كوكتەمنىڭ العاشقى ايى قىتايلىقتاردىڭ وتانشىلدىق رۋحى تاسقىنداعان اي بولىپ تاريح بەتىنە ەندى. ناۋرىزدىڭ ون سەگىزىندە وتكەن الياسكا كەزدەسۋىندە قىتاي سىرتقى ىستەر ۆەدومستۆا باسشىسى امەريكا وكىلدەرىنىڭ الدىندا ديپلوماتيكالىق ەتيكادان اتتاپ، توقتاماي ون جەتى مينۋت سويلەدى. ونىڭ بۇل ارەكەتى ەل ىشىندە قىتايدىڭ قۇدىرەتتەنگەنىنىڭ كورىنىسى رەتىندە باعالاندى. “دەموكراتيا اقش تىڭ ولشەمىمەن تارازىلانبايدى”، “قىتايلىقتار ەندىگارى سەنىڭ مالتاڭدى مالدانبايدى” دەگەن ماعىنادا ايتقان سوزدەرىن پاتريوت جاستار كيىمىنە ويۋلاپ جاپسىرىپ الدى. ەل سىرتىندا اقش پەن ەۆرووداقتىڭ سانكتسياسىمەن، قاتقىل جاۋابىمەن اياقتالدى.

باس كەڭسەسى جەنەۆادا ورنالاسقان شۆەتسيانىڭ «ساپ ماقتانى دامىتۋ حالىقارالىق ۇيىمى»(BCI) 2020 جىلى قازاننىڭ 21 كۇنى ترامپ بيلىگىنىڭ كىسىلىك قۇقىققا قول سۇعۋشىلىق پەن ءماجبۇرلى ەڭبەك فاكتىسى انىقتالعانىن العا تارتىپ، سۋار ماقتاسىنان وندىرىلگەن ونىمدەردى امەريكا نارىعىنا ەنگىزۋگە تيىم سالۋىنا بايلانىستى سۋار ماقتاسىنا سەرتيفىكات بەرۋدەن باس تارتاتىن جاريالايدى. ول ۇيىممەن سەرىكتەس كوپتەگەن الەمدىك برەندتەر شۆەيستساريانىڭ H&M ى، امەريكانىڭ Nike سى، گەرمانيانىڭ Adidas ى، جاپونيانىڭ Uniqlo سى بۇل شەشىمگە قوسىلاتىنىن جەتكىزەدى. سۋار شەنەۋنىكتەرى مەن ۇيىمدارىنا سالىنعان جاڭا سانكتسياعا بايلانىستى جوعارداعى ۇيىم(BCI) بيىلعى ناۋرىزدىڭ جيىرما ءبىرى كۇنى بىلتىرعى شەشىمىن تاعى دا قايتالايدى.

انگليا ،پاكىستان، ينديا، قىتايدا وكىلدىكتەرى ورنلاسقان، قۇرامىنا الەمنىڭ ءتورت جۇزگە تارتا ماقتا ءوندىرۋ، وڭدەۋ، ساتۋ سالاسىنداعى زاڭدىق تۇلعالارى كىرەتىن ۇيىمنىڭ شەشىمى قىتاي تاراپىن قاتتى ابىگەرگە سالعانى ايتپاسادا تۇسىنىكتى. قىتاي ماقتا كولەمىنىڭ سەكسەن بەس پايىزىن ، دۇنيە ءجۇزى ماقتا كولەمىنىڭ بەستەن ءبىرىن ۇستايتىن سۋار ماقتاسىنىڭ الەم نارىعىنان ىعىستىرىلۋى قىتاي بيلىگى مەن بۇقاراسىنىڭ شامىنا ءتيدى. بۇلار “اسىمىزدى ءىشىپ، اياعىمىزعا تۇكىردى” - دەپ جۇلقىندى. الەمدىك  برەندتەردى ورتەگەن، كەسكىلەگەن ۆيدەولارىن جەلىگە سالىپ، جاپپاي نارازىلىقتى باستادى. ولاردىڭ قاتارىنا جۇلدىزدار دا قوسىلىپ، اتاقتى كومپانيالارمەن جاساسقان كەلىسىم شارتتارىن كۇشىنەن قالدىردى. كوزدەرىنىڭ تۇماندانعانى سونشالىق قىمباتقا باعالاپ ساتىپ العان Lining قاتارلى ءوز برەندتەرىنىڭ ارتىندا شەتەلدىكتەر تۇرعانىن بىلگەن سوڭ “ساتقىن” دەپ سىبادى. قولىنا ەكى ءجۇز جىلدىڭ الدىنداعى قولمەن ماقتا تەرىپ جۇرگەن امەريكالىق نەگر مەن تەحنيكاعا وتىرىپ ماقتا ورىپ جۇرگەن قىتايلىقتىڭ فوتوسىن سالىستىرىپ سۋاردا ءماجبۇرلى ەڭبەك جوق ەكەنىن دالەلدەۋگە تىرىسقان ءسىم باسپا ءسوز حاتشىسى حۋا چۋنينگە دە سوقتىقتى. ونىڭ تەننيس ويناپ تۇسەن سۋرەتى جەلىدە تالقاعا ءتۇسىپ، باسىنان اياعىنا دەيىن شەتەل ماركاسىن كيگەنىن ايىپتاپ، “سەنگەن قويىم سەن بولساڭ،....” دەگەنگە دەيىن باردى. كوپ وتپەي  مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى جىنىككەن  جۇرتتى سابىرعا شاقىرىپ، كوزسىز ارەكەتتەرىن توقتاتۋعا ۇندەدى. ونىڭ سەبەبىن وتانشىلداردىڭ اراسىنا جات نيەتتى ادامداردىڭ كىرىپ العانىمەن ءتۇسىندىردى. قىتايدىڭ ماقتا قاۋىمداستىعى شەتەلدىك ارىپتەستەرىن داقپىرتقا سەنبەي، سۋارعا كەلىپ جاعدايدى ءوز كوزدەرىمەن كورىپ قايتۋعا شاقىردى. ءىس جۇزىندە ونىڭ ەكونوميكالىق مۇدەدەن تۋىنداعانى بەلگىلى. قىتايدىڭ توقىماشىلىق ونەركاسىبى ەلدىڭ جۇمىس كۇشى تىعىز شوعىرلانعان، ەكىنشى ەكسپورت سالاسى ەكەنىن ەسكەرسەك ماقتا داۋىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنا اكەلەتىن زاردابىنىڭ اۋىر بولاتىنىن بولجاي بەرۋگە بولادى.

جالپى قىتايدىڭ حالىقارالىق پوزتسياسىنىڭ وزگەرۋىن ساراپشىلار مادەني جاقتا 2008 جىلعى وليمپيادا ويىندارىن ءساتتى ۇيىمداستىرۋمەن، ەكونوميكالىق جاقتا 2010 جىلى ىشكى جالدى ءونىم كولەمى 5.75 تريلليون اقش دوللارىنا جەتىپ، جاپونيانى(5.39 تريلليون) باسىپ وزۋىمەن بايلانىستىرادى. بۇل جەتىستىكتەر قىتايلىقتاردىڭ مەرەيىن اسىرعان. 2019 جىلى Kانادا ۇكىمەتىنىڭ «حۋاۆەي» كومپانياسىنىڭ قىزىن تۇتقىنداۋىنا جاۋاپ رەتىندە “ەل اۋماعىندا زاڭسىز جۇمىس ىستەدى” دەگەن جەلەۋمەن Kانادانىڭ ەكى ازاماتىن ساياسي بارىمتاعا العانى بەلگىلى. قاتال  دەگەن پۋتيننىڭ ءوزى ءتىلشى سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەندە قىتايدىڭ بۇل قادامىن قۇپتامايتىنىن ايتقان ەدى. دەموكراتياشىل ساراپشىلار قىتاي سىرتقى ساياساتىنىڭ ەسكى جولدان اۋىتقىپ، قاسقىرلىق سيپات الۋىن 2017 جىلى قىتايدىڭ ءىشى سىرتىندا ەرەكشە قارسى الۋعا يە بولعان « سوعىس ارلانى2» كينوسىنىڭ ىقپالىمەن تۇيىستىرەدى. وتانشىلدىقتى دارىپتەيتىن اتالمىش كينودا زاپاستاعى قىتاي سولداتىنىڭ ساياسي توڭكەرىس ورىن العان افريكا ەلىندەگى قانداستارىن قۇتقارۋ ارەكەتى باياندالادى.

ماقتا داۋى از بولعانداي كۇنى كەشە عانا باتىستىڭ ءجۇز سەكسەنگە جۋىق ادام قۇقىن قورعايتىن ۇيىمدارى الەم ەلدەرىن 2022 جىلى قىتايدا وتەتىن قىسقى وليمپيادا ويىندارىنا بايكوت جاريالاۋعا ۇندەۋدە. BCI ۇيىمى سياقتى ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى سپورتتى ساياسيلاندىرماۋعا شاقىرۋدا. كانادا مەن ەۆروپا ەلدەرى بۇل ماسەلەنى قاراپ جاتقانىن ايتسا، بايدەن بيلىگى دە وداقتاستارىمەن اقىلداسىپ شەشەتىن ەمەۋرىن بىلدىرۋدە. مەيلى قانداي جاعداي ورىن الماسىن، قىتايدىڭ افريكالىق دوستارى مەن قازاقستان باستاعان مۇسىلمان ەلدەرى قاسىنان تابىلارى انىق.

ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz