمە ايتارىم ءسىز ويلاعاننان مۇلدە باسقا ءسوز بولاتىن. ول قانداي جۇمباق ءسوز دەيسىز بە؟ 

از-كەم شەگىنىس جاسايىن. سوندا نە ايتپاق بولعانىمىنىڭ سەبەبىن ۇعىناسىز. اكەم جاستاي ۇلت ازاتتىق سوعىسقا قاتىسىپ، ەل بيلىگىنە ەرتە ارالاستى. ومىردەن دە ەرتە وزدى. باسشى ادام بولعاندىقتان ءىس-ساپاردا ءجيى بولاتىن، ونىڭ ۇستىنە كەم ءسوزدى، بىراق قاتاڭ ءتارتىپتىڭ ادامى ەدى. ول ۇيگە كەلە جاتقاندا نەمەسە داستارحان باسىندا وتىرعاندا ءبىر ۇيدەگى وشارلى بالا اياعىمىزدىڭ ۇشىمەن ءجۇرىپ، اڭدىپ سويلەپ، بارىنشا ءتارتىپتى بولۋعا تىرىساتىنبىز. مەنىڭ بۇل سوزىمەن اكەمدى مىنەزى قاتال ادام ەكەن دەپ قالماڭىز. ول مەيىرىمدى بولاتىن. ونىڭ مەيىرىمىن سوزىنەن ەمەس، كوزىنەن سەزىپ جۇرەتىنبىز. ءبىزدى ەركەلەتىپ، ارقامىزدان قاعىپ، ماڭدايىمىزدان ەمىرەنە يسكەگەنىن نەمەسە اشۋلانىپ ۇرسىپ، ماي قۇيرىقتان تارتىپ جىبەرگەنىن ءومىر بويى كورگەن ەمەسپىز. "ارپا ىشىندە ءبىر بيداي"-دەگەندەي جالعىز اپكەمنەن وزگە اعايىندى تورتەۋ ەدىك. ءبىر باس قوسۋدا اكەم ءبىزدى ويلى جانارىمەن ءبىر شولىپ شىقتى دا:

- بالالارىم، "جاقسى اكەنىڭ ارۋاعى بالاعا قىرىق جىل ازىق"-دەگەندەي، مەن سەندەرگە ءومىر بويى ۇلگى بولامىن، مەنى بىلەتىن ادام سەندەردى سىيلايتىن، قامقورلىق تانىتاتىن اكە بولامىن. ال سەندەر ماعان كۇيىك ەمەس، قىزىق بولا بىلىڭدەر. باسقا كۇتەرىم جوق -دەدى ءسوزىن نىقتاپ. اكەمنىڭ ومىردە بىزگە ايتقان العاشقى دا، سوڭعى جالعىز اۋىز اقىلى وسى بولدى. 

قۇدايعا شۇكىر ومىردە ماقساتتارىما جەتىپ، جەلكەنىم جەلبىرەپ ءجۇردى. سودان ويلايتىن ەدىم: "اكەم جارىقتىق اقىل ايتپاسا دا، ءوز اقىلىممەن ءبىراز دۇنيەگە جەتتىم", -دەپ. كەيىن "وردا بۇزار" جاستان اسقانىمدا ءوزىمنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىمنىڭ قاينارى اكەمدە جاتقانىن اڭعارا باستادىم. 

جار قۇشىپ، بالا ءسۇيىپ،  ۇرپاق تاربيەلەپ ۇستاز اتانىپ جۇرسەم دە، ءالى كۇنگە اكەمنىڭ سول ءبىر جالعىز اۋىز اقىلى جان دۇنيەمنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن جاڭعىرىپ تۇرادى. كۇن وتكەن سايىن، ول كىسىنىڭ پاراسات-پايىمى جاقىنداعان سايىن بيىكتەي تۇسەتىن تاۋلارداي اسقاقتاپ بارادى. ول كىسىنىڭ  ءجۇرىس-تۇرىسى، وتىرىسى، ءىس-ارەكەتى، ايتقان سوزدەرى تۇنىپ تۇرعان تاربيە مەن ءتالىمنىڭ كوزى ەكەنى بۇلتتان شىققان كۇندەي ايقىندالىپ كەلەدى. بەۋ قايران اكەم، ءسىز قۇر سوزبەن ەمەس، كەڭ مىنەزىڭىزبەن، بەرىك ۇستانىمىڭىزبەن، سابىرلى ءىس-قيمىلىڭىزبەن بىزگە ءار كۇن ەمەس، ءار ءسات سايىن كەرەمەت كوركەم ونەگە كورسەتىپ، ءتالىم ايتىپ ءوتىپسىز عوي ومىردەن. سول قۇندىلىقتارىڭىز توزاڭدانعان گۇلدەي مەنىڭ دە جان-سارايىما قوناقتاپ قالعانىن كەشتە بولسا ءتۇسىنىپ كەلەمىن. 

بوزبالا كۇنىمدە ءوزىم تەتەلەس، بىراق تەنتەك، ءتىلازار ۇلدارىنا اكەلەرى اقىل ايتىپ نەمەسە ۇرسىپ، ءتىپتى ۇرىپ جاتسا، ولارعا قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىنمىن. "سول بالانىڭ ورنىندا ءوزىم بولىپ، اكەمنەن تاياق جەسەم عوي"-دەگەن ءبىر ەسەرلەۋ وي كوڭىل كوكجيەگىمنەن جارق ەتىپ بارىپ عايىپ بولاتىن-دى، ونىڭ ورنىنا: "مەن اكەمدى رەنجىتپەس ەدىم، ەگەر، الدە قالاي اشۋىنا تيسەم،  اياعىن قۇشا جىعىلىپ، شاڭ باسقان اياق كيىمىن الاقانىممەن تازالاپ:

-اكە، كەشىرشى مەنى، ەندى قايتىپ ءتىلازار بولمايمىن. ءسىزدى ۇنەمى قۋانىشقا بولەيتىن بولامىن، -دەپ ايتار ەدىم", - دەيتىنمىن ىشتەي. وسىلاردى ويلاپ تۇرعانىمدا تاماعىما ءبىر نارسە كەپتەلگەندەي زورعا جۇتىناتىنمىن، كوزىمنىڭ الدى دا بۋىلدىرلانىپ  كەتۋشى ەدى. 

جاستىق شاقتا، كەيىن جىگىت اعاسى بولعان كۇندەرىمدە دە اكەمنىڭ اقىلىن اڭساماعان كەزدەرىم از. دوستارىم ۇيلەنگەندە، توردە وتىرعان اسقار تاۋداي اكەلەرىن كورگەندە اكەمدى ساعىنا ەسكە الاتىن ەدىم. كەيىن سول دوستارىم اكەسىنىڭ اقىلىن جۇرە تىڭداپ: ء"يا، بىلەمىز عوي، ايتا بەرمەشى",-دەپ ەسىكتى جاۋىپ شىعىپ كەتكەندە جابىلعان ەسىكتەي دوستارىما دەگەن جىلى كوڭىلىمدە جابىلىپ قالا بەرەتىن. 

اتا ەرتەگىسىن تىڭداماي ءوسىپ جاتقان بالالارىمدى كورگەندە، اكەم مارقۇمدى تاعى ەسكە الاتىنمىن. دەسە دە، بالالارىما جاقسى تاربيە بەرۋگە تىرىسىپ كەلەمىن. بىراق، اكەمدەي ونەگە-ۇلگى كورسەتىپ، ءتالىم بەرە الدىم با، بىلمەيمىن. ونى بولاشاقتا بالالارىمىنىڭ تاعدىرىنان، ماعان دەگەن شىنايى ىقىلاسى مەن سىيلاستىعىنان كورەرمىن، ءومىرىم بولسا. 

قازىر اكەمنىڭ ومىردەن وزعان جاسىنا جەتتىم. قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلعان دۇنيە، الدى ءۇمىت، ارتى وكىنىش الدامشى تىرشىلىكتىڭ قاي سىرىنا ءۇڭىلىپ، قاي قىرىنا شىعىپ ۇلگىرەمىز. باسىم قاتىپ، سالىنىم سۋعا كەتەر شاقتارىم دا، جاعادان جارماسقان ەسالاڭ سۇراقتارعا جاۋاپ تاپپاي ساندالعان كۇندەرىم مەن تۇندەرىم دە كوپ. سونداي دا، كوگەن كوز بالادان با، شارۋاسىنان شاراداي باسى شاقشاداي بولىپ جۇرگەن قاتىننان با، الدە بۇگىن بار، ەرتەڭ جوق تۇرلاۋسىز دوستان با، كىمنەن اقىل سۇرارىڭدى بىلمەي دال بولاسىڭ...    

وسىلاردى جازىپ شالىقتاپ وتىرعانىمدا، اۋەلگى سۇراق ساناما قايتا اينالىپ سوقتى: "ەگەر قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن اكەم ءتىرى بولسا، وندا نە ىستەپ، نەنى ايتار ەدىم؟ ءيا، قولىمنان كەلگەنىن ىستەپ، ءبارىن اياماس ەدىم. ال ايتارىم، ونى كورگەن جەردەن، قولىن ءسۇيىپ، مەيىرىمدى جانارىنا قاراپ تۇرىپ العاشقى ايتارىم:

- اكە، ماعان اقىل ايتىڭىزشى -دەگەن ءوتىنىشىم عانا بولار ەدى. 

(سوڭى)

قاستەر سارقىتقان

Abai.kz