اقىن ورازالى دوسبوسىنوۆتى ەسكە العاندا

ونىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولدى. ەگەر ونىڭ ءومiرi قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولماعانىندا، قازاقتىڭ رۋحاني ومiرiنە ولشەۋسiز ۇلەس قوسار ما ەدi, كiم بiلسiن! ول - بار-جوعى 29 جىل عۇمىر كەشكەن، قازاقتىڭ ايتىس ونەرiندە جاسىنداي جارقىراپ وتكەن بiر جۇلدىز ورازالى دوسبوسىنوۆ بولاتىن. «قۇلمانبەتتەن قالعان قۇلىننىڭ» اجالى كولiكتەن كەلدi. اققان جۇلدىزداي وتە شىقان ورازالى دوسبوسىنوۆتىڭ ءومiرiنiڭ سوڭىندا ولمەيتiن، وشپەيتiن ايتىستارى، جازبا ولەڭدەرi, تولعاۋلارى قالىپتى. جاسىنداي جارقى­راعان تالانتتىڭ تاعدىرلاس جارى، بەلگiلi ءانشi اجار تۇزەلبەكقىزىنىڭ دا عۇمىرى كەلتە بولدى. قازاق مادەنيەتiندەگi قوس جۇلدىزدى دا اجال شiركiن ارامىزدان تىم ەرتە جۇلىپ اكەتكەن ەدi.

اقىن ورازالى دوسبوسىنوۆتى ەسكە العاندا

ونىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولدى. ەگەر ونىڭ ءومiرi قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولماعانىندا، قازاقتىڭ رۋحاني ومiرiنە ولشەۋسiز ۇلەس قوسار ما ەدi, كiم بiلسiن! ول - بار-جوعى 29 جىل عۇمىر كەشكەن، قازاقتىڭ ايتىس ونەرiندە جاسىنداي جارقىراپ وتكەن بiر جۇلدىز ورازالى دوسبوسىنوۆ بولاتىن. «قۇلمانبەتتەن قالعان قۇلىننىڭ» اجالى كولiكتەن كەلدi. اققان جۇلدىزداي وتە شىقان ورازالى دوسبوسىنوۆتىڭ ءومiرiنiڭ سوڭىندا ولمەيتiن، وشپەيتiن ايتىستارى، جازبا ولەڭدەرi, تولعاۋلارى قالىپتى. جاسىنداي جارقى­راعان تالانتتىڭ تاعدىرلاس جارى، بەلگiلi ءانشi اجار تۇزەلبەكقىزىنىڭ دا عۇمىرى كەلتە بولدى. قازاق مادەنيەتiندەگi قوس جۇلدىزدى دا اجال شiركiن ارامىزدان تىم ەرتە جۇلىپ اكەتكەن ەدi.

ونىڭ عۇمىرى تىم قىسقا بولدى. ەگەر ونىڭ ءومiرi قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولماعانىندا، قازاقتىڭ رۋحاني ومiرiنە ولشەۋسiز ۇلەس قوسار ما ەدi, كiم بiلسiن! ول - بار-جوعى 29 جىل عۇمىر كەشكەن، قازاقتىڭ ايتىس ونەرiندە جاسىنداي جارقىراپ وتكەن بiر جۇلدىز ورازالى دوسبوسىنوۆ بولاتىن. «قۇلمانبەتتەن قالعان قۇلىننىڭ» اجالى كولiكتەن كەلدi. اققان جۇلدىزداي وتە شىقان ورازالى دوسبوسىنوۆتىڭ ءومiرiنiڭ سوڭىندا ولمەيتiن، وشپەيتiن ايتىستارى، جازبا ولەڭدەرi, تولعاۋلارى قالىپتى. جاسىنداي جارقى­راعان تالانتتىڭ تاعدىرلاس جارى، بەلگiلi ءانشi اجار تۇزەلبەكقىزىنىڭ دا عۇمىرى كەلتە بولدى. قازاق مادەنيەتiندەگi قوس جۇلدىزدى دا اجال شiركiن ارامىزدان تىم ەرتە جۇلىپ اكەتكەن ەدi.

اجار مەن ورازالىنىڭ بۇگىنگى جوقتاۋ­شىسى - ونەردى سۇيەتىن، ونەرگە جاناشىر جۇرتى عانا. ودان كەيىن ونىڭ دوستارى، باۋىرلارى، باۋىر ەتى بالالارى. اتاقتى ءسۇيiنباي، جامبىل، قۇلمانبەت باستاعان جەتiسۋ ءوڭiرiنiڭ اقىندىق مەكتەبiنiڭ ءتول پەرزەنتi ورازالى اقىن - ايتىس ونەرiن وزiندiك ورەسiمەن جاڭاشا بيiككە كوتەرە بiلگەن تالانت يەسi ەدى. اۋىل قارتتارىنىڭ اۋزىنان حالىق اندەرi مەن قيسسا-داستانداردى تىڭداپ، مۇقاعالي جىرلارىن بالا جاستان بويىنا سiڭiرiپ وسكەن ول مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزiندە-اق رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسىنا قاتىسىپ، ونەرگە ەرتە ارالاستى. ەرتە ارالاستى، ەرتە كوپشىلىك قاۋىمعا تانىلدى، ەرتە ءۇزىلدى...
16 مامىر كۇنى ستۋدەنتتەر سارايىندا ورازالى مەن اجاردى ەسكە الۋ كەشى وتپەك. كەشتى ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولىپ وتىرعان دوستارى مەن باۋىرلارى. ونىڭ اراسىندا ورازالىنىڭ كوزى تىرىسىندە رۋحاني اكەسىنە اينالعان ءبىر جان بار. ول «بالدىرعان» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى دۇيسەن ماعلۇموۆ.
دۇيسەن اعا ورازالىمەن بىرگە وتكىزگەن كۇندەرىن ساعىنا دا، مۇڭايا ەسكە الادى. ول كىسى ورازالىنى تىم ەرتە كەزدەن، كىشكەنتاي ءبۇلدىرشىن ساتىندە جولىقتىرعان ەكەن. ول كەزدە دۇيسەن اعا «ۇلان» گازەتىندە ىستەيدى. قازاق تەلەۆيدەنيەسىنىڭ جەتەكشىسى ساعات اشىمباەۆتىڭ كەزى. «80-جىلداردىڭ اياعى بولاتىن. ساعات اشىمباەۆتىڭ باسشىلىعى كەزىندە «التىن ساقا» دەگەن بالالارعا ارنالعان تەلەويىن ۇيىمداستىرىلدى. سول تەلەويىندارعا ءاربىر وبلىستان بالالار كەلىپ قاتىساتىن. بىردە سول تەلەويىنعا الماتى وبلىسىنان ءبىر شوعىر بالا كەلىپ قاتىستى. مەن سول بالالاردىڭ ويىنىن جازۋ ءۇشىن، ستۋدياعا ارنايى باردىم. سول بالالاردىڭ اراسىندا باقىت بەدەلحان، ورازالى دوسبوسىنوۆ، سەرجان مولداسان، باقىت جاعىپارۇلى دا بار. ونەرلى بالالاردىڭ بارلىعىن ءۇش اۋداننان جيناپ الىپ كەلگەن ەكەن. سول جولى ورازالىنى العاش كوردىم»، - دەيدى دۇيسەن اعا.
كەيىن دە ونەردى سۇيەتىن دۇيسەن اعا ورازالىنىڭ ءاربىر قادامىن سىرتتاي باقىلاپ ءجۇرىپتى. قارشاداي بالانىڭ تالانتىن ەرتە مويىنداعان دۇيسەن اعا ارادا ءبىراز جىل وتكەننەن كەيىن، قارقارادا وتكەن ۇزاق باتىردىڭ اسىنا بارادى. سول جولى استا ورازالىنى كەزدەستىرەدى. ورازالى اقىن ۇزاق باتىرعا ارناۋ ورىندايدى. ساحناداعى جەتكىنشەكتىڭ ونەرىنە سۇيسىنگەن اعا ونى جولدان توسىپ الىپ: «قاراعىم، ورازالى قايدا ءجۇرسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. ورازالىنىڭ مەكتەپ ءبىتىرىپ، وقۋعا تۇسە الماي، اۋىلدا جۇرگەن كەزى ەكەن. جانى جايساڭ دۇيسەن اعا ءبىر امالىن تاۋىپ، كومەكتەسەتىنىن ايتىپ، ۋادەسىن بەرىپ كەتەدى.
«ويىمدا ەشنارسە جوق. ورازالىعا بەرگەن ۋادەمدى ۇمىتىپ تا كەتىپپىن. ءبىر كۇنى ءۇيدىڭ ەسىگى قاعىلىپ، ۇيگە ورازالىنىڭ اناسى كىرىپ كەلدى. ارتىندا - ورازالى. سول كەزدە سارت ەتىپ، ۋادەم ەسىمە تۇسە كەتتى. ءتىلىمدى تىستەي قويدىم. اناسى ماعان: «اينالايىن، ورازالىعا ۋادە بەرگەن ەكەنسىڭ. بالامدى ساعان قالدىردىم. وقۋىنا ءتۇسىرىپ بەر» دەدى. «ماقۇل، اپا، ماقۇل» دەپ، باسىمدى يزەي بەرىپپىن. «ورازالىنى ماعان تاستاڭىز دا، اۋىلعا كەتە بەرىڭىز» دەدىم اناسىنا. سودان ءبىرىنشى بولىپ، باققوجا اعاما قوڭىراۋ شالدىم. ويىم - جان-جاقتان حات جيناۋ. «ۇلان» گازەتىنىڭ اتىنان، «اقجەلكەننىڭ» اتىنان حات ۇيىمداستىرىپ، الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى توقمۇحامەت سادىقوۆقا الىپ باردىم. ورازالىنى جانىما ەرتىپ العام. ورازالىنى كورىپ، رەكتور: «مىنا بالانى مەن تانيمىن عوي»، - دەدى. «تانىساڭىز، ونەرلى بالانىڭ بىرەۋى وسى. وسىعان ءسىزدىڭ كومەگىڭىز كەرەك بولىپ تۇر»، - دەدىم. «قۇجاتتارىن قالدىرىپ كەت»، - دەدى. ەكەۋمىز قۋانىپ شىقتىق. سودان مەن اۋىلعا كەتىپ قالدىم. بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويى بولاتىن تويدان كەش كەلىپ، ۇيىقتاپ جاتقام. تاڭ اتپاي، بىرەۋ ەسىك قاعادى. قاراسام، ورازالى. باسى سالبىراپ كەتكەن. «اعا، مەن قۇلاعانداردىڭ تىزىمىندە تۇرمىن»، - دەيدى. «و، قۇداي-اۋ. ەندى نە ىستەيمىز؟ تۇر» دەدىم دە، دەرەۋ كيىنىپ، ۋنيۆەرسيتەتكە كەلدىك. رەكتوردىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا تۇرمىز. كىرەيىن دەسەك، ىشكە جىبەرمەيدى. تاڭەرتەڭ توعىزدا كەلگەنبىز. ءتۇس اۋىپ بارادى. ساعات بەس بولدى. حاتشى قىز ىشكە كىرگىزبەيدى. حاتشى قىز جۇمىستارىمەن تەرىس اينالا بەرگەندە، ورازالىنى جەتەكتەپ، ىشكە زىپ بەردىم. رەكتور ورنىنان تۇرەگەپ تۇر ەكەن. ارتىمىزدان حاتشى قىز دا قۋىپ كەلدى. ءبىزدىڭ رۇقساتسىز كىرگەنىمىزدى ايتىپ، اقتالىپ جاتىر. سودان «دات، تاقسىر» دەدىم. توقمۇحامەت اعا ورازالىنى كوردى دە: «وي، مەن مىنا بالانى ۇمىتىپ كەتىپپىن عوي» دەدى. ءسويتتى دە، حاتشىسىنا «دەرەۋ پرورەكتوردى شاقىر» دەدى. پرورەكتور كىردى. «ماعان وقۋعا تۇسكەندەردىڭ ءتىزىمىن الىپ كەلىڭىز»، - دەدى. بۇيرىق شىعىپ كەتكەن. فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە 25 بالا ءتىزىم بويىنشا قابىلدانىپ قويعان. «وسى تىزىمگە 26- قىپ، ورازالىنى تىركە» دەدى. بۇل سادىقوۆتىڭ ورازالىعا جاساعان ۇلكەن جاقسىلىعى ەدى. «مەنىڭ ەسەبىمنەن وقيدى بۇل بالا»، - دەدى. سول جەردە تۇرىپ، سەنسەڭىز، قۇلاعىم تارس ءبىتىپ، ەستىمەي قالدىم. تىزەم دە دىرىلدەپ كەتكەن. ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنەر ەمەسپىن. نە بولىپ، نە قويعانىن بىلمەي قالدىق. سويتسەم، ورازالىنىڭ دا قۇلاعى ەستىمەي قالىپتى. بۇرىن-سوڭدى ونداي جەرگە كىرىپ كورمەگەن بالا عوي. ءوزى دە اڭتارىلىپ قالسا كەرەك. «وقۋعا ءتۇستىڭ، بولدى ەندى» دەسەم، ءالى دە سەنبەيدى. وسىلايشا، ورازالى الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ شىعا كەلدى. سودان باستاپ، ۇيگە ءجيى كەلىپ تۇردى. ورازالىنى ءوزىم دە ءجيى باقىلاپ ءجۇردىم. ۇيدە اقىندار ايتىسىنىڭ ەكى تومدىعى بولاتىن. سونى قولىنا بەردىم. قولىمنان كەلگەنشە، كومەكتەسۋگە تىرىستىم. ءسويتىپ ءجۇرىپ، اجارعا ۇيلەندى»، - دەيدى دۇيسەن اعا.
اجار مەن ورازالىنىڭ تانىستىعى دا وتە قىزىق بولىپتى. اجار تۇزەلبەكقىزى ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە ورازالىنى تويدا كەزدەستىرگەنىن جازادى. ونەر اكادەمياسىندا وقىپ جۇرگەن كەزى. دەكاننىڭ اكەسىنىڭ مەرەيتويى بولىپ، سوعان وزدەرىنىڭ ستۋدەنت قىزدارىن ءان ايتۋعا شاقىرادى. سول كۇنى تويدى ورازالى مارقۇم باسقارعان ەكەن. دومبىرامەن سىزىلتا ءان شىرقاعان اجاردىڭ ءانى جۇرەگىن تەربەگەن ورازالى ودان كورەرمەننىڭ تاعى ءبىر ءان ايتىپ بەرۋىن سۇراپ جاتقانىن ايتادى. توي جاساپ جاتقان دەكان بولعان سوڭ، قايتىپ باس تارتسىن. ورنىنان تۇرىپ بارا جاتقانىندا، اجاردىڭ ءبىر سىرعاسى جەرگە ءتۇسىپ قالادى. سىرعاسىن جالما-جان جەردەن كوتەرىپ، ەكىنشى سىرعانى دا قۇلاعىنان اعىتقان بويدا، ەكەۋىن بىرگە تامادانىڭ قالتاسىنا سالىپ كەتەدى. توي بىتكەننەن كەيىن، ورازالىدان سىرعاسىن سۇراسا، اقىن جىگىت ولەڭدەتىپ، سىرعانى ءوزى اپارىپ بەرەتىنىن ايتادى. وسىلايشا، قىز بەن جىگىتتىڭ تانىستىعى باستالىپ، سوڭى ماحابباتقا ۇلاسادى.
دۇيسەن اعامەن ورازالىنىڭ باۋىرلاستىق قاتىناسى ستۋدەنتتىك كۇندەردەن باستالعان ەكەن. ورازالىنىڭ اكەسى كوزى تىرىسىندە ۇلىن قولىنان جەتەكتەپ، «بۇل ەندى سەنىڭ دە بالاڭ» دەپ، دۇيسەن اعاعا ءوزى تابىستاپتى. اماناتتاپ قالدىرعان بالاعا قولىنان كەلگەنىنشە اكەلىك قامقورلىعىن اياماعان دۇيسەن اعا ونى ۇيلەندىرىپ، ءۇي بولۋىنا دا سەبەپشى بولادى. تۇڭعىش قىزدارى نۇرايشا دۇنيەگە كەلگەنىندە، ورازالى مەن اجار مارقۇم قىزدارىنىڭ اتىن دۇيسەن اعانىڭ ۇيىندەگى تاتەسىندەي بولسىن دەپ، ىرىمداپ قويسا كەرەك. ال ۇلدارى نۇرسۇلتاننىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنى، ەلباسىنىڭ تۋعان كۇنىمەن دالمە-ءدال كەلىپتى. ەل پرەزيدەنتىنىڭ تۋىلعان كۇنىندە دۇنيە ەسىگىن اشقان سابيىنە ىرىمداپ، ەلباسىنىڭ اتىن قويىپتى.
ورازالى مارقۇم بولدى دەگەن سۋىق حاباردى ەستىگەندە، العاشىندا دۇيسەن اعا سەنبەگەنىن ايتادى. تالانت ارعىنعالي قوڭىراۋ شا­لىپ، ورازالىنىڭ مارقۇم بولعانىن ايتادى. تۇزدىباستاۋ دەگەن جەردەن جەر الىپ، اناسىنا ءۇي سالىپ بەرۋدى قولعا العان كەزى بولسا كەرەك. «اناسىنا شاڭىراق تۇرعىزىپ بەرەم دەگەن ارمانىنا جەتە الماي كەتتى»، - دەپ قامىعادى دۇيسەن اعا. قازىر ورازالىنىڭ دەنەسى اناسىمەن بىرگە، تۇزدىباستاۋ دەگەن جەردە جاتىر.
دۇيسەن اعا قازىر ورازالى مەن اجارعا ارناپ، «قوس جۇلدىز» اتتى ەستەلىك كىتابىن جيناقتاپ وتىر. اتالمىش كىتاپ ءتورت بولىمنەن تۇرادى. اعانىڭ قولىنداعى ەستەلىكتەردى دە، جازبا ولەڭدەرىن دە، تولعاۋلاردى دا اجار مارقۇم كوزى تىرىسىندە جيناقتاعان ەكەن. «ورازالى تۋرالى ءبىر ەستەلىك كىتاپ شىعارسام با؟» دەپ جۇرگەن ءانشى ارمانىنا جەتە الماي كەتتى.
- ورازدان قالعان دۇنيەلەردىڭ ءبارى اجاردا بولاتىن. جيىرما شاقتى ايتىسىن قاعازعا ءتۇسىرىپتى. ءوزى دە وراز تۋرالى ەستەلىك جازا باستاعان ەكەن. ءسويتىپ جۇرگەندە، اجاردىڭ ءوزى جول اپاتىنان قايتىس بولدى. قازىر ول دۇنيەلەردىڭ ءبارى مەنىڭ قولىمدا. سونىڭ نەگىزىندە كىتاپتى قۇراستىرىپ، باسپاعا دايىنداپ قويدىم،- دەيدى دۇيسەن اعا. - كىتاپتىڭ العاشقى تاراۋى - «ايتىستىڭ اقتاڭگەرى» دەپ اتالادى. ول بولىمگە ورازالىنىڭ تاڭداۋلى جەتى ايتىسى ەنىپ وتىر. ايتىسپەن بىرگە، جازبا ولەڭدەرى دە ەنگەن. ەكىنشى ءبولىم «قايران دا قايران قوس جۇلدىز» دەپ اتالدى. مۇندا ورازالى مەن اجار تۋرالى ەستەلىكتەر كىردى. ءۇشىنشى ءبولىم - «اجار سالعان اسەم اندەر» دەپ اتالادى. بۇل بولىمدە اجاردىڭ رەپەرتۋارىنداعى اندەر جيناقتالىپ وتىر. اجاردىڭ قىرىق شاقتى ءانى بار ەكەن. سونىڭ ىشىنەن جيىرماسىن تاڭداپ الدىق. ول اندەر نوتاسىمەن بىرگە ەنگىزىلدى سوڭعى ءبولىم - «ءور رۋحتى اسپانداتقان جىرلار» دەپ اتالادى ەكەن. بۇگىندە ورازالىنىڭ ايتىستارى عىلىمي اينالىسقا ەنىپ كەتكەن. ول تۋرالى ءتىپتى، عىلىمي ديسسەرتاتسيالار دا جازىلدى. وسىنىڭ ءبارى كىتاپتىڭ ءتورتىنشى تاراۋىنا ارقاۋ بولىپ وتىر.
ورازالىنىڭ جازبا پوەزياسىنىڭ ءوزى ءبىر شوعىر. ونىڭ تولعامدى جىرلارى كوزى تىرىسىندە كوپ جارىق كورە قويماعان. «ول وتە ءبىلىمدى، ايتىسكەرلىگى دە ەرەكشە بولاتىن. اراسىندا جازبا جىرلاردى دا جازدى. ونىڭ ولەڭدەرى دە - ءتورت اياعىن تەڭ باساتىن، مىقتى ولەڭدەر. ودان بولەك، اجار ەكەۋى بىرىگىپ، ءبىر درامالىق شىعارما جازعان ەكەن. ول ءالى مەنىڭ قولىما تۇسپەي تۇر. ونى وقىپ شىققان دوستارى، «وتە جاقسى جازىلعان شىعارما» دەگەن باعا بەرۋدە»، - دەيدى اعا. ورازالى سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى، قازاقتىڭ ونەرلى جىگىتتەرىنىڭ ءبىرى بولدى. سۋى­رىپ سالمالىعى، جازبا پوەزيانىڭ شەبەرلىگى ءبىر بولەك تە، ونىڭ سالعان اسەم اندەرىنىڭ ءوزى ەرەكشە بولىپتى. «سارىبيدايدى» ورازالى شىرقاعاندا، تىڭدارمان ەرىكسىز ەلتىپ كەتەدى ەكەن. ورازالىنىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى، كەمپىر مەن شالدىڭ داۋىسىن اينىتپاي سالاتىن شەبەرلىگى. ول كەمپىر بولىپ پاروديا ويناعاندا نەمەسە قۇستاردىڭ داۋىسىن اينىتپاي سالعاندا، ەشكىم اجىراتا الماي قالادى ەكەن. العاش رەت ونىڭ ايتىس ساحناسىنا وتىرىك ولەڭمەن شىققانىن كورەرمەن قاۋىم جاقسى بىلەدى. ماسكەۋدەن كەلگەن سوڭ، رينات زايىتوۆپەن بىرگە وتىرىك ايتىس جاساعىسى كەلگەنىن ءجۇرسىن ەرمانعا ايتقان ەكەن، بىراق ول ارمانىنا جەتە الماي كەتتى.
ورازالىنىڭ ەسىمىنىڭ ءوزى ءبىر تاريح. ورازا­لى­نىڭ اكەسىنىڭ تۋعان اعاسى ورازالى دەگەن سەرى كىسى بولىپتى. ءومىرىن سەرىلىكپەن وتكىزگەن ورازالى سەرى ءبىر كۇنى ءىز-ءتۇزسىز ءىزىم-عايىم جوعالىپ كەتەدى. باۋىرىن جوقتاعان ءىنىسى ءبىر بالاسىنىڭ اتىن ورازالى دەپ قويسام دەپ جۇرەدى ەكەن. بىراق وعان ورازالىنىڭ اناسى كونە قويمايدى. كەنجە بالاسى دۇنيەگە كەلگەن كەزدە اكەسى ايەلىنە ايتپاي، تۋ تۋرالى كۋالىگىنە «ورازالى» دەپ جازدىرتىپ الادى. سەرى اعاسىنىڭ اتىن يەمدەنگەن كەنجە بالا تالانتتى، دارىندى بولىپ ەرجەتەدى. مۇمكىن ءومىرىن سەرىلىكپەن وتكىزگەن ورازالى اتاسىنىڭ داڭقىن بالا وراز جالعاستىرسا دەگەن ءۇمىت بولعان شىعار اكە ويىندا....
«ساعىندىم سەنى» دەپ اتالاتىن كەش­تى وتكىزۋدى اجار كوزى تىرىسىندە ءوزى جوسپار­لاعان ەكەن. اجار تۇزەلبەكقىزىنىڭ رەپەرتۋا­رىنداعى «ساعىندىم سەنى» ءانى دە سۇيگەن جارىن جوقتاۋى بولاتىن. اجار ارمانداعان كەشتى وتكىزۋ اعاسى باۋىرجاننىڭ ويىندا ءجۇرىپتى. سول ماقساتپەن «ساعىندىم سەنى» اتتى ەسكە الۋ كەشى 16 مامىرعا جوسپارلانىپ وتىر. بيىل اجار تۇزەلبەكقىزىنىڭ ومىردەن وزعانىنا جىل تولادى. سوعان وراي، ەكى بىردەي اققان جۇلدىزدى ەسكە الۋ كەشى 16 مامىرعا جوسپارلانىپتى. كەشكە ورازالى مەن اجاردىڭ دوس­تارى، تۋىس-باۋىرلارى، بالالارى قاتىسىپ، ءانشىنىڭ رەپەرتۋارىنداعى اندەردى شىرقايتىن بولادى. ورازالىنىڭ ايتىستاعى ارىپتەستەرى دە كەشكە ارنايى كەلمەك.
ەستەلىك كىتاپتىڭ شىعۋىنا اجاردىڭ باۋىرى باۋىرجان تۇزەلبەكۇلى مەن دوستارى دەمەۋشىلىك تانىتىپ وتىر. ەستەلىك كىتاپ 2 مىڭ دانامەن تارالاتىن بولادى. كىتاپتان، ءارى ەسكە الۋ كەشىنەن تۇسەتىن قارجى نۇرايشا مەن نۇرسۇلتاننىڭ اتىنا ارنايى دەپوزيت اشىلىپ، سوندا سالىناتىن بولادى. ورازالى مەن اجاردان قالعان بۇلدىرشىندەر بۇگىندە ناعاشىلارىنىڭ قولىندا ءبىلىم الۋدا. نۇرايشا قوبىز تارتادى. نۇرسۇلتان بولسا، دومبىرا تارتۋدىڭ شەبەرى كورىنەدى.

ايتاقىن بۇلعاقوۆ، اقىن:
وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى ورازالى
ايتىس دەيتىن اردا ونەرگە ايشىقتى ءىز قالدىرعان ورازالى دوسبوسىنوۆ جايلى ەستەلىك ايتۋ ماعان وتە اۋىر. «اتامداتساڭ اتامدات، بوتامداتپا» دەگەن اتام قازاقتىڭ ايتقانى بولماي، تاعدىر ءوز ءامىرىن جۇرگىزىپ باقتى. وردا بۇزار وتىزعا تولماي، تولاعايداي قارا ولەڭنىڭ كوشىن العا سۇيرەگەن اقىن باۋىرىمىز كولىك اپاتىنان اجال قۇشتى.
مەن ورازالىنى بالعىن كەزىنەن ءبىلۋشى ەدىم. 1990 جىلدارى قازىرگى رايىمبەك اۋدانىنا ايتىسقا باردىق. ول كەزەڭدەردە اۋداندىق، وبلىستىق ايتىستار ءجيى-ءجيى ءوتىپ تۇراتىن. جىر دوداسى اياقتالىپ، اقىندارعا قوناعاسى بەرگەن اق وتاۋدىڭ ىشىندە نارىنقولدىق اقىن قاسەن ساماتىروۆ، داۋباي ابدىساەۆ تاعى باسقا دا ايتىسكەرلەر بولدى. ابىر-سابىر باسىلىپ، اڭگىمە اۋانى ايتىس توڭىرەگىنە ويىسقاندا، داۋباي اقىن جۇدىرىقتاي عانا قارا دومالاق بالانى قاسىنا شاقىرىپ: «ءاي، ايتاقىن، مىنا بالا مەنىڭ باۋلىپ جۇرگەن شاكىرتىم، ءوزىڭنىڭ باۋىرىڭ بولادى، ساعان تارتقان اقىن بولسىن، قانە، تاقىمىڭنان وتكىزىپ بەر»، - دەدى. كوپتىڭ كوزىنشە اۋزىما ءسوز تۇسپەي، نە دەرىمدى بىلمەدىم دە ورنىمنان تۇرىپ، بالانى تاقىمىمنان وتكىزىپ، اۋزىنا تۇكىرگەن بولدىم. مىنە، سول قارا دومالاق جاس شاماسى 11-12- دەگى ورازالى بولاتىن. ايلار اۋناپ، جىلدار جىلجىپ كەمەلىنە كەلگەن اقىن بالانى مەن كەيىن الماتى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنت كەزىندە ءبىر-اق كوردىم. ءبىر كۇندە بەس اقىنمەن ايتىسقان ورازدىڭ اتاق-داڭقى دا وسى وقۋ ورنىندا ءجۇرىپ جاڭعىردى. وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى وراز تەك قانا اقىن ەمەس، ول اۋىز ادەبيەتىن جەتىك مەڭگەرگەن فولكلوريست ءارى تاريحتى تەرەڭنەن قوزعاي بىلەتىن، بويىنا شەشەندىكتى، شەبەرلىكتى دارىتقان اۋزى دۋالى شايىر ەدى. ايتىس ۇستىندە ماقامدى بىرنەشە تۇرگە قۇبىلتىپ، تىڭداۋشىسىن ايرانداي ۇيىتىپ، ۇرشىقتاي ءيىرىپ الاتىن قاسيەت ورازالىدا عانا بولاتىن. جەتىسۋ ايتىس اقىندارىنىڭ دا ماقام-سازدارىن جاڭعىرتىپ، جىر دوداسىنا الىپ كەلگەن ءارى بىرەگەي اقبەرەن جۇيرىك وسى ازامات ەدى.
جاراس سارسەك، اقىن:
اقىن اتىندا نە كوشە، نە مەكتەپ جوق
تالانتى تاۋداي ازاماتتار الىستاعان سايىن ساعىنىشقا اينالىپ، جاقىنداعان سايىن اسقاقتاي بەرەتىنى اقيقات. سونداي اياۋلى پەرزەنتتەرىمىزدىڭ ءبىرى ادۋىندى ايتىسكەر اقىن ورازالى بولاتىن.
ول اققان جۇلدىزداي ازعانتاي عۇمىرىندا قازاق ايتىس ونەرىنە جاڭا تىنىس، جاڭا ورنەك قوسىپ، كيەلى ءسوز پاتشالىعىنىڭ اۋىلىن ادۋىن جىرلارىنىڭ نوسەرىمەن ءبىر سىلكىنتىپ ءوتتى.
ماعان ول ومىردەگى دە، ونەردەگى دە جاقسى ىنىلەردىڭ ساناتىندا ەرەكشە جاقىن بولدى. اسىرەسە ونىڭ ەكىنىڭ بىرىنە بايقالا بەرمەيتىن تاكاپپار مىنەزى قاتتى ۇنايتىن. جاعىنۋدى، جاعىمپازدانۋدى بىلمەيتىن. كۇيرەۋىك مىنەزدەن دە ادا بولىپ كورىنەتىن. بالكىم وسى مىنەزى شىعار، ءوز تۇستاستارى كورگەن يگىلىكتەردەن ۇنەمى كەشىگىپ جۇرەتىن. الايدا وعان حالىقتىڭ قۇرمەتى ەرەكشە بولدى. شىن مانىندە ول حالىقتىڭ اقىنى ەدى. ال حالىقتىڭ اقىنى بولۋ دەگەنىڭىز - ءارى باقىت، ءارى ازاپ. ورازالى وسى ەكەۋىنىڭ دە «اۋىلىنا» كەزەك-كەزەك قاتىناي ءجۇرىپ، ورتا جولدا وپات بولعان اقىن.
ارامىزدان كەتكەنىنە التى جىل ۋاقىت بولىپتى. الايدا ونى جوقتاۋشىلاردىڭ قاتارى ءالى سەلدىرەگەن جوق. كەرىسىنشە، ارتىپ كەلەدى. ءبىر قىزىعى ونەرىن باعالايتىن قاراپايىم قاۋىم، جاقىن جۇرگەن جورا-جولداستارى مەن شاكىرتتەرى بولماسا، ونى ءوزى تۋىپ وسكەن ءوڭىردىڭ اتقامىنەرلەرى ەسكەرمەي جاتقانى جۇرەك سىزداتادى. ءوزى ولە-ولگەنشە جىرلاپ وتكەن رايىمبەك اۋدانىندا ونىڭ اتىندا نە ءبىر كوشە، نە ءبىر مەكتەپ جوق. ول كىندىك قانى تامعان توپىراعىنا دا قيانات جاساماي، الماتىنىڭ ىرگەسىنەن ماڭگىلىك تۇراعىن تاپتى. ەندىگى ءسوز ەل باسقارعانداردىكى بولۋى ءتيىس.

گۇلزينا بەكتاسوۆا

«تۇركىستان» گازەتى