رەسپۋبليكا كولەمىندە «قازاقستاننىڭ ءجۇز جاڭا ەسىمى» تاڭداۋى ءجۇرىپ جاتىر. ونىڭ شارتى بويىنشا الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى داۋىس بەرۋ جولىمەن انىقتاۋ كەرەك ەكەن. بۇل جول بىرەۋگە قولايلى، بىرەۋگە قولايسىز.

تانىمالى ءانشى-ارتىستەر، شوۋ-بيزنەستە جۇرت الدىندا جۇرەتىن ادامدار ءۇشىن ۇيلەسىمدى بولعانىمەن، الەۋمەتتىك جەلىنى كوپ پايدالانا بەرمەيتىن، اتقارعان مىندەتى مەن قول جەتكىزگەن تابىستارىن تارازىعا سالىپ جارناما جاسامايتىن كىسىلەر ءۇشىن ءتيىمسىز. عالىمدار، ادەبيەتشىلەر، زەرتتەۋشىلەر سەكىلدى ونداي ادامدار پەردەنىڭ ارتىندا قالىپ، اتسىز، اتاقسىز ءومىر سۇرە بەرەدى. ولار مەملەكەتكە، ۇلتقا سىڭىرگەن ەڭبەگىن ايتىپ بۇلدانباي-اق، قالتارىستا ءجۇرىپ قىزمەت ەتۋگە ۇيرەنگەن. ولاردى اينالاسى جاقسى بىلگەنمەن، الىستاعى اعايىن بەيحابار قالا بەرەدى. «زامانىنا قاراي امالى» دەپ الەۋمەتتىك جەلى بۇگىنگى كۇننىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە اينالسا دا، ەكىنىڭ ءبىرى ەلەكتروندىق الەمگە ۆەرتيۆالدى كەڭىستىككە كىرى بەرمەيدى. سول ءوزىنىڭ تاڭداعان جولى، تانىعان كاسىبىمەن بار ىقلاس نيەتىن سالىپ جۇمىس ىستەۋگە داعدىلانعان. انە، سونداي ادامداردىڭ ءبىرى سەرجان توقتاسىنۇلى دەگەن جانكەشتى قازاق.

مەن سەرجاندى وتىز جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى وتە جاقسى بىلەمىن. ولاي بولاتىنى قحر شۇار عا قاراستى Iلە وبلىسىنىڭ مۇڭعۇلكۇرە اۋدانىندا مۇعالىم بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەن كەزىمدە جۇزدەگەن، مىڭداعان وقۋشىلار الدىمىزدان ءوتتى. كوبىنە ءدارىس بەرىپ،لەكسيا وقىدىق. ءبىلىم بەرىپ بيىكتەرگە تالپىندىردىق. 1988-1991 جىلدارى اۋداندىق 1-ورتا مەكتەپكە اقدالا دەگەن اۋىلدان كەلگەن وقۋشىلاردىڭ اراسىندا وسى سەرجان توقتاسىنۇلى دا بار ەدى. سول كەزدە مەن فيزيكا پانىنەن ساباق بەردىم، سىنىپ جەتەكشىلىك مىندەت اتقاردىم. سەرجان ادەبيەتكە قاتتى اۋەس بولعاندىقتان كوپ بالانىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعىپ، مەكتەپ ىشىندەگى، قوعامداعى ءار الۋان ادەبي ءىس-شارالارعا بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ ءجۇردى. اسىرەسە، مەكتەپتەگى ادەبيەت ءپانىنىڭ ۇستازدارىنا، جازاتىن قالامگەر اعايلارىنا قاتتى ۇيىرسەك بولىپ، سىرلاسىپ، سۇحباتتاسىپ تىنىمسىز ىزدەنىپ جۇرەتىن. ءوزىنىڭ وقىعان-توقىعانى، ەستىگەنى، بىلگەنى كوپ بولعان سوڭ ۇيالىپ، قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ تۇرماي، بىردەن سويلەسىپ كەتەتىن. اق جۇرەك، اشىق كوڭىلىنە قاراپ ۇلكەندەردە ونىڭ بەتىن قاقپاي باۋىرىنا تارتىپ تەڭ تۇستارىنداي اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ ورتاق پىكىرگە كەلىپ، ءتىل تابىسىپ جاتاتىن ەدى.

ول وسىلايشا مەكتەپتەگى ساباعىن جاقسى وقىپ، ءوزىنىڭ شىعارمالارىن دا جازىپ ءجۇرىپ 1991-جىلى ورتا مەكتەپتى ءبىتىردى. ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە كەزدەسكەندىكتەن سول جىلى بىردەن وقۋعا ءتۇسىپ كەتە الماي 1993-جىلى قۇلجاداعى ىلە پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «الەۋمەتتانۋ ماماندىعىنا» كەلىپ وقىپ جوعارى وقۋ ورىنىنداعى ءومىرىن باستادى. ول وقۋىن بىتىرگەن سوڭدا تاعى دا بىردەن قوعامدىق قىزمەتىن باستاپ كەتە المادى. سەبەپ: ونىڭ ۇلتتىق باعىتتاعى پوزيتسياسىنىڭ كورنەكتى، قوعامدىق بەلسەندىلىگىنىڭ جوعارى بولعانى. ونىڭ ءىسى،از قازاققا جاققانىمەن كوپكە ۇناعان جوق.ارينە ازات يدەيانىڭ ،ءورت مiنەزدiڭ باسقارۋشى بيلىككە ۇناي بەرمەيتىنى تاعى بار. ويتكەنى ول سول مەكتەپ تابالدىرىعىندا جۇرگەن 1991-جىلدىڭ وزىندە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنا حات جازىپ ءوزiنiڭ العاشقى  شىعارماشىلىنان جىبەردi. ول ءتىپتى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان ساتتە ءوزىنىڭ شاتتىق سەزىمىن، قوش بولعان كوڭىلىن جاسىرا الماي تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتى قۇتتىقتاپ حات جازىپ پوچتادان سالعانىن قورiمدە. ول تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىر قاسيەتىن ەڭ ەرتە سەزىنگەن، ەگەمەن ەلىمىزدى ەڭ العاش ارمانداعان جىگەرلى جاس قازاقتىڭ ءبىرى بولدى. وكىنىشتىسى، ۇشارعا قاناتى جوق، جەتەرگە جولى تۇيىق بولىپ تۋعان جەرىندە ىشتەي تىنىپ، شيرىعىپ ءبىراز ۋاقىت ءجۇرىپ قالدى. 1999-جىلى قىتايدىڭ شىنجاڭ ولكەسىنىڭ ۇلكەن باسشىلارىنىڭ ءبىرى قازاقتان شىققان ءىرى تۇلعا ءجانابىل سماعۇلۇلى اعامىزدىڭ الدىنا كىرىپ كەزدەسكەنسوڭ جولى اشىلعانداي بولدى. ول ماسەلەلەرمەن تالاپ تىلەگىن ايتىپ ءوز ويىن جەتكىزەدى. ول جولعى كەزدەسۋ ناتيجەسىز بولعان جوق. قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرىپ، تۋىن ۇستاپ جۇرگەن مەملەكەت باسشىسى ءجانابىل اعا ونىڭ ماسەلەلەرىن شەشىپ، ەڭسەسىن ءوسىرىپ، بەدەلىن بيىكتەتتى. كەيىن ول بەجىڭدەگى ورتالىق ۇلتتار باسپاسىنا جۇمىسقا تۇرىپ، ادەبي ءومىرىن، شىعارماشىلىق جۇمىسىن باستادى. ول جەردە 2005-2009 جىلدار ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتە ءبىلدى.

سوندا قىزمەت ەتكەن كەزدەرىندە ول قىتاي مەن قازاق قاتىناسىنا، ادەبي بايلانىسىنا ۇلكەن ۇلەستەر قوسىپ، قىرۋار جۇمىستار اتقارىپ، كوپتەگەن جوبالاردىڭ ءساتتى ورىندالۋىنا سەبەپ بولدى. قازاقستانعا كەلگەننەن كەيiندە سوڭعى ون جىلدا قازاقستاندىق قالامگەرلەر نەمات كەلىمبەتوۆ، ءابىش كەكىلباەۆ، تۇمانباي مولداعاليەۆ، ەركىن ءىبىتانوۆ، نۇرلان ورازالين، راقىمجان وتارباەۆ، جۇماباي شاشتايۇلى، بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ، ەركىنباي اكىمقۇلوۆ، عالىم جايلىباي، جۇسىپبەك قورعاسبەك، باۋىرجان جاقىپ، الىبەك اسقاروۆ، تولەن قاۋپىنباەۆ، تۇرسىنجان شاپاي، رايحان ماجەنقىزى قاتارلى قالامگەرلەردىڭ كىتاپتارى مەن شىعارمالارى بەجىڭ ورتالىق ۇلتتار باسپاسىنان، شىنجاڭ حالىق باسپاسىنان،شىنجاڭ كوركەمونەر باسپاسىنان باسىلىپ شىعىپ قىتاي قازاقتارىنا كەڭىنەن تارالىپ، كەيبىرەۋلەرىنىڭ ەڭبەكتەرى قىتاي تىلىنە اۋدارىلىپ قىتاي وقىرماندارىنىڭ قولىنا ءتيدى. بەجىڭدەگى قىتاي جازۋشىلار وداعىنىڭ جانىنان شىعاتىن «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالىندا ۇزدىكسىز جارىق كوردى. ۇلتار باسپانىڭ حالقارالىق بايلانىس جانە ماركەتينيك دەپارتەمەنتiنiڭ ديرەكتورى باقىتبەك توقتاسىنۇلى مەن «ۇلتتار ادەبيەتى» جۋرنالىنىڭ ءبولiم رەداكتورى مينار نۇرلاززاتقىزىنىڭ، شىنجاڭ حالىق باسپاسىنىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى ءشارiپحان ءابداليۇلىنىڭ، شىنجاڭ كوركەمونەرباسپاسىنىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلدەنقۋان قىزىنىڭ  ۇيىمداستىرۋىنداعى وسى جۇمىستاردىڭ باسىندا، رەداكتور ءارi ادەبي اگەنت رەتىندە سەرجان توقتاسىن ءجۇردى. ول ءجاي عانا ادەبي رەداكتور رەتىندە ەمەس، بۇل جۇمىستارعا جىلى جۇرەگىمەن، قارىم-قابىلەتىمەن، جان-تانىمەن كىرىستى.

سول جىلدارى بەجىڭگە قىزمەت ساپارىمەن بارعان راقىمجان وتارباەۆ اعامەن جاققىنان تانىسىپ، اعا-باۋىر بولىپ تىعىز بايلانىستا ءجۇردى. سول شىعارماشىلىق جاقىندىق راقىمجان اعانىڭ سوڭعى كۇندەرىنە دەيىن ءبىر ءسات باسەڭدەگەن جوق. راقىمجان وتارباەۆ اعا سەرجاننىڭ قىتايداعى تۋعان اۋىلى اقدالاعا بارىپ ءدام تاتىپ، جاسى سەكسەننەن اسقان اكەسى توقتاسىن سارسەنبايۇلى اقساقالمەن ديدارلاسادى. سول ساپاردان كەلگەن سوڭ راقىمجان اعا تەرەڭىنەن تولعانىپ قانداستار تۋرالى، توقتاسىن اعا جونىندە «قازاقتىڭ سوڭعى جىراۋى» دەگەن اسەرلى ماقالا جازىپ ونى رەسپۋبليكالىق باسپاسوزدە جاريالاتتى. سەرجان قىتايداعى بەلگىلى جازۋشى، كورنەكتى قوعام قايراتكەرى سۇلتان جانبولاتوۆ اقساقالمەن دە تىعىز شىعارماشىلىق قاتىناستا ورتاق جوبالاردى جاساپ، ونى ءساتتى ورىنداپ شىقتى.

سەرجان توقتاسىنۇلى بەجىڭدەگى ۇلتتار باسپاسىندا ىستەپ جۇرگەندە قازاقستانداعى ماعان ەكى بۇيىمتاي ايتتى. «اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى تۇمانباي مولداعاليەۆتىڭ «ءان قاناتىندا» دەگەن كىتابىن جانە سىنشى-عالىم، جازۋشى، «الاش» سىيلىعىنىڭ يەگەرى تۇسىنجان شاپايدىڭ «اينا» دەگەن پروزالىق ەڭبەگىن شىعاراتىن ەدىك، سول ءۇشىن كىتاپتارىن الىپ، شىعارمالارىنىڭ قىتايدا شىعۋىنا كەلىسىم بەرەتىن اۆتورلىق قۇقىن ءوز قولىنان الىپ بەرىڭىز!»-دەپ تاپسىردى. مەن ءوتىنىش بويىنشا تۇمانباي اعامىز بەن تۇرسىنجان اعامىزعا بارىپ سەرجاننىڭ، ياعني «بەجىڭ ورتالىق ۇلتتار باسپاسىنىڭ» تاپسىرماسىن ورىندادىم. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تۇمانباي اعانىڭ قىتايدا جارىق كورگەن كىتابى قولىما تيگەندە، ونى اپارىپ اعادان ءشۇيىنشى سۇراعان بولاتىنمىن. تۇمانباي اعا قۋانعانىنان قالتاسىنان 2000 تگ سۋىرىپ كورىمدىك بەرگەنى ءالى ەسىمدە.

ول قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرىنىڭ قىتاي ەلىندە جارىق كورۋىنە عانا ەمەس، قىتاي قالامگەرلەرىنىڭ كىتاپتارىنىڭ قازاقستان جاعىندا جارىق كورۋىنە دە زور ۇلەس قوسقان ادام. نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى مويان،باجين،لاۋتسى سەكiلدi وزگەدە كوپتەگەن قىتاي جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىنىڭ قۇراستىرۋشىسى، رەداكتورى بولىپ ەڭبەك ەتتى. شەتتە جۇرگەن جانە ەلگە ورالعان قازاق قالامگەرلەردىڭ تىڭ دۇنيەلەرىن ناسيقاتتاۋ مەن وقىرمانعا جەتۋىنە وزىندىك ۇلەسىن قوستى. جازۋشى، ەتنوگراف زەينوللا سانىكۇلىنىڭ 20تومىن قۇراستىردى. ول ەڭبەكتەر2017جىلى   «ان-ارىس» باسپاسىنان شىقتى. قانات زەينوللاۇلىمەن بiرگە «زەينوللا سانىك اتىنداعى مادەنيەت قورىنىڭ»نەگiزiن.قالادى  2007-جىلى باس رەداكتورى مەرەكە قۇلكەنوۆ بولىپ تۇرعان كەزىندە رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى»  گازەتىنىڭ ۇرىمجىدەگى ءتىلشىسى،بەلگiلi ادەبيەتشi ارداق نۇرعازىۇلى الماتىدا شىعارعان «شەتەل ادەبيەتى» گازەتىنىڭ سول ەلدەگى ارناۋلى ءتىلشىسى (2007-2008جج) بولىپ وتە بەلسەندى تۇردە قىزمەت ەتتى. سول جىلداردا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ جانىنان شىعاتىن «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىنە دە ماقالالار جازىپ تۇردى. گازەتتىڭ باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەپ تۇرعاندىعىم ءۇشىن ونىڭ جىبەرگەن ماتەريالدارىن مەندە جارىققا شىعارىپ تۇردىم.

سەرجان توقتاسىنۇلى قىتايداعى ءجايلى تىرلىك، جاقسى جۇمىسىن تاستاپ 2009-جىلدىڭ سوڭىندا جاڭا جىلعا قاراعان كۇنى اتامەكەنى قازاقستانعا ءبىراجولاتا ءوتىپ كەلىپ، بىردەن قۇجاتتارىن ازاماتتىققا وتكىزدى. ارتىنان كوپ كەشىكپەي ازاماتتىق الىپ، كوپ جىلدار بويى كوكسەگەن ارمانىنا قول جەتكىزدى. العاشىندا استانادا بولىپ، كەيىن الماتىعا ورالىپ، 2012-جىلى «ولكە» باسپاسىندا ادەبي رەداكتور بولىپ قىزمەت ەتتى. 2012-2014 جىلدار بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان رەسپۋبليكالىق «جاس وركەن» مەكەمەسىندە جۇمىس ىستەدى. 2014-2015 جىلدار «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ادەبي تىلشىلىك جۇمىستارىن جالعاستىردى. 2013-2018 جىلدارى «اقجايىق.كز» جۋرنالىنىڭ الماتى وبلىسىنداعى ۇيلەستىرۋشىسى مىندەتىن اتقاردى. قازiر رەپرەتسياعا ۇشىراعان قازاقستان زيالىلارىنىڭ مۇراسىن زەرتتەيتىن «ARYS» قوعامدىق قورىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، رەداكتورى بولىپ، باسپاگەر، قوعام قايراتكەرى عاريفوللا انەستىڭ شىعارماشىلىق كومانداسىندا كەلە جاتىر.

وسى كەزگە دەيىن «قازاق ادەبيەتىندەگى ينتەللەكتۆالدى پروزا: راقىمجان وتارباەۆ پروزاسىنداعى پسيحولوگيزم ماسەلەلەرى» اتتى كولەمدى ەڭبەگى جارىق كوردى. ودان وزگەدە شىعارمالارى رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا باسىلىپ شىقتى. 2020-جىلى اتىراۋ وبلىسى وتكىزگەن رەسمي ادەبي بايقاۋدىڭ جۇلدەگەرى بولىپ سىيلاندى. 2011-20013 جىلدارى سۇلەيمان دەميريەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازاق فيلولوگياسى جانە جۋرناليستيكا كافەدراسىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا ءبىلىم الىپ، دەپلومىن ءساتتى قورعاپ شىقتى. جوعارى ءبىلىمدى، ادەبيەتشى، زەرتتەۋشى، ادەبي بايلانىستاردىڭ ۇزدىك اگەنتى، باسپا ءىسىنىڭ تاجريبەلى مەنەجمەنتى رەتىندە تانىلعان، ءارى جوعارى ساپادا قىزمەت كورسەتىپ كەلە جاتقان سەرجان توقتاسىنۇلىن«قازاقستاننىڭ ءجۇز جاڭا ەسىمىنە» رەپرەتسياعا  قازاقستان زيالىلارىنىڭ «ARYS» قوعامدىق قورى ۇسىنعان.  ويتكەنى ول ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەرىنە ەشقاشان اقى تالاپ ەتپەي، ءۇن-ءتۇنسىز جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

ول قازاق-قىتاي ادەبي، مادەني قارىم-قاتىناسىنا شىن نيەتىمەن قىزمەت ەتىپ، مادەني دەپلوماتتىق مىندەت اتقاردى. ەكى ەلدى ادەبيەت ارقىلى بايلانىستىرىپ رۋحانياتىمىزعا قىزمەت جاسادى. قىتايداعى قازاق جاستارىنىڭ ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەنىپ، وتانعا دەگەن ماحابباتتارىن وياتىپ، ەلگە، وتانعا قۇشتارلىقتارىن اسىرا ءتۇستى. قازاقستان قالامگەرلەرىنىڭ شىعىستاعى ميليارتتار ەلىنە تارالىپ تانىلۋىنا مۇرىندىق بولا ءبىلدى. شىن مانىندەگى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ اتويسالعان جاۋىنگەرى دەۋگە تاتيدى. ول سوناۋ 1991-جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازاباەۆقا قۇتتىقتاۋ حات جولداعان كۇننەن تارتىپ ءدال قازىرگە دەيىنگى وتىز جىل ىشىندە جۇرەگى قازاقستان دەپ سوقتى، ول قايدا بولماسىن ءوزىنىڭ العان ءبىلىمىن، جاستىق جىگەرىن قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ارناۋمەن كەلەدى.ۇلكەنجۇرەكتi, ارمانى اسقاق، كوڭىلى كولدەي، سەنىمى بەرىك ازامات. ونىڭ كوز الدىندا تاۋەلسىز قازاقستان، نازارىندا وتانعا، ۇلتقا قىزمەت ەتۋ ماقساتى عانا تۇردى. تىرشىلىگى جارنامادان الىستاۋ، داقپىرتتان جىراقتاۋ بولعانىمەن ەلىمىزدىڭ رۋحاني سالاسىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى ەرەن، تابىسى تاۋداي!.. ول «قازاقستاننىڭ ءجۇز جاڭا ەسىمىنە» قوسىلۋعا ەڭ لايىقتى ادام.

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى،

اقىن، اۋدارماشى.
قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ جانە
جۋناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz