ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسىندا ايتىلاتىن نەگىزگى ويدىڭ ءبىرى -  ەل مەن جەردى ءھام ونىڭ مىڭ جىلدىقتاردان بەرى كەلە جاتقان تاريحي مول مۇراسىن ساقتاپ قانا قويماي، ونى كەلەشەك ۇرپاق كادەسىنە جاراتۋ، سول ارقىلى بۇكىل الەمگە تانىتۋ بولعانىن بىلەسىزدەر. 

ەندەشە ءسۇيىنشى اعايىن! قازاقتىڭ 500 كۇيى جارىق كوردى! قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا قازاق كۇيلەر جيناعىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى.

بۇل ەڭبەككە الىستاعى اعايىننان (قحر شىڭجاڭ ولكەسىندەگى قازاقتاردىڭ 76 دومبىرا، 24 سىبىزعى كۇيى) 100 كۇي ەندى. بۇل قۋانىپ تا، ماقتانىپ تا ايتۋعا تۇرارلىق ۇلكەن ەڭبەك. وسى جوبانى جۇزەگە اسىرعان سۆەتا باباعۇل حانىمعا جانە جوبادا قىزمەت ەتكەن بارلىق ازاماتتارعا شىن جۇرەكتەن ءتاڭىر جارىلقاسىن ايتامىن!

قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا «امانات» قازاق كۇيلەرى انتولوگياسى» / «انتولوگيا كازاحسكوگو كيۋيا «امانات» / Amanat Anthology of Kazakh kyui» اتتى قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندەگى جيناقتىڭ تۇساۋكەسەرى ۇيىمداستىرىلدى. جيناقتى «ساۋاپ» قوعامدىق قورى ءوز قاراجاتىنا شىعارعان. ءاربىر كىتاپ بايىرعى ءارى بىرەگەي كۇيلەر جازىلعان تسيفرلىق تاسىعىشپەن جابدىقتالعان.

بەلگىلى كۇيشىلەردىڭ مۋزىكالىق سۇيەمەلدەۋىمەن وتكەن ءىس-شارادا جيناقتى قۇراستىرۋشىلار مەن اۆتورلار ءسوز سويلەپ، ونەر كورسەتتى.

اتاپ ايتقاندا، تۇساۋكەسەرگە «ساۋاپ» قوعامدىق قورىنىڭ قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى، ءماجىلىس دەپۋتاتى باقىتبەك سماعۇل، كۇيشى، قوبىزشى، قر ورتالىق مەملەكەتتىك كينو-فوتوقۇجاتتار مەن دىبىسجازبالار ءارحيۆىنىڭ قىزمەتكەرى سايان اقمولدا، كۇيشى، ونەر زەرتتەۋشىسى، پروفەسسور ايتجان توقتاعان، قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى جانعالي ءجۇزباي، سىبىزعىشى، ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنىڭ دوتسەنتى تالعات مۇقىشەۆ، كۇيشى-زەرتتەۋشى، ونەرتانۋ PhD دوكتورى اردابي ماۋلەتۇلى، جوبانىڭ بىرلەسكەن اۆتورى، زەرتتەۋشى، PhD ءمۇسلىم حاسەنوۆ، Design Strategy Group ديرەكتورى اسقار مۇحامەدجانوۆ، «ينديگو پرينت» باسپا ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى ەۆگەني موموت، سونداي-اق جوبا اۆتورى، «ساۋاپ» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى سۆەتا باباعۇل قاتىستى.

ەلباسى «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا ءداستۇر مەن مادەنيەتتى – ۇلتتىڭ گەنەتيكالىق كودى دەپ جوعارى باعالاي كەلە: «ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمىز بەن داستۇرلەرىمىزدى وسى ارالۋاندىعىمەن جانە ۇلىلىعىمەن قوسىپ قورعاۋىمىز كەرەك، مادەني يگىلىگىمىزدى بولشەكتەپ بولسا دا جيناستىرۋىمىز كەرەك»، – دەپ اتاپ ءوتتى.

ال قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ بيىلعى «تاۋەلسىزدىك بارىنەن قىمبات» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا: «جاڭا زاماننىڭ جاقسى-جامانىن ەكشەپ، ارتىقشىلىقتارىن بويعا سىڭىرۋمەن قاتار، تامىرىمىزدى بەرىك ساقتاۋىمىز قاجەت! ۇلتتىق بولمىسىمىزدان، ءتول مادەنيەتىمىز بەن سالت-داستۇرىمىزدەن اجىراپ قالماۋ – بارلىق وركەنيەتتەر ميداي ارالاسقان الاساپىراندا جۇتىلىپ كەتپەۋدىڭ بىردەن ءبىر كەپىلى»، – دەپ قاداپ ايتتى.

ۇلتىمىزدىڭ ۇلى رۋحى، تاريحي جادى حالقىمىزدىڭ اسا باي مۋزىكالىق جانە پوەزيالىق قازىناسىندا تۇنىپ تۇرعانى ءسوزسىز.

قازاقتىڭ مۋزىكالىق مۇراسىن ساقتاۋدىڭ ۇلت ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنە وتىرىپ، «ساۋاپ» (SAUAP) قوعامدىق قورى كەيىنگى بەس جىل بويى ءتول قاراجاتى ەسەبىنەن «امانات» قازاقتىڭ ءان-كۇيلەر انتولوگياسى» / «انتولوگيا كازاحسكيح كيۋەۆ ي پەسەن «امانات» اتتى جوبالار تسيكلىن جۇزەگە اسىرۋدا.

بۇل جوبا – قازاق حالقىنىڭ بايىرعى باي مۋزىكالىق جانە شىعارماشىلىق مۇراسىن قايتا جانداندىرۋعا، قازاقتىڭ مىڭداعان عاسىرلىق مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىن كەلەر ۇرپاققا تابىستاۋعا، ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني اسىل قازىناسىن ەلىمىزدە عانا ەمەس، شەت مەملەكەتتەردە دە ناسيحاتتاۋعا، ازاماتتاردىڭ ەستەتيكالىق جانە مادەني قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا باعىتتالعان.

«امانات» – ۇلتتىق مۋزىكا ونەرى سالاسىنداعى تەڭدەسى جوق، مەملەكەتتىك ەمەس ءىرى جوبا سانالادى! بۇل تۇرعىدان العاندا، ونى كەزىندە ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ وزىندىك ءبىر جالعاسى دەپ ساناۋعا بولادى. ءبىر ەرەكشەلىگى، «امانات» جوباسىن «ساۋاپ» قورى بيۋدجەتتىك ەمەس، ءوز قاراجاتىنا جۇزەگە اسىرۋدا.

جوبانىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى بولىپ ەسەپتەلەتىن «امانات» قازاق كۇيلەرى انتولوگياسى» / «انتولوگيا كازاحسكوگو كيۋيا «امانات» / Amanat Anthology of Kazakh kyui» جيناعىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعى – وندا بايىرعى كۇيشىلەر تۋرالى مالىمەتتەر، سونداي-اق كۇيلەردىڭ شىعۋ تاريحتارى مەن اڭىز-اڭگىمەلەرى دە ءۇش تىلدە بەرىلگەن.

جيناقتى شىعارۋ بارىسىندا «ساۋاپ» قورى بۇعان دەيىن جارىق كورگەن جيناقتارعا كىرمەگەن جانە ەش جەردە جاريالانباعان، ءتىپتى ۇلتىمىزدىڭ قازىرگى ۇرپاعىنىڭ ءوزى ەستىمەگەن قازاقتىڭ ءداستۇرلى مۋزىكاسىنىڭ بايىرعى ۇلگىلەرىن جيناۋدى، وڭدەۋدى، رەستاۆراتسيالاۋدى، اۋتەنتتى ورىنداۋدى جانە تسيفرلاندىرۋدى جۇزەگە اسىردى.

«ساۋاپتىڭ» «امانات» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ ناتيجەسىندە بۇرىن ۇلى دالا ۇنىنە اينالعان، ەندى وتاندىق جانە شەتەلدىك، مەملەكەتتىك جانە جەكە ارحيۆتەر مەن قورلاردا شاڭ باسىپ جاتقان قازاقتىڭ 500-دەن استام بىرەگەي، كونە كۇيلەرى قالپىنا كەلتىرىلدى، سونداي-اق زاماناۋي اۋديوتاسىعىشتارعا كوشىرىلدى.

انتولوگيا تەك قازاقستان وڭىرلەرىمەن عانا شەكتەلىپ قالمادى. سونىڭ ارقاسىندا شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ كۇي مۇراسى دا ورتامىزعا ورالىپ، رۋحاني مۇرامىزدىڭ، التىن قورىمىزدىڭ قاتارىنا قوسىلىپ وتىر. مۇنى ەل تاريحىنداعى ەلەۋلى وقيعالاردىڭ ءبىرى دەپ ايتۋعا بولادى.

وسى انتولوگيادا بەلگىلى كۇيشى-زەرتتەۋشى اردابي ماۋلەتۇلىنىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىنعان شىڭجاڭداعى التاي-تارباعاتاي، ىلە قازاقتارىنىڭ سىبىزعى جانە دومبىرا كۇيلەرى اتا-جۇرتقا جەتكەن اسىل مۇرا بولماق. عانيبات سارقىتۇلى، مانسۇر بورەكەۇلى، بەيىلحان قالياقپارۇلى، قۇتتىباي سىدىقۇلى سياقتى سىبىزعىشىلاردىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيلەر سونى جاڭاشىلدىق، تىڭ تۋىندى ەكەنى داۋسىز. زۇپار كابەنۇلىنىڭ ورىنداۋىنداعى قوشاناي ەلىكبايۇلىنىڭ «بوزىنگەن»، «بۋرىل اتتىڭ ءجۇرىسى»، «جەتىم قىزدىڭ زارى» سياقتى كۇيلەر وسى جيناقتا تۇڭعىش رەت جاريالاندى.

ايتىكەن بەيىسبايۇلى، سارقىت يىسقانۇلى، سايراش جارمۇحامەدۇلى، بورانبەك شۇكىرانۇلى، نۇرىمباي سۇلەيمەنۇلى، عالىم سىدىقۇلى، ومىربەك سادىربايۇلى سەكىلدى داۋلەسكەر دومبىراشىلاردىڭ ورىنداۋىنداعى شەتەلدەن جەتكەن دومبىرا كۇيلەرىنىڭ سارىندارى ۇلتىمىزدىڭ ۇمىتىلا جازداعان ءۇنى، ءداستۇرلى ورىنداۋشىلىقتىڭ تاپتىرماس ۇلگىلەرى سانالادى.

جەتىسۋ كۇيشىلىك مەكتەبىنىڭ كورنەكتى وكىلى قوجەكە نازارۇلىنىڭ كۇيلەرىن ونىڭ نەمەرەسى تۇرسىنعازى راقىشۇلى ورىندادى. تۇمسا كۇيىن ساقتاعان بۇل ءداستۇرلى ورىنداۋ ۇلگىسى – وسى جيناقتاعى وتە قۇندى دۇنيەلەردىڭ ءبىرى. سول سياقتى اقىن، ءانشى كومپوزيتور شالتاباي الپارۇلىنىڭ «ارمان» اتتى كۇيى تۇرسىنعازى راقىشۇلىنىڭ ورىنداۋىندا قالىڭ تىڭدارمان قاۋىمعا العاش رەت ۇسىنىلماق.

انتولوگياعا ورتالىق مەملەكەتتىك كينو-فوتوقۇجاتتار مەن دىبىسجازبالار ارحيۆىنەن تابىلعان شىعىسقازاقستاندىق ايگىلى سىبىزعىشى شاناق اۋعانباەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى 20 كۇي ەندى. بۇل قازاق مۋزىكا ونەرىندەگى ۇلكەن جاڭاشىلدىق، باعا جەتپەس اسىل مۇرا. اسىرەسە، «مۇسانىڭ كۇيى»، «ءشاۋجىڭنىڭ كۇيى» سياقتى اۆتورلىق شىعارمالارعا عالىمدار «سىبىزعى داستۇرىندەگى تىڭ تۋىندى» دەپ باعا بەردى.

جەتىسۋ كۇيشىلىك مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى تۇلعالاردىڭ ءبىرى بايسەركە قۇلىشۇلىنىڭ «كوش توقتاتقان» تۋىندىسى اتاقتى كەنەن ازىرباەۆتىڭ ورىنداۋىندا وسى جيناق ارقىلى تۇڭعىش رەت ەلگە تاراعالى تۇر.

بەلگىلى جۋرناليست جاۋلىباي يماناليەۆتىڭ جەكە قورىنان الىنعان ماڭعىستاۋلىق ايگىلى كۇيشى قاراعۇل قونارشيەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى قۇلشار كۇيلەرى، قاراتاۋلىق كۇيشىلەر – سەيىتحان الىمبەكوۆ، قالى بارحيەۆ، ورازبەك سارسەنوۆ، گەنەرال اسقاروۆ، فايزوللا ءۇرمىزوۆ، ەرگەنتاي بورساباەۆ، سامار سۇيىندىكۇلىنىڭ شەبەر ورىنداۋشىلىق دارىندارى ەرىكسىز تاڭدانتادى، ءتانتى ەتەدى.

سونىمەن قاتار قاراتاۋ جۇرتىنىڭ ايگىلى كۇيشىسى سۇگىر ءاليۇلىنىڭ «كاۋفمان»، «امانگەلدى باتىر»، «بازارباي تاشەن» سەكىلدى تۋىندىلارى بۇرىن ەش جەردە جارىق كورمەگەنى انىقتالدى.

انتولوگياعا ەنگەن تارباعاتايلىق تارلانبوز كۇيشى باعانالى ساياتولەكوۆتىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيلەر – شەرتپە كۇي تارتۋ مەكتەبىنىڭ ءوز تۇسىندا تالايدى تامساندىرعان جارقىن ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى. سول سياقتى تولەگەن قاراجانوۆ، ابدىقادىر ابدىحالىقوۆ، جالعاسباي ارالباەۆ، ەربولات مۇستافاەۆتاردىڭ ورىنداۋىنداعى سىر ءوڭىرىنىڭ كۇيلەرى ەرەكشە ورىنداۋ ناقىشىمەن، ايرىقشا مانەرىمەن ەرەكشەلەنەدى.

كۇيشى-كومپوزيتور، ديريجەر نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «كوڭىلدى بيكەش»، «اتا تولعاۋى» سياقتى كۇيلەرىنىڭ اۆتوردىڭ ءوزى، ءتول دومبىراسىمەن سۇيەمەلدەي وتىرىپ ورىنداعان، ارحيۆتە شاڭ باسىپ جاتقان نۇسقالارى – تىڭدارمان ءۇشىن تىڭ تارتۋعا، كەلەشەك جاس دومبىراشىلار ءۇشىن تاپتىرماس جادىگەرگە اينالماق.

سول سياقتى قارشىعا احمەدياروۆ، ابىكەن حاسەنوۆ، عىلمان ءالجانوۆ، رۇستەمبەك وماروۆ، ايسا ءشارىپوۆ، ءۋالي بەكەنوۆ، ماعاۋيا حامزين، باقىت قارابالينا، ءشامىل ءابىلتاي، ايتجان توقتاعان، قوشقاربەك تاسبەرگەنوۆ جانە باسقا دا تالانتتى دومبىراشىلاردىڭ ورىنداۋىنداعى كۇي نۇسقالارى انتولوگيادان لايىقتى ورىن الدى.

بورانقۇل كوشماعامبەتوۆ، ءابدىمومىن جەلدىباەۆ، ساميعوللا اندارباەۆ، قازەن ابۋعازىۇلى، سادۋاقاس بالماعامبەتوۆ، مۇرات سىدىقوۆ، امان مالدىباەۆ، مۇقاش تاڭعىت، ومىرعالي ەرتۋعان جانە وزگە دە كۇيشىلەردىڭ ءتول تۋىندىلارى اۆتورلاردىڭ ءوز ورىنداۋىندا العاش ەل نازارىنا ۇسىنىلۋدا.

اسىلبەك كەنەگەسوۆ، نۇركەن ءاشىروۆ، ايتولقىن توقتاعان، ازامات شىناروۆ، اسەن سمايىل ءتارىزدى قازىرگى زامان، جاس بۋىن كۇيشىلەرىنىڭ ورىنداۋىنداعى ەرەكشە كۇيلەر دە وسى جيناققا كىرگىزىلدى.

حالىق بار جەردە – قازىنا بار. زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، قازاقتا كەم دەگەندە 7 مىڭعا تارتا كۇي بولعان. بۇگىندە ولاردىڭ ءبىرازى قايتا قالپىنا كەلمەستەي، تۇپكىلىكتى جوعالدى. ال ەندى ۇلكەن ءبىر بولىگى وتاندىق جانە شەتەلدىك ارحيۆتەردە شاڭ باسىپ، توزىپ جاتىر. ەسكى جازبا ماتەريالداردىڭ، تاسپالاردىڭ جانە باسقا تاسىعىشتاردىڭ كونەرۋى سالدارىنان ولارعا دا جوعالۋ قاۋپى تونۋدە.

ەندەشە «ساۋاپ» قوعامدىق قورىنىڭ «امانات» قازاقتىڭ ءان-كۇيلەر انتولوگياسى» اتتى ءۇش ءتىلدى جوبالار تسيكلى اياسىندا بولاشاقتا اتقارىلاتىن جۇمىستار ءالى دە قىرۋار.

جوبا مۇنىمەن اياقتالمايدى: «ساۋاپ» قورى «امانات» تسيكلىنىڭ ءىى-ءشى بولىگىن – «قازاقتىڭ جىر-داستان، تەرمە-تولعاۋلارى» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. «امانات» جوباسىنىڭ ءىىى-ءشى بولىگى – «قازاق ولەڭدەرى» بولادى.

ولاردىڭ شىعىنىن دا «ساۋاپ» قورى ءوزى كوتەرۋدە.

ۇلت ميراسىنىڭ ساقتالىپ، ۇرپاققا جەتۋىن جانە شەتەلدە ناسيحاتتالۋىن ماڭىزدى سانايتىن جاناشىر ازاماتتار مەن دەمەۋشىلەر بولسا، «ساۋاپ» قوعامدىق قورىنا جۇگىنۋدى سۇرايمىز!

بولاشاق ۇرپاققا ارحيۆتە توزعان جازبا-تاسپالار جەتپەيدى. ەندەشە ونىڭ ءبارىن تسيفرلاندىرىلعان، دايىن كۇيدە ميراس ەتىپ قالدىرۋىمىز كەرەك.

اردابي ماۋلەت

Abai.kz