ورىستىڭ گازى مەن مۇنايىنا تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلۋعا جانتالاسقان كارi قۇرلىق يراكتىق كۇردتەرگە 8 ملرد. دوللار بەرiپ، ولارمەن كەلiسiمگە وتىردى. بۇعان بۇلقان-تالقان اشۋلانعان انكارا مەن باعداد ەۋرووداققا شۇيلiكتi. باتىس باستى ماقسات ەتكەن “Nabucco” جوباسىنا قاتىسۋعا قازاق، وزبەك پەن تۇركiمەن ءازiر تىم قۇلشىنىپ وتىرعان جوق. ەسەسiنە، الەمدiك ساياسي ساحنانىڭ استاڭ-كەستەڭiن شىعارعان ەنەرگەتيكالىق كۇرەس كۇن سايىن ۋشىعىپ كەلەدi.

ورىستىڭ گازى مەن مۇنايىنا تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلۋعا جانتالاسقان كارi قۇرلىق يراكتىق كۇردتەرگە 8 ملرد. دوللار بەرiپ، ولارمەن كەلiسiمگە وتىردى. بۇعان بۇلقان-تالقان اشۋلانعان انكارا مەن باعداد ەۋرووداققا شۇيلiكتi. باتىس باستى ماقسات ەتكەن “Nabucco” جوباسىنا قاتىسۋعا قازاق، وزبەك پەن تۇركiمەن ءازiر تىم قۇلشىنىپ وتىرعان جوق. ەسەسiنە، الەمدiك ساياسي ساحنانىڭ استاڭ-كەستەڭiن شىعارعان ەنەرگەتيكالىق كۇرەس كۇن سايىن ۋشىعىپ كەلەدi.

جۋىردا اۆستريا، ۆەنگريا، بiرiككەن اراب امiرلiكتەرiنiڭ گاز كومپانيالارىنان قۇرىلعان كونتسورتسيۋمنىڭ يراكتىق كۇردتەرمەن سەرiكتەستiك قاتىناس ورناتۋى الەمدiك ساياسي ساحناداعى جانجالعا تۇرتكi بولدى. ويتكەنi, يراكتىق كۇردتەرمەن 8 ملرد. دوللارلىق كەلiسiمگە وتىرعان كونتسورتسيۋم مۇشەلەرi يراكتا وندiرiلەتiن تا-بيعي گازدى تۇركيا جەرi ارقىلى ءوز ەلدەرiنە جەتكiزۋدi قالايدى. اتالعان كەلiسiمدi ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلۋدىڭ بiر جولى رەتiندە قاراستىرعان ولار “Nabucco” الدىندا تۇرعان كەدەرگiلەردi وسىلاي جويۋعا تىرىسقان. ارينە، 20 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرi يراكتىڭ وڭتۇستiگiنە بەكiنگەن كۇردتەرمەن، انىعىندا، كۇرد جۇمىسشىلار پارتياسىنىڭ مۇشەلەرiمەن قىرقىسىپ كەلە جاتقان انكاراعا بۇل قادامنىڭ استە ۇناماعانى بەلگiلi. تۇرiكتەردiڭ ەۋرووداققا شۇيلiگiپ، كەلiسiمنەن باس تارتۋدى تالاپ ەتۋi سوندىقتان. انكارا “Nabucco” قۇبىرىنا قاجەتتi ەنەرگوقوردى يراكقا يەك ارتپاي-اق، ءازiربايجاندار جەرiنەن الۋعا كەڭەس بەرۋدە. كۇردتەردiڭ ەۋروپالىق وداقپەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا دەگەن بەلسەندiلiگi باعدادتى دا الاڭداتپاي قويمادى. ويتكەنi, يراكتىقتار كۇردiستاننىڭ تاۋەلسiزدiگi ءۇشiن كۇرەسiپ جۇرگەن كجپ وكiلدەرi كومiرسۋتەگiلەردەن تۇسكەن پايدانى ساياسي ماقساتىن جۇزەگە اسىرۋعا جۇمسايدى، قارجىلىق تۇرعىدا كۇش جيناپ العان كۇردتەر باعداتقا دا باعىنباي كەتەدi دەپ قورقادى. ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا كۇردتەردiڭ ايماقتىق بيلiگiنە ەنەرگەتيكالىق كەلiسiم-شارتتاردى دەربەس قابىلداۋعا قۇقىق بەرiلمەگەنiن، مۇنداي قادامنىڭ يراك كونستيتۋتسياسىنا قايشى كەلەتiنiن ەسكەرتiپ، كونتسورتسيۋممەن ارادا جاسالعان قۇجاتتى جوققا شىعارعان باعداد باتىسقا باعىتتالاتىن “كوگiلدiر وتىندى” 2014 جىلعا قاراي كۇردتەر شوعىرلانعان جەردەن اۋلاقتا ورنالاسقان كەن ورنىنان تاسىمالداۋعا ۇسىنىس جاسادى.
ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ 24-25 ساۋiرiندە سوفيادا وتكەن ەۋروپالىق وداقتىڭ “ەۋروپاعا ارنالعان تابيعي گاز: قاۋiپسiزدiك پەن سەرiكتەستiك” تاقىرىبىنداعى سامميتiندە ەو-نىڭ ستراتەگيالىق جوباسى – “Nabucco” گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىن تەز ارادا جۇزەگە اسىرۋ تۋرالى ماسەلە جان-جاقتى تالقىعا سالىنعان ەدi. ال 8 مامىر كۇنگi ەو-نىڭ پراگالىق سامميتiندە (“وڭتۇستiك جول – جاڭا جiبەك جولى”) قۇبىر قۇرىلىسىنا قاتىستى ماسەلەلەردi قاۋزاي كەلە، ورتاق مامiلەگە كەلگەن ءازiربايجان، گرۋزيا، تۇركيا مەن ەگيپەت ارنايى مەموراندۋمعا قول قويدى. ال قازاقستان، وزبەكستان مەن تۇركiمەنستان (يراندى قوسپاعاندا) اتالعان قۇجاتتى قابىلداۋدان باس تارتتى.
كەيiنگi كەزدەرi ەنەرگوقورىنىڭ باعاسى مەن قادiرiن ارتتىرۋعا كۇش سالىپ جۇرگەن تۇركiمەندەردiڭ ءوزi جىلى قاباق تانىتقان “Nabucco” ورىستار تاراپىنان ءۇزiلدi-كەسiلدi قارسىلىققا تاپ بولدى. ويتكەنi, ورتالىق ازيادان جىل سايىن كارi قۇرلىققا 80 ملرد. تەكشە مەتر “كوگiلدiر وتىن” تاسىمالداۋعا قاۋقارلى “Nabucco” رەسەيدi اينالىپ ءوتۋi تيiس. قازاق، ءازiربايجان، وزبەك پەن تۇركiمەننiڭ گازى حالىقارالىق نارىققا رەسەي جەرi ارقىلى جەتكiزiلەدi. انىعىندا، ورتالىق ازيادان ەنەرگەتيكالىق قورلاردى ارزان باعاعا ساتىپ الاتىن رەسەي كورشiلەس ەلدەرi مەن ەۋرووداققا بiرنەشە ەسە قىمباتقا قايتا ساتادى. ورىستاردىڭ iشكi تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستى تومەن باعامەن قاناعاتتاندىرىپ وتىرۋى دا قۇنى ارزانعا تۇسەتiن ورتالىقازيالىق مۇناي مەن گازدىڭ ارقاسىندا. كەزiندە كارi قۇرلىقتىڭ باكۋ-تبيليسي-جەيحان مۇناي قۇبىرى ارقىلى رەسەيدi اينالىپ ءوتۋi كرەملدiڭ كوڭiلiنە جاقپاعانى انىق. ەۋرووداققا ەسە جiبەرiپ العاندارىنا اشۋلانعان ورىس ساياساتكەرلەرi كرەملدەن كومiرسۋتەگiلەردi باتىسقا تاسىمالداۋدى تەك ورىس جەرi ارقىلى وتكiزۋدi تالاپ ەتۋدە. الەمدiك ساياساتقا ەنەرگوقورلار ارقىلى ىقپال ەتۋ تيiمدi ەكەنiن بiلەتiن رەسەيدiڭ ەۋرووداقتىڭ مۇناي مەن گازعا قاتىستى كەز كەلگەن جوباسىن جوققا شىعارۋعا جانتالاسۋى سوندىقتان. ماسكەۋ مەن تبيليسيدiڭ تەكەتiرەسi, ورىستاردىڭ بتج مەن وڭتۇستiك كاۆكاز گاز قۇبىرىنا تiسiن قايراۋى، وڭتۇستiك وسەتياداعى قارۋلى قاقتىعىس، تاۋەلسiزدiگiن الەم مويىنداماعان ابحازيا مەن وڭتۇستiك وسەتيانى كرەملدiڭ ەگەمەن ەل رەتiندە تانۋى سياقتى باسقا دا ارەكەتتەردiڭ استارىندا ساياسي سارىن جاتىر. 2011 جىلعا قاراي “گازپروم” اعىلشىنداردىڭ گاز نارىعىنان 10 پايىزدىق ۇلەستi يەمدەنۋدi جوسپارلاپ وتىر. ۇگiت-ناسيحات شارالارىن قولدانا وتىرىپ، جۇزەگە اسىرامىز دەپ قۇلشىنعان كومپانيا باسشىسى ميللەردiڭ باستاماسىنا كۇمان كەلتiرەتiندەر كوپ. ويتكەنi, ەنەرگەتيكالىق قاۋiپسiزدiك ماسەلەسiن كۇن تارتiبiنە شىعارعان كارi قۇرلىق ورىس گازىنا دەگەن تاۋەلدiلiكتەن قۇتىلۋدىڭ جولدارىن قاراستىرۋدا. مىسالى، وسىدان 20 جىل ۋاقىت بۇرىن ەۋروپاعا سىرتتان تاسىمالداناتىن “كوگiلدiر وتىننىڭ” 33 پايىزى رەسەيلiكتەردiڭ ەنشiسiندە بولاتىن. تۇتىنۋشىلىق سۇرانىس دەڭگەيi بۇگiندە 25 پايىزعا دەيiن تومەندەگەن. بiراق ەۋروپالىق وداق جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەپ وتىرعان “Nabucco” گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى ءالi باستالعان جوق. وعان جوباعا قاتىسۋشى تاراپتاردىڭ كەلiسسوزدەردە پiكiر قايشىلىعىنا ۇرىنۋى كەدەرگi. جىل سايىن 63 ملرد. تەكشە مەتر گاز وندiرۋگە قاۋقارلى “سولتۇستiك اعىن” مەن “وڭتۇستiك اعىن” قۇبىرلارىن iسكە قوسۋعا قۇلشىنعان “گازپروم” كەيبiر ساراپشىلاردىڭ سىنىنا ۇشىرادى. ويتكەنi, جىلدان جىلعا ءوندiرۋ قارقىنىن كۇشەيتە تۇسكەنمەن، تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستىڭ دەڭگەيi سايكەس كەلمەۋi مۇمكiن. تۇركياعا قاراي تاعى بiر تارماق – “كوگiلدiر اعىن” قۇبىرىن تارتۋ تۋرالى باستاماسىن دا قۇپتاۋشىلاردان گورi سىناۋشىلار باسىم.
“Nabucco” گاز قۇبىرىنا كەدەرگi كەلتiرۋدiڭ سان ايلاسىن قاراستىرۋدان بiر جالىقپايتىن كرەملدiك مونوپوليست كومپانيا – “گازپروم” تمد اۋماعىنا، اسiرەسە، تابيعي رەسۋرستارعا باي ورتالىقازيالىق ايماققا ىقپالىن كۇشەيتۋگە مۇددەلi. 2008 جىلى “گازپروم” ءازiربايجاننىڭ قورىنداعى بارلىق تابيعي گازىن كوتەرمە ساۋدا بويىنشا ساتىپ الۋعا ۇسىنىس جاساعان. باكۋ باس تارتتى، ارينە، بۇل ۇسىنىستان. Iشكi نارىقتى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، حالىقارالىق نارىققا تاسىمالدايتىن ەنەرگوقور كولەمi تىم ازدىق ەتكەندiكتەن، ءازiربايجاندار كۇنi كەشەگە دەيiن “كوگiلدiر وتىندى” ورىستاردان ساتىپ الاتىن. بiراق شاح-دەنيز كەن ورنى iسكە قوسىلىسىمەن، باكۋ “گازپرومنىڭ” باستى باسەكەلەستەرiنiڭ بiرiنە اينالدى. دۇيسەنبi كۇنi ءار پرەزيدەنتi يلحام اليەۆپەن كەزدەسكەن رف باسشىسى دميتري مەدۆەدەۆ ءازiربايجان گازىنىڭ كولەمiن ۇلعايتۋعا مۇمكiندiك الدى. رەسمي دەرەكتەر ءالi جاريالانباسا دا، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكiزگەن مەدۆەدەۆ كەلiسسوزگە كوڭiلi تولاتىندىعىن جەتكiزدi.
ساراپشىلار پiكiرiنشە، يراننىڭ “Nabucco” جوباسىنا قاتىسۋى قۇبىردىڭ تەزارادا iسكە قوسىلۋىنا ىقپال ەتەدi. بiراق يادرولىق باعدارلاماسىنىڭ كەسiرiنەن تەگەراننىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ قىرىنا iلiگۋi, اقش پەن يران اراسىنداعى داۋدىڭ ۋشىعۋى، كۇنi كەشەگi يراندىق پرەزيدەنتتiك سايلاۋعا قاتىستى نارازىلىقتاردىڭ كۇشەيۋi يراندىقتاردى “Nabucco” جوباسىنا قاتىسۋ قۇقىعىنان ايىردى. باستاپقىدا كارi قۇرلىق iشتارتقان يراك تا كوپ ۇزاماي، ياعني، 2005 جىلعى ەلدەگi ازاماتتىق كوتەرiلiستەن كەيiن تiزiمنەن سىزىلىپ تاستالعان. الايدا، بيلiك باسىنان بۋشتىڭ كەتۋi, پرەزيدەنتتiككە دەموكرات وبامانىڭ سايلانۋى گاز قۇرىلىسىنا قاتىسۋعا رۇحسات ەتiلۋiنە مۇرىندىق بولدى.

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى» 2 شىلدە 2009 جىل