وسى كۇندەرى دۇنيەنى دۇبىرلەتىپ جاتقان تاياۋشىعىستاعى وقيعالار نەدەن باستالدى؟ يەرۋساليم قالاسىنىڭ اراب اۋداندارىنىڭ ءبىرى شەيح دجارراحتا تۇراتىن سەگىز اراب جانۇياسىن ءماجبۇرلى كوشىرۋ تۋرالى سوتتىڭ شەشىمى شىققان. بىرنەشە ەۆرەي جانۇياسى بۇل تارتىستا الگى عيماراتتاردىڭ 1948 جىلدان بەرى ءوز يەلىگىندە بولعاندىعىن سوت ارقىلى دالەلدەيدى. يەرۋساليم اكىمشىلىگى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بۇل وقيعانى كىشىگىرىم وقيعا رەتىندە نازار اۋدارعىسى كەلمەگەن، بۇل قالادا مۇنداي وقيعالاردىڭ دەرەۋ ساياسي سارىنعا تۇسەتىندىگى يزرايل جاعىن الاڭداتپادى. اراب اۋداندارىنان ارابتاردى كۇشتەپ قونىس اۋدارماقشى ەۆرەيلەر يەرۋساليمدى تولىق ەۆرەيلەندىرۋدى كوزدەيتىن ۇيىمنىڭ مۇشەلەرى جانە ولاردى راديكالدى باعىت ۇستاناتىن مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار قارجىلاندىرادى.

جەر داۋى رامازان ايىندا باستالعانى جاعدايدى ودان بەتەر ءورشىتىپ جىبەردى. بۇعان قوسا، 9 مامىردا ەۆرەي ۇلتشىلدارى اراب اۋداندارى ارقىلى شەرۋ جاساماق بولعان. ارابتاردىڭ ەۆرەيلەرگە تاس لاقتىرۋى، يزرايل پوليتسياسىنىڭ شەكتەن تىس كۇش قولدانۋى، تەكەتىرەستىڭ بۇدان كەيىن قاسيەتتى ءال-اقسا مەشىتىنە اۋىسۋى، اقىرى وسىناۋ ءىرى قارۋلى قاقتىعىسقا اكەلىپ سوقتى.

ءال-اقسا مەشىتىن يزرايل پوليتسياسى كۇشپەن العاننان كەيىن 10 مامىردا حاماس پەن يسلامدىق دجيحاد ۇيىمدارى ءيزرايلدىڭ قالالارى مەن ەلدى مەكەندەرىن زىمىرانداردىڭ استىنا الدى. وسى كۇندەرى پالەستينا تاراپىنان 200-دەن، ولاردىڭ ىشىندە 60-قا جۋىق بالا، ال يزرايل جاعىنان ونداعان ادام قازا تاپتى. سوققىلار تولاستاماۋدا. حاماس پەن تەل-اۆيۆ باسشىلارى تۇپكىلىكتى جەڭىسى تۋرالى جارىسا جاريالاۋدا.

بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى يزرايل تاراپىن اراب تۇرعىنداردى ءماجبۇرلى كوشىرۋدى توقتاتۋعا جانە ەرەۋىلشىلەرگە قاتاڭ كۇش قولدانباۋعا شاقىردى. بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى 10 مامىردا تۋىنداعان جاعدايدى تالقىلاۋ ماقساتىندا جابىق كەڭەسكە جينالدى. اقش جاعى قاراردى قابىلدامادى. ەۋروپالىق وداق شيەلەنىستى باسەڭدەتۋگە ۇندەپ، ارانداتۋ مەن جابىرلەۋگە جول بەرۋىلمەۋىن، ەكى جاقتىڭ دا كىنالىلەرى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەكتىگىن مالىمدەدى. اراب ەلدەرى ليگاسى 11 مامىردا كەزەكتەن تىس جيىن وتكىزىپ، ليگانىڭ باس حاتشىسى احماد ابۋ ءال-عەيت ءيزرايلدىڭ عازاعا جاساعان اۋە سوققىلارىن شەكتەن شىعۋشىلىق دەپ ايىپتادى.

اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى ءيزرايلدىڭ ارەكەتىن ايىپتاپ، ارابتاردى كوشىرۋ ىسىنە الاڭداۋشىلىعىن ءبىلدىردى. سونداي-اق اق ءۇيدىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ءيزرايلدىڭ تىم جويقىن اسكەري شابۋىلدارىن سىناسا، پرەزيدەنت بايدەن ءيزرايلدىڭ ءوزىن جانە ءوز حالقىن قورعاۋ قۇقىعىن فۋندامەنتالدى دەپ تانىپ، ودان باس تارتپايتىندىعىن مالىمدەدى. دەي تۇرا، اق ءۇي ءاردايىم يزرايل، پالەستينانىڭ رەسمي وكىلدەرىمەن ىقپالداسىپ، جاعدايدى تىنىشتاندىرۋعا كۇش سالاتىنىن قوسا جەتكىزدى.

تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان انكارادا 9 مامىردا يزرايل مەملەكەتىن قاتىگەز تەرروريستىك مەملەكەت رەتىندە ايىپتاي كەلە پالەستينالىقتاردى قورلاۋدى توقتاتۋ ماقساتىندا بۇۇ جاعدايعا دەرەۋ ارالاسۋىن تالاپ ەتتى.

قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ۆان ي 16 مامىردا پاكىستاندىق ارىپتەسىمەن تەلەفون سۇحباتىندا سىندارلى ساياسي ديالوگ ارقىلى تۋىنداپ وتىرعان تىعىرىقتان شىعۋ، زاڭدى قۇقىقتارىن قايتارۋدى كوزدەيتىن پالەستينا حالقىنىڭ ادىلەتتى كۇرەسىنە قولداۋ بىلدىرەتىندىگىن اتاپ ءوتتى.

ەلىمىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى شىعىس يەرۋساليمدەگى زورلىق-زومبىلىقتىڭ ورشۋىنە جانە پالەستينا-يزرايل قاتىناستارىنىڭ شيەلەنىسۋىنە بايلانىستى الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ ارنايى مالىمدەمە جاسادى. «قالىپتاسقان جاعدايدا بارلىق تاراپتار ۇستامدىلىق تانىتىپ، جاعدايدىڭ ودان ءارى ناشارلاۋىنا اپارىپ سوعاتىن قادامداردان باس تارتۋى قاجەت.

ءال-اقسا مەشىتىنىڭ كەشەنى توڭىرەگىندە ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەردەن اۋلاق بولۋعا جانە ستاتۋس-كۆونى قۇرمەتتەۋگە شاقىرامىز.

ساياسي، ءدىني جانە قوعامدىق كوشباسشىلار قاسيەتتى رامازان ايىندا شيەلەنىستى ازايتۋ ءۇشىن بار كۇشىن سالادى دەپ ۇمىتتەنەمىز.

قازاقستان پالەستينا-يزرايل قاقتىعىسىنىڭ تەك «ەكى مەملەكەت» فورمۋلاسى جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ءتيىستى قارارلارى نەگىزىندە بەيبىت جولمەن ءادىل شەشىلۋىن قولدايدى».

الەمدى الاڭداتقان جانجالدىڭ بولماشى ۇشقىننان لاۋلاۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ سوڭعى جىلدارى ءيزرايلدىڭ ساياسي ومىرىندە بيلىك ۆاكۋمى ورناپ، سايلاۋدان سايلاۋعا ۇلاسقان پارتيالاردىڭ كيكىلجىڭىنەن باس كوتەرە الماي وتىر. ۇكىمەت باسشىسى كوررۋپتسيالىق ايىپتاۋلارعا ۇشىراپ، ءوزىنىڭ ساياسي ورنىن ساقتاپ قالۋعا تىرىسۋدا. قاۋىپسىزدىك جانە حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىنداعى شەشىمدەر جەكە قابىلدانادى. ۇكىمەت مۇشەلەرى اۆتونومدى تۇردە جۇمىس جۇرگىزۋدە. وسى جولى دا پرەمەر جاعدايدىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىنا كوڭىل اۋدارماعانداي. ءتورتىنشى رەت ۇكىمەتتى جاساقتاي الماعان نەتانياحۋ ەندىگى ۋاقىتتا حاماستى جويامىز دەگەن جاساندى ۇندەۋمەن قورعانۋدا. بۇل دەگەنىڭ بىرقاتار ەلدىڭ باسشىلارى توقىراۋ مەن تىعىرىققا تىرەلىپ، حالىقتىڭ سەنىمىنەن اجىراعان كەزدە جىمىسقىلىقپەن ءجيى قولداناتىن، الگىندەي ەل تۇرعىندارىنىڭ نازارىن ىشكى داعدارىستان الشاقتاتۋ ءۇشىن سىرتتان جاۋ ىزدەپ، نازاردى مۇلدە باسقا جاققا اۋدارۋدىڭ قۇيتىرقى ارەكەتى ەكەندىگى ايان. وسىناۋ قاقتىعىس ونىڭ قارسىلاستارىنىڭ يزرايل ارابتارىنىڭ جاڭارتۋعا باعىتتالعان قوزعالىس پارتياسىمەن كواليتسيا قۇرۋ ماقساتىن جوققا شىعاردى. بۇل دەگەنىمىز، يزرايل ارابتارىمەن ديالوگ قۇرۋ الداعى ۋاقىتتا قيىنعا سوعاتىندىعىن بىلدىرمەك.

پالەستينا-يزرايل قارۋلى شيەلىنىسىنىڭ قانشا مەرزىمگە سوزىلارى بەيمالىم. بۇعان دەيىنگى شيەلەنىستەر ۇزاققا سوزىلمايتىن. حاماستىڭ اسكەري مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانە ءيزرايلدىڭ دە ۇزاق مەرزىمدى اسكەري وپەراتسيا جۇرگىزۋى كۇماندى.

اعىلشىن تاريحشىسى سايمون دجوناتان سەباگ-مونتەفيورە يەرۋساليم دەگەن كىتابىندا ايتقانداي، يەرۋساليم مەن پالەستينا 1000 جىل بويى يۋدەيلەردىڭ، 400 جىل حريستيانداردىڭ، 1300 جىل مۇسىلمانداردىڭ يەلىگىندە بولعان. ءتۇرلى دىندەر وكىلدەرىنىڭ قانى توگىلگەن جەر. بارلىعى وزدەرىن دارا سانايدى. يزرايل ءاردايىم ديپلوماتيالىق يكەمسىزدىگىن تانىتۋدا. سونىڭ سالدارىنان ءوز ومىرشەڭدىگىن قاتەرگە يتەرمەلەيدى. پالەستينا ۇستانىمى دا بەرىلمەۋ، يزرايل مەملەكەتىن مويىنداماۋ.

ال، پالەستينالىقتار مەن يزرالدىكتەردى جەتىك بىلەتىن كانىگى ساياساتكەر، «يزرايل بۇل تاريح، ال قازاقستان دەگەنىمىز گەوگرافيا. اۋماق- بۇل قازىرگى ۋاقىتتىڭ سىنى. پالەستينالىقتارمەن قارىم-قاتىناستاعى ەڭ وتكىر پروبلەما- سۋ. جەردى بولۋگە بولار، ال سۋدى بولە المايسىز. بۇرىنعى كەڭەس وداعىندا 110 وزەن بولدى، ال يزرايلدە بىرەۋ عانا، ونىڭ ءوزى ەكى مەملەكەت يەلىگىندە. يزرايلدە بارلىعى ەكى تەڭىز بار، ونىڭ بىرەۋى - ءولى تەڭىز» سىندى ويلارىمەن بولىسكەن يزرايل پرەزيدەنتى شيمون پەرەستىڭ - پالەستينا مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى مەن يەرۋساليمنىڭ ءبولىنۋىنىڭ قاعيداتى: يەرۋساليم ەكى مەملەكەتتىڭ استاناسىنا اينالادى، اراب اۋداندارى - ارابتاردىكى، ەۆرەي اۋداندارى – يزرايلدىكى، -  دەيتىن وسلو كەلىسىمدەرى ارحيتەكتورىنىڭ تاريح تەرەڭىنە بويلاعان جانايقايى، وكىنىشكە قاراي، اداسۋ ارناسىنداعى بۇگىنگى تاياز بۋىننىڭ وي-كوكىرەگىنە جەتە بەرمەۋدە.

بابىر داۋرەنبەك، مۇحتار كارىباي

Abai.kz