الماتىداعى №151 مەكتەپتە بيولوگيا پانىنەن ساباق بەرەتىن اسحان مۇعالىمنىڭ ايانىشتى تاعىدىرى الدىمەن masa.kz ينتەرنەت گازەتىندە جارىق كورىپ، ارتىنان (http://www.masa.kz/article/view/id/3127) باق بىتكەننىڭ ءبىرازىندا جاريا بولدى. وقىرمان ءۇشىن وقيعانى  قىسقاشا  بايانداپ بەرەيىك.

اتالعان مەكتەپتە قىزمەت جاساي باستاعانىنا جىل تولماعان جاس مۇعالىم ساباق ۇستىندە پارتاعا ەكپەتتەپ جاتىپ العان ءساليما ەسىمدى وقۋشىسىنا ەسكەرتۋ جاسايدى. مۇعالىمنىڭ ەسكەرتۋىنە ەرەگەسكەن ءساليما سىنىپ بولمەسىنەن تۇلدانىپ شىعىپ كەتەدى. سول كەتكەننەن توقتاماي ەكى اعاسى مەن اناسىن ەرتىپ اكەلىپ ايتىپ تۇسىندىرۋگە ۇلگەرتپەي اسحانعا جۇدىرىق جۇمساتادى. قۇلاق شەكەسىنەن قاتتى سوققى الىپ قۇلاپ تۇسكەن اسحاندى ارىپتەستەرى كەلىپ قالىپ اراشالايدى. مىنە، ماسقارا! تۇرمىسى جاداۋ، جالاقىعا عانا جان باعا الاتىن، قوعامنىڭ بارلىق ەزگىسىنە ءتوزىپ، ءبىلىم سالاسىنان قول ۇزبەيتىن مۇعالىم ءۇشىن بۇدان اسقان قورلىق بولادى ما؟ «سول كەزدە، - دەيدى masa.kz ينتەرنەت گازەتىنە سۇحبات بەرگەن اسحان ىزاعا بۋلىعىپ، - مۇعالىم ماماندىعىن تاڭداعانىما قاتتى كۇيىندىم. «ءومىردىڭ جاقسى جاعىن كورەتىن ماماندىقتى ال. ول ماماندىق - ۇستازدىق» دەپ مەنى وسى جولعا باعىتتاعان اكەمە دە رەنجىدىم. بىراق، ارتىنان ساباما ءتۇستىم».

الماتىداعى №151 مەكتەپتە بيولوگيا پانىنەن ساباق بەرەتىن اسحان مۇعالىمنىڭ ايانىشتى تاعىدىرى الدىمەن masa.kz ينتەرنەت گازەتىندە جارىق كورىپ، ارتىنان (http://www.masa.kz/article/view/id/3127) باق بىتكەننىڭ ءبىرازىندا جاريا بولدى. وقىرمان ءۇشىن وقيعانى  قىسقاشا  بايانداپ بەرەيىك.

اتالعان مەكتەپتە قىزمەت جاساي باستاعانىنا جىل تولماعان جاس مۇعالىم ساباق ۇستىندە پارتاعا ەكپەتتەپ جاتىپ العان ءساليما ەسىمدى وقۋشىسىنا ەسكەرتۋ جاسايدى. مۇعالىمنىڭ ەسكەرتۋىنە ەرەگەسكەن ءساليما سىنىپ بولمەسىنەن تۇلدانىپ شىعىپ كەتەدى. سول كەتكەننەن توقتاماي ەكى اعاسى مەن اناسىن ەرتىپ اكەلىپ ايتىپ تۇسىندىرۋگە ۇلگەرتپەي اسحانعا جۇدىرىق جۇمساتادى. قۇلاق شەكەسىنەن قاتتى سوققى الىپ قۇلاپ تۇسكەن اسحاندى ارىپتەستەرى كەلىپ قالىپ اراشالايدى. مىنە، ماسقارا! تۇرمىسى جاداۋ، جالاقىعا عانا جان باعا الاتىن، قوعامنىڭ بارلىق ەزگىسىنە ءتوزىپ، ءبىلىم سالاسىنان قول ۇزبەيتىن مۇعالىم ءۇشىن بۇدان اسقان قورلىق بولادى ما؟ «سول كەزدە، - دەيدى masa.kz ينتەرنەت گازەتىنە سۇحبات بەرگەن اسحان ىزاعا بۋلىعىپ، - مۇعالىم ماماندىعىن تاڭداعانىما قاتتى كۇيىندىم. «ءومىردىڭ جاقسى جاعىن كورەتىن ماماندىقتى ال. ول ماماندىق - ۇستازدىق» دەپ مەنى وسى جولعا باعىتتاعان اكەمە دە رەنجىدىم. بىراق، ارتىنان ساباما ءتۇستىم».

وسىدان كەيىن اسحان الاتاۋ اۋداندىق ىشكىىستەر باسقارامسىنا بارادى. ونداعىلار «ءوزارا كەلىسىپ، ارىزىڭدى قايتىپ ال»، - دەپ ناسيحات سوعىپ، ەكىجاقتى بىتىستىرمەك بولادى. الايدا، اسحان الگىندەي بىتىمنەن باس تارتادى.

- بۇگىن مەكتەپكە كەلىپ مەنى بىرەۋلەر باسىنىپ قول جۇمساسا، ەرتەڭ مەنىڭ ارىپتەسىمنىڭ ءبىرى بۇدان دا وتكەن سوراقىلىقتى كورەتىن شىعار، سوندىقتان مەكتەپكە كەلىپ وقۋشىلارىنىڭ كوزىنشە مۇعالىمدى قورلاعان بۇزاقىلاردىڭ ءىسىن بىرجاقتى ەتپەي تىنبايمىن - دەيدى ول نە نارسەگە دە تاۋەكەل ەتىپ بەكىنگەن بەتىن اڭعارتىپ.

كەشە عانا ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ بيولوگيا فاكۋلتەتى بويىنشا پەداگوگتىك ماماندىق يەلەنگەن اسحان شامەتوۆتىڭ ومىردە «اسقانداردان» كورگەن العاشقى اششى ساباعى وسى بولدى. ال، اسحانداردى الدا قانداي تاعدىر كۇتىپ تۇر ەكەن؟ ناقتى بىردەڭە دەي قويۋ قيىن. ويتكەنى مۇعالىم بىزدە كىم كورىنگەن ساۋساعىن شىعارىپ، مازاق ەتىپ كەتەتىن ماماندىققا اينالىپ ءبىتتى. تاڭنىڭ اتىسى، كەشتىڭ باتىسى بالا-شاعاسىن ۇمىتىپ، سالپىلداپ مەكتەپتە جۇرەتىن مۇعالىم بايقۇستىڭ قادىرىن ۇعاتىن ەشكىم قالماي بارادى ءبىزدىڭ قوعامدا. سايلاۋدىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا اكىم-قارالار مۇعالىمدى ايداپ سالىپ قاراپ وتىرادى. قالالار مەن اۋىلداردا الدەقانداي ءبىر مەرەكە-جيىن وتە قالسا، ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ مۇعالىم بارادى. ارىق تازالاپ، كوشە تارتىپسىزىدىگىمەن دە كۇرەسەتىن - مۇعالىم. مۇعالىم ءۇشىن ءبارى كەرەك، مۇعالىم، بىراق ەشكىمگە كەرەك ەمەس.

ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ تۋرالى زاڭدا مۇعالىم مارتەبەسى انىقتالماعان. ال، بۇل جايتتى بىردە-ءبىر مينيستر قاپەرگە العان ەمەس. كەلدى، كەتتى. شەتىنەن رەفورمامەن اينالىسقان بولادى. ءبىتتى شارۋا. وسى كۇنى ويلاپ وتىرساق، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلەرىنىڭ باستاعان ءىسى اياعىنا دەيىن جەتپەگەن ەكەن. بۇل  نەنى كورسەتەدى؟ بۇل - اتالعان سالاعا ىڭعاي بەيساۋات، كولدەنەڭ ادامداردىڭ كەلەتىنىن كورسەتەدى. مۇعالىم مارتەبەسى مەن ءبىلىمنىڭ مارتەبەسىن الدىمەن ويلاماعان ەكس-مينيسترلەردىڭ قىرۋار قارجىنى تەككە ءراسۋا ەتىپ كەتكەن ىستەرىنەن «جانى اشىماستىڭ قاسىندا باسىڭ اۋىرماسىننىڭ» ناۋمەزدىگىن عانا اڭعارامىز. بۇعان دالەل كەلتىرىپ، دايەك ىزدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى شامالى شىعار...

اسحاننىڭ جايىنا ورالايىق. مىنە، اپتادان استى اسحان مۇعالىمنىڭ تاياققا جىعىلعانىن جۇرتتىڭ ءبارى ەستىپ، كورىپ ۇلگەردى. ەستىگەن جۇرتتىڭ اسحانعا جانى اشىماعانى، مەكتەپكە كەلىپ باسبۇزارلىق جاساعان سودىرلاردىڭ ىسىنە اشۋلانباعانى كەمدە-كەم. بىراق ءبىزدىڭ قازىرگى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ مىرزا ءۇنسىز. بەينە ەشنارسە بولماعانداي، ءوزىنىڭ بۇل جايتقا ەش قاتىسى جوقتاي تىرس ەتىپ ءتىل قاتپاي وتىر. الدە ول دا مۇعالىمنىڭ ەسكەرتۋىنە، تالاپ ەتۋىنە ەكىلەنىپ قارسى شىققان وقۋشى قىز بەن ونىڭ جۋان جۇدىرىقتى اعالارىنىڭ جاعىندا ما؟!. ونداي بولسا، وقىتۋشىسىنىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتىپ كەلگەن بالاسىنىڭ تىلىنە ەرىپ اتا-انا بىتكەن مۇعالىم كورسە، قۋىپ ءجۇرىپ ساباسىن! ءبىز ءۇشىن ەندى سوراقىلىقتىڭ سونداي ءتۇرى قالىپ  ەدى. ءجا، ءتىپتى، جاس وقىتۋشى تاجىريبەسىزدىگىنىڭ سالدارىنان وقۋشىسىنا جەكىپ جىبەردى دەلىك، سول ءۇشىن دە ول سوققىعا جىعىلۋى كەرەك پە ەدى؟ سۇراق كوپ، جاۋاپ جوق. ماسەلەگە ءبىرىنشى بولىپ ءۇن قاتۋعا ءتيىس، مۇعالىمنىڭ قاقىن زاڭ ورىندارىنان سۇراپ، تالاپ ەتۋگە مىندەتتى مينيستر جۇماعۇلوۆ جاق اشپادى. بالكىم، كۇل بولماسا، ءبۇل بولسىن دەپ وتىرعان شىعار؟ ول دا مۇمكىن. ويتكەنى، بۇل سالانى باسقارۋعا كەلگەن ادام ناقتى ىستەن گورى شولاق وزەندەي باسى بار دا اياعى جوق رەفورمالارمەن شۇعىلدانعاندى ءجون كورەدى. نەگە بۇلاي دەسەك - ونىڭ وزىندىك سەبەبى بار ەكەن. مىسالى، تۇيمەباەۆ دەگەن ەكس-مينيستر تاريح وقۋلىعىن ورىستارمەن بىرگە جازايىق دەپ بۇلىك باستاپ كەتىپ ەدى، جۇماعۇلوۆ مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ماۋسىم ارالىعىنداعى كانيكۋلدارىنا وزگەرىس ەنگىزبەك بولىپ «توتەنشە ەرلىككە» ەلىگىپ ءجۇر. ال، الگىندەي رەفورمالاردىڭ تاساسىندا ميلليوندار، ميللياردتار يگەرىلمەي قالادى ەكەن.  سونىمەن ءسوزدىڭ قىسقاسى، جەڭىلىس دەگەندى بىلمەيتىن بىزدەگى جەمقورلىق جايلاعان مەكەنننىڭ ءبىرى بىلدەي ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بولىپ جاتىر. تاياۋدا مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن ماجىلىسىندە دەن­ساۋ­لىق ساقتاۋ سالاسىنداعى جوسپارلانعان قۇرىلىس نىسان­دارى­نىڭ جارتىسىنا جۋىعى پايدالانۋعا بەرىلمەي قالعانىن ايتىپ، سالالىق مينيسترلىككە ەسكەرتۋ جاساعان ەدى.  ارتىنشا بىلىقتىڭ «باتپان قۇيرىعى» ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنەن تابىلا كەتتى. جەمقورلىقپەن كۇرەس ءجونىن­دەگى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كە­ڭەستىڭ توراعاسى، سەناتور ورالباي ابدىكا­رىموۆ باستاپ وتكىزگەن جيىندا انىق بولعان مىنا فاكتىلەرگە نازار سالساڭىز ماسەلەنىڭ ءمان-جايىنا قانىعا تۇسەسىز.

... ەلىمىزدىڭ ەنەرگە­تي­كالىق ايماعى ەكىباستۇزدا جەتى ءجۇز ورىندىق وقۋ ورتالىعىنىڭ قۇرى­لى­سى باستالعالى بەرى ءتور­تىنشى جىلعا اياق باسىپتى. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىندەگى دەپارتامەنت دي­رەكتورى قادىربەك ءبورى­بە­كوۆ­­تىڭ سوزىنە سەنسەك، قا­زىر قۇرى­لىس­تىڭ 85 پايىزى اياقتالىپ، قالعان جۇ­مىستار دا قارقىندى ءجۇرىپ جا­تىر ەكەن. الايدا، اۋماعى ات شاپتىرىم جەردە الگى قۇرىلىستىڭ قاڭقاسى عانا تۇر. جالپى ورتالىقتىڭ قۇرىلى­سى­نا بولىنگەن 4,5 ملرد. تەڭگەنىڭ 3 ملرد. تەڭگەسى يگەرىلىپتى! قالعانى «ءىشىڭ ءبىلسىن، الۋا-ايدا» سياقتى.

... ماشينا جاساۋ سالاسىنىڭ ماماندارىن دايىنداۋدا بىرەگەي ور­تا­لىق بولادى دەپ سالىنعان وسكە­مەن­دەگى نىسان تۋرالى ايتساق، نانبايسىز. ويتكەنى،  وسكەمەندەگى نىسان­نىڭ ءبىرىنشى قاباتى عانا سالىنعان.   ال شىعىس قا­زاق­ستان وبلىستىق ءبىلىم باسقارما­سى­نىڭ باستىعى م.احمە­توۆا­نىڭ قولى قويىلىپ باق وكىلدەرىنە بەرگەن مالىمەتىنە سۇيەنسەك، №1, №2, №3 وقۋ كورپۋستا­رىنىڭ جۇمىستارى ءتۇ­گەل­دەي دەر­لىك 100 پايىزعا اتقا­رىلىپ قويىپتى. ءتىپتى، جاتاقحانا، 300 ورىن­دىق اسحانا، اكت زالى، سپورت زالى، كولىكتەرگە ارنال­عان گاراج، سۋ قۇبىرى ستانساسى ءبارى دە سول 100 پايىزدىڭ ىشىندە كەتىپتى. قاعازسىز قۇرىلىستىڭ شىناي كەلبەتى بولسا:  جۋان دىڭگەكتەرگە جالپاعىنان جابىسقان، مىقتى بەتوندار. ودان وزگە ەش­تەڭە جوق.

... شىمكەنتتە بوي كوتەرۋگە ءتيىس قايتا وڭدەۋ سالاسىنىڭ ماماندارىن وقىتا­تىن ورتالىقتىڭ ورنى ەندى عانا تەگىستەلىپ جاتىر. ياعني، وسىدان 6 جىل بۇرىن قۇرىلىسى باستالىپ ەندىگە ەل يگىلىگىنە جاراۋعا قاجەتتى نىساننىڭ قاراسى دا قالقايماعان. ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، اتالعان نىساندار پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ 2006 جىلعى قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا   ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق مودەرنيزاتسيالاردىڭ تالابىنا ساي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى قاجەت ەكەنىن قاداپ ايتقان سوڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تاراپىنان قولعا الىنىپ، ەلىمىزدىڭ ءتورت ايماعىندا وڭىرارالىق ءوندىرىس ورىندارىنا قاجەتتى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندار دايىنداۋ باعدارلاماسى تۇزىلگەن-ءدى. سويتسەك، بىزدە كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندار دايىندايتىن وقۋ بازالارى بۇرىننان بار بولىپ شىقتى.

جەمقورلىقپەن كۇرەس ءجونىن­دەگى رەسپۋبليكالىق قوعامدىق كە­ڭەستىڭ   وتىرىسىنا قا­تىسقان باس پروكۋ­رو­ردىڭ ورىنباسارى اسقار سە­كى­شەۆ شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 32 مەملەكەتتىك كاسىبي-تەحنيكالىق لي­تسەي بار ەكەنىن، ول ليتسەيلەر 14 124 شاكىرت وقىتا الاتىنىن، بۇگىنگى تاڭدا اتالعان وقۋ ورىندارىندا 9 708 شاكىرت عانا ءتالىم الىپ جاتقانىن جايىپ سالدى. دەمەك، شقو-داعى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ليتسەيلەردە  4 416 وقۋ­شىنىڭ ورنى بوس تۇر دەگەن ءسوز. ءدال سول سياقتى پاۆلودار وبلىسىندا 25 مەملەكەتتىك كاسىبي-تەح­نيكالىق ليتسەي بولسا، وندا 6 860 شاكىرت وقىپ جاتىر. بۇندا دا 1 194 وقۋشى جەتىسپەيدى.

مامانداردى قايتا دايارلايتىن وقۋ ورىندارى بولا تۇرا اقشانى جەلگە شاشىپ، قۇرىلىس نىساندارىن تۇرعىزۋ كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك بولا قالدى ەكەن؟

قوعامدىق كەڭەستىڭ وتىرىسىندا بۇل سۇراققا ەشكىم دە جاۋاپ بەرگەن جوق. جاۋاپ بەرۋگە جانىن سالعان ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ب. ءابدىراسىلوۆتىڭ ۋاجدەرى نانىمسىز بولىپ شىقتى. نانىمسىز بولاتىن سەبەبى - ماسەلە مينيستر جۇماعۇلوۆتىڭ ىسكەرلىگىنە بارىپ تىرەلەدى عوي. ءجا، جوعارىدا ءبىز ءتىزىپ بەرگەن قارجى-قاراجات بۇرىنعى مينيسترلەر ءايتىموۆا مەن  تۇيمەباەۆتىڭ كەزىندە باستالىپ يگەرىلمەي قالعان ەكەن. ەندى سول باستالعان جۇمىستاردى جالعاستىرۋ، قاتەسى بولسا تۇزەپ، ءباسپاسوزدىڭ ورىندى سىنى مەن ۇسىنىسىنا سەرگەك قاراپ، اتالعان سالانىڭ جامباستاپ جاتقان شارۋاسىن قولعا الۋ - بۇگىنگى ءمينيستردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنە جۇكتەلگەن نارسە ەمەس پە؟ الدە بىزدە الدىڭعى باسشىنىڭ جۇمىسىن كوزگە ىلمەۋ، كوزگە ءىلۋ بىلاي تۇرسىن جوققا شىعارۋ نەمەسە جىلى جاۋىپ قويا سالۋ - ءداستۇر مە؟ سولاي سياقتى. عىلىمدا ءتاپ-ءتاۋىر بەدەلى بار، ەلباسى سەنىم ارتىپ تاعايىنداعان ءبىلىم ءمينيسترى باقىتجان تۇرسىنۇلىنىڭ قازىر بار-جوعى بىلىنبەي، بيلىك دالىزىندە قالىپتاسقان داستۇرگە مويىنۇسىنىپ قالعانى ءىشتى اشىتادى. ەلىمىزدىڭ باس پەداگوگى اتانعان ول اسحان مۇعالىمنىڭ سوققىعا جىعىلعانىنا دا ەلەڭ ەتپەدى. وسىدان كەيىن مۇعالىمنىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، كەرەك ەتپەي وتىرعان قوعامعا ب. جۇماعۇلوۆتاي باس پەداگوگ كەرەك پە دەپ ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويۋعا تۋرا كەلەدى ەكەن.

«اباي-اقپارات»