جاقىندا عانا وپپوزيتسيا قاتارىنان كەتكەن توقتار اۋباكىروۆ تۋرالى «ەرگەجەيلى» عاني قاسىموۆ: «توقتار قاي جەردە، كىممەن بولماسىن مەن ءۇشىن، سونداي-اق ەسى دۇرىس ادامدار ءۇشىن، ول ەرگەجەيلىلەر ەلىندەگى گۋلليۆەر سەكىلدى كورىنەدى»، - دەپ قايىردى. ونىڭ ءسوزى «ەرگەجەيلى» ءامىرجان قوسانوۆتىڭ: «ارينە، باتىردىڭ قاتارىمىزدان كەتۋى وڭاي سوعىپ تۇرعان جوق. بىراق كەز كەلگەن ساياسي پارتيانىڭ جەكە تۇلعالارعا عانا سۇيەنۋى - دۇرىس ەمەس. تانىمال دا بەدەلدى ادامداردىڭ بولۋى، ءسوز جوق، وڭ فاكتور، بىراق ول شەشۋشى فاكتور ەمەس!»، - دەگەن سوزىمەن تولىقتى. ەندى «ەرگەجەيلى» ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ نە دەر ەكەن دەپ كۇتىپ وتىرمىز.

وسى عاني قاسىموۆ تا ويلانباي سويلەي سالادى. سوندا ءبىز نە، ەرگەجەيلىلەر ەلىندە ءجۇر مە ەكەنبىز؟ بوراتتىڭ ءسوزىن قالاۋلىمىز قاسىموۆ ايتىپ قاتىردى، ءسويتىپ. وپپوزيتسيادان ءبىر الا شاپان، بيلىكتەن ءبىر الا شاپان كيگەن اعامىز «رازمەردەن» جاڭىلىپ قالدى ما ەكەن، الدە؟ كەرەك كەزىندە وپ-وڭاي وپپوزيتسيا بولا سالاتىن بۇل اعامىزدى ولاي دا، بۇلاي دا ويقاستاتىپ قويعان زامان-اي دەسەڭىزشى. عاني قاسىموۆقا «جيىن-تەرىنىمىزدەن توبە كورسەتىپ ءجۇرىڭىز» دەپ اۋلەكىلەندىرىپ قويعان وسى وپپوزيتسياڭىزدا دا مىقتى ۇستانىم جوق-اۋ ءوزى.

جاقىندا عانا وپپوزيتسيا قاتارىنان كەتكەن توقتار اۋباكىروۆ تۋرالى «ەرگەجەيلى» عاني قاسىموۆ: «توقتار قاي جەردە، كىممەن بولماسىن مەن ءۇشىن، سونداي-اق ەسى دۇرىس ادامدار ءۇشىن، ول ەرگەجەيلىلەر ەلىندەگى گۋلليۆەر سەكىلدى كورىنەدى»، - دەپ قايىردى. ونىڭ ءسوزى «ەرگەجەيلى» ءامىرجان قوسانوۆتىڭ: «ارينە، باتىردىڭ قاتارىمىزدان كەتۋى وڭاي سوعىپ تۇرعان جوق. بىراق كەز كەلگەن ساياسي پارتيانىڭ جەكە تۇلعالارعا عانا سۇيەنۋى - دۇرىس ەمەس. تانىمال دا بەدەلدى ادامداردىڭ بولۋى، ءسوز جوق، وڭ فاكتور، بىراق ول شەشۋشى فاكتور ەمەس!»، - دەگەن سوزىمەن تولىقتى. ەندى «ەرگەجەيلى» ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆ نە دەر ەكەن دەپ كۇتىپ وتىرمىز.

وسى عاني قاسىموۆ تا ويلانباي سويلەي سالادى. سوندا ءبىز نە، ەرگەجەيلىلەر ەلىندە ءجۇر مە ەكەنبىز؟ بوراتتىڭ ءسوزىن قالاۋلىمىز قاسىموۆ ايتىپ قاتىردى، ءسويتىپ. وپپوزيتسيادان ءبىر الا شاپان، بيلىكتەن ءبىر الا شاپان كيگەن اعامىز «رازمەردەن» جاڭىلىپ قالدى ما ەكەن، الدە؟ كەرەك كەزىندە وپ-وڭاي وپپوزيتسيا بولا سالاتىن بۇل اعامىزدى ولاي دا، بۇلاي دا ويقاستاتىپ قويعان زامان-اي دەسەڭىزشى. عاني قاسىموۆقا «جيىن-تەرىنىمىزدەن توبە كورسەتىپ ءجۇرىڭىز» دەپ اۋلەكىلەندىرىپ قويعان وسى وپپوزيتسياڭىزدا دا مىقتى ۇستانىم جوق-اۋ ءوزى.

قوعامنىڭ پىكىرى قاق جارىلىپ جاتقان كەزدە، ويدا جوقتا پايدا بولا كەتەتىن ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆتى جوقتاتپايتىن ءسوز ايتىلدى نەعىلسا دا. قاسىموۆتىڭ ولشەمىمەن العانداعى «ەرگەجەيلى» ەرمۇحامەت ەرتىسباەۆتىڭ «مالىمدەمەسى» اسا قاجەت تە بولماي قالدى، شىندىعىن ايتقاندا. سەبەبى «ازاتتان» نەگە كەتكەنىن، وندا دا جاي كەتپەي، جوعارعى بيلىكتى نەگە قولداپ شىققانىن تۇڭعىش عارىشكەر ءوزى-اق ايتىپ بەردى. بىراق وپپوزيتسيادان كەتكەن «تۇڭعىش» ەمەس ول!

بىلتىر ءاليحان بايمەنوۆ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەتكەن كەزدە قالاي شۋلادىق. ايتپاعان ءسوز، تاقپاعان اتاعىمىز قالمادى. سويتسەك شۋلاعان حالىق ەمەس، بايمەنوۆتىڭ ءوزىنىڭ «اتا جاۋلارى» بولىپ شىقتى. توقتار اۋباكىروۆ كەتكەن كەزدەگى قيسىنعا سالساق، سولاي بولىپ تۇر عوي. ءتىپتى، ءامىرجان قوسانوۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا، اركىمنىڭ ەركى وزىندە. ادام اتا-انانى تاڭداپ المايدى، سودان سوڭ وتاندى تاڭداپ المايدى. ال پارتيا دەگەنىڭىز اۋىستىرا بەرەتىن قولعاپ سياقتى بولىپ قالدى بىزدە. ءبىر تاراپتان بۇل دا دۇرىس شىعار، مىقتى پارتيا بولماساڭ، قاتارىڭ سەتىنەي بەرەدى ءوستىپ.

سونىمەن باسقاسى باسقا، توقتار اۋباكىروۆتىڭ بۇل «كەتىسى» ەل اراسىن ءبىراز دۇرىلدەتتى. «وپپوزيتسياعا دا، بيلىككە دە بارماي، ادەمى قارتايىپ، دەمالىسقا كەتۋى كەرەك پە ەدى»، - دەپ تە ويلادىق. بىراق «بولتىرىك بورىك استىندا» دەپ قامسىز جۇرە بەرەتىن كەشەگى كۇن ەمەس، سىرتتاندار سىرتتاپ جۇرگەن بۇگىنگى كۇنىمىز اسا ءبىر ساقتىقتى قاجەت ەتەدى. دەگەنمەن بولارى بولدى، بوياۋى ءسىڭدى. باتىردىڭ «كەتىسى» وپپوزيتسيانىڭ ءوز مۇڭى تۋرالى ويلاندىرماي قويمادى.

وپپوزيتسيانىڭ جۇلدىزدى ءساتى كەشەگى «قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» حالىقتىق پارتياسىمەن، بالكىم سودان سوڭعى «ناعىز اقجولمەن» بىرگە كەتكەندەي كورىنەدى. ەكى وندىقتا بۇل قوزعالىستىڭ وزىندىك تاريحى دا قالىپتاسىپ ۇلگەرىپ قالدى. ءتىپتى سەرىكبولسىن ءابدىلدين سياقتى «زەينەتكەرلەرى» دە بار. «حالىقارالىق ساۋداداعى» اكەجان قاجىگەلدين دە اقىرى «انتانتا» وداعىن قۇرا الماي كەتتى. «سەن تۇر، مەن اتايىن» ازاماتتاردىڭ جارياعا جار سالىپ كەتكەنى بار، جىم-جىرت كەتكەندەرى دە جوق ەمەس. ال كەيبىرەۋلەرىنىڭ كەتكەنى دە بەلگىسىز، كەتپەگەنى دە بەلگىسىز.

ەستەرىڭىزدە بولسا، ءاۋ باستا ولجاس سۇلەيمەنوۆ تە «ۇلتتىق كونگرەسس قوزعالىسىن» قۇرىپ، پىكىرىن اشىق ايتىپ، وپپوزيتسيا بولعانداي بولىپ جۇرگەن ەدى. ول كەزدە تاۋەلسىزدىكتى ەندى الىپ، ابىر-سابىر بولىپ جاتقان ەل ەدىك. سوندا ولار وپپوزيتسيانىڭ «ءيىسىن» سەزدى مە، ءدامىن الىپ ۇلگەردى مە، ول جاعىنان بەيحابارمىز. بىراق كوپ ۋاقىت وتپەي ولجاس اقىننىڭ يتالياعا ەلشى بولىپ كەتكەنى ءمالىم. «وپپوزيتسيادا جۇرگەننەن كەيىن تازا ءجۇرۋ كەرەك»، - دەيدى ساياساتتانۋشى ءازىمباي عالي. «سول «ۇلتتىق كونگرەسس قوزعالىسىنىڭ» باسشىلارى مەنىڭشە، مىس ساتقان، سالىقسىز دۇنيەلەر ساتقان. ءسويتىپ ءتاپ-ءتاۋىر اقشا جاساعان...»، - دەپ جورامال ايتادى ول. سول اقشا وپپوزيتسيونەر اقىن ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ «تۇبىنە» جەتىپ تىنىپتى-مىس.

وپپوزيتسيانىڭ اقساقالى سەرىكبولسىن ءابدىلدين جاريالى تۇردە عازيز الدامجاروۆقا ورنىن تاپسىرىپ، دەمالىسقا كەتكەنى بارشاعا بەلگىلى. ونىڭ ورنىن باسىپ وتىرعان الدامجاروۆ تا «ساۋ سيىردىڭ تەزەگى ەمەس». 2000 جىلى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە كەتىپ، قايتىپ كوممۋنيستىك پارتياعا كەلگەن ادام. بيلىكتىڭ «ءتول» وپپوزيتسيونەرى اكەجان قاجىگەلديننىڭ سوڭعى كەزدە كۇماندى ىستەرمەن اينالىسا باستاعانى بايقالىپ قالدى. شەت ەلگە بارىپ جان ساقتاعان ەكس-وپپوزيتسيونەرلەردىڭ ىشىندە بەلگىلى جۋرناليست بيگەلدى عابدۋللين دە بار بولاتىن. كەيىننەن پرەزيدەنتتەن كەشىرىم سۇراپ، ەلگە كەلىپ، سۇيىكتى ءىسى جۋرناليستيكامەن اينالىسىپ ءجۇر. ءابىلازوۆ تۇرمەدەن شىعۋ ءۇشىن «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋىنان» باس تارتىپ، بتا بانككە بارعان. ول جالپى پارتيانى بىلاي قويعاندا، ءوز ەلىن «وتىرعىزىپ» ءبىر-اق كەتتى. وسىنداي-وسىنداي قۋلىق-سۇمدىقتار بولماسا، قازىرگى قوعامدىق ءومىرىمىز ساقارداي قايناپ جاتاتىن با ەدى، كىم ءبىلسىن؟ سول قاتاردا ياعني «باسى ىستەيتىندەردىڭ» قاتارىندا تەكتى اتانىڭ ۇرپاعى وراز جاندوسوۆ تا بار ەدى. وپپوزيتسياداعىلارمەن بىرگە ءبىراز قيىندىقتاردى باسىنان وتكەرگەننەن كەيىن، قاجىدى ما، ازات پەرۋاشەۆكە كەڭەسشى بولىپ كەتتى. تارالىمى 35 مىڭ دانامەن شىعاتىن «رەسپۋبليكا 2000» دەگەن گازەت بولعان ەدى كەزىندە. وپپوزيتسيالىق باسىلىمنىڭ باس رەداكتورى ليرا بايسەيتوۆا دا «وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق» بولماعان. باسىنان تالاي شىرعالاڭدى وتكەرگەن ول قازىر جەنەۆادا تۇرادى. ساناتتا بار، ساپتا جوق، بىراق. تولەگەن جۇكەەۆ «ازات» پارتياسىنىڭ باسشىلىق قۇرامىنان شىققانىمەن، ا.سارسەنبايۇلى اتىنداعى قوردا قالدى. ال تولەن توقتاسىنوۆتى ءۇنسىز كەتكەن وپپوزيتسيونەرلەردىڭ قاتارىنا جاتقىزساق، رەنجي قويماس. قازىر موڭعوليادا دەنساۋلىعىن تۇزەپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. دەگەنمەن «قازاقستان دەموكراتيالىق تاڭداۋى» حالىقتىق پارتياسى ءالى ءوز ميسسياسىن ورىنداپ بولعان جوق» دەگەن پىكىردە ەكەنىن وقىپ قالعان ەدىك بىردە. وتباسىن الىپ، ءۇنسىز كەتكەندەردىڭ تاعى ءبىرى عالىمجان جاقيانوۆتى حانياندا دەپ ەستيمىز. سوڭعى اتالعان ەكەۋىنىڭ، الايدا، ساياسي كۇرەسپەن تۇك قاتىسى جوق كاسىپكەرلىكتەرى تۋرالى كوپ ايتىلادى. ال كەتكەنى دە بەلگىسىز، كەلگەنى بەلگىسىز ايدوس سارىمنىڭ ەسەبى تۇگەل. ناعىز ساياسي ويىننىڭ شەبەرى بولىپ العان ول ەكى جاقپەن دە ءتىل تابىسىپ جۇرگەندەي كورىنەدى. سوندىقتان ساياساتتانۋشى ەمەس، ساياساتكەر رەتىندە تاني باستاعان سياقتىمىز ونى. بىراق ەلگە، ۇلتقا، مەملەكەتكە پايدالى ءسوز ايتىپ جۇرگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك ونىڭ. قايتكەندە دە ول دوسىم ساتباەۆ ەمەس.

«قازاقستاننىڭ دەموكراتيالىق تاڭداۋى» حالىقتىق پارتياسىنىڭ قۇرامىندا بولعان اسىلبەك قوجاحمەتوۆ قازىر عىلىممەن اينالىسىپ ءجۇر. حالىقارالىق بيزنەس اكادەمياسىنىڭ رەكتورى. بۇرىن دەپۋتات بولعان ءۋاليحان قايسار «ازات» پارتياسىنىڭ قۇرامىندا ءبىراز جۇرگەن ەدى. ءبىر كۇنى «ادىلەت» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ شىعا كەلدى. ءۋاليحان قايسار بىلتىر پرەزيدەنت سايلاۋىنا ءتۇسىپ، قازاق تىلىنەن تەست تاپسىرعاندا وتپەي قالىپ، اتى ءبىر شىقتى، بىراق. ودان كەيىن «ادىلەت» پارتياسىنىڭ ورىنباسارلىعىنان ءتۇسىپ قالىپتى دەپ ەستىدىك. ءبىز ءۇشىن، كەلگەنى دە، كەتكەنى دە بەلگىسىز وپپوزيتسيونەرلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەر ەندى. سودان قايتىپ ءۋاليحاندى كورمەدىك. ولجاس اقىن «وپپوزيتسيونەر» بولىپ جۇرگەندە ورىنباسارى بولعان گۇلجان ەرعاليەۆانىڭ كەيىن اشىق كەتكەنى «سۆوبودا سلوۆادان» بەلگىلى. قازىر ءوزىنىڭ «Guljan.org» سايتى ارقىلى اندا-ساندا جىلت ەتىپ ءبىر كورىنگەنى بولماسا، ونىڭ دا «ءۇنى» ءوشتى.

«ادام مۇقالادى، سوندىقتىن فورمالدى ادامدار ۇزاق ۋاقىتقا شىداي المايدى. نە ءپرينتسيپىن وزگەرتەدى، نە ۇزاق جۇرەدى. وپپوزيتسيادا ءجۇرۋ ءۇشىن جۇرەكتىڭ تۇگى بولۋى كەرەك. سونداي-اق قاتتىلىق، باتىلدىق، ۇياتتى بولۋ كەرەك»، - دەيدى ءازىمباي عالي. «ءبىزدىڭ وپپوزتسيالىق پارتيالار سيستەمادان تىس شىققان پارتيالار. ولار وتە كۇردەلى جاعدايدا. ولاردى قولىنان سۇيرەپ، ساياسي رەجيمگە كىرگىزىپ، اۋىر پورتفەلدەردى بەرىپ قويۋ كەرەك. سوندا قوعامدا ديالوگ بولادى. ول كوپ شىعىندى، كوپ اقشانى، جۇيكەنى قاجەت ەتەدى. بىراق ارقاشاندا وپپوزيتسيا بولا ءبىلۋ كەرەك»، - دەپ ويىن قورىتتى ساياساتتانۋشى.

شىنىندا دا، «وپپوزيتسيا بىلىكسىز» دەپ ايتا سالۋ اۋىزعا وڭاي ەكەنىن وسى جولى بايقادىق. وپپوزيتسيادا جۇرگەن ازامات ۇستامدى بولماسا، قارسى جاقتىڭ ساياسي تەحنولوگيالارىنا تەز بەرىلىپ قويۋى ابدەن مۇمكىن. وزدەرىنىڭ تارام-تارامى شىعىپ جاتقاندا قالاي ءمىن تاعارىڭدى دا بىلمەيدى ەكەنسىڭ. قايسىسىن الىپ قاراسىڭىز دا تاعدىرلى. باس كوتەرە المايتىنداي شەرى بار. ايتەۋىر ءىلىنىپ-سالىنىپ كەلە جاتقانىنا شۇكىر دەگىڭ دە كەلەدى. قازىر وپپوزيتسيا دەسە كوزىمىزگە ءامىرجان قوسانوۆ ەلەستەيدى. «قۇلامايتىن، قۇلاپ قالسا تەز تۇرىپ كەتە الاتىنداي بولۋى كەرەك» دەگەن تۇلعا وسى ءامىرجان عانا سياقتى قۇددى. جارماحانى دا، بولاتى دا كوزگە كورىنبەيدى. باستارى بىرىكپەي، توبەلەرى توقايلاسپاي، ارقايسىسى ءار جاقتا جەكە باستىڭ قامىن كۇيتتەپ كەتكەن ەكس-وپپوزيتسيونەرلەرگە العاشىندا اياۋشىلىقپەن قارايتىن ەدىك. ەندى قۇرمەتپەن قاراي باستاعان سياقتىمىز با، قالاي؟..

اسىلىندە «قۇرمەت» دەگەن سوزبەن «زەينەت» دەگەن ءسوز قاتار جۇرەتىنىن ۇمىتپايىق، اعايىن. نەعىلسا دا بۇلاردىڭ توقتارمەن توقتاماسى بەلگىلى بولىپ قالعان سەكىلدى. ارتىنىڭ قايىرىن بەرسىن، ايتەۋىر.

«حالىق ءسوزى» گازەتى