ءوزىنىڭ بۇرىنعى بيلىگىن پرەزيدەنتتىك ستاتۋستا جالعاستىراتىن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ پاتشالىق ساياساتى قازاقستانعا نە بەرەدى? وسى ساۋال توڭىرەگىندە فيلوسوف ءابدىراشيت باكىرۇلى مەن جۋرناليست ەرمۇرات باپيدىڭ وي ورىمدەرى.

ەرمۇرات باپي: ءابدىراشيت مىرزا، رەسەيدەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن فيلوسوفتار ورتاسىندا قالىپتاسقان «ەسكى-جاڭا» پرەزيدەنت جونىندەگى پىكىرلەرگە شولۋ جاساۋ ماقساتىمەن ءسىزدى اڭگىمەگە تارتىپ وتىرمىن. ءپۋتيننىڭ پاتشالىق زامانىنا بايلانىستى ءسوز كوپ: ماسەلەن، قازاقستان قوعامىندا ءپۋتيننىڭ قايتادان تاققا وتىرۋى ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن پىكىر بار...

ءوزىنىڭ بۇرىنعى بيلىگىن پرەزيدەنتتىك ستاتۋستا جالعاستىراتىن ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ پاتشالىق ساياساتى قازاقستانعا نە بەرەدى? وسى ساۋال توڭىرەگىندە فيلوسوف ءابدىراشيت باكىرۇلى مەن جۋرناليست ەرمۇرات باپيدىڭ وي ورىمدەرى.

ەرمۇرات باپي: ءابدىراشيت مىرزا، رەسەيدەگى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن فيلوسوفتار ورتاسىندا قالىپتاسقان «ەسكى-جاڭا» پرەزيدەنت جونىندەگى پىكىرلەرگە شولۋ جاساۋ ماقساتىمەن ءسىزدى اڭگىمەگە تارتىپ وتىرمىن. ءپۋتيننىڭ پاتشالىق زامانىنا بايلانىستى ءسوز كوپ: ماسەلەن، قازاقستان قوعامىندا ءپۋتيننىڭ قايتادان تاققا وتىرۋى ەل تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرۋى ابدەن مۇمكىن دەگەن پىكىر بار...

ءابدىراشيت باكىرۇلى: ءيا، «ءپۋتيننىڭ پاتشالىققا قايتا كەلۋى قازاقستانعا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟» دەگەن سۇراقتىڭ ءجونى بار. كەيبىر ساياساتتانۋشىلار «پۋتين قازاقستاننىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەتىن قادامعا بارا الادى، سوندىقتان قازاقستان پۋتيندىك رەسەيدەن ساق بولۋى كەرەك» دەگەندەي پىكىرلەر ايتۋدا. سەبەبى قازاق ەلىنىڭ رەسەي يمپەرياسىنىڭ جانە كسرو مەملەكەتى قۇرامىندا بولعان كەزدەردەگى تارتقان ازابى ولشەۋسىز. سوندىقتان مەن بۇل الاڭداۋشىلىقتى تۇسىنىستىكپەن قابىلدايمىن. ءاربىر حالىقتىڭ، مەملەكەتتىڭ ءوز تاۋەلسىزدىگىن سوڭعى مۇمكىندىگى قالعانشا قورعايتىنى اقيقات. بۇل - ادامزات تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلعان بۇلجىماس قاعيدا. اتادان بالاعا قالاتىن وسيەت، مۇرا! الايدا وسى ماسەلەگە بايلانىستى كوپتەگەن باسقا سۇراقتاردىڭ باسى قىلتيادى.

ەرمۇرات: سول «قىلتيىستار» قيىن بولايىن دەپ تۇرعان سياقتى. ماسەلەن، ءپۋتيننىڭ پرەزيدەنتتىككە ورالۋى جونىندە امەريكاندىق «Voice of America» گازەتى ەندىگى جەردە رەسەي ءوزىنىڭ ۇلىدەرجاۆالىق پيعىلىن ەۋرازيالىق وداقتى كۇشەيتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى دەپ جازعان ەكەن. انىعىندا، ۆلاديمير پۋتين ءوزىنىڭ بۇل ويىن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتان جاسىرمايدى. مىسالى ءۇشىن، ول ءوزىنىڭ سايلاۋالدى ناۋقانى كەزىندە «يزۆەستيا» گازەتىندە جازعان ماقالاسىندا «ەۋرازيالىق وداق كەڭەستەر وداعىنىڭ مۇراسى نەگىزىندە قۇرىلۋى كەرەك» دەپ جازدى.

ول - قاي مۇرا؟ ءبىز كەڭەستىك مۇراعا كەڭىردەكتەن تويعان ەلمىز: اشتىق، رەپرەسسيا، كونتسلاگەرلەر، جانتالاسا قارۋلانۋ، «حولودنايا ۆوينا»، ۇلتتىق جانە رۋحاني كۇيزەلىس - ءبارىن باستان كەشىردىك. ەندەشە بىزگە بۇل مۇرا قاجەت پە؟ ماسەلەنىڭ ەڭ ماڭىزدىسى وسى بولىپ تۇر. ياعني، پۋتين ەۋرازيالىق وداقتى كەڭەستىك مۇرانىڭ قالپىنا سالىپ قۇرۋعا كۇش سالسا، ءبىز الەمدىك جاڭا تەكەتىرەستىڭ ءبىر مۇشەسى بولامىز. ال 15 ميلليون عانا حالقى بار قازاقستانعا مۇنداي ويىن تىپتەن قاجەت بولماسا كەرەك.

ءابدىراشيت: بۇل ارادا «رەسەي سەكىلدى الىپ دەرجاۆانى قالپىنا كەلتىرەم دەگەن نيەتتى (ساياساتتى) ۇستانعانى ءۇشىن پۋتين قازاقستاندىقتاردىڭ الدىندا كىنالى مە؟» دەگەن سۇراق ويعا ورالدى. ەگەر پۋتين سايلاۋ الدىندا بۇكىل رەسەيلىكتەرگە «مەنىڭ ونداي نيەتىم جوق» دەپ جاريالاسا، بۇگىندە ول قايتادان پرەزيدەنت بولا الار ما ەدى؟ شىنىن ايتۋ كەرەك، مۇمكىن، رەسەي حالقى ونى ءدال وسى نيەتى ءۇشىن عانا قايتا سايلاعان بولار؟ ولاي بولسا - بىزدىكى نە بايبالام؟ ياعني، ۇلىدەرجاۆالىق ساياساتتى ۇستانۋ  قازىرگى زاماننىڭ بارلىق الىپ ەلدەرىنە ءتان. ونداي ساياساتتى بۇگىندە قىتاي، اقش، ەۋرووداق (ۇلىبريتانيا، فرانتسيا، گەرمانيا) اشىق ۇستانىپ وتىر. ودان يران دا، يزرايل دە، ءۇندى دە، جاپوندار مەن وڭتۇستىك كورەيا دا كەت ءارى ەمەس. اسىرەسە قازاقستانعا قاتىستى العاندا بۇل ەلدەردىڭ ءبارى دە، تىپتەن ءتۇبى ءبىر سانالاتىن تۇركيا دا وسىنداي ساياسات ۇستانۋعا ماشىقتانىپ العان. ال ولارعا وسىنداي جولدى اشىپ بەرگەن كىم؟ ول - ءوز بيلىگىمىز جانە بارىنە دە «كوز قۇرتى» بولىپ وتىرعان قازبا بايلىعىمىز! سوندىقتان ماسەلە پۋتيندە ەمەس دەر ەدىم. الايدا بۇل ءسوزدى ءپۋتيندى قورعاۋ دەپ ۇقپاۋ قاجەت - ول قايداعى ءبىر قازاقتىڭ «قورعاۋىنا» ءماجبۇر ەمەس جانە دە قايمانا قازاقتىڭ «پۋتين دولوي!» دەگەنىن شىبىن شاققان قۇرلى كورمەيدى. بۇل ەندى ناقتى شىندىق!

ەرمۇرات: مىنە، ابەكە، ماسەلە وسى «شىبىن شاققان قۇرلى كورمەيتىن» شىندىقتان شىعادى. ياعني، ءبىزدى پۋتين مەن پۋتيندىك رەسەي يمپەرياليستىك امبيتسيانىڭ قۇرالى رەتىندە عانا پايدالانعىسى كەلەدى. ايتپەسە، رەسەي بىزگە وداقتاس ەل رەتىندە نەسىن ءبولىپ بەرىپ جاتىر؟ قازىر رەسەيدىڭ الاقانداي عانا قىرعىزستانعا قارجىلىق كومەك كورسەتۋگە قاۋھارى جوق. سويتە تۇرا سول وداققا بىزدەن كەيىن قىرعىزداردى سۇيرەپ كىرگىزبەك ويى بار. رەسەيدىڭ الەمدىك ساياساتىنان ءبىز ءۇشىن ۇلگى الارلىق ەشقانداي جاسامپازدىق جوق. بىزگە رەسەي ەمەس، وركەنيەتتى ەۋروپامەن، بولاشاققا باعىت العان باتىسپەن وداقتاسۋ كەرەك.

ءبىز بابالاردىڭ «ورىسپەن دوس بولساڭ، بەلىڭدە بالتاڭ بولسىن» دەگەن ناقىلىن نازاردان شىعارىپ الدىق. باسقاسىن قايدام، ءپۋتيننىڭ پاتشالىق زامانىندا بۇل دانالىقتىڭ قاجەتتىلىگى قايتادان تۋعان سياقتى. ارينە، ول بالتا شابىسۋعا ەمەس، سانانى سەرگىتۋ ءۇشىن قاجەت-اق ەدى...

ءابدىراشيت: جاسىراتىن نەسى بار، قازىرگى ءبىزدىڭ بيلىك قانا ەمەس، قازاق حالقى دا رەسەيگە قاراپ «بوي تۇزەۋگە» ۇيرەنگەن (300 جىلدىق بوداندىقتىڭ «بوس» وتپەگەنى). بۇل جاعدايدان ءبىر مەزەتتە ارىلۋ مۇمكىن ەمەستىگىن ءوزىمىز دە انىق بايقاپ وتىرمىز. ول ءتىل ماسەلەسىندە (حالىقتىڭ رۋحىنىڭ تەمىرقازىعى) انىق كورىنۋدە. ەندەشە ۇلتتىق مۇددەنى السىرەتىپ العان بيلىك قانا ەمەس، حالىقتىڭ ءوزى دە اباي ايتقان «ورىستان ۇلگى الۋ» جولىن ءالى جالعاستىرىپ جاتىر. مۇنى دا تەرىستەي المايمىز. ءدال وسى جاعدايدا حالىقتىڭ (بۇقارا) ساناسىنىڭ دامۋى ەكى باعىتتا وربۋدە: ءبىرى - ءوز تاۋەلسىزدىگىنە تونەر قاۋىپتى ينستينكتى تۇردە سەزىنۋ، وعان قارسى قورعانىس يممۋنيتەتىن قالىپتاستىرۋ بولسا; ەكىنشىسى - قورعانىس ينستينكتىن قالىپتاستىرۋدىڭ ءوزى دە «ورىس ۇلگىسىمەن» جۇرەتىندىگىندە.

ماسەلەن، پۋتينگە 47% داۋىس بەرگەن ماسكەۋ شاھارى «انتيپۋتيندىك» ميتينگىلەردى اپتا سايىن وتكىزىپ جاتىر. ولارعا 10-20 مىڭ ادام قاتىسۋدا. سوڭعى ميتينگىدە رەسەي بيلىگى 250-دەن استام ادامعا «ءتارتىپ بۇزدى» دەپ ايىپ سالعانىمەن، ولاردىڭ بىردە-بىرەۋىنە «رۇقسات ەتىلمەگەن ميتينگىنى ۇيىمداستىردى»، «ميتينگىلەر وتكىزۋ تۋرالى زاڭدى بۇزدى» دەگەن كىنا تاققان جوق. ياعني، بۇل حالىقارالىق ادام قۇقى نورمالارىن مەدۆەدەۆ-پۋتين تاندەمى مويىنداي باستادى دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان ماسكەۋدە بەيبىت شەرۋ بۇدان بىلاي دا ورىن الا بەرمەك.

ال بىزدە شە؟ بيلىكتىڭ رەسەي ساياساتىنىڭ ىقپالىنان شىعا المايتىنىنا سەنگەن شەرۋشىلەر «رۇقساتسىز ميتينگى» وتكىزىپ ەدى، نە بولدى؟ بۇقارا «ورىستان ۇلگى الىپ»، العاش رەت قۇدايدان قۇدىرەتتى اكىمنىڭ رۇقساتىنسىز، وزدەرى قالاعان الاڭدا ەرەۋىلدەتتى. ال بيلىك بولسا، بۇل جەردە ۇلگىنى رەسەيدەن ەمەس، قىتايدان الدى دەسە بولادى... ەندەشە مۇنى «ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ رەسەيدەن تاۋەلدى ەمەستىگى» دەپ تۇسىنەمىز بە؟.. ەگەر ءپۋتيننىڭ مىسى باسىپ تۇرسا، وندا ءبىزدىڭ ەرەۋىلشىلەر نەگە سوتتالىپ، ايىپتالىپ جاتىر؟ نەگە رەسەيلىكتەر سەكىلدى ءوز ويلارىن اشىق ايتا الماي جاتىر؟ بۇل - وتە كۇردەلى سۇراقتار قاتارىندا... سوندىقتان مەنىڭ كەيبىر ساياساتتانۋشىلار سياقتى «ويباي، پۋتين كەلە جاتىر! قۇريتىن بولدىق!» دەپ بايبالام سالعىم كەلمەيدى... ولاي دەيتىن بولسام، ءوز وتانداستارىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق ارتا باستاعان ءپۋتيندى جازىقسىز قارالاعانداي بولمايمىن با؟!

ەرمۇرات: رەسەيدە قالىپتاسىپ كەلە جاتقان قارسىلىق اكتسيالارىنا، وپپوزيتسيالىق قوزعالىستىڭ دامۋىنا پۋتين مەن مەدۆەدەۆتىڭ ەشقانداي ۇلەسى جوق. ەگەر ولاردىڭ ۇلەسى بولسا، رەسەيلىك بيلىك الەمدىك دامۋعا كەرى ساياسات جۇرگىزىپ قانا ورىستاردى شيرىقتىرۋدا دەپ ويلاۋ كەرەك. الەمدىك وركەنيەتتىڭ دامۋ جولى تۇبىندە ءپۋتيندى قۇرتىپ تىنادى: اعىسقا قارسى ءجۇزۋ مۇمكىن ەمەس.

دەگەنمەن، ابەكە، ورىسپەن وداق بولعان ەكەنسىڭ، ەندىگى جەردە جيىرەك «بايبالام سالىپ» تۇرعان دۇرىس بولادى. ورىستاردىڭ ءوزى ايتپاقشى، «شاباق قالعىماس ءۇشىن، شورتان قاجەت». بۇل جەردەگى «شاباعىمىز» - ءبىزدىڭ بيلىك. قازاقستان رەسەيدىڭ قۇشاعىندا تۇنشىعىپ كەتپەۋى ءۇشىن، شورتان-حالىق ۋىق-ۋاق «بايبالام سالىپ»، اقوردانىڭ اقىل-ەسىن كىرگىزىپ تۇرعانى ارتىق بولمايدى. قانشاما كۇشتىمىن دەسە دە، اقوردا حالىقتىڭ قاھارىنان قاتتى قايمىعادى.

ال بىزگە الدەكىممەن وداقتاسۋ قاجەت پە ەدى دەگەن سۇراققا كەلەر بولساق، وركەنيەت الەمىنەن ءوز ورنىن تاپقان گرۋزيانى مىسالعا الۋعا بولادى. گرۋزيندەر ديۋ ورىستىڭ ىرقىنان شىقتى دا، وركەنيەتتى ەۋروپامەن، باتىسپەن وداقتاسا ءبىلدى. ياعني، گەوساياسي جاعداي رەسەيدىڭ مايلى بوكسەسىنە بايلانىپ قالماعانىن دالەلدەدى. ءبىز ءۇشىن دە كوپۆەكتورلى ساياساتتىڭ سۇبەلى باعىتى باتىس جاقتا ەدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز ءجونى ءتۇزۋ ماشينا شىعارا الماعان ورىستىڭ ىرقىندا تاعى دا ون ەكى جىل قالاتىن بولدىق. ال ون ەكى جىل دەگەنىڭىز - قازىرگى شاپشاڭ زاماندا تۇتاس ءبىر ءداۋىر ەكەنىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى...

ءابدىراشيت: - ءيا، گەوساياساتتا رەسەي الەمنىڭ بارلىق ەلدەرىمەن، اسىرەسە قۋاتتى دەرجاۆالارمەن باسەكەلەستىك جاعدايدا. بۇل ونىڭ بيلىگىنە ايلالى يمپەريالىق ساياسات جۇرگىزۋگە ىقپال ەتەدى. ارينە، ونداي ساياسات تولىق ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزە الماعان (دۇرىسى - ۋىستان شىعارعان) ءبىز ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنى راس. بىراق سوعان قاراماستان، قازاقستان ەندى ەشۋاقىتتا رەسەيگە ساياسي بودان بولمايدى.

بۇل ماسەلەنى ونىڭ قۇشاعىنا ءوز ەركىمەن ۇمتىلاتىن ءبىز شەشپەيمىز، ونى شەشەتىن رەسەيدىڭ ءوزى. ءيا، ول دا الەمنىڭ بارلىق وزگە مەملەكەتتەرىندەي قازاقستاننىڭ زور بايلىعىنان دامەلى، ونى امەريكامەن دە، قىتايمەن دە بولىسكەندى قالامايتىنى انىق. سوندىقتان قازاقستان تاراپىنان ۇسىنىلعان «كەدەندىك وداقتى»، «ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىكتى» ول قۇشاق جايا قارسى الدى ء(وز اياعىمەن كەلىپ تۇرعان مۇمكىنشىلىكتەن نەگە باس تارتۋى كەرەك؟).

ال، اگاركي، قازاقستاننىڭ ءوزى ىشتەن ىدىراپ، وزگەلەرگە جەم بولۋ قاۋپىنە تاپ بولسا (قۇداي وندايدىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن), وندا رەسەي وعان دايىن بولۋعا، قازاق جەرىن قولدان شىعارماۋعا ۇمتىلادى. سول ءۇشىن وعان قازاقستانمەن قاندايدا ءبىر وداقتا بولۋى قاجەت. ماسەلەنى رەسەي جاعى وسىلاي قويادى. ال «ونىڭ قولتىعىنا كىرۋ» ساياساتىن ۇستانىپ وتىرعان، نەگىزىنەن، ءوزىمىز عوي... ال قازىرگى جاعدايدا رەسەي ءۇشىن تاۋەلسىز قازاقستاندى «جۇتۋدان» كەلەر پايدادان زيانى باسىم: بۇكىل الەمنىڭ رەسەيدى ەكونوميكالىق جانە ت.ب. وقشاۋلاۋدان بوتەن، بۇرىنعى تمد كورشىلەرىنىڭ وزدەرى (مىسالى: ۋكراينا، پريبالتيكا ەلدەرى، گرۋزيا، وزبەكستان، ازەربايجان) وعان بىرىگە قىسىم جاساۋعا بارۋى كادىك.

ونىمەن قوسا قازاقستان بايلىعىنىڭ ءبىراز بولىگىن يەلەنگەن قىتاي، ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالار پۋتينگە قارسى استىرتىن مايدان اشۋى مۇمكىن ەكەندىگىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. مۇمكىن، دەموكراتيا لەبىن سەزىنگەن رەسەي حالقىنىڭ ءوزى دە ءپۋتيننىڭ مۇنداي قادامىنا قارسى تۇراتىن بولار. (مىسالى، ماسكەۋدەگى مەترو اتىن الماتى اتىنا وزگەرتۋگە، نەمەسە لۋجكوۆتىڭ ءسىبىر وزەندەرىن قازاقستانعا بۇرۋ ۇسىنىسىنا نارازىلىق تانىتۋلارى سەكىلدى).

ال قازىرگى جاعدايدا قازاقستان ساياسي تۇرعىدا تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە رەسەي مەن اۋعانستان، رەسەي مەن كىشى ازيا، اراكىدىك قىتاي اراسىندا بۋفەرلىك مىندەتتى اتقارۋدا. سوندىقتان سىرتقى ساياساتتا ءۇش ەلدى بىرىكتىرگەن جالعىز رەسەيدەن گورى، وداققا بىرىككەن ءۇش ەلدىڭ داۋىسى باسىم ەكەنىن پۋتين بىلەدى. تىپتەن ارىپتەستەرىنىڭ (بەلورۋسسيا، قازاقستان) داۋىسى ءالسىز بولعاننىڭ وزىندە  قازاقستاننىڭ ساياسي بىرلىك رەتىندە ساقتالىپ تۇرعانى وعان ماڭىزدىراق!

باسقاشا ايتساق، تاۋەلسىزدىك ءبىزدىڭ بيلىككە قاجەت بولماي قالعاننىڭ وزىندە، قازاقستان بايلىعىنا كەنەدەي جابىسقان سىرتقى كۇشتەر ونى ساقتاي وتىرىپ، ءوزارا تەڭدىك جاعدايدا بايلىقتى ودان ءارى سورا بەرۋگە مۇددەلى. رەسەي دە سول قاتاردا. الايدا ولارعا (رەسەيگە دە) ونداي «مۇددەنى» ءبىز ءوز قولىمىزبەن جاساپ بەرگەنىمىز انىق. ونى تۇزەۋ ءۇشىن قازاقستان قىتايعا ەمەس، رەسەيگە سۇيەنۋگە ءماجبۇر. بولماسا، قىتاي اجداھاسى ءتىلىن سۋماڭداتىپ جۇتۋعا دايار. ونسىز دا ءبىرتالاي بايلىقتىڭ قىتايعا قالاي ءوتىپ كەتكەنىن حالىق «بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەننەن» سوڭ ءبىر-اق ءبىلدى...

ەرمۇرات: دەگەنمەن، ءسىز الەمدەگى وزىق وي ورىس جاعىندا ەمەس ەكەنىن مويىندايتىن شىعارسىز. رەسەي سوعىس تەحنيكاسىنان باسقا وڭعان دۇنيە شىعارماعان ەل. ءتىپتى قالتا تەلەفونىنىڭ سوڭعى وزىق تەحنولوگياسىن رەسەيلىك عالىم، نوبەل لاۋرەاتى جورەس الفەروۆ ويلاپ تاپسا دا، ورىستار ونى دا دەر كەزىندە پايداعا اسىرا المادى. رەسەيدىڭ قازىرگى عارىش سالاسى دا نەگىزىنەن تەك سوعىس ساياساتىنا جۇمىس ىستەۋدە. ەۋروپانىڭ ءالسىز ەلدەرگە قارجىلىق كومەك جاساۋ قۋاتى بار، ال رەسەي ءوزىنىڭ سلاۆيان باۋىرلارى ۋكرايندار مەن بەلارۋستارعا جاردەم ەتەرلىك جاعدايدا ەمەس. ەندەشە مەشەۋ قالعان رەسەيمەن وداقتاسۋ ءبىز ءۇشىن ءتيىمدى مە، جوق پا دەپ، كەڭىردەك جىرتۋدىڭ ءوزى ىڭعايسىز.

مەنىڭ ءبىر تۇسىنەرىم: ەۋروپا مەن اقش ءبىزدىڭ دەربەس، ۇلتتىق ەل بولعانىمىزدى قالايدى. ولار ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزگە ەشقاشان قاتەر توندىرمەيدى جانە باتىستا ونداي پيعىل جوق. ءتىپتى يراك پەن اۋعانستاننىڭ ءوزىن اقش دەربەس، ءارى قۋاتتى ەل رەتىندە كورگىسى كەلەدى جانە تاليباندىق كۇشتەرگە قارسى سوعىس وسى باعىتتا ءوربىپ وتىر. وركەنيەتتى الەم ءوزىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن جەر شارىنىڭ تۇراقتىلىعىمەن باعالايدى. ال رەسەيدىڭ سيرياعا قاتىستى ساياساتى، ونىڭ الدىنداعى مىسىر مەن ليۆياداعى توڭكەرىستەرگە بايلانىستى ۇستانىمى، ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم ايتقانداي، «بۇزىق بالانىڭ» ارەكەتى. رەسەي ءوزىنىڭ الەمدىك ارەناداعى مۇددەسىن اقش-پەن تەكەتىرەس ارقىلى قورعاۋ ساياساتىن ۇستانعان. بۇل - سايىپ كەلگەندە انتيامەريكاندىق ەكسترەميزمنىڭ بەلگىسى.

مەنى «اقش-تىڭ ادۆوكاتى» دەپ ەشكىم جازعىرا قويماس. بىراق رەسەيدىڭ قازىرگى الەمدە ۇستانعان ساياساتى اقش-تى قورعاۋعا ءماجبۇر ەتەدى. اقش - قۇرىپ كەتكەندە ادام قۇقىعى ءۇشىن اراشا تۇسەتىن ەل. ال رەسەيدىڭ سيرياعا، اراب ەلدەرى مەن «اراب كوكتەمىنە» قاتىستى ساياساتى سانالى بيلىكتىڭ سىقپىتىن كورسەتپەيدى. قايتكەندە جانە قانداي جاعدايدا بولسىن، اقش-قا قارسى تۇرۋ - قازىرگى رەسەيدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى باسىم باعىتقا اينالدى. جاسامپاز ساياسات بۇلاي جاسالمايدى. بۇل - دارمەنسىزدىڭ دولى ارەكەتى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، مەن رەسەيدىڭ قازىرگى بيلىگىن بايى تاستاپ كەتكەن دولى قاتىننىڭ «ءوش الۋ» ارەكەتىنە بالار ەدىم.

ءابدىراشيت: بۇل ارادا دا داۋلى ماسەلە از ەمەس. ماسەلەن، ءبىزدىڭ ەلگە «ينۆەستور» اتىن جامىلىپ كەلگەن باتىس ەلدەرى بىزگە نە بەردى؟ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن ەل بايلىعىن شەتەلدىكتەر يەلەنە باستادى. سول كەزدە ايتىلعان «ولار بىزگە جاڭا زامان تەحنولوگياسىن اكەلەدى» دەگەن ءۇمىت اقتالمادى. ونىڭ ورنىنا ءوز ەلىمىزدە وتىرىپ ديسكريميناتسياعا ۇشىرايتىن جاعدايعا جەتتىك (جاڭاوزەن وقيعاسىنىڭ باستالۋ سەبەبى وسىدان).

شەتەلدىك كومپانيالارعا قازاقستان شيكىزات قويماسى بولىپ قالعانى ماڭىزدى بوپ شىقتى. وزدەرىنە جۇماقتى ورناتۋعا جان سالاتىن ولار قازاققا كەلگەندە تايعاناق. قانشاما ادىلەتسىزدىكتى، شىرماعان كوررۋپتسيانى كورە وتىرا، سىلاپ-سيپاپ، الدارقاتىپ، جابىق كۇيىندە قويا سالادى. ولارعا ءۇمىت ارتقان ءبىزدىڭ وپپوزيتسيا باتىستىڭ وسىنداي ەكىجۇزدى ساياساتىن ەندى اڭعارا باستادى. ولاردان كوڭىل بىرتىندەپ قالا باستادى. ال رەسەي بولسا - كوررۋپتسيالانۋ تۇرعىسىنان دا، باسقا جاعىمەن دە بىزگە شامالاس، الدە ءبىز وعان شامالاسپىز. ورىس حالقى جاعدايدى تۇزەۋ كۇرەسىن قارقىنداتىپ كەلەدى. مۇمكىن، بۇعان ءپۋتيننىڭ «قاتە ساياساتى» دەم بەرەر. ولاي بولسا، ونداي كۇرەس ءتۇرى قازاقستاندا دا بەلەڭ الماي قويمايدى... باياعى سول ءپۋتيننىڭ ارقاسىندا! ال «اراب كوكتەمىنىڭ» بىزگە ەش قاتىسى جوق دەر ەدىم.

وسى سوزدەردەن كەيىن ەل اراسىنان «مىناۋ ورىسشىل ەكەن عوي» دەپ ايتاتىندار دا تابىلار. بىراق وتكەن جىلى كۇزدە ءبىراز ۇلتشىل ازاماتتارمەن بىرگە «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسىن جاساۋعا قاتىسقان مەن ەشقانداي دا «ورىسشىل» ەمەسپىن. (مەن ول زاڭنىڭ بولاشاقتا ءبارىبىر نازارعا الىناتىنىنا سەنىمدىمىن. اتاق ءۇشىن ەمەس، ۇلتىما تيتتەي بولسا دا قىزمەت ەتكەنىمە مارقايامىن). ال بۇگىنگى تاڭدا قازاق حالقىنىڭ سولتۇستىك كورشىنىڭ يمپەريالىق ساياساتىنان تارتقان زاردابىن جاريا ەتۋ، دەكولونيزاتسيانى تالاپ ەتۋ وتىنىشتەرى تەك پۋتينگە تىرەلىپ تۇرعان جوق. ول - تاريحي ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ قادامىنان تۋىندايتىن، ارىدەن كوتەرىلەر ماسەلە. الايدا، وكىنىشكە قاراي، ونى دەر كەزىندە، تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە كوتەرۋگە ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ جۇرەگى داۋالامادى. قازىر تاقىرىپتى تىپتەن جاۋىپ تاستاعىسى كەلەدى. الايدا كەدەندىك وداق پەن ءبىرتۇتاس ەكونوميكالىق كەڭىستىككە ەنگەن تۇستا بۇل ماسەلە اشىق كوتەرىلمەسە، دوستاساتىن ەلدەر بار شىندىقتى ايتىپ، ودان ساباق الماسا - دوستىقتىڭ ەش بايانى بولمايدى. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم وسى ەدى.

جانە ءبىر اۋىز ءسوز قوسايىن: اينالىپ كەلگەندە ءبىر ەلدىڭ بيلىگى ەكىنشى ەلدىڭ بيلىگىمەن بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قاتىناستا بولادى (كەيدە سىبايلاس بولۋى مۇمكىن), ال «ماڭگىلىك دوستىق» تەك حالىقتار اراسىندا ورنايدى. مەنىڭ بۇل ءافوريزمىمنىڭ ماعىناسى - ەكى ەلدەگى جاعداي ۇقساس بولعاندىقتان، حالىق ءسوزىن سويلەيتىن وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ كۇرەسى دە ءبىر ارناعا توعىسسا دەگەن ويعا سايادى. باياعىدا ك.ماركس ايتقانداي: «بارلىق ەلدەردىڭ پرولەتارلارى، بىرىگىڭدەر!» دەگەن سىڭايلى. قايتەيىك، ءوز ەلىڭدە امال قالماعان سايىن، وسىلاي دەۋگە ءماجبۇر بولادى ەكەنسىڭ...

ەرمۇرات: ايتپاقشى، ءابدىراشيت مىرزا، تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن كەلگەن ينۆەستورلاردى بۇزعان - ءبىزدىڭ بيلىك. ەگەر قازاقستانعا كەلگەن شەتەلدىك كومپانيا ءوز مۇددەسىن زاڭمەن ەمەس، كوررۋپتسيامەن، پارا بەرۋمەن عانا قورعاي الاتىن بولسا جانە جەمقورلىقتىڭ جاردەمىمەن جارتى قازاقستاندى كوشىرىپ كەتۋگە بولاتىنىنا كوزى جەتسە، ول ءۇشىن ءسىز ايتقان «ينۆەستور» اتىن جامىلىپ كەلگەندەردى جازعىرۋدىڭ رەتى قايسى؟ وسى تۇرعىدان الساق، رەسەي ءۇشىن دە قازاقستاندىق بيلىكتى جەمقورلىقتىڭ جۇگەنىندە ۇستاۋ - ەڭ ءتيىمدى ءتاسىل.

ماسەلەن، پۋتين ءوزىنىڭ «كەگەبەلىك» تاسىلىمەن اقوردانىڭ ايىپتارىن جىپكە ءتىزىپ وتىرماعانىنا كەپىلدىك جوق. ەگەر ەرتەڭگى كۇنى نازارباەۆ «باسقاداي ونەر» شىعارا باستاسا، «كگب» اگەنتتەرى جيناعان كومپراماتتار رەسەيدىڭ فەدەرالدىق تەلەارنالارىنان اعىلا جونەلۋى ابدەن مۇمكىن. ال قازىرگى الەمدە تەلەتەحنولوگيانىڭ كۇشى كەرەمەت ەكەنى ءمالىم: قازاقستان قوعامىن اقورداعا قارسى قوتارا كوتەرۋ - رەسەي ءۇشىن اسا قيىن شارۋا بولمايدى. سوندىقتان پۋتين اقوردانى بەتەگەدەن - بيىك، جۋساننان - الاسا ەتىپ ۇستاۋعا تىرىسادى.

ارينە، مەنىڭ ويىم رەسەي ساياساتىنىڭ التىن قازىعى دەپ ايتا المايمىن. بىراق «كگبلىك» پۋتيننەن باسقاداي وزىق وي كۇتۋگە بولمايدى. سەبەبى كەزىندەگى «نكۆد»-دان باستاپ، بۇگىنگى رەسەيلىك «فسب»، قازاقستاندىق «كنب» قوعامعا جاسامپاز تۇلعا اكەلمەگەن سۇمپايى مەكەمەلەر.

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 112-113 (141-142) 14 ناۋرىز 2012 جىل