الماتى قالاسىندا (19.03.2012)  قازاق زيالىلارىنىڭ «رۋحانيات. تاۋەلسىزدىك. مودەرنيزاتسيا» اتتى فورۋمىندا
سويلەگەن جازۋشى-عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ ءسوزى

بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ - دەرتتى قوعام ەكەنى انىق. ونىڭ داۋاسىن تابۋ ءۇشىن وپەراتسيا جاسار الدىندا دارىگەرلەر ادامنىڭ اعزاسىنا قالاي اناليز جاساسا، ءبىز دە بۇگىنگى قوعامعا سونداي تياناقتى تۇردە تالداۋ جاساۋىمىز كەرەك. بيلىك - ۇلتتىق مەملەكەتتىك قۇرىلىمنان بەتىن بۇرىپ، ۇلتتىق مۇددەدەن تىس قالىپ، وزدەرىن ءوزى قىزىقتاپ، قۇرىلىقتان بولىنگەن سالىندى ارالعا ۇقساپ، شىر اينالىپ، زامان اعىسىنان، ياعني، مەملەكەتتىك باسقارۋدان - «مەن، مەن» مەن مەندىك» باسقارۋعا كوشتى. بيلىكتىڭ ءوز حالقىنا عانا ەمەس،  كەشە عانا الدىندا تىزەرلەپ قولىن قۋسىرىپ، ونسىز قازاقستان كۇنىن كورە المايتىنداي وبەكتەگەن وبسە-ءنىڭ وزىنە كىلت تەرىس ءارى شورت بۇرىلعانى سونداي، موينىن ءۇزىپ الا جازداپ تۇر. ال حالىق كەشىرسە دە، ولار - ەۋروپالىقتار مۇنداي «بەتبۇرىستى» كەشىرمەيدى. ءتۇبى نە بولارىن قايدام، ايتەۋىر، نازاسى مەن جازاسى حالىقتان اۋلاق بولعاي. ويتكەنى، كەشە عانا «ەلى ءۇشىن تۋعان ەردەن اينالايىن» دەپ اندەتكەن حالىقتىڭ كەۋدەسىنە وق ءتيدى.
مىلتىق ءالى دە وقتاۋلى. مىلتىق ءالى دە حالىققا كەزەلىپ تۇر.

الماتى قالاسىندا (19.03.2012)  قازاق زيالىلارىنىڭ «رۋحانيات. تاۋەلسىزدىك. مودەرنيزاتسيا» اتتى فورۋمىندا
سويلەگەن جازۋشى-عالىم تۇرسىن جۇرتبايدىڭ ءسوزى

بۇگىنگى قازاق قوعامىنىڭ - دەرتتى قوعام ەكەنى انىق. ونىڭ داۋاسىن تابۋ ءۇشىن وپەراتسيا جاسار الدىندا دارىگەرلەر ادامنىڭ اعزاسىنا قالاي اناليز جاساسا، ءبىز دە بۇگىنگى قوعامعا سونداي تياناقتى تۇردە تالداۋ جاساۋىمىز كەرەك. بيلىك - ۇلتتىق مەملەكەتتىك قۇرىلىمنان بەتىن بۇرىپ، ۇلتتىق مۇددەدەن تىس قالىپ، وزدەرىن ءوزى قىزىقتاپ، قۇرىلىقتان بولىنگەن سالىندى ارالعا ۇقساپ، شىر اينالىپ، زامان اعىسىنان، ياعني، مەملەكەتتىك باسقارۋدان - «مەن، مەن» مەن مەندىك» باسقارۋعا كوشتى. بيلىكتىڭ ءوز حالقىنا عانا ەمەس،  كەشە عانا الدىندا تىزەرلەپ قولىن قۋسىرىپ، ونسىز قازاقستان كۇنىن كورە المايتىنداي وبەكتەگەن وبسە-ءنىڭ وزىنە كىلت تەرىس ءارى شورت بۇرىلعانى سونداي، موينىن ءۇزىپ الا جازداپ تۇر. ال حالىق كەشىرسە دە، ولار - ەۋروپالىقتار مۇنداي «بەتبۇرىستى» كەشىرمەيدى. ءتۇبى نە بولارىن قايدام، ايتەۋىر، نازاسى مەن جازاسى حالىقتان اۋلاق بولعاي. ويتكەنى، كەشە عانا «ەلى ءۇشىن تۋعان ەردەن اينالايىن» دەپ اندەتكەن حالىقتىڭ كەۋدەسىنە وق ءتيدى.
مىلتىق ءالى دە وقتاۋلى. مىلتىق ءالى دە حالىققا كەزەلىپ تۇر.

بۇرىن قاتارداعى تەرگەۋشىنىڭ جازىقسىز ايەلدى قىلمىسقا تارتىپ، شىرىلداتقانى ءۇشىن، قاتارداعى جازالاۋ وتريادىنىڭ ءوزىنىڭ اكە-شەشەسىنە قارسى وق اتقانى ءۇشىن جاعامىزدى ۇستاۋشى ەدىك. ەندى ونىمەن گەنەرالدار اينالىساتىن بولىپتى. بۇكىل مونارحيالىق رەسەيدىڭ بەدەلىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن اۋلاعا دامبالىن ءىلىپ قويعان كەمپىردى سوتتا قورعاعان قازاقتىڭ جيەنى، اتاقتى ادۆوكات پلەۆاكونىڭ: «سورلى رەسەي! سورىڭ ەندى   قاينايتىن بولدى! ءبىر كەمپىردىڭ دامبالىنا بولا ار-وجدانىڭ توگىلدى-اۋ! ەندى ول كەمپىردى سوتتاماساق بولمايدى،رەسەيدىڭ نامىسى كەتەدى. بيشارا كەمپىردىڭ دامبالى بەتىنە شىركەۋ بولعان سورلى رەسەي! سوتتاڭىزدار، مىرزالار! كەمپىردى سوتتاۋىن سوتتايسىزدار-اۋ، بىراق رەسەيدىڭ بەتىنە شىركەۋ بوپ جابىسقان مىنا دامبالى قۇرعىردى قالاي سىپىرىپ تاستار ەكەنبىز. سول قيىن بولادى-اۋ»، - دەگەن ءسوزى ەستەرىڭىزدە شىعار. كۇنى كەشە تەلەديداردان: جاڭاوزەندە وتكەن نارازىلىق شەرۋىنىڭ باستى سەبەپكەرى، ياعني، قازاقتىڭ باستى جاۋى - كۇيەۋى مەن بالاسى جەلتوقسانداعى قاندى وقيعادا جاۋاپقا تارتىلعان شىناشاقتاي عانا سورلى كەلىنشەك ەكەن، ونىڭ «جويىلسىن!» دەگەن ۇندەۋ قاعازىن تاپتىق، ءوزىن قولعا الدىق، ەندى جاۋاپقا تارتامىز»، - دەپ جاريالاعان اسا سۇستى، پوگونى التىن گەنەرال-مايوردىڭ ايىپتاۋىن ەستىگەندە، پلەۆاكونىڭ وسى ءسوزى ەسىمە ءتۇستى. جاڭاوزەندەگى جاڭا شەرۋگە كۇيەۋى مەن  بالاسى ءۇشىن اراشاعا تۇسكەن ايەل، انا كىنالى ەكەن. شىنىندا دا، نەتكەن ماسقارا! كۇيەۋىن قورعاعان - ايەل، بالاسى ءۇشىن اشىنعان انا - قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرگەن بارىپ تۇرعان ارانداتۋشى قىلمىسكەردىڭ ءوزى بولىپ شىعىپ تۇقر! ال: كۇيەۋى مەن بالاسىنا اراشا ءتۇسۋ - ايەلدىڭ باستى پارىزى - دەگەن پايعامباردىڭ ءحاديسى، الگى گەنەرالعا «ءدىني فۋندامەنتاليزمنىڭ استىرتىن ۋاعىزى» سياقتى كورىنەتىنى انىق. كەتپەكتەي گەنەرالدىڭ الگى ايىپتاۋى كەيۋانانى سوتتاتۋىن سوتتاتىپ تىنادى-اۋ. بىراق، ازامات باسىمەن مۇقىم جۇرتتىڭ الدىندا كۇيەۋى مەن بالاسىن  قورعاعان شىناشاقتاي اشىنعان ايەلدى (سول گەنەرالدىڭ ءوزى دە ءبىر انانىڭ بالاسى، ءبىر ايەلدىڭ كۇيەۋى عوي) ارانداتۋشى ەسەبىندە تەلەديدار ارقىلى جاريالاۋى قانداي تومەنەتەكتىك دەسەڭىزشى! ازاماتتىعىن بىلاي قويعاندا، ەركەك، گەنەرال دەگەن اتى بار ەمەس پە! بىلاي قۇمىعا سويلەۋىمىزدىڭ سەبەبى، ءدال قازىر اباي ايتقانداي:
تىنىمادىق،
جارىمادىق،
جاقسىعا ءبىر ىرگەلى.
قولىنا الىپ،
پالە سالىپ،
اڭدىعانى ءوز ەلى، -
دەگەن كۇيدى باسىمىزدان كەشىپ وتىرعانىمىزعا نازار اۋدارۋ.

ءدال قازىرگى كەزەڭدە «ءوزىنىڭ ەلىن ءوزى اڭدۋ» ناۋقانى -مەملەكەتتىك رەجيم دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ وتىرعانىن اڭداتۋ. قازاقستاننىڭ باستى جاۋى - وپپوزيتسيا دا ەمەس، ورالمان دا ەمەس، كۇيەۋى مەن بالاسىنا اراشا تۇسكەن ايەل دە ەمەس، مەملەكەت قۇرىپ وتىرعان ۇلتقا قاراتا بيلىكتىڭ قولدانىپ وتىرعان ۇلتسىزدىققا نەگىزدەلگەن ساتىمساق     ساياساتى.
مۇنىڭ باستى سەبەبى نە جانە قايدان باستالدى؟ ول، اشىق ايتايىن، ۇلتتىق -ازاتتىق باعىتتى ۇستانعان العاشقى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىن تاراتىپ، سونىڭ ورىنىنا كەلگەن، «لي كوكەم»: «سەنىڭ جاۋىڭ - ءوز ۇلتىڭ، سەنىڭ دوسىڭ - ءبىز» دەگەن ۇراندى ۇستانعان جانە ونى ساناعا سىڭىرگەن، ءسويتىپ، بۇگىنگى كۇندە بيلەۋشى پارتيا «نۇر وتانعا» بيلىك جۇرگىزىپ وتىرعان حالىق اسسامبلەياسىنىڭ قۇرىلۋىنان باستالدى. «حالىق اسسامبلەياسى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندا قازاق ۇلتى تولىق رۋحاني بوستاندىققا جەتپەيدى» - دەپ وسىدان ءۇش جىل بۇرىنعى «حالىقتىق دوكترينا» مەن ءدىن تۋرالى زاڭنىڭ العاشقى جوباسى دايىندالعان تۇستا ايتقان ەدىم. سوندا مەنىڭ ءبىر سەناتور جانە ەكى دەپۋتات دوسىم ماعان «تۇرسىن اسانقايعى» دەپ اتاق تاعىپ ەدى. قازاقستاندى بۇگىنگى ىشكى، سىرتقى ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىككە، ءدىني  توزىمسىزدىككە الىپ كەلگەن دە رەسەيدىڭ ءحىح عاسىردىڭ سوڭىنداعى رۋحاني جانە ەكونوميكالىق تاۋەلدىلىك تۋرالى قابىلداعان ەرەجەلەرى مەن زاڭدارىنىڭ، پاتشا مەن ارحيەپيسكوپ قول قويعان جارلىقتىڭ بۇگىنگى تىلمەن جازىلعان دوكترينالىق جانە زاڭدىق نۇسقالارىندا سولاردىڭ قولتاڭبالارى مەن بەلسەندى ىقپالى بارلىعى انىق :
قاسيەتسىز تۋعان - ول دا جات،
كۇڭكىلدەپ بەرەر سازاڭدى، -
دەپ اباي ايتقانداي، «كۇڭكىلدەپ ءجۇرىپ»، مىنە، سازامىزدى بەردى.

وعان بيىلعى ءبىرىنشى قاڭتاردان باستاپ كۇشىنە ەنگەن كەدەندىك وداقتىڭ شارتتارى تولىق دالەل. كەدەندىك وداقتىڭ اتقارۋشى كەڭەسىنىڭ شەشىمىنسىز ەكونوميكا، باعا تۋرالى ەندى قازاقستان ۇكىمەتى قاۋلى شىعارا المايدى. دەمەك، باعانى رەتتەي المايدى، ونى رەسەي بەلگىلەيدى. ويتكەنى، كەدەندىك وداق شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن 69 پايىز داۋىس جيناۋى كەرەك. ول داۋىتىڭ  57 پايىزى رەسەيگە تيەسىلى، ال قالعان 12 پايىزدىڭ 7 پايىزعا جۋىعى ىشكى ءونىمى قازاقستاننان كورى باسىم بەلورۋسسيانىڭ ەنشىسىندە. بۇل دەگەنىڭىز رەسەيدىڭ شەشىمىنە ەكونوميكالىق تۇرعىدان بۇتىنگدەي تاۋەلدىمىز دەگەن ءسوز.
دەمەك، ءبىز قازىرگى جاعدايدا تولىق ەكونوميكالىق تاۋەلدى ەلمىز. ءبىز اڭساعان، الاش اڭساعان تاۋەلسىز مەملەكەت وسى ما ەدى؟ بۇل - كەڭەس تۇسىندا جاسالىپ، كەڭەستىك رەسپۋبليكالار تاۋەلسىزدىك الا قالعان جاعدايدا جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىستى، ال توقسانىنشى جىلداردان باستاپ اشىق جۇزەگە اسىرىلۋعا كىرىسكەن 950 باپقا جۋىق اسكەري-ساياسي دوكترينانىڭ جەمىس بەرە باستاعانى دەپ سانايمىن.
ءبىز «جاساسىنداتىپ» جۇرگەن ەۋرازيا يدەياسى - ەۋروپادان، افريكادان، اۆستراليادان بوداندىق ۇلەستەرىن الا الماي، ودان كۇدەرىن ۇزگەن ورىستىق ماسسونداردىڭ ەۋرازيا يدەياسىنا نەگىزدەلگەن. بۇل دوكترينانىڭ باستى  ماقساتى - رەسەيدىڭ شىعىستاعى ۇستەمدىگىن ورناتۋ. ياعني، تاعى دا سول اباي ايتقانداي:
شىداساڭ ەستى قاشىرماي،
قۇلداتىپ، قور قىپ جىبەرۋ.

ەگەردە ەۋرازياشىلداردىڭ تۇجىرىمداماسىن وقىساق جانە ولاردىڭ گەربتىك رامىزىندەگى ەكى باستى سامۇرىقتىڭ باسىنداعى قارقاراسىنىڭ ورىنىندا كرەست تۇرعانىن ەسكەرسەك، ونىڭ قازىرگى كوسەمى دۋگيننىڭ كىتابىن وقىساق، مۇنىڭ بارلىعى انىق اڭعارىلادى. ال سول دۋگيننىڭ ەلباسى تۋرالى كىتاپ جازۋىندا قانداي استار جاتىر؟ وسى ءبىزدىڭ جانىعىپ جۇرگەن ەۋرازيامىز - قانداي ەۋرازيا؟!. بۇعان جاۋاپ بەرۋگە ءتيىستى ءبىزدىڭ ۇلتتىق زيالىلارىمىز، تاعى دا سول اباي دەگدار ايتقانداي كۇيدە:
تۋرا ءسوزىن ايتا الماي،
قيت ەتۋگە باتا الماي،
قورلىقپەنەن شىرۋگە،
از اقشاعا جالدانىپ،
ونبەس ىسكە مالدانىپ،
جول تابا الماي ساندالىپ - ءجۇر.

حالىق، زيالى قاۋىم - كەزىندە تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ يدەولوگياسى مەن ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىنە ءار ءتۇرلى سەبەپتەردىڭ كەسىرىنەن بەلسەنە ارالاسا المادى، ىقپال ەتە المادى. ال قازىرگى قوعامدىق جاعداي مۇلدەم باسقا. لەنين ايتقانداي، «حالىق بۇرىنعىسىنشا ءومىر سۇرە المايتىنداي، بيلىك بۇرىنعىسىنشا باسقارا المايتىنداي» قالگە جەتتى. جاناق اقىن ايتقانداي:
حاننان - قايىر، بايىنان - پەيىل كەتىپ،
تەلمىرگەن، تەڭدىگى جوق ەل بولعان كەز -
تۋايىن دەپ تۇر.
ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

سوندىقتان دا بۇرىنعىداي دايىندىقسىز، شاراسىز، امال-قۇرالسىز قالماس ءۇشىن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ بارلىق مۇراتى مەن مۇحتاجدىعىنا جاۋاپ بەرەتىن جالپى ۇلتتىق دامۋ تۇجىرىمداماسىن جاساۋ كەرەك. وندا سوناۋ «ماڭگىلىك ەلدى» اڭساعان كوشپەلى داۋىردەن باستاپ كەشەگى ءبىرتۇتاس الاش يدەياسىنىڭ ءار تارماعى قامتىلىپ، ونى بۇگىنگى مەملەكەتتىك قۇرىلىممەن، يدەولوگيالىق، ەكونوميكالىق باعىتپەن، ىشكى، سىرتقى ساياساتمەن، قاۋىپسىزدىك شارالارىمەن تياناقتى تۇردە سالىستىرا وتىرىپ، ەرتەڭگى ۇستاناتىن بيلىك نىساناسى انىقتالۋى ءتيىس. بۇل - جالپىعا ورتاق ارمان. بۇگىنگى حالىقتىق قوزعالىستىڭ بەتالىسى سوعان بۇرىلىپ كەلەدى. قاراپايىم حالىقتىڭ ارمانى دا قاراپايىم ۋتوپياعا نەگىزدەلگەن.  كىم بولسا ول بولسىن، ايتەۋىر، ادال ادام بيلىككە كەلسە ەكەن دەپ تىلەيدى. قازىر حالىقتىق قوزعالىستىڭ نىشاندارى بار، وپپوزيتسيالىق پارتيالار دا ءبىرشاما ىسىلىپ قالدى. بىراق ولاردىڭ جاڭاوزەن سياقتى جەكەلەگەن وقيعالارعا قاتىستى كوزقاراستارى بولماسا، جوعارىداعى جالپىۇلتتىق مۇددەنى قامتيتىن تۇجىرىمدامالارى انىق ەمەس. ولار ءبىرتۇتاس الاش يدەياسىن قامتيتىن كوكەيكەستى ماسەلەلەرگە وراي قانداي كوزقاراس ۇستانادى، حالىقتىڭ قولداۋى سوعان تىكەلەي بايلانىستى. ويتكەنى سول وپپوزياتسيا كوسەمدەرى مەن مۇشەلەرىنىڭ وزدەرى دە قازاقتىڭ جاڭا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان بۋرجۋازيالىق تابىنىڭ وكىلدەرى بولىپ تابىلادى، ياعني، اجەپتاۋىر مەنشىك پەن الۋەتتى كاپيتال يەلەرى.
مەن الاش يدەياسىن تۋ ەتكەن كەز-كەلگەن قوزعالىسقا، وپپوزيتسيالىق نەمەسە بيلىك پارتياسىنا قاتىسۋعا دايىنمىن. الايدا ولاردىڭ مىناداي ۇلتتىق ماسەلە جونىندەگى ۇستاناتىن ساياساتتارى انىق بولۋى ءتيىس.

ول، ەڭ الدىمەن جەر ماسەلەسىنەي قاتىستى. ءاليحان بوكەيحانوۆ ايتقانداي: «قازاقتىڭ بايىرعى جەرىن قاشان قازاقتار ءوز بەتىنشە عىلىم مەن تەحنيكاعا سۇيەنىپ تولىق يگەرمەيىنشە، جەر جەكە مەنشىككە دە، قونىستانۋشىلارعا دا بەرىلمەسىن». ويتكەنى،  جەر - وتان، ال وتاندى ساتۋعا دا، جەكە مەنشىككە اينالدىرۋعا دا بولمايدى. سول جەر ءۇشىن ءار قازاقتىڭ نامىسى جىرتىلىپ، ول جەرگە ءار قازاقتىڭ تەرى مەن قانى. قازىر قازاق جەرى ءوزىنىڭ تاريحي يەسىنەن ايىرىلىپ قالدى. ءتىپتى تورعاي وڭىرىندەگى اسا ءزارۋ تۇششى بۇلاقتان باستاپ، اينالاسى مىڭ شاقىرىمعا دەيىنگى ەلدى مەكەننىڭ تۇرعىندارى ازىعىن ايىراتىن اقكولگە دەيىن مەنشىكتەلىپ كەتتى. دالا ينە جاتىر. بىراق اۋىلداعىلار ءشوپ شاۋىپ، ەگىن سالاتىن، مال ورىستەتەتىن جەر تابا الماي وتىر. ءا.بوكەيحانوۆ سياقتى قازاق جەرىندەگى ءار ءتۇپ توبىلعى مەن جۋساننىڭ، اششى-تۇششى بۇلاق پەن قۇدىقتىڭ قانشا ادام اسىراي الاتىنىن ەسەپتەپ بارىپ، رەسەيگە جىلىنا 60 مىڭ توننا ەت ساتا الا ما، جوق پا. ەگىستىك كولەمىن ازايتۋ كەرەك پە، جوق پا؟ ازايتسا، ون - ون بەس گەكتارمەن كۇنىن كورىپ وتىرعان شارۋالاردىڭ ەگىستىك جەرى قىسقارا ما، جوق، الپاۋىتتاردىڭ ەگىستىك جەرى قىسقارا ما؟ مىنە، وسىنىڭ بارلىعىن ەكونوميكالىق، ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان مۇقيات تۇردە ەسكەرەتىن پارتيا مەن قوزعالىستى جاقتايمىن.
ەكىنشى،  قوزعالىستار مەن وپپوزيتسيالىق پارتيالار ۇكىمەت باسىنا كەلە قالسا: جەردىڭ استىنداعى، ۇستىندەگى، اسپانىنداعى بارلىق شيكىزاتتىق يگىلىكتى يگەرۋدە قازاق مەملەكەتىنىڭ ۇلەس سالماعى قالاي بولىنەدى، مەنشىكتىڭ قانداي فورماسىنا ۇستەمدىك بەرىلەدى؟ ءا.بوكەيحانوۆ ايتقانداي: «ونىڭ ءار ءبىر ءتۇيىر تاسى ءار قازاقتىڭ وڭىرىنە تۇيمە بولىپ قادالا ما، جوق پا؟».

ياعني، بۇل - ءوز جەرىمىزدىڭ يگىلىگىن - اۋەلى ءوز ەلىمىزدىڭ يگىلىگىنە اينالدىرسىن، ودان اسسا عانا جاتقا سالاۋات -  دەگەن ەمەۋىرىن. ال قازىراباي دانىشپاننىڭ:
وزدەرىڭدى تۇزەلەر دەي المايمىن،
ءوز قولىڭنان كەتكەن سوڭ ەندى ءوز ىرقىڭ، -
دەگەنىندەي، قازىنامىزدىڭ ىرقى بىزدەن كەتتى. ابايدىڭ ايتىپ وتىرعان «ىرىعى» - وسى ىرىق. جەردىڭ استىنا، ۇستىنە، اسپانىنا يەلىك ەتە الماساڭ - ىرىقتىڭ كەتكەنى سول ەمەس پە؟!. اتىراۋداعى، اقتوبەدەگى، جاڭاوزەندەگى قوزعالىستار تۋرا وسى تابيعي بايلىقتاردىڭ ادىلەتسىز بولىنۋىنە تىكەلەي بايلانىستى. ولاردىڭ تالابى: «اتا-بابامىز قانىن توگىپ، جانىن بەرىپ قورعاعان جەردىڭ استىنداعى بايلىققا قونعان قىتايدىڭ شىبىنىن قاعىپ وتىرا المايمىز» - دەگەن ءادىل تالاپ. مەن بۇل ءسوزدى ولاردىڭ ءوز اۋىزدارىنان ەستىدىم.
ءۇشىنشى، ساياسي پارتيالار مەن قوزعالىستىڭ ماقساتىنا بايلانىستى  بىلگىم كەلەتىن دىلگىر ماسەلە، ول - ەكونميكالىق تاۋەلسىزدىك ماسەلەسى: قازاقتىڭ جەرىندە وندىرىلگەن «ءبىر ۋىس ءجۇن سول مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنىڭ ۇستىنە توقىما بولىپ كيىلە مە، جوق پا؟» (بوكەيحانوۆ), ياعني، تولىقتاي ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىك پەن ەكونوميكالىق بىرلىككە قول جەتكىزۋگە ۇمتىلا ما، جوق پا؟ جوق، قازاق جۇرتى كيمليسيندەردىڭ، ماششوديبرلاردىڭ، لۋجپۋتبايستاردىڭ جالدامالىسىنا اينالا بەرمەك پە؟ كەدەندىك وتارلاۋدان قۇتىلامىز با، جوق پا؟ قازاق ۇكىمەتى ءوزى وندىرگەن زاتقا ءوز ەركىمەن باعا قويا الا ما، جوق پا؟ الدە، تاعى دا كەڭەستىك «تەمىر نوقتا» كيەمىز بە؟

ابايدىڭ:«بىرلىك - اقىلعا بىرلىك، مالعا بىرلىك ەمەس. مالىڭدى بەرىپ وتىرساڭ: اتاسى باسقا، ءدىنى باسقا،  كۇنى باسقالار دا جالدانىپ تىرلىك قىلادى. بىرلىك ساتىلسا - انتۇرعاندىقتىڭ باسى وسى. اعايىن الماي بىرلىك قىلسا كەرەك»، - دەگەندەگى بىرلىك -  تاۋەلسىز ەكونوميكالىق بىرلىك ساقتالا ما، جوق پا؟ وپپوزيتسيالىق جانە بيلىك پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى تيىن مەن تەبەننىڭ ءتىلىن مەنەن كورى جاقسى بىلەدى. سوندىقتان دا تەرەڭدەتىپ جاتپايىن. ال بىزدەگى ساتىلمايتىن قۇندىلىق - تەك «جالدانىپ تىرلىك قۇرۋ» عانا بولىپ قالعانى بارىڭىزگە ايان.
ءتورتىنشى بىلگىم كەلەتىنى، سول پارتيالار مەن قوزعالىستار - قازاق مەملەكەتىندە مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ ءتىل، ءدىن، ءدىل ۇستەمدىگىن مويىنداي ما، وعان بيلىككە كەلگەن كۇننەن باستاپ جول اشا ما؟ ياعني، ح.دوسمحامەدوۆ ايتقانداي، «ۇلتتىق مادەنيەت ۇستەمدىگى» ساقتالا ما، جوق پا؟ الدە، شامشىگە ەمەس، «بيتلزگە» كوكتوبەدەن ەسكەرتكىش قويۋعا جانتالاسقاندارىڭ قاتارىندا جۇرە بەرە مە، الدە الماتىنى - الما-اتاعا وزگەرتە مە؟ «كەلگەندە جيەنقۇلعا شىقپايدى ءۇنىم»، - دەپ سارا اقىننىڭ سال

ەگەر قوعامنىڭ دامۋى وسى بەتىمەن كەتە بەرسە، كۇنى ەرتەڭ ءبىز الىس-جاقىنىمىزعا ارناپ وقىتاتىن «قۇراندى» دا ورىس تىلىندە وقىتتىراتىن بولامىز.
بەسىنشى، بىلگىم كەلەتىنى، سول ساياسي پارتيالار مەن قوزعالىستار: تاۋەلسىز عىلىمعا جول اشا ما، جوق پا. زاڭدى ۇلتتىق سالت، داستۇرگە نەگىزدەي وتىرىپ قابىلداي ما. قانداي ۇلگىدەگى مەملەكەت قۇرماق:  جاپونيانىڭ ۇلگىسىندەگى ۇلتتىق-دەموكراتيالىق مەملەكەت پە، امەريكا سياقتى ازاماتتىق مەملەكەت پە، ءبىر ۇلتتىڭ مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن مەملەكەت پە، جوق، جالپاقشەشەي مەملەكەت پە؟
مىنە، وسىنداي وزەكتى ماسەلەلەرگە ءوزىنىڭ كوزقاراسىن بىلدىرگەن جانە سونى جۇزەگە اسىرا الاتىن پارتيانىڭ نەمەسە قوزعالىستىڭ سوڭىنان ەرۋگە حالىق دايىن. ايتپەسە، وزدەرىنىڭ ۇستانىمى انىق ەمەس جالعان ۇراننان حالىقتىڭ كوڭىلى قالدى.

بىزگە، ناقتى ستاتيسكالىق اقپاراتتار مەن تالداۋلار كەرەك. حالىق قازاقستاننىڭ ناقتى ەكونوميكالىق كورسەتكىشىن ءبىلسىن. بيۋدجەتتەگى اشىق قارجىدان «قاراباۋىر قارجىنىڭ» كولەمى ءبىر، ءبىرجارىم ەسە كوپ - دەگەن مالىمەتتى ايتىپ جۇرگەن  بۇرىنعى مينيسترلەردىڭ ءسوز راس پا، جوق پا؟ مۇنى بەيرەسمي ۇكىمەت قۇرۋعا شاقىرۋ دەپ تە تۇسىنۋلەرىڭىزگە بولادى.
1990 جىلعى «قازاقستاننىڭ سۋۆەرەنيتەتى» تۋرالى مالىمدەمەدە قامتىلعان وسى بەس ءتۇرلى ۇلتتىق ۇستانىم بۇتاقتالا كەلىپ، 2002 جىلعى جەردى ساتۋ تۋرالى زاڭ جوباسىنان كەيىن قازاق مەملەكەتى ۇلتتىق يدەيادان تولىق ارىلىپ، بەيمارال مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمىنا كوشتى. سونشاما ازاپ شەگە ءجۇرىپ اڭساعان تاۋەلسىزدىك يدەياسىنان ناعىپ سونشاما تەز جەرىندىك؟  
«الاشتاپ» ءجۇرىپ «اق جول» پارتياسى ايتالى اعامىز باستاتقان قازاقتىڭ مارقاسقا زيالىسىن «سۋدان وتكەنشە پايدالاندى» دا، سۋدان وتكەن سوڭ سۋعا لاقتىرىپ كەتتى. لەنيننىڭ: بۋرجۋازيا جالتاق. وندا ار-وجدان جوق، پايداكۇنەمدىك مۇددە عانا بار -دەگەنى راس بولىپ شىقتى.  كەيدە، ماعان كەڭەس تۇسىنداعى بالتىق جاعالاۋى، وزبەكستان، قازىرگى بەلگيا سياقتى ءۇنسىز ازاماتتىق مويىنسىنباۋ قوزعالىسىن باستاپ كەتسەك قايتەدى - دەگەن وي دا كەلەدى.

«اباي-اقپارات»