بۇگىن سەنات دەپۋتاتى باقىتجان جۇماعۇلوۆ «الەۋمەتتىك جەلىلەرگە قاتىستى ارنايى زاڭ قابىلداۋعا» شاقىردى.  ونىڭ ايتۋىنشا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ زيانى مەن يدەولوگيالىق شابۋىلى ارتۋ ۇستىندە.

«سىزدەر جۋسان وپەراتسياسىنىڭ ناتيجەسىن بىلەسىزدەر. 590 ازاماتىمىز سيريادان ورالدى، ونىڭ 406-سى بالا. شەتەلدىك ساياساتكەرلەردىڭ ىشىندە جالعان اقپارات تاراتاتىندارى دا بار. قازاقستان سونداي جاعدايلارعا دايىن بولىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتى ساقتاي ءبىلۋى كەرەك»، -دەدى دەپۋتات. «شەتەلدىك ساياساتكەرلەردىڭ ىشىندە جالعان اقپارات تاراتاتىندارى دا بار» دەگەن دەپۋتاتتىڭ ءسوزىنىڭ ءتۇپ ماعىناسىن ءتۇسىنۋ قيىن. ال سيرياعا كەتكەن ازاماتتاردىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى يدەولوگيالىق ەكپىنمەن، راديكالدىق توپتاردىڭ قۇرىعىنا تۇسكەن جاندار جايلى مەڭزەگەن بولسا، وندا بۇل قاۋىپپەن كۇرەسىپ جۇرگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى جانە ارنايى قىزمەت كۇشتەرى بار ەمەس پە؟!

«پاندەميا ساتىندە الەمدە يدەولوگيالىق ۆيرۋس تا ءورشىپ تۇر. جالعان اقپارات سول ۆيرۋستى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى تاراتىپ وتىر. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلى تۋرالى زاڭ قابىلداۋىمىز كەرەك. بۇل ءسوز بوستاندىعىن شەكتەۋ ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىنى زاڭ اياسىنا ەنگىزىپ، الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ زاڭ الدىندا جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋ. جاھاندانۋ داۋىرىندە جاس ازاماتتار باتىستىڭ كەي توپتارىنىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ قالعانىن بايقاماۋدا. ولار ءوز ميلارىنىڭ ۋلانۋىنان قاقپانعا تۇسۋدە. وسىلايشا تەحنولوگيالار قوعامدىق ويلاۋعا اسەر ەتە الاتىن قۇرالعا اينالدى. ءبىز ءۇشىن ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز بەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قورعاۋ ماڭىزدى»،- دەدى دەپۋتات.

ارينە، دەپۋتاتتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىق پەن ۇلتتىق مۇددەنى بارلىعىنان جوعارى قوياتىنى قۋانتارلىق جاعداي، الايدا مۇندا ايتىلعان ۇسىنىستار زاڭ جۇزىندە بار عوي. ەگەر «باتىستىڭ كەي توپتارىنىڭ ىقپالى» دەگەن ءسوزدى لگبت-نى ناسيحاتتاۋعا قاتىستى ايتقان بولسا، وندا الەۋمەتتىك جەلى تۋرالى زاڭ ەمەس، «لگبت-نى ناسيحاتتاۋعا قارسى زاڭ» قابىلداۋ كەرەك ەمەس پە؟ ال ەكسترەميزم، تەرروريزم، ۇلت ارازدىق تۋىنداتۋ، ءدىني ۇستانىمىنا، شىعۋ تەگىنە ءتىل تيگىزۋ، ەسىرتكىنى جارنامالاۋ، سەپاراتيزمدى ناسيحاتتاۋعا جانە باسقا دا قىلمىس تۇرلەرىنە قارسى زاڭدار بار جانە ولار الەۋمەتتىك جەلىدە دە قىزمەتىن اتقارىپ تۇر. الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى سەپاراتيزم پيعىلدارىن كورسەتكەن، ءدىني ەكسترەميزمدى ناسيحاتتاعان قانشا ازاماتقا قىلمىستىق ءىس اشىلىپ، زاڭ اياسىندا ءوز جازاسىن الدى. الەۋمەتتىك جەلىدە جەكە باسقا ءتىل تيگىزسە، كەز كەلگەن ازامات ارنايى ورگاندارعا شاعىم تۇسىرە الادى. ۇلتقا، دىنگە ءتىل تيگىزسە دە سولاي. زاڭ بار، جۇمىس ىستەپ تۇر. تاعى ءبىر زاڭ نە ءۇشىن كەرەك؟

دەپۋتات «ازاماتتاردىڭ ءسوز بوستاندىعىن شەكتەۋ ەمەس» دەسە دە، شەكتەۋ عوي. ايتۋعا، جازۋعا بولمايتىن پىكىرلەر مەن سوزدەر، حەشتەگتەر ەنگىزۋ تاجىريبەسى كورشىلەس قىتايدا بار. ال قىتاي رەسمي دەموكراتيالىق، بەيرەسمي توتاليتارلىق ەل. مىسالى قىتايدا 2003 جىلى «التىن قالقان» اتتى جوبا ىسكە قوسىلدى. ونىڭ قۇنى 800 ملن دوللاردى قۇرادى. جوبانىڭ ماقساتى سايتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە قولدانۋعا بولمايتىن سوزدەر، ءسوز تىركەستەرى، پىكىرلەردى سۇزگىلەپ وتىرۋ بولاتى. «دالاي لاما»، «ادام قۇقىعى»، «تيانانمەن»، «فالۋنگۋن» سىندى سوزدەردى جازعان سايتتار بۇعاتتالىپ كەلەدى، ال وسى سوزدەردى قولدانعان جەلى قولدانۋشىلىرانىڭ پاراقشالارى جابىلادى. ونى ارنايى زاڭ اياسىندا ىسكە اسىرۋدا. سوندىقتان قىتاي ازاماتتارى وتاندىق ىزدەۋ قۇرىلعىلارى ارقىلى ەمەس، VPN ارقىلى باسقا ەلدىڭ ىزدەۋ قۇرىلعىلارىمەن اقپارات الۋعا تىرىسادى. الايدا سوڭعى جىلدارى قىتايدا VPN-گە قارسى زاڭ شىقتى. ول 2018 جىلى ىسكە قوسىلدى، سەبەبى ەلدىڭ سولتۇستىك باتىسىنداعى ادام قۇقىعىنا قاتىستى ءتۇرلى فاكتىلەر جاھاندىق اقپارات كوزدەرىنە تاراپ كەتتى. ال وسىنىڭ بارلىعى دا و باستاعى سايتتار مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى سۇزگىلەۋ جوباسىنان باستاۋ العان ەدى. بىزدەگى قابىلداۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىسىمىزدىڭ سوڭ وسى بولماسىنا كىم كەپىل.

«الەۋمەتتىك جەلى تۋرالى زاڭ» دەگەنىمىز «مىنانى جازۋعا بولادى، ال مىنانى جازۋعا بولمايدى» دەگەن دەموكراتياعا قارسى تسەنزۋرالاردان عانا ەمەس، قاجەت ۋاقىتتا الەۋمەتتىك جەلىنى بۇعاتتاۋ، وتاندىق جەلىگە ءوتۋ، عالامدىق ىزدەۋ جۇيەلەرىنەن قاجەت بولسا باس تارتۋ دەگەن سىندى پۋنكتەردى جيناقتاۋى دا مۇمكىن. ال بۇل ازاماتتاردىڭ ءسوز، ءىس-ارەكەت ەركىندىگىن شەكتەۋ. الەۋمەتتىك جەلى سوڭعى ۋاقىتتا ونلاين كەڭىستىك ارقىلى وفلايندا ازاماتتىق قوعامنىڭ قۇرىلۋىنا سەبەپكەر بولىپ كەلەدى. اسىرەسە بىزدە. مىسالى ازاماتتاردىڭ ميتينگ ارقىلى ويىن بىلدىرۋگە ۇندەۋ وسى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جۇرۋدە. بۇل كەز كەلگەن ءوزىن دەموكراتيالىق ەل سانايتىن مەملەكەتتە بولاتىن قۇبىلىس. باتىس ەۋروپا مەن اقش، وڭتۇستىك شىعىس ازياداعى دامىعان ەلدەرگە قاراساڭىز، تۋرا وسى جاعداي. سوندىقتان ارنايى زاڭ ازاماتتىق قوعامنىڭ العا جىلجۋىنا دا كەدەرگى بولۋى مۇمكىن.

جالپى قازاقستاندا الەۋمەتتىك جەلى بويىنشا الاڭدارلىق ەشتەڭە جوق. ەكسترەميزم، تەرروريزم، سەپاراتيزمگە شاقىرۋ زاڭمەن قۋدالانادى. جەكە باسقا، ۇلتقا ءتىل تيگىزۋ كونستيتۋتسيامەن قورعالادى. ونلاين بولسان، وفلاين بولسىن. قازاقستان باسقا دۇنيەمەن باس قاتىرۋى ءتيىس. ول الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى كەلىپ جاتقان «باتىستىق» يدەولوگيا ەمەس، تەلەديدار ارقىلى كۇندە كورىپ، راديو ارقىلى كۇندە ەستىپ، گازەت-جۋرنالدار ارقىلى كۇندە وقىپ وتىرعان رەسەيلىك يدەولوگيادان قۇتىلۋ. ەلىمىزدە رەسەيدىڭ كينو، مۋزىكا، سەريال، جاڭالىقتارىن كورسەتەتىن سان ءتۇرلى ارنالارى بار. ولار كۇننىڭ باتىسى، تاڭنىڭ اتىسى «قىرىمدا تارتىپ الۋى جايلى»، «ۇلى يمپەريا» «ورىس الەمى»، «وزگەنىڭ قولىندا كەتكەن سىيعا بەرىلگەن تەرريتوريالار» حاقىندا جالعان اقپاراتتاردى ءۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتىر، بەرىپ جاتىر. ناعىز قاۋىپ وسىندا. ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلتتىق مۇددەگە جاسالعان شابۋىلدار دا وسى اقپاراتتىق اعىندا جاتىر. سوندىقتان الەۋمەتتىك جەلىمەن الىسپاي، رەسەيلىك ارنالار مەن گازەت-جۋرنالداردى سۇزگىدەن وتكىزىپ، ۇلتتىق مۇددەگە قايشى كەلەتىندەرىن ەل اۋماعىندا تىيۋعا قاتىستى ۇسىنىس ايتىلسا قولدار ەدىك.

رەسەي 2021 جىلدىڭ 1 اقپانىنان باستاپ «الەۋمەتتىك جەلىگە قاتىستى ارنايى زاڭ» قابىلدادى. ەندى رەسەيدە الەۋمەتتىك جەلىدە جازىلعان بىلاپىت ءسوز ءۇشىن پاراقشا يەسى ەمەس، الەۋمەتتىك جەلى جاۋاپ بەرەدى. الەۋمەتتىك جەلى ونداي جازبالاردى ءوشىرىپ وتىرۋى ءتيىس، ولاي بولماعان جاعدايدا 4 ملن رۋبل (20 ملن تەڭگە) ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن. وسىنداي زاڭ قابىلداعان رەسەي ادام قۇقىعىن تاپتاۋ بويىنشا اقپان ايىندا كوش باستادى. ويلانارلىق دۇنيە...

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz