قۇرمەتتى وقىرمان! وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا بەلگىلى ياساۋيتانۋشى، تاريحشى زىكىريا جانداربەك مىرزانىڭ «قوجا احمەت ءياساۋيدى تانىدىق پا؟» اتتى ماقالاسى جاريالانعان ەدى. اتالعان ماقالاعا قاتىستى وتىزعا جۋىق پىكىر جازىلىپتى. ءبىرشاما سۇراقتار قويىلعان. ماقالا اۆتورى Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى وقىرماندارىنىڭ پىكىر، ساۋالدارىنا پورتال ارقىلى جاۋاپ بەردى. 

رەداكتسيا

قۇرمەتتى وقىرماندار!

مەنىڭ «قوجا احمەت ءياساۋيدى تانىدىق پا؟» اتتى ماقالامدى ءبىرشاما كىسى وقىپ، پىكىر بىلدىرگەن ەكەن. اراسىندا سۇراقتارى دا بار. سول سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىپ، بۇل تاقىرىپتى كوتەرۋدەگى نەگىزگى ماقساتىمدى حالىققا كەڭىرەك تانىستىرۋدى ءجون كوردىم.

ارينە، پىكىرلەردىڭ كوپشىلىگى ماقالادا كوتەرىلگەن ماسەلەگە ويلانا قويماعاندىعى، اۆتوردىڭ قيالىنان شىققان شاتپاق رەتىندە قارايتىندىعى بايقالادى. ول كىسىلەر وزدەرى بىلەر. بىراق، ءبىر شىندىق بار. ول – ادامزات بالاسىنىڭ باسىنا اقىرزامان قاتەرىنىڭ كۇن ساناپ ارتىپ كەلە جاتۋى. قازىرگى كۇننىڭ وزىندە الەمدە ميلليونداعان ادام باسپاناسىز قالىپ، ميلليونداعان ادام اشارشىلىق تاقسىرەتىن باسىنان وتكەرە باستادى. بۇل ماسەلەنى ەشكىم وتىرىك دەپ ايتا المايدى. الەمگە ءامىرىن جۇرگىزىپ وتىرعان اقش مەملەكەتىنىڭ ءوزىن سوڭعى اپتاداعى قىستىڭ قاھارى شاراسىز حالگە ءتۇسىردى. قانشاما حالىق، جارىقسىز، وتىنسىز قالىپ، ونداعان كىسى سول سۋىقتىڭ قۇربانى بولدى. ال ودان باسقا قانشاما ەلدەر ايلاپ سۋ قۇرساۋىندا قالىپ وتىر. ودان باسقا كۇن سايىن ونداعان قانشاما ءتۇرلى اپاتتار جەر بەتىنىڭ بارلىق جەرىندە بولىپ جاتىر. كەي مەملەكەت باسشىلارى وزگە ەلدەردەن حالقىن قۇتقارۋ ءۇشىن، كوشىرەتىن جەر سۇراۋدا. وسىنىڭ ءبارىن كۇندەلىكتى كورىپ وتىرعان جان ادامزات باسىنا ۇلكەن سىناقتىڭ كەلە جاتقانىن سەزىنبەۋى مۇمكىن ەمەس. ال، ءبىزدىڭ اۋليە اتا-بابلارىمىز مۇنداي قاتەردىڭ بولارىن وسىدان ءۇش ءجۇز ەلۋ جىلداي بۇرىن ايتىپ كەتكەن موڭكە بي، تايجان بي سياقتى بيلەردىڭ، قاشاعان، اقتان، ارالباي، ساتتىعۇل، بالماعامبەت  سياقتى جىراۋلاردىڭ شىعارمالارىندا اقىر زامان بەلگىلەرى تولىعىمەن ايتىلعان بولاتىن. سول كىسىلەردىڭ جىرلارىندا ول اپاتتان قۇتىلۋ جولدارى دا ايتىلعاندى. مىسالى، ارالباي جىراۋ بىلاي دەيدى:

تاۋسىلدى دەپ وكىنبە،
اللاسى نۇرمەن قاۋسىرعان.
كورەرسىڭ حاقتىڭ ديدارىن:
كىر جۇقپاسا دىلىڭە،
ادال بولساڭ دىنىڭە -
جۇمىرتقاداي ارشىلعان.
جاببار حاققا ۇنايسىڭ،
زىكىر ايتىپ زارلاساڭ.
جاماعاتقا ۇنايسىڭ،
پىكىر ەتىپ بارلاساڭ.
ودان وتكەن امال جوق
شارتاراپتى شارلاساڭ.
وسىلارعا بەكەم بول،
احيرەتتى قامداساڭ.
ءمادينادا - مۇحاممەت.
تۇركىستاندا - قوجا احمەت.
ماڭعىستاۋدا - ءپىر بەكەت.
سولاردان سۇرا، نانباساڭ.

اقتان كەرەيۇلى بولسا، بىلاي دەپ جىرلايدى:

ارۋاقتى اتالار –
بارلىعىنان وتەتىن
قازاقتى اسىل دەپ ەدى.
سوندىقتان دا ۇرپاعىم
تۇزەلەر دەپ قيسايىپ
سەندەرگە باباڭ سەنەدى!..
جاراتۋشى اللانىڭ
بەرەرى بىزگە كوپ ەدى.
سىيىنساڭىز اللاعا،
سارقىلماس استە بەرەرى.
تار زاماننىڭ شاعىندا
تەبىرەنىپ كوڭىل، جاتا الماي
كوكىرەگىم مەنىڭ شايىلعان.
شايىلماي جۇرەك نە قىلسىن:
ايرىلدى بايلار قايىردان،
ايرىلدى ەرلەر زايىردان.
زاماننىڭ مىناۋ بورانى
توپشىمدى قاتتى قايىرعان.
شايىردا سونداي ارمان بار،
ايتاتىن ءالى پاردام بار.
بەلەڭى بار بەدەۋدەي
ءبىرتۇرلى زامان تاپ كەلدى —
جىعىلىپ، جۇرتىم، قالماڭدار.
حاققا ءبىر كامىل نانعاندار،
راسۋلعا ۇمبەت بولعاندار،
يمانعا كوڭلى تولعاندار،
اللانىڭ اتىن جار ەتىپ،
زىكىرىن ايتىپ زارلاڭدار.
قۇدايدان فازىل بولماسا،
پەندەدەن قانداي قايران بار؟!

مىنە، وسى جىر جولدارى ادامنىڭ ءۇمىتسىز بولماۋى كەرەكتىگىن ەسكەرتەدى. ءبىزدىڭ وسىنداي ارۋاقتى بابالارىمىزدىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ جەردى اپاتتاردان ءتاڭىر تاعالانىڭ ءوزى قورعاپ تۇرعان شىعار. دەمەك، ءبىز ءۇشىن، ەگەردە اتا-بابالارىمىزدىڭ رۋحانياتىن قايتا كوگەرتە الساق، رۋحاني الەممەن مىنا حالىقتىڭ رۋحىن قايتا جالعاستىرا الساق، وندا بۇل قاتەردەن قازاقتىڭ قۇتىلىپ كەتۋ مۇمكىندىگى بار. ماقالاداعى باستى ايتىلعان يدەيا وسى بولاتىن. زامانىندا قوجا احمەت ياساۋي بابامىز ءتونىپ تۇرعان اقىر زامان اپاتىنان ادام رۋحىن رۋحاني الەممەن بايلانىستىرۋ ارقىلى قۇتقارعان بولاتىن. ول ءۇشىن بىزگە سول كىسىنىڭ رۋحاني ءىلىمىن قايتا جاڭعىرتىپ، رۋحاني الەممەن بايلانىستى قايتا قالپىنا كەتىرۋىمىز كەرەك. بىراق، ءبىز بار حالىقتى امان الىپ قالامىز دەپ ايتا المايمىز، كىم رۋحاني الەممەن بايلانىسىپ، رۋحاني كەمەلدىككە جەتەتىن بولسا، سولاردىڭ امان قالۋعا مۇمكىندىگى تولىق مۇمكىندىگى بار ەكەندىگىن ەسكەرتەمىز.

ەندىگى كەزەكتە مىنا ماسەلەگە قىسقاشا توقتالىپ وتەلىك. وسى جولداردى وقىپ وتىرعان كىسى، ءبىز نە بۇلدىردىك؟ ەل سياقتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز،- دەيتىنى انىق. قازىرگى ادام رۋحىنىڭ ازعىنداپ، ادام ويىنا كەلمەگەن قىلمىستارعا بارىپ جاتقانىن كۇندە كورىپ، ءبىلىپ ءجۇرمىز. وتكەندە بۇل تۋرالى قازىرگى قازاقتىڭ رۋحاني ازعىعىندىققا ۇشىراپ، ءوزىنىڭ تابيعي بولمىسىنان، ادامگەرشىلىك شەكاراسىنان كوپ الشاقتاپ كەتكەنىن جازعان بولاتىنبىز. ولاردىڭ بارلىعىن سانامالاماي-اق ءبىزدىڭ رۋحاني بولمىسىمىزعا ساي كەلمەيتىن ازعىندىقتاردىڭ بولىپ جاتقانىنا ءبارىمىز كۋامىز. مەن ولاردىڭ بارلىعىنا قازىر توقتالعىم جوق. تەك، بۇل جەردە ياساۋي بابامىز زامانىنداعى قوعامنىڭ ازعىنداۋى مەن ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەگى ازعىندىق اراسىنداعى ۇقساستىقتى سالىستىرا وتىرىپ تالداعانىمىز دۇرىس بولادى عوي دەپ ويلايمىن. ياساۋي بابامىز ءوز ءداۋىرىنىڭ رۋحاني احۋالىن بىلاي سيپاتتايدى:

ەي، دوستار، اقىر زامان بولدى كورگىن،
ءدىنسىز، كاپىر بۇل الەمگە تولى كورگىن.
حاق قۇلدىعىن قويىپ، بارشا ءدىنسىز بولدى،
سونىڭ ءۇشىن قاھھار ازاپ قىلدى كورگىن.

اقىر زامان نىشانى سول – جاقسىلىق ەتتى،
قاھھار يەم قاھارىمەن ۇكىم ەتتى.
حالايىقتار دىننەن قايتىپ، ءدىندى ۇمىتتى.
يسلام ءالسىز بولىپ، قولدان شىقتى كورگىن.

ورازا، ناماز، يمان، يسلام قولدان كەتتى،
«كۇننەن كۇن بەتەر» دەگەن حاديس جەتتى.
پايعامبار ايتقاندارى كەلىپ جەتتى.
بۇل دۇنيەنى قاراڭعىلىق باستى كورگىن.

عالىمدار بار ءىلىمىن مالعا ساتتى،
ءبىلىپ تۇرىپ، وزدەرىن وتقا اتتى.
ءوزى امال قىلماي، حالىققا ءىلىم ۇيرەتتى.
بۇل دۇنيەنى قاراڭعىلىق باستى كورگىن.

پەيلىمىزدەن بىزگە ازاپ قىلدى اللا،
شۇكىر ەتپەدىك، جازا كوپ، بار ما شارا؟
جاقسىلىقتىڭ ەسىگىن جاپتى بىزگە بولا،
سونىڭ ءۇشىن ءجۇز مىڭ بالە بولدى كورگىن. (101-حيكمەت)

ياساۋي بابامىزدىڭ وسى جازعاندارى بىزدە دە قازىرگى كۇنى تولىعىمەن قايتالانىپ جاتقانىنا ءبارىمىز كۋامىز. ال، حيكمەتتىڭ مىنا جولدارىندا باياندالعان نارسەلەر ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بولىپ جاتقاندىعىنا ەشكىم شاك-ءشۇبا كەلتىرە المايدى:

كورمەيمىسىڭ زامانالار سور قاينادى،
بۇرىنعى قادىرمەندىك ەش قالمادى.
قادىر بىلمەس ناقۇرىسقا ورىن ءتيدى،
عالىم، ءدارۋىش، نە جاقسى قور بولدى كورگىن.

قورقاۋ، قاراۋ، ءدىنسىز قۇلدار بولدى حاكىم،
مەنمەندىك شەكتەن شىعىپ بولدى زالىم،
حالىق ىشىندە قور بولدى ءدارۋىش عالىم،
قورعاۋشىسى حالىقتىڭ كاپىر بولدى كورگىن.

دىننەن بەزگەن كاپىرلەردىڭ قاپەرى جوق،
دۇنيە، مالىن جيىپ، ەش تويارى جوق.
مىقتى، زور بوپ، ولىمنەن ەش حابارى جوق،
وزبىرلاردىڭ ءدىنى دۇنيە بولدى كورگىن.

مىنە، ياساۋي بابامىزدىڭ زامانىنداعى بار ازعىندىقتىڭ ءبىزدىڭ كۇنىمىزدە دە قايتالانۋى بىزگە دە اقىر زامان اپاتىنىڭ كەلگەنىن دالەلدەيدى. سوندىقتان وتكەندە جازىلعان ماسەلەلەردى قايتالاپ جاتۋدىڭ ونشالىقتى قاجەتى جوق. ياساۋي بابامىزدىڭ زامانىنان ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ ەرەكشەلىگى سول - ازعىندىق ۋاعىزدارى بۇكىلالەمدىك دەڭگەيدە جاھاندانۋ ۇدەرىسى اياسىندا جۇرگىزىلىپ جاتىر. قازىرگى ەلىمىزدەگى عىلىم، ءبىلىم، مادەنيەت، ءدىن بارلىعى جاھاندانۋ ۇدەرىسىنە قىزمەت ەتۋدە. ۇلتتىق بولمىس، ۇلتتىق ەرەكشەلىك جاھاندانۋ ۇدەرىسىنىڭ قانجىعاسىنا بايلاندى. قازىرگى مەكتەپتەردە وقىپ جۇرگەن بالالارىمىز شالا ساۋاتتى، دۇمبىلەز، ادامي بولمىسىنان كورى حايۋاني بولمىسىنىڭ قامىن عانا ويلايتىن بيوروبوتتار دەڭگەيىندە  تاربيەلەنۋدە. ال ءبىزدى جاراتقان قۇدىرەتكە ونداي بيوروبوتتار قاجەت ەمەس. رۋحانياتتان حابارى بار، ءوزىنىڭ كىم ەكەنىنە كوز جۇگىرتىپ، قايدان كەلدىم، قايدا بارامىن، ەرتەڭگى كۇنى نە بولامىن؟- دەيتىن ادام كەرەك. جاھاندانۋ ۇدەرىسىنە دەم بەرىپ، ادامزات بالاسىن ازعىندىققا ۇشىراتىپ وتىرعان اتىشۋلى توپ بۇعان دا قاناعات ەتىپ وتىرعان جوق. ەندىگى ماقساتى – ادام بالاسىنا ءتۇرلى اۋرۋلار جىبەرىپ، جەر بەتىندەگى حالىق سانىن ازايتۋ. (مىنا كورونوۆيرۋس اتتى كەسەلدىڭ سول اتىشۋلى توپتىڭ لابوروتويالارىندا جاسالعانىن، وسى كەسەل ارقىلى قانشاما حالىقتى جويۋ جوسپارى بولعانىن الەمدىك ءباسپاسوز بەتتەرىندە جازىلىپ تا، ايتىلىپ تا ءجۇر.)  قالعاندارىن چيپتەندىرىپ، وزدىگىنەن ەشقانداي ارەكەت جاساۋعا قاۋقارسىز، تەك بەلگىلى ورتالىقتاردا جاسالعان باعدارلامالار ارقىلى باسقارىلاتىن بيوروبوتتارعا اينالدىرۋ. مۇنداي جاعدايدا اللا تاعالاعا مۇنداي بيوروبوتتار توبىرى قاجەت پە؟ جوق قاجەت ەمەس. مىنە، بۇل ادامزات بالاسىنا اقىر زامان اپاتىنىڭ كەلۋىنىڭ باستى سەبەبى وسى. بۇل كەلە جاتقان اپاتتان قۇتىلۋدىڭ جالعىز جولى – ادام بالاسىنىڭ ءوزىنىڭ رۋحاني بولمىسىنا قايتا ورالۋى. قازاق حالقى ءۇشىن ول – ياساۋي جولى.  قۇربانالى اتتى وقىرمانىمىز: «زىكىريا، ناقتى ايتشى، سوندا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ – دەپ سۇراق قويىپتى. بۇل ەستى ادام ءۇشىن ونشالىقتى قيىن ەمەس. ەڭ باستىسى – ءوزىڭنىڭ حايۋاني بولمىسىڭنىڭ قاجەتىن وتەۋ ماساتىندا ەمەس، رۋحاني بولمىسىڭنىڭ قاجەتىن وتەۋ ماقساتىندا ءومىر سۇرۋگە داعىلانۋ. ادالدىق پەن ادىلەت جولىندا ەڭبەكتەنۋ. ادال مەن ارامنىڭ اراجىگىن اجىراتا ءبىلۋ. مىنا قورشاعان ورتانىڭ بارلىعىنا جاناشىرلىقپەن قاراۋ. جاقسىلىققا قولداۋ كورسەتىپ، جاماندىقپەن كۇرەسۋ. ۇرپاعىڭدى ار-يمانى بار، رۋحانياتتان حابارى بار، جاقسىلىق پەن جاماندىقتىڭ اراجىگىن اجىراتا بىلەتىن ادام رەتىندە تاربيەلەۋ. ودان ارى شاماڭ كەلسە، رۋحانيات جولىنا ءتۇسىپ، سوپىلىق جولعا بەت بۇرۋ. ءاربىر ادامنىڭ ءوزىنىڭ ادامي بولمىسىن ساقتاپ قالۋ باعىتىنداعى ءىس-ارەكەتى وسى. ارينە، بۇل جەردە ياساۋي بابامىزدىڭ رۋحانيات جولىنا كىرمەك بولعاندارعا قويعان تالاپتارىن جازۋعا بولار ەدى. ولاردى كورىپ كىسى شوشىپ كەتۋى مۇمكىن. ول تالاپتاردى جولعا تۇسەمىن دەگەن كىسى ءوزى تاۋىپ الادى. ول قيىن ەمەس.

كەلەسى قويىلعان سۇراق مىناداي: «2015 جىلدىڭ كوكتەمىندە ياساۋي بابامىزدىڭ كيەلى رۋحى قايتا وياندى. زامانىندا ياساۋي بابامىز انادولى تۇرىكتەرىنە ءوزىنىڭ العاشقى شاكىرتى، ءارى نەمەرە ءىنىسى مانسۇر اتانى جىبەرگەن بولاتىن. سول كىسىنىڭ ۇرپاعى ساييد مۇستافا اۆنۋللاح حازىرەتكە ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە رۋحاني الەمنەن پارمەن كەلدى - سوندا قالاي، ياسساۋي جولىن الىپ كەلەم دەپ 10 جىل تۇرمەدە وتىرعان يسماتۋللا تاقسىرىمىز دالادا قالدى ما؟!

دۇرىس. بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك. بۇل سۇراققا ءوز دەڭگەيىندە جاۋاپ بەرمەسەك، وندا يسماتۋللا قاريدىڭ قازاق رۋحانياتىنا سىڭىرگەن ەڭبەگىن جوققا شىعارعان بولامىز. ول كىسىنىڭ اۋعانستان جەرىنەن كەلىپ، سوپىلىق ءىلىمنىڭ ءدانىن قازاق جەرىنە سەبۋى، ءوزى ۇستانعان جولدى ياساۋيا تاريقاتىمەن ساباقتاستىرا الۋى، قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ءدىني تانىمىن وياتىپ، قانشاما حالىقتىڭ جۇرەگىنە يمان ۇيالاتۋى – ول كىسىنىڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحانياتىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى. ەڭ باستىسى – 1995 جىلى ەلىمىزدىڭ باسىنا ءتونىپ تۇرعان سوعىس قاۋپىنەن امان ساقتاپ قالۋى. بىراق ول كىسىنىڭ بۇل قىزمەتىن وزگە تۇگىل يسماتۋللا قاريدىڭ ءوزى دە ءالى سەزبەگەن بولۋى مۇمكىن. بۇل ماسەلە تۇسىنىكتىرەك بولۋى ءۇشىن ارىدان باستايىق. 1995 جىلدىڭ كۇزىندە ەلىمىزدەگى كازاكتار بۇلىك شىعارۋعا ارەكەت جاساعانى كوپشىلىكتىڭ ەسىندە شىعار. سول قازان-قاراشا ايلارىندا ەلىمىزدىڭ شىعىسىنداعى ورىس-كازاك قاۋىمداستىعى چەرەپانوۆ اتتى كازاك اتامانىن قازاقتار ۇرلاپ كەتتى،- دەپ، شۋ كوتەردى، ولاردىڭ بۇل ارەكەتىن رەسەيدەگى كازاكتار دا قولداپ، تىكەلەي اسكەري تىكە-تىرەسكە بارۋعا دايىندالدى. سول جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ ورتاسىندا  موسكۆادان بەرىلەتىن «ۆرەميا» حابارىندا ومسك وبلىسىنىڭ قازاقستانمەن شەكاراسىندا 3000 تانكتىڭ شوعىرلانىپ تۇرعانى، بارلىق تانكىنىڭ باكتەرى جانارمايمەن تولتىرىلعانى، تەك وق-ءدارى مەن ادامىنىڭ جوقتىعى كورسەتىلدى. سول حاباردى كورگەننەن كەيىن ءوز باسىم سوعىس قاي كۇنى باستالادى،- دەپ كۇتۋمەن بولدىم. بىراق، سول وقيعا ىڭ-شىڭسىز باسىلىپ كەتتى. سەبەبىن تۇسىنبەي جۇرەتىنمىن، اراعا بىرنەشە جىل سالىپ، يسماتۋللا قاريمەن كەزدەسكەندە سول وقيعانىڭ قالاي شەشىلگەنىنە كوزىم جەتتى. يسماتۋللا قاري زىكىر عيباداتىنان كەيىن دۇعا جاساعاندا بىلاي دەيتىن: «يا، اللا ەلىمە، جەرىمە، حالقىما تىنىشتىعىڭدى بەرە كور. سىرتقى ەلدەر ەلىمىزگە دۇشپاندىق ويلايتىن بولسا، ول ەلدەردىڭ باسشىلارىنا سابىر بەرىپ، ولاردى ارام ويلارىنان قايتارا كور. ەگەر ارام ويىنان قايتپايتىن بولسا، وندا ولاردى وزدەرىنە-وزدەرىن سالىپ، سارسان قىل.» مىنە، يسماتۋللا قاريدىڭ جاساعان سول دۇعالارى قابىل بولىپ، ەلىمىز سوعىس ورتىنەن امان قالدى.  وسى دۇعانىڭ شاراپاتىمەن جەلتوقسان ايىنىڭ سوڭىندا گروزنىيعا باسىپ كىرمەك بولعان ورىس اسكەرلەرى شەشەندەر تاراپىنان وڭدىرماي سوققى الدى. ودان كەيىن ولاردىڭ قازاقستانعا قارسى شىعاتىنداي مۇمكىندىگى بولماي قالدى. يسماتۋللا قاريدىڭ وسىنداي ەلىمىز ءۇشىن جاساعان جاقسىلىعىن ۇمىتۋ ءبىر مەن ەمەس، جالپى قازاق ءۇشىن ساتقىندىقپەن تەڭ بولار ەدى. سوندىقتان مەندە ول كىسى تۋرالى باسقا پىكىر بار دەگەن وي شىندىققا ساي كەلمەيدى. قازىرگى مەن ءپىر تۇتقان ساييد مۇستافا اۆنۋللاح حازىرەتكە ياساۋي جولىن-ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى رۋحاني الەمنەن پارمەن كەلگەنى راس. جاعدايدىڭ بۇلاي قالىپتاسۋىنا مەن دە، مەنىڭ ءپىرىم ساييد اۆنۋللاح حازىرەت تە كىنالى ەمەس. اللانىڭ قالاۋى سولاي بولدى. وعان مويىنۇسىنبايتىن كىم بار؟ بۇل ماسەلەگە باستى تۇرتكى بولعان ماسەلە سول كەزەڭدە ۋاححابيلىك-سالافيلىك دۇنيەتانىمنىڭ قازاق جاستارىنىڭ اراسىندا بەلەڭ الىپ، قازاق رۋحانياتىن تۇسىنەتىن جانداردىڭ شاراسىز قالۋى بولدى دەسەم، ارتىق ايتپاسپىن. سونىڭ ءبىر مەن ەدىم. 2015 جىلدىڭ باسىندا مەن تۇركيادا ءبىر جىل بولىپ، تاعلىمدامادان ءوتىپ كەلگەن كەزىم. اقپاننىڭ باسىنان باستاپ ساباققا كىرىستىم. مەنىڭ ەنشىمە «ءدىن جانە مادەنيەت» اتتى ءپان تيگەن ەكەن. ءبىراز ماماندىقتارعا وسى پاننەن ساباق بەرۋدى باستادىم. سول ماماندىقتار ىشىندە ونەر فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى دە بار ەدى. بايقاعانىم ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگىنىڭ دۇنيەتانىمى ءداستۇرلى دۇنيەتانىمنان اۋىتقىپ، ۋاححابيلىك-سالافيلىك باعىتقا قاراي ويىسا باستاعان. بۇل مەنى ساباق سايىن ءداستۇرلى ءدىن مەن مادەنيەتكە قاتىستى ماسەلەلەرگە كوبىرەك توقتالىپ، ءداستۇرلى مادەنيەتتىڭ ارتىقشىلىعىن دالەلدەۋگە كۇش سالدىم. ءبىر كۇنى ءبىر ستۋدەنت سۇراق قويدى: «اعاي، ءبىز ءسىزدىڭ ايتقانىزبەن جۇرەيىك پە؟ الدە، يمامداردىڭ ايتقانىمەن جۇرەيىك پە؟ ءسىز ارۋاقتى بار دەيسىز. ولار جوق دەيدى. سوندا كىمگە سەنەمىز؟». مەن مۇمكىندىگىم جەتكەنىنشە سۇراققا جاۋاپ بەرۋگە تىرىستىم. بىراق، ستۋدەنتتەردىڭ جۇزىنەن سەنىمسىزدىك جاتقانى كورىنىپ تۇردى. كەلەسى اپتادا ەكىنشى ءبىر ستۋدەنت: «اعاي، ءبىز ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزبەن جۇرەيىك پە؟ الدە، قۇراننىڭ ايتقانىمەن جۇرەيىك پە؟» دەپ تاعى سۇراق قويدى. تاعى دا مۇمكىندىگىم جەتكەنىنشە جاۋاپ بەردىم. قۇران اياتتارىنان دالەلدەر كەلتىردىم. بايقايمىن ستۋدەنتتەرىمنىڭ ساناسى ۋلانعانى سونداي، دۇرىس پەن بۇرىستى اجىراتۋدان قالعان. قاتتى قىنجىلدىم. شاراسىزدىعىمدى سەزىندىم. مىنە، تۋرا سول ءتۇنى ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە ازىرەت سۇلتان كەسەنەسىنىڭ الدىنعى بەتىندە، 300 مەتردەي جەردە تۇر ەكەنمىن. مەنىڭ كوز الدىمدا كەسەنە قۇلاپ ءتۇستى. مەن جىلاپ جىبەردىم. جان-جاقتى شاڭ باسىپ كەتتى. ءبىر كەزدە قاراسام، قالاي بارعانىمدى بىلمەيمىن، سول ەكى ارالىقتا كەسەنەنىڭ شىعىس جاعىنداعى سىرتقى قورعان جانىندا تۇر ەكەنمىن. كەسەنەنىڭ ءالى شاڭى باسىلىپ ۇلگەرمەپتى. ءبىر كەزدە كەسەنە قيراندىسى استىنان الىپ، بيىكتىگى كەسەنەنىڭ بويىنا جەتە قابا الىپ قارا بۋرا اتىپ تۇردى. سىلكىنىپ، ۇستىندەگى شاڭدى قاعىپ جاتىر. ونى كورگەندە ۇيقىدان شوشىپ ويانىپ، «بابامنىڭ ارۋاعى وياندى. ەندى ەشكىمنەن قورىقپايمىن»- جىلاپ جىبەردىم. ساعاتقا قارسام تاڭ اتا باستاپتى. تەلەفوندى الا سالىپ، وزىممەن پىكىرلەس ءىنىم سۇلتانعا تەلەفون سوعىپ، كورگەن ءتۇسىمدى ايتتىم. ول دا قۋانىپ، «قۇداي كوز جاسىمىزدى كوردى. قوجا احمەت بابامىزدىڭ ارۋاعى وياندى. ەندى ياساۋي بابامىزدىڭ جولىن قالپىنا كەلتىرۋ جولدارىن قاراستىرۋىمىز كەرەك»-دەپ جاتتى. مەن سول سول كۇننەن باستاپ، ۋاححابيلىك-سالافيلىك باعىتقا قارسى ماقالالاردى جازۋدى باستادىم. 2019 جىلدىڭ تامىزىن دەيىنگى ارالىقتا 50-دەن اسا ماقالالار جاريالادىم. مەن وسى ءتۇستى كورگەن كەزدە، تۇركيادا تۇراتىن ساييد مۇستافا اۆنۋللاح حازىرەتكە دە ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالىپىنا كەلتىرۋ تۋرالى رۋحانياتتان پارمەن كەلگەنىن بىلگەنىم جوق. ولاي دەيتىنىم ول كىسىنىڭ 2015 جىلدىڭ باسىندا شىققان كىتابىندا ول كىسىنىڭ بەس تاريقاتتىڭ ءپىرى ەكەندىگى جازىلعان. ولاردىڭ ىشىندە ياساۋيا تاريقاتى جوق. سوعان قاراعاندا، ول كىسىگە ياساۋيا تاريقاتىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى پارمەن سول مەن ءتۇس كورگەن كەزەڭدە كەلگەن بولۋى كەرەك. بىراق، ول كەزدە ءبىزدىڭ ودان حابارىمىز بولعان جوق. 2018 جىلى ول كىسى ءوزىنىڭ شاكىرتىن «مەنىڭ شەجىرەمدى تاۋىپ كەلىڭدەر»- دەپ،  وتىرارعا، ارىستان باب كەسەنەسىنە اتتاندىرادى. شاكىرتى ارىستان باب كەسەنەسى ماڭىندا بىرنەشە كۇن ءجۇرىپ، وزبەكالى اعامىزدىڭ كەسەنەسىندە شىراقشى بولىپ وتىرعان نۇرجان اتتى جىگىتتەن بەلگىلى عالىم مۇتار قوجا مەن مەنىڭ ادرەسىمدى الادى. ويىمدا ەشنارسە جوق، جۇمىستا وتىرعانمىن. ءبىر كەزدە مۇحتار تەلەفون سوعىپ، ياساۋي بابامىزدىڭ شاكىرتى مانسۇر اتانىڭ ۇرپاقتارى وزدەرىنىڭ شەجىرەسىن ىزدەپ كەلىپتى. جاردەم بەرە الاسىز با؟ -دەپ سۇرادى. مەن كەلسىن، شاما كەلگەنىنشە جاردەم بەرەمىن دەدىم. ارادان ءبىر جارىم ساعاتتاي وتكەن كەزدە كابينەتكە ءبىر تۇرىك جىگىت كەلىپ كىردى. ول جىگىت ءوزىنىڭ كەلگەن ماقساتىن، ءپىرى اۆنۋللاح حازىرەتتىڭ ارىستان بابا ۇرپاعى ەكەنىن، شەجىرەسىن ىزدەتىپ جاتقانىن باياندادى. مەن بولسام شامام كەلگەنشە جاردەم بەرەتىنىمدى ايتتىم. ءسوز اراسىندا سىزدەردە ياساۋيا تاريقاتى بار ما؟ – دەپ سۇراق قويدىم. ول جىگىت «ياساۋيا تاريقاتى بىزدە بار. ءپىرىمىز قولىنا ۇستاپ وتىرعان التى تاريقاتتىڭ ءبىرى، - دەپ، جاۋاپ بەردى. سونىمەن ءبىز ول كىسىگە باراتىن بولىپ كەلىستىك. مەن شەجىرەلەردى تولىقتىرىپ، سول بارعان كەزدە اپاراتىن بولدىم. سونىمەن مەن قاسىمدا ەكى سەرىگىم بار، ءبىرى سۇلتان ءىنىم، ەكىنشىسى، سول تۇركيادا وقيتىن شاكىرتىمىز، ۇشەۋ بولىپ تامىز ايىنىڭ 26-كۇنى جولعا شىقتىق. 27-كۇنى تاڭەرتەڭ ستامبۋلعا بارىپ تۇسكەندە ءبىزدى مەنىڭ ەسكى تانىسىم قاسىندا ءبىر سەرىگىمەن قارسى الدى. جولاي اسحاناعا اپارىپ، تاماقتاندىرىپ، ءبىزدى ساييد اۆنۋللاح حازىرەتتىڭ  ستامبۋلداعى ورتالىعىنا اپاردى. ءبىرىنشى كۇنى دەم الدىق. ەكىنشى كۇنى كەشكە ول كىسى ءبىزدى قابىلدادى. ول كىسىنىڭ دەنساۋلىعى ونشالىقتى بولماي وتىر ەكەن. سوعان قاراماستان بىزبەن سويلەسىپ، ءجون سۇراسىپ العاننان كەيىن، ءبىزدىڭ نە ءۇشىن كەلگەنىمىزدى سۇرادى. ءبىز كەلگەن ماقساتىمىزدى ايتتىق. ءسىز ياساۋي جولىنىڭ دا ءپىرى ەكەنسىز. ءبىز، ياساۋيا تاريقاتىنا جالعانۋدى ماقاسات ەتىپ، سىزگە قول بەرۋگە  كەلدىك،- دەپ، اشىعىن ايتتىق. ول كىسى بىزگە «ەرتەڭ كەشكە تاعى دا كەلەسىڭدەر، جاۋابىن سول كەزدە الاسىڭدار»- دەپ قايتاردى. كۇندىز قالانى ارالاپ، كەشكە ول كىسىنىڭ الدىنا قايتا باردىق. بارساق ول كىسىنىڭ الدىندا بىرنەشە كىسى بار ەكەن. سولاردىڭ الدىندا ءبىز حازىرەتكە قول بەرىپ، ول كىسىنىڭ رۋحاني باسشىلىعىن مويىندادىق. ول كىسى بىزگە، «سەندەر ورتا ازياداعى ياساۋي جولىنىڭ جانە ودان باسقا مەنىڭ باسقارۋىمداعى تاعى بەس تاريقاتتىڭ وكىلى بولاسىڭدار. نەگىزگى باسشىلىق سەندە بولادى،-دەپ مەن نۇسقادى. ەكىنشى، باسشىلىق سەندە بولادى، - دەپ، تۇركيادا وقيتىن شاكىرتىمىزدى نۇسقادى. ءۇشىنشىسى سەندە بولادى، - دەپ سۇتان ءىنىمدى نۇسقادى. سەندەر ول جاقتا مەنىڭ حاليفام رەتىندە قىزمەت قىلاسىڭدار. ءتارتىپ بۇزىپ جۇرمەڭدەر،- دەپ ەسكەرتتى. ودان كەيىن ءبىز شىعىپ كەتتىك. ءبىز شىعىپ كەتكەننەن كەيىن بۇرىننان ول كىسىگە 10-15 جىل مۋريد بولىپ جۇرگەن كىسىلەر ساييد اۆنۋللاح حازىرەتكە «بىزگە قاسىڭىزدا قانشا جىل جۇرسەك تە مىنا جىگىتتەرگە كورسەتكەن قۇرمەتتى كورسەتپەپ ەدىڭىز. كۇنى كەشە كەلگەن ولارعا بىردەن حاليفالىق بەرىپ جىبەردىڭىز. وسى ادىلدىك پە؟ - دەپ سۇراق قويىپتى. سوندا ول كىسى «رۋحاني الەمنەن «تاريقاتتىڭ يەلەرى اماناتىنا كەلدى. اماناتىن بەر»، - دەگەن سوڭ بەردىم،- دەپتى. مىنە، ءبىز سودان بەرى سول كىسىنىڭ شاكىرتىمىز، ءارى وسى ورتالىق ازياداعى وكىلىمىز. ول كىسى كوزى تىرىسىندە ءبىزدى نازارىنان تىس قالدىعان ەمەس. ءسال اۋىتقىساق، ەسكەرتۋ بەرەتىن. مەن ءوزىم ءبىر رەت ەسكەرتۋ العانىم ەسىمدە. ودان كەيىن ونداي قاتەلىكتى قايتالامايتىن بولدىم. بۇل جەردە ايتىلاتىن ءبىر نارسە، ياساۋيا تاريقاتىن قالپىنا كەلتىرۋگە رۋحاني الەمنەن پارمەن العان ساييد مۇستافا اۆنۋللاح حازىرەت تە، وعان سەبەپشى بولعان مەندە دە يسماتۋللا قاريدىڭ ەڭبەگىن جوققا شىعارايىق دەگەن نيەت بولعان جوق. كەرىسىنشە، قازاق رۋحانياتىن قايتا جانداندىرۋ ماقساتى بولدى. ونىڭ ۇستىنە يسماتۋللا قاري ول كەزدە قاپاستا بولاتىن. ءبىز ول كەزدە رۋحانياتتى قايتسەك جانداندىرامىز، - دەپ جانتالاستىق. اللا تاعالا تىلەگىمىزدى بەرىپ، سوناۋ تۇركياداعى ساييد مۇستافا اۆنۋلاح حازىرەتكە ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە پارمەن بەردى. ول كىسى ءبىزدى ىزدەتىپ تاپتى. رۇحساتىن، ەردى. سوندىقتان ءبىز بۇل جولدان باس تارتا المايمىز. سەبەبى، بۇل ءتاڭىر تاعالانىڭ ءوزىنىڭ  ياساۋي جولىن-ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋگە بەرگەن ءامىرى.

مىنە، سودان بەرى ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ قالدى. بىراق ءبىز ءالى جۇمىستى باستاي الماي كەلەمىز. سەبەبى، سوپىلىققا بيلىك قالاي قارايدى؟ حالىق قالاي قارايدى؟ ەرتەڭگى كۇنى ارانداپ قالمايمىز با، دەگەن قورقىنىش قادام باستىرمادى. ال، ەندى بۇدان ارى قاراي كۇتۋگە ۋاقىت جوق. قازىرگى كۇنى جەكە ادامنىڭ تاعدىرى، حالىقتىڭ تاعدىرى عانا ەمەس، بۇكىل ادامزاتتىڭ تاعدىرى جارقاباققا تاياندى. بۇل قاتەردەن قۇتىلۋدىڭ جولى رۋحانياتقا ۇلاسۋ. ءبىز ءۇشىن رۋحانياتقا ۇلاسۋدىڭ جولى ياساۋي جولىن-ياساۋيا تاريقاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ. شاما كەلسە حالىقتىڭ رۋحىن رۋحاني الەممەن قايتا بايلانىستىرا الساق، وندا عانا ءبىز مىنا مىنا اپاتتان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك الامىز. باسقا جول جوق.

ال، قايتىپ بايلانىسامىز، دەيتىن كىسىلەرگە مەنىڭ Facebook-تەگى جەكەمە شىعىپ حابارلاسۋلارىنا بولادى.

زىكىريا جانداربەك،

ت.ع.ك.، ياساۋيتانۋشى

Abai.kz