قازاقستان اسكەريلەرى ءتۇرلى بىتىمگەرلىك ميسسيالارعا قاتىسىپ، وزگە ەلدەگى قاقتىعىستاردى توقتاتىپ، تاتۋلىق تۋىن تىگۋگە اتسالىستى. اتسالىسىپ كەلەدى. ويتكەنى بىتىمگەرلىك دەگەنىمىز تەك جاقسىلىق ەمەس، ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىكتىڭ ءبىر بولشەگى. بىتىمگەرلىك كۇشتەرى قاقتىعىس وشاقتارىنان ءتۇرلى تاجىريبە جيناپ قايتادى. جارىلعىش زاتتاردى زالالسىزداندىرۋ، الەۋمەتتىك اپات كەزىندە قىزمەت ەتۋ، قاقتىعىس وشاقتارىندا ۇرىس قيمالدارىن باعامداۋ. بۇل اسكەري الەۋەتتى كوتەرۋدىڭ ءبىر جولى. بىتىمگەرلىك كۇشتەرىمىزدىڭ تاريحىنا توقتالىپ وتسەك.

1992 جىلى ورتالىق ازياداعى ەڭ قانقۇيلى سوعىستىڭ ءبىرى باستالدى. تاجىكستاندا ازامات سوعىسى بۇرق ەتە قالدى. مەملەكەت بەيبىتشىلىكتى ءوز قولىمەن قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارسىز ەدى. سوندىقتان دا تاجىكستانداعى سوعىسقا رەسەي، وزبەكستان، قازاقستان جانە باسقا دا پوستكەڭەستىك ەلدەر بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن جىبەرۋدى ءجون دەپ تاپتى. 1992 جىلى 10 قىركۇيەكتە قازاقستاندىق 300 سارباز تاجىكستانعا كەلدى. ارتىنشا ولاردىڭ سانى ارتىپ، 2000 جىلعا دەيىن 10500 سارباز تاجىكستانداعى بىتىمگەرلىك ميسسياسىن اتقاردى. 1995 جىلى 7 ساۋىردە قازاقستان بىتىمگەرلىك كۇشتەرى سودىرلاردىڭ قورشاۋىندا قالىپ، 4 ساعات بويى كەسكىلەسكەن شايقاسقا ءتۇستى. شايقاستا 17 وتانداسىمىز وققا ۇشتى. ال جالپى تاجىكستانداعى بىتىمگەرلىك ميسسياسىندا 54 قازاقستاندىق جاۋىنگەر قازا تاپتى، جوعالىپ كەتتى.

ارتىنشا قازاقستان جاۋىنگەرلەرى يراك سوعىسىندا بىتىمگەرلىك ميسسياسىن اتقاردى. ناتو اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان "يراكقا ەركىندىك" وپەراتسياسىنىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ، 2003-2007  جىلدارى يراك اۋماعىن جارىلعىش زاتتان زالالسىزداندىردى. 4,5 ملن مينانى زالالسىزداندىرعان ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەرىمىز تالاي بەيبىت تۇرعىننىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالدى. بىتىمگەرلىك ميسسياسىنا 270 جاۋىنگەر قاتىستى، ءبىر جاۋىنگەر جارىلعىش زاتتىڭ جارىلۋىنان قازا تاپتى.

2015 جىلى 15-ماۋسىمدا قازاقستان بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنە قاتىستى ارنايى زاڭ قابىلداندى. قازىرگى تاڭدا بىتىمگەرلىك كۇشتەرىمىز ليۆاندا، باتىس ساحارادا جانە باسقا ەلدەردە ميسسيالارعا قاتىسۋدا. بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ تولاعاي تاجىريبەسى ماڭىزدى. بۇل زاماناۋي اسكەردى قالىپتاستىرۋدىڭ ءبىر اسپەكتىسى.

2018 جىلى قازاقستاندىق بىتىمگەرلىك كۇشتەرى ليۆانعا اتتانعان بولاتىن.
قازاقستاننىڭ ليۆانداعى بىتىمگەرلىك كۇشتەرى بۇۇ تاراپىنان ۇيىمداستىرىلعان «RITEX» جاتتىعۋىنا قاتىستى. جاتتىعۋدىڭ ماقساتى قاۋىرت جاعدايدا جىلدام شەشىم قابىلداۋدى، جاۋعا سوققى بەرۋ مەن تەز ارەكەت ەتۋدى تەكسەرۋ، ءوزارا تاجىريبە الماسۋ بولىپ تابىلادى.

جاتتىعۋ بارىسىندا قازاقستاندىق بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن مايور جانات بيربالانوۆ باسقاردى. «التى اي ىشىندە ءبىز ءتۇرلى جاتتىعۋلارعا ۇدايى قاتىسىپ وتىردىق. ول جاتتىعۋلار ءۇندىستان تاراپىنان دا، بۇۇ تاراپىنان دا ۇيىمداستىرىلدى. قازاقستاندىق بىتىمگەرلىك كۇشتەرى وزدەرىنىڭ جوعارى دايىندىقتارىن كورسەتىپ، بۇۇ-نىڭ ليۆانداعى ۋاقىتشا كۇشتەرى تاراپىنان جوعارى باعاعا يە بولدى. بۇل قازاقستان اسكەريلەرىنىڭ وتە جوعارى قابىلەتكە يە ەكەنىنىڭ ايقىن دالەلى»، - دەدى جانات بيربالانوۆ.

ءبىزدىڭ ليۆانداعى بىتىمگەرلىك كۇشتەرى تەك قانا تىنىشتىقتى كۇزەتىپ قويماي، وزدەرى دە ۇدايى قاۋىپتىڭ ىشىندە جۇرەدى. وتكەن جازدا بەيرۋت قالاسىندا بولعان جويقىن جارىلىس كەزىندە دە بىتىمگەرلىك كۇشتەرى قالاعا جاقىن ماڭدا بولعان. جارىلىستىڭ جويقىن بولعانى سونشالىق، 113 ادام قازا تاۋىپ، 4000 ادام جاراقات العان ەدى. ال جوعالىپ كەتكەندەر بىرنەشە ءجۇزدى قۇرايدى. قالانىڭ جارتىسى تاس-تالقان بولدى. قازاقستاندىق تاراپ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ ومىرىنە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن بولاتىن، الايدا ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەرىمىز امان-ەسەن، جارىلىس وشاعىنان الىستا ەكەنى انىقتالدى.

2019 جىلدىڭ 19-مامىرىندا قازاقستاننىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ العاشقى لەگى ليۆاننان ورالدى. ولاردىڭ قىزمەتىن پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ جوعارى باعالاپ، العىس ءبىلدىردى.

قازاقستاندىق بىتىمگەرلىك كۇشتەرى قارا قۇرلىقتا دا ءوز مىندەتتەرىن اتقارىپ ءجۇر. سونداي ايماقتىڭ ءبىرى باتىس ساحارا. 1975 جىلدان باستاپ باتىس ساحارا اۋماعىندا اسكەري قاقتىعىس بولىپ جاتىر. ەتنيكالىق جانە ءدىني الاۋىزدىق ءبىر ساتكە توقتاعان ەمەس. باتىس ساحاراداعى حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىك جولىنداعى كۇرەسىن قولدايتىن پوليساريو فرونتى و باستا يسپانيادان تاۋەلسىزدىك الۋ ءۇشىن سوعىسسا، ارتىنشا ماروككو مەن ماۆريتانيادان ازاتتىق الۋ ءۇشىن ارپالىستى. 1991 جىلى سوعىس تاراپتاردىڭ كەلىسىمگە كەلۋىمەن اياقتالدى. مىنە ءدال وسى جىلدان باستاپ بۇۇ اتالمىش ايماقتا بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ءۇشىن بىتىمگەرلىك ميسسياسىن باستادى. ونىڭ ماقساتى باتىس ساحارا حالقىنىڭ دۇرىس تاڭداۋ جاساۋىنا كومەكتەسۋ. حالىق ماروككوعا قوسىلۋدى تاڭداسا دا نەمەسە تاۋەلسىزدىك الۋدى قالاسا دا باستىسى قان توگىلمەي، پروتسەسس بەيبىت ماقساتتا ىسكە اسۋى ءتيىس. قازاقستان 2013 جىلدان باستاپ وسى ميسسيانىڭ ءبىر بولشەگى بولىپ كەلەدى.

ءتىپتى وتانداسىمىز پودپولكوۆنيك ەرلان جورتانوۆ باتىس ساحاراداعى اسكەري بازانىڭ كومانديرى بولىپ تاعايىندالىپ، بىتىمگەرپلىك ميسسياسىن جوعارى دارەجەدە ابىرويىمەن اتقارىپ شىقتى.

ەرلان جورتانوۆ ءوزىنىڭ ميسسيا بارىسىندا اتقارعان قىزمەتى جايلى بىلاي دەيدى: «ءتۇرلى ۇلتتار، ءتۇرلى تىلدەر مەن دىندەر. ارقايسىسىنىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ىشكى ماسەلەسىنە ۇڭىلە ءبىلۋ كەرەك. سوندىقتان مەن 24 ساعات بويى، اپتاسىنا جەتى كۇن قاتارىنان، دەمالىسسىز جۇمىس ىستەدىم. ۇجىمدا ءار ازامات ءبىر-ءبىرىن سىيلاۋى ءتيىس دەگەن ءپرينتسيپتى قويدىم. باسقارۋ بارىسىندا ايتارلىقتاي قيىندىقتى ءتىل جاعى عانا تۋىنداتتى. باتىس ساحارادا كوبىنە اراب، يسپان جانە اعىلشىن تىلدەرىندە سويلەيدى».

بۇۇ-نىڭ «بيرلاۋ» اسكەري باقىلاۋ بازاسىنا ەڭ جاقىن ەلدى-مەكەن 500 شاقىرىم جەردە ەدى. سولتۇستىك افريكادا بورىشىن وتكەرگەن اسكەريلەردىڭ دەنساۋلىعى ءبىر ايدان كەيىن ناشارلاپ، پسيحولوگيالىق اۋىرلىقتار پايدا بولعان. سوندىقتان ۇجىمدى سەرپىلتىپ الۋ ماقساتىندا ەرلان جورتانوۆ ءتۇرلى سپورتتىق سايىستار ۇيىمداستىرىپ وتىرعان. اسكەريلەر اراسىندا ايەل ازاماتتار دا بولعان. سەبەبى بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرلىك ميسسياداعى گەندەرلىك ساياساتى بىلاي بولىنگەن: 80% ەرلەر مەن 20% ايەلدەر قاۋىمى بولۋى ءتيىس.
«بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرلىك ميسسيالارىندا بىرنەشە جىل قىزمەت اتقارعان اسكەريلەر بار. ولار بارلىعىن بىلەمىز دەپ سەلقوستىق تانىتاتىن. ۇيىقتاپ، ءوز شارۋالارىن جاساۋدى عانا ويلايتىن. ولاردىڭ ارقايسىسىمەن جەكە سويلەسىپ، ماسەلەنى شەشۋگە تۋرا كەلدى»، - دەيدى ەرلان.
بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ قىزمەتى دەمالىسسىز جۇزەگە اسادى. ءار كۇن تاڭعى ساعات 06:00-دە جاتتىعۋ جاساۋدان باستالادى. ارتىنشا باقىلاۋ جۇرگىزۋ ءۇشىن كولىكتەردى دايىندايدى.

بۇۇ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنىڭ باستى مىندەتى وزدەرىنە قاراستى ايماقتى باقىلاپ، كولىكپەن بارلاۋ جاساپ، جاعدايعا مونيتورينگ جاساپ وتىرۋ. وفيتسەرلەر كۇنىنە ءۇش مارتە كولىكپەن باقىلاۋ جاساپ شىعادى. ءبىرىنشى باقىلاۋ قۇمدى دالادا 200-300 شاقىرىم جولدى ءجۇرىپ ءوتۋدى تالاپ ەتەدى. ەكىنشى باقىلاۋ كەزىندە جەرگىلىكتى حالىققا قاجەتتى قويمالار مەن بۇۇ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىنە قاجەت رەزەرۆۋارلار تولتىرىلادى. ال ءۇشىنشى باقىلاۋ تىكۇشاق ارقىلى ىسكە اسادى. وندا بىتىمگەرلىك كۇشتەرى ايماقتى تۇتاس اينالىپ ءوتىپ، جاعدايدى قارايدى. تۇسكى استى اسكەريلەر اسكەري بازادان ىشەدى. ءار اسكەريدىڭ تاماعىنا كۇنىنە 24 دوللارعا جۋىق قارجى جۇمسالادى. بۇۇ بىتىمگەرپلىك كۇشتەرىنە قاتىساتىن ساربازدار تاماقتى الدىن-الا تاپسىرىس بەرۋ ارقىلى دا الا الادى.
تۇسكى استان كەيىن قۇجاتتارمەن جۇمىس جاسالىپ، جاعداي بويىنشا ورتالىق شتابقا حابارلاما جىبەرىلەدى. ارتىنشا ەكى ساعات دەمالىس، ودان كەيىن سپورتتىق ويىندار بولادى.

كەشكى استان كەيىن ءار وفيتسەر ءوزىنىڭ جەكە جۇمىسىن اتقارا الاتىن. ولاردىڭ ءار بىرەۋىندە وزىندىك مىندەتى بولاتىن. مىسالى اقپاراتپەن جۇمىس ىستەۋ نەمەسە اناليز جاساۋ.

بىتىمگەرلىك كۇشتەرىندەگى ەڭ ماڭىزدى دۇنيە ول تەمىردەي ءتارتىپتىڭ بولۋى. جىل بويى كۇن سايىن ءبىر جۇمىستى قايتالاپ جاساي بەرۋ كەز كەلگەن جاندى قاجىتىپ، پسيحولوگياسىن شارشاتىپ جىبەرەدى. سوندىقتان بازا كومانديرى ونى ءبىلىپ، ساربازداردى ۇنەمى قاناتتاندىرىپ وتىرۋى مىندەتتى. ەرلان جورتانوۆ ول قىزمەتىن وتە جاقسى اتقارىپ شىققان.

قازاقستان افريكاداعى بىتىمگەرلىك كۇشتەرى بويىنشا ميسسيانى وسىمەن توقتاتپايدى. بىزگە قۇمدى افريكادا اسكەري تاجىريبە جيناۋ ماڭىزدى. سەبەبى ەلىمىزدىڭ كەي جەرىنىڭ لاندشافتى وسىعان وتە ۇقساس بولىپ كەلەدى.
بۇۇ اسكەري پوليتسيا، ساپەرلار مەن اسكەري مەديكتەردىڭ قاجەتتىلىگى بويىنشا ۇندەۋ تاستادى. قازاقستان وسى ۇندەۋگە سايكەس بىتىمگەرلىك كۇشتەرى رەتىندە اسكەري مەديكتەردى جىبەرۋدى كوزدەپ وتىر. مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى ءتۇرلى جارىلىستان جاراقات العان، ۆيرۋستىق اۋرۋعا شالدىققان حالىق پەن اسكەريلەردى ەمدەمەك. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزگە قاجەت تاجىريبە. بۇل جولى دا قازاقستاننىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرى افريكا ايماعىنا اتتانۋى مۇمكىن.

Abai.kz