روگوزين دەگەن ورىس تاۋەلسىز مەملەكەتىڭدى كورىنگەن كوز سۇزگەن ەركەككە «كەت ءارى» دەي الماي، بايىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ جۇرگەن، دامبالىنىڭ باۋى بوس قاتىنعا تەڭەپ، سۇيەككە تاڭبا سالىپ كەتتى. دەسەك، اسىڭدى ءىشىپ، اياعىڭدى تەپكەندى قويىپ، قورلاۋعا كوشكەن بەيپىلاۋىزدىڭ سول ساتىندە-اق قاسقا ءتىسىن قاعىپ الىپ، قايتىپ قازاقستانعا كىرمەيتىن جاساپ، ورىستىڭ ەلشىسىن شاقىرىپ الىپ كەشىرىم سۇراۋدى تالاپ ەتۋگە ءتيىستى بيلىكتەگىلەر جاۋىردى جابا توقىپ، «ول انانى ايتقىسى كەلىپ ەدى»، «ەپيتەتپەن سويلەگەن سوزدە تۇرعان نە بار؟» دەگەن سىڭايدا اڭگىمە تاراتىپ، ساندالىپ كەتتى. ءتىپتى، نامىستانعان بىرەۋى جوق! انشەيىندە، انا كىسىنىنىڭ پلاۆكيمەن جۇرگەن سۋرەتىن كورگەننىڭ وزىندە قاتتى قورلاناتىن ۇلتتىڭ ۇلانى بولعىسى كەلەتىن دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى دە ۇندەگەن جوق. سوعان قاراعاندا، انا كىسىنىڭ، كەشىرىڭىز، استانانىڭ تويىنا ازىرلىكتەن وزگەنى تۇگەل ۇمىتقان جازعاندار روگوزيننىڭ ايتقاندارىنا ءتىپتى، نازار دا اۋدارماسا كەرەك.

روگوزين دەگەن ورىس تاۋەلسىز مەملەكەتىڭدى كورىنگەن كوز سۇزگەن ەركەككە «كەت ءارى» دەي الماي، بايىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ جۇرگەن، دامبالىنىڭ باۋى بوس قاتىنعا تەڭەپ، سۇيەككە تاڭبا سالىپ كەتتى. دەسەك، اسىڭدى ءىشىپ، اياعىڭدى تەپكەندى قويىپ، قورلاۋعا كوشكەن بەيپىلاۋىزدىڭ سول ساتىندە-اق قاسقا ءتىسىن قاعىپ الىپ، قايتىپ قازاقستانعا كىرمەيتىن جاساپ، ورىستىڭ ەلشىسىن شاقىرىپ الىپ كەشىرىم سۇراۋدى تالاپ ەتۋگە ءتيىستى بيلىكتەگىلەر جاۋىردى جابا توقىپ، «ول انانى ايتقىسى كەلىپ ەدى»، «ەپيتەتپەن سويلەگەن سوزدە تۇرعان نە بار؟» دەگەن سىڭايدا اڭگىمە تاراتىپ، ساندالىپ كەتتى. ءتىپتى، نامىستانعان بىرەۋى جوق! انشەيىندە، انا كىسىنىنىڭ پلاۆكيمەن جۇرگەن سۋرەتىن كورگەننىڭ وزىندە قاتتى قورلاناتىن ۇلتتىڭ ۇلانى بولعىسى كەلەتىن دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى دە ۇندەگەن جوق. سوعان قاراعاندا، انا كىسىنىڭ، كەشىرىڭىز، استانانىڭ تويىنا ازىرلىكتەن وزگەنى تۇگەل ۇمىتقان جازعاندار روگوزيننىڭ ايتقاندارىنا ءتىپتى، نازار دا اۋدارماسا كەرەك.
جۇرتقا جاعا قويۋى ەكىتالاي، ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات شارۋانى اۋەلى جيرينوۆسكي سياقتى كەراۋىز سايقىمازاقتىڭ اۋزىنا سالىپ، ناتيجەسى قانداي بولارىن، جۇرتتىڭ قالاي قابىلدارىن مۇقيات زەرتتەپ الاتىن رەسەي بيلىگىنىڭ اسكەري بولكتاعى رەسمي وكىلى قانداستارى قازاقتان استام قۇرمەتكە بولەنىپ، مەملەكەتتىك ماشيناسى ورىس تىلىندە جۇمىس جاساپ تۇرعان قازاقستاندى قاتىنعا، ءجاي عانا قاتىنعا ەمەس، ءجالاپ قاتىنعا تەڭەۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟! بىرەسە انانىڭ، بىرەسە مىنانىڭ قولاڭسا ساسىعان قولتىعىنا تىعىلىپ، جاۋتەڭدەپ وتىرعان، ءوزىمىز «كوپۆەكتورلى ساياسات» دەپ اسپەتتەيتىن ارەكەتىمىزگە بەرىلگەن ناقتى باعا ما؟! «ەرتەڭ كۇش كورسەتىپ، ءجۇندى جۇدىرىعىمدى جۇمساپ جاتسام، ۇلت بولىپ ۇيىسىپ، باس كوتەرە الار ما ەكەن» دەگەندى بايقاپ كورگەن تىرلىگى مە؟ ءبىزدىڭ انا كىسىنىڭ باس اماندىعىن ۇلتتىق مۇددەدەن جوعارى قويعان جاعىمپازدىعىمىز بەن باسىڭا ت...ىپ جاتسا دا مىڭق ەتپەيتىن ەزدىگىمىزگە جانە ءبىر مارتە كوز جەتكىزگەن ورىس ەندى ايانبايدى. قاراپايىم قازاقتى الدەقاشان ادىرەم تاستاپ، الەمدىك ماسشتابتا ماسەلە شەشۋگە كىرىسكەن، تورتكۇل دۇنيە تۇگەل تابىنعان پايعامبارلاردىڭ قولىنان كەلمەگەن شارۋانى جاساپ، مۇسىلمان مەن كاپىردى تاتۋلاستىرماق بولىپ ءجۇرىپ تاڭى ايرىلار «بارەكەلدى» ولتىرەر بايعۇستىڭ تۇبىنە، قارا دا تۇر ورىس جەتەدى. استاناعا كەلگەنىندە بۇرىنعىسىنداي قىزىل دوروجكا جايىپ، ەسىكتىڭ الدىنا شىعىپ تۇرىپ قارسى الماعان مەنىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتىمنىڭ سۋبارديناتسيا ساقتاي قالعان قارەكەتىنە قاتتى رەنجىپ كەتكەن ءپۋتيننىڭ روگوزيننىڭ قولىمەن كوسەگەن شوقتى ۇرلەي تۇسەرىنە كەپىلدىك بەرە الامىن.
مەنىڭ تاڭ قالاتىنىم قازاقستاندا قازاقتان ارتىق قۇرمەتكە بولەنىپ وتىرعان، وسىندا تۋعان، وسىندا وسكەن بىردە-ءبىر ورىس روگوزيندىكى قيسىق دەمەدى عوي. وسىدان كەيىن قالاي سەنەسىڭ ولارعا!

جامان اۋىزدىڭ قيسايۋىنا نە تۇرتكى بولدى؟..

استانادا وتكەن ەۋرو-اتلانتيكالىق سەرىكتەستىكتىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە ناتو-داعى رەسەيدىڭ تۇراقتى وكىلى دميتري روگوزيننىڭ قازاقستاندى ايەل زاتىنا تەڭەپ سويلەگەن سوزىنەن كەيىن-اق ەلدەگى ساياسي توپتاردىڭ ىشىندە كۇبىر پايدا بولىپ، كىمنىڭ كىمگە بۇيرەك بۇراتىندىعى بايقالىپ قالدى. ءبىزدىڭ باسىلىم دا وسى تاقىرىپ اياسىندا ساۋال تاستاپ، ەلىمىزگە تانىمال بىرقاتار ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ءبىلۋدى كوزدەگەن ەدى. تومەندە سول كىسىلەردىڭ پىكىرىمەن تانىسىڭىزدار.

ءۋاليحان قايساروۆ،
قازاقستاننىڭ «ازات» دەموكراتيالىق ساياسي پارتياسىنىڭ استاناداعى بولىمشە جەتەكشىسى:
- بىرىنشىدەن، روگوزين مىرزانىڭ ايتىپ وتىرعان مىنا ءسوزى لاۋازىمدى، تاجىريبەسى بار ادامنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز ەمەس. مەملەكەتتەر اراسىنداعى قالىپتاسقان قارىم-قاتىناستارعا ءدال وسىلاي باعا بەرۋ تەك عانا ديپلوماتيالىق ماسەلەلەردە ورەسى جەتپەگەن جاس بالاعا ءتان نارسە. سوندىقتان، روگوزيننىڭ ءسوزى قازاقستان مەن رەسەي اراسىندا جاڭا پروبلەما تۋدىراتىنداي سەبەپ بولمايتىندىعى انىق. روگوزين سياقتى تۇككە تۇرمايتىن تۇلعالار الدىمەن ءوزىنىڭ ساياسي سالماعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەل اراسىندا داۋ تۋدىراتىن تاقىرىپتاردى ۇنەمى قوزعاۋدا. نەگە دەسەڭىز، بۇعان قازىرگى رەسەيدەگى ورىس حالقىنىڭ اراسىندا «ۇلى ورىستىق شوۆينيزم» يدەياسىنىڭ جاڭعىرۋى سەبەپ بولىپ وتىرعانى ايدان انىق. دەمەك، قالاي بولعاندا دا رەسەيدىڭ بيلىك باسىندا قازاقستاندى «توقال ايەل» رەتىندە كورگىسى كەلەتىن ادامدار از ەمەس. ال ەگەر شىنتۋايتىنا كەلسەك، مۇنداي سوزدەردى ايتۋعا نەمەسە روگوزين سياقتى «ۇساق-تۇيەكتەرگە» ايتقىزۋعا جول بەرىپ وتىرعان ول ءبىزدىڭ حالىقارالىق ساياسي تۇراقسىزدىعىمىز. بىردە رەسەيگە جۇگىنەمىز، ەندى بىردە امەريكا مەن ەۋروپانىڭ الدىندا بيلەيمىز، تاعى بىردە قىتايدىڭ الدىندا الاقان جايىپ اقشا سۇراپ شىعا كەلەمىز. بۇل ءبىزدىڭ سىرتقى ساياساتىمىزدىڭ كەسپىرى.
جالپى، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىن روگوزين سياقتى ادامداردىڭ ايتىپ جۇرگەن ۋاجدەرىنە قاراپ-اق تانۋعا بولادى. مۇنى ارينە كوپۆەكتورلى ساياسات دەپ ايتا المايسىز. دۇرىسى، قازاقستاننىڭ كوپۆەكتورلى ساياساتىنىڭ داعدارىسقا ۇشىراعان ءتۇرى. ەسكەرتە كەتەيىك، بۇل رەتتە باسقا الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ قازاقتان سۇراماي-اق ەلىمىزدى بولىسۋگە كىرىسكەنى وتە قاۋىپتى تەندەنتسيا.

نۇرلان ەرىمبەتوۆ،
«ايت PARK» پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى:
- ەڭ باستىسى مۇنداي ماحاببات پەن نەكەلىك قاتىناستاردان ۇسقىنسىز بالالار ومىرگە كەلمەسە بولعانى.

ايدوس سارىم،
التىنبەك سارسەنبايۇلى قورىنىڭ جەتەكشىسى:
- دميتري روگوزين اقىماق ادام ەمەس. ول رەسەي باسشىلىعىنىڭ «سىرتقى ساياساتتى اگرەسسيۆتى تۇردە جۇرگىزۋ كەرەك» دەگەن تاپسىرماسىن بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىرعان ديپلومات. ونىڭ سوزدەرى قازاق حالقىنىڭ نامىسىنا تيەتىن، ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستارعا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن سوزدەر. وسىنداي ادامدى القالى جيىنعا شاقىرىپ، ونىڭ سوزدەرىن تۇك بولماعانداي تىڭداپ، جىميىپ كۇلىپ وتىراتىن ءبىزدىڭ باسشىلارىمىزعا تاڭ قالامىن. وسىنداي جاعدايدا ءبىزدىڭ بيلىك رەسەيگە نارازىلىق نوتاسىن تاپسىرىپ، روگوزيننىڭ نە رەسەي ءسىم-ءنىڭ قازاق مەملەكەتى مەن حالقىنان رەسمي كەشىرىم سۇراۋىن تالاپ ەتۋى ءتيىس ەدى. مىسالى، كەزىندە يتاليا پرەمەرى بەرلۋسكوني نەمىس تۋريستەرى تۋرالى ورىنسىز ازىلدەگەنى ءۇشىن عانا گەرمانيادان قايتا-قايتا كەشىرىم سۇراعان. ەگەر، بيلىگىمىز ۇندەمەي قالسا، ناعىز «قاتىننىڭ» ءوزى بولىپ شىققانى ەمەس پە؟

ەرجان اشىقباەۆ،
سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى، ءارى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى حالىقارالىق اقپارات كوميتەتىنىڭ توراعاسى:
- مۇنداعى ماسەلە نەگىزىنەن باق وكىلدەرىنىڭ، اسىرەسە «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسىنىڭ بۇرمالاۋشىلىعىندا. ەگەر، روگوزيننىڭ بەرگەن سۇحباتىن ناقتىلاپ تىڭدايتىن بولساق، وندا كوپ نارسە تۇسىنىكتى بولادى. ءاربىر ادامنىڭ وزىندىك ءسوز ساپتاۋ ءتاسىلى بار، مەتافرانى دا قولدانۋى مۇمكىن. ول جاعىنان ەشكىمگە ەشتەڭە ايتا المايمىز. بىراق، بۇل جەردە «قازاقستان رەسەيدىڭ جۇبايى» دەگەن ءسوز شىققان ەمەس. قايتا روگوزين ءوز سوزدەرىندە «قازاقستان ۇيلەندى مە، كۇيەۋگە ءتيدى مە» دەگەندەي ەكىجاقتى پىكىر ءبىلدىردى.

«اباي. كz» سايتىنان الىندى.

گەرولد بەلگەر، جازۋشى:
- قازاقتىڭ نامىسىنا تيەتىن سوزدەر، مەنىڭ دە نامىسىما تيەدى. جالپى، مەن روگوزيننىڭ قالاي سويلەيتىنىن بىلەمىن، ول ازامات كىشكەنە اڭداماي سويلەپ قالدى عوي دەپ ويلايمىن. ويتكەنى، ءسوزىنىڭ ارعى جاعىندا ءمانى جوق، ءسانى جوق، ءدامى جوق بولىپ شىقتى.

بەرىك ابدىعاليەۆ،
مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ قورىنىڭ ديرەكتورى:
- مەنىڭ ويىمشا، روگوزيننىڭ بۇل ءسوزى ءبىزدىڭ ەلدى ناتو-دان قىزعانۋدان تۋىنداعان سەكىلدى. روگوزين ەندى بۇرىننان بەرى ورىس ۇلتشىلدىعىنىڭ جاڭا جوباسىن باستاپ جۇرگەن تۇلعا، سوندىقتان ونىڭ سوزدەرىنە سونشالىق كوڭىل بولە بەرۋدىڭ دە قاجەتى جوق شىعار دەپ ويلايمىن. روگوزيننىڭ، جيرينوۆسكيدىڭ سوزدەرىنە وسىلاي كوڭىل بولە بەرەتىن بولساق، ءوزىمىزدىڭ دەڭگەيىمىزدىڭ تومەندەگەنىن بىلدىرەمىز. تاعى دا ايتامىن، ول ناتو-نىڭ بىزبەن جۇمىس ىستەگەنىن قىزعانىپ وتىر. ويتكەنى، رەسەي ءۇشىن قازاقستان ءوزىنىڭ تەرريتورياسى سياقتى كورىنەدى. ءبىز قانشالىقتى كوپۆەكتورلى ەلمىز دەپ ايتقانىمىزبەن، شىن مانىندە رەسەيدىڭ فورماتىنداعى، قاراماعىنداعى ەلگە جاقىنبىز. بىزدە ءبارى ورىس تىلىندە، ءبارىمىز رەسەيلىك تەلەارنالاردى قارايمىز، سىرتقى ساياساتتا ولارمەن كەلىسىپ وتىرامىز، سول سەبەپتى شىنى كەرەك رەسەيدىڭ قاراماعىندا بولماساق تا، بەلارۋسيا ءتارىزدى ەڭ جاقىن مەملەكەتتەردىڭ ءبىرىمىز. بەلورۋسيانىڭ ءوزى مىنەزىن كورسەتەدى، ءبىز ول سياقتى مىنەز دە كورسەتە المايمىز. سوندىقتان مۇنى رەسەيدىڭ باسىنىپ بارا جاتقاندىعى دەپ ۇققان دۇرىس.

ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:
- بىرىنشىدەن، روگوزين مىرزا رەسەيدىڭ ناتو-داعى رەسمي وكىلى رەتىندە وسى ۇيىممەن قىرعي-قاباق «سوعىسىپ» كەلە جاتقان ادامداردىڭ بىرەۋى. ەكىنشىدەن، رەسەيدىڭ سەرىكتەستىك جونىندە ناتو-مەن كەلىسىمشارتتارى بار. ونىڭ ۇستىنە قازاقستاننىڭ جەكە دارا (ينديۆيدۋالدى) كەلىسىمى تاعى بار. ناتو ءبىزدىڭ ەلگە ءبىراز كومەك بەرىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە قارۋ ماسەلەسى بويىنشا، ياعني، قازاقستاندىق اسكەردى بارلىق قارۋ تۇرلەرىمەن ۇيرەتۋ. ال ەندى جاڭاعى اڭگىمەگە كەلەتىن بولساق، روگوزين قازاقستاننىڭ ناتو-مەن قارىم-قاتىناستا بولعانىن قالامايدى. الايدا، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ازىرشە بۇل ۇيىمعا كىرۋگە ويى جوق. ءتىپتى، رەسەيگە جاقپاي قالادى دەپ كاۆكازداعى اسكەري ويىندارعا دا قاتىسقان جوق بولاتىن. سوعان قاراماستان استانادا وسىنداي جيىن وتكىزۋ قازاقستاننىڭ كەلەشەكتە وبسە-گە توراعالىق ەتۋى ءۇشىن كەرەك بولدى. ارينە، روگوزيننىڭ ايتقان ءسوزى ماعان دا ۇناماي قالدى. كەز كەلگەن ادام ءۇشىن مۇنداي سالىستىرۋ وتە ورىنسىز دەپ بىلەمىن. بۇل قازاقستاندى حالىقارالىق سۋبەكت رەتىندە تومەندەتۋ فورماسى دەپ ويلايمىن. ايتىلعان پىكىر ورىستىڭ دا، باتىستىڭ دا، قازاقتىڭ دا ۇعىمىندا ءساتتى تەڭەۋ ەمەس ەكەندىگى انىق.

پەتر سۆويك،
قازاقستاننىڭ «ازات» دەموكراتيالىق ساياسي پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
- ارينە، كلاسسيكالىق جاعداي تۇرعىسىنان الىپ قارايتىن بولساق، ياعني، جوعارى لاۋازىمدى تاجىريبەلى ديپلوماتتار قاتىسىپ وتىرعان ءىرى حالىقارالىق فورۋمدا مۇنداي سالىستىرۋ جاساۋ اقىلعا قونىمسىز دۇنيە. بىراق، مەن بۇل جەردە بىرقاتار تۇيتكىلدەردى ەسكەرتكىم كەلەدى. بىرىنشىدەن، روگوزين جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىك، رەسەيدىڭ ناتو-داعى رەسمي وكىلى، سونداي-اق ول، جوعارىداعى سياقتى «ەرەكشە» مالىمدەمەلەر جاساۋمەن جاقسى تانىلعان ساياساتكەر. سول ءۇشىن دە رەسەي ونى ناتو-عا وكىل ەتىپ جىبەردى. ەكىنشىدەن، بۇل سامميت استانادا وتكەندىكتەن رەسەي مەن قازاقستاننىڭ اراسىنداعى تازا ديپلوماتيالىق قاتىناستار شەڭبەرىنەن شىعىڭقىراپ كەتتى. سوندىقتان روگوزين ءوزىن نيۋ-يوركتەگى باس اسسامبلەيانىڭ سەسسياسىندا نەمەسە بريۋسسەلدەگى ناتو جيىنىندا ەمەس، ءوز ۇيىنە جاقىن جەردە جۇرگەندەي سەزىندى. وعان قوسا بۇل ءسوزدى كونفەرەنتسيا بارىسىندا مىنبەردە تۇرىپ ايتقان جوق، باسقا جەردە ايتتى. بۇل دا جاعدايعا تاعى ءبىر قىرىنان قاراۋعا جەتەلەيدى.
ال، ەگەر روگوزين مىرزا ءوز ويىن تىڭدارمانعا تۇسىنىكتى دە، قاراپايىم تىلمەن وسىلاي جەتكىزۋدى كوزدەگەن بولسا، وندا ول بۇل تاپسىرمانى وتە جاقسى ورىنداعان بوپ شىقتى.

«قازاقستان» اپتالىعى، №25-26 (265-266), 2-شىلدە، 2009