جات پيعىل ارالاسقان ونەر ماڭگىلىك ەمەس
ايدوس بەكتەمىروۆ، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى:
ساحنا ونەرىندەگى وزىندىك قولتاڭباسى ايقىن تالانتتى اكتەر، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ايدوس بەكتەمىروۆتى تەاترسۇيەر قاۋىم اۋەل باستان اباي بەينەسىندە قابىلداسا، قالىڭ كوپشىلىك «اعايىندى» تەلەحيكاياسىنداعى ەرسايىن ءرولى ارقىلى كەڭىنەن تانىپ-بىلە ءتۇستى. كينوعا تۇسۋگە كەزىندە تالاي رەت باق سىناپ كورگەنىمەن، ءوزى ايتپاقشى، «جولى بولماي-اق قويعان» ول «اعايىندىعا» ويلاماعان جەردەن تاپ بولىپتى. وسى جانە باسقا دا جايتتار جونىندە اكتەردىڭ ءوزى بىلايشا اڭگىمەلەيدى...
ايدوس بەكتەمىروۆ، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى:
ساحنا ونەرىندەگى وزىندىك قولتاڭباسى ايقىن تالانتتى اكتەر، قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ايدوس بەكتەمىروۆتى تەاترسۇيەر قاۋىم اۋەل باستان اباي بەينەسىندە قابىلداسا، قالىڭ كوپشىلىك «اعايىندى» تەلەحيكاياسىنداعى ەرسايىن ءرولى ارقىلى كەڭىنەن تانىپ-بىلە ءتۇستى. كينوعا تۇسۋگە كەزىندە تالاي رەت باق سىناپ كورگەنىمەن، ءوزى ايتپاقشى، «جولى بولماي-اق قويعان» ول «اعايىندىعا» ويلاماعان جەردەن تاپ بولىپتى. وسى جانە باسقا دا جايتتار جونىندە اكتەردىڭ ءوزى بىلايشا اڭگىمەلەيدى...
سيۋجەتتىڭ جايما-شۋاقتىعى جانىما جاقىن بولدى
جالپى، اكتەر اتاۋلى بالا سياقتى، كەيدە ءسال نارسەگە كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس السا، كەيدە بولماشى نارسەگە جۇرەگى جارىلا قۋانادى. بۇرىندارى كينوعا تۇسۋگە تالاي رەت تالپىنىپ كورگەنىممەن، ەش ءساتى كەلمەي-اق قويعان-دى. سودان كەيىن ءتىپتى «ءاي، قويشى» دەپ، قولدى ءبىر-اق سىلتەيتىن بولعام. ءبىردە مارقۇم بيكەن ريموۆا اپام ەكەۋمىز ءبىر فيلمگە كينوسىناققا باردىق. مەن تىنىش تۇرماي: «وي، اپا، قازىر كورەسىز، مەن ءبارىبىر وتپەيمىن»، - دەدىم. سوندا بيكەن اپانىڭ: «اينالايىن، ايدوس، ولاي دەمە. مەن دە جاس كەزىمدە تۇسكىم كەلمەدى دەيسىڭ بە؟ ونەر ادامىنىڭ باعىنىڭ جانۋى ءبىر پاستە»، - دەگەنى ءالى ەسىمدە. نەگىزى، «كينودا جولىم بولمادى» دەگەننىڭ ءبارى - انشەيىن دالباسا. اينالىپ كەلگەندە، ءبارى - پەندەشىلىك. بىراق «اعايىندىعا»، شىنىندا دا، تۇسەمىن دەپ ويلاماپپىن. جۇمىسقا كەلە جاتقانمىن. تەاتردىڭ الدىندا «ساتاي-فيلم» ستۋدياسىنىڭ ءبىر توپ قىز-جىگىتتەرى فوتوبايقاۋ جاساپ جاتىر ەكەن. ءبىر كەزدە: «اعا، تۇرا قالىڭىز، ءسىزدى دە ءتۇسىرىپ الايىق»، - دەدى. ورىستىڭ قىزدارى ەكەن، ۇزدىگىپ تۇرىپ العان سوڭ، تۇسە سالدىم. كەيىننەن كينوبايقاۋعا شاقىردى، وعان دا قۇلىقسىزداۋ بارىپ ءتۇستىم. ارادا پالەن كۇن وتكەن سوڭ حابارلاسىپ: «ءسىز اكەنىڭ رولىنە ءوتتىڭىز! قۇتتىقتايمىز!» - دەدى. ءسويتىپ، ويلاماعان جەردەن ءوتتىم دە كەتتىم.
كينو الماتى وبلىسى قاراساي اۋدانىنىڭ «ەڭبەكشى» اۋىلىندا. سونداعى ءبىر جىگىتتىڭ ءۇيىن جالعا الدىق تا، ەكى اي بويى سوندا تۇردىق. شىنىمدى ايتسام، سيۋجەتتىڭ جايما-شۋاقتىعى جانىما جاقىن بولدى. تەلەحيكاياداعى جاعدايدىڭ بارلىعى - ءار وتباسىندا بولاتىن جايت. كەيدە تاس قالانىڭ كۇيكى تىرلىگىنەن شارشاپ كەتكەندە اۋىلدىڭ تىنىش ءومىرىن اڭسايتىنىمىز راس قوي.
«اعايىندىنىڭ» ارقاسى شىعار، كوشەدە، ءار جەردە تانىپ قالعان ادامدار سونداي ءبىر جىلى شىرايمەن سويلەسەدى. كەيدە باعدارشامدا تۇرسام، كولىكتەرىنىڭ تەرەزەسىنەن باستارىن شىعارىپ: «اعا، قالايسىز؟» - دەپ قۇراق ۇشادى. مەن اڭ-تاڭ بوپ: «مۇنى قايدان كوردىم؟ كىمنىڭ بالاسى ەدى؟» - دەپ تۇرعانىمدا: «ءسىز تەلەحيكايادا وتە جاقسى ويناعانسىز، جارايسىز!» - دەپ ىقىلاستارىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ريزا بوپ قالاسىڭ. «جاقسى ءسوز جان سەمىرتەدى» دەگەندەي، كوڭىلىڭ كوتەرىلىپ، قۇلشىنا تۇسەسىڭ.
كەمەڭگەر اكەنىڭ بەينەسىن كورسەتكىم كەلدى
«اعايىندىدا» اكتەرلىككە سالىپ، ەش نارسەنى «ويناعىم» كەلگەن جوق، بار بولعانى ءوزىمدى ويناپ شىقتىم، ءبىتتى. ويتكەنى جاساندى ارەكەت ءبارىبىر بايقالىپ تۇرادى. تەلەحيكاياداعى «بالالارىممەن» ءسويلەسۋىم، ءجۇرىس-تۇرىسىم، مۇڭايعانىم، قۋانعانىم - ءبارى ءوزىمنىڭ تابيعاتىم. ادەيى سولاي جاسادىم. ياعني سول بەينەم كەيبىر اكەلەرگە ۇلگى بولسىن دەپ، اقساقال دەۋگە تۇرارلىقتاي، ءجۇزى - جاز، كوڭىلى - كوكتەم، پەيىلى - كەڭ، كەمەڭگەر اكەنىڭ بەينەسىن كورسەتكىم كەلدى. ايتپەسە قازاقتا بالاسىنىڭ الدىندا قادىرى ءتۇسىپ جۇرگەن اكەلەر دە بار عوي. ادام بالاسى سەزىمسىز بولمايدى، بىردە اشۋلاناسىڭ، بىردە قۋاناسىڭ، بىردە كۇيگەلەكتەنىپ كەتەسىڭ. بىراق تابيعي مىنەزدەن الشاقتاي المايسىڭ. اكتەر اقىلدى بولۋى كەرەك. ايتالىق، ونەر ادامىنىڭ اسەرشىل كەلەتىنى راس، جۇرەگىڭ لاپ ەتىپ ءبىر ارۋعا عاشىق بولىپ قالدىڭ دەلىك. سەزىمگە بوي ۇرىپ، بىلمەستىك جاساساڭ، ونى قالپىنا كەلتىرۋ قيىن بولادى. سوسىن اكتەر كىمدى ويناسا دا، سانامەن ۇعىپ، تۇيسىكپەن ءتۇسىنىپ ويناسا ەكەن دەپ تۇرامىن. بۇل دا مىنەزگە بايلانىستى. جالپى، ءابىش كەكىلباەۆشا ايتسام، وتكەنىنەن تاعىلىم الىپ، ەرتەڭىنەن ءۇمىت كۇتەتىن اداممىن. ال الداعى ءومىرىم - اللانىڭ ىقتيارىنداعى ءىس.
ومىرلىك ۇلگىنى اكەمنەن الدىم
اكەم تولەۋباي كورگەنى مول، تەكتى ادام ەدى. ول كىسى ماعان ومىرلىك ۇلگى بولا ءبىلدى. بۇگىندە نە ىستەسەم دە، «وسىعان اكەم نە دەر ەدى» دەپ، اۋەلى ءوز-وزىمە ەسەپ بەرىپ الىپ باستايمىن. مەن قاراعاندى وبلىسى شەت اۋدانىنداعى تاۋ بوكتەرىندە ورنالاسقان قارعالى اۋىلىندا 1950 جىلدىڭ 26 مامىرىندا دۇنيەگە كەلدىم. تاۋلى جەر بولعان سوڭ، قار قالىڭ تۇسەدى دە، قىس بويى سىرعاناق تەبەمىز، شىبىقتان تاياقشا جاساپ الىپ، حوككەي وينايمىز. سونىڭ ارقاسىندا شىعار، اۋىلدىڭ بۇكىل بالالارى دەنى ساۋ، ءىرى-ءىرى بولىپ ءوستى. قالاي بولعاندا دا، تابيعاتتىڭ ادامعا اسەرى مول عوي. وتباسىندا سەگىز بالا: ءتورت ۇل، ءتورت قىز بولدىق. اكەم سوعىسقا قاتىسقان، ۇستا، دومبىرا تارتىپ، ولەڭ شىعاراتىن دا ونەرى بار-تىن. انام - وتباسى، بالالار دەپ قانا ءومىر سۇرگەن قازاقى كىسى. اس دايىنداۋدىڭ شەبەرى ەدى. شەشەم پىسىرگەن تاعامداردىڭ ءدامى ءالى كۇنگە دەيىن اۋزىمنان كەتپەيدى. جۇبايىم جىبەكتىڭ ماماندىعى - اكتريسا. وتاسقانىمىزعا 27 جىل بولدى. تاتۋ-ءتاتتى عۇمىر كەشىپ جاتىرمىز. ءۇش قىزىمىز بار. ۇلكەنىمىز گۇلزيرانىڭ ماماندىعى - زاڭگەر، ەكىنشى قىزىمىز گاۋھاردىڭ ماماندىعى - ەكونوميست، كەنجەمىز ىڭكار پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتتى بىتىرگەن. ۇشەۋى دە ءوز قالاۋى بويىنشا ءبىلىم الىپ، كاسىپ تاڭدادى.
ونەرگە عاشىقتىق ءبارىن جەڭەدى
بىردە يتاليان تەنورى لۋچانو پاۆاروتتيدىڭ سۇحباتىن وقىدىم. ول ساحناعا ابدەن بەرىلگەن، ءار ءانىن زور تولعانىسپەن، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىندايتىن ناعىز ونەر يەسى عوي. ساحناعا شىعۋعا شامالى عانا ۋاقىت قالعاندا ول تولقىپ، شىج-بىج بولىپ، جۇرگەن جۇرىسىنە نالىپ: «ءانشى بولىپ نەم بار ەدى؟ وسىنشا جاسقا كەلىپ ساحنادا سالپاقتاۋىما نە جورىق؟ قازىر قالاي بولار ەكەن دەپ قوبالجىپ، ءوزىمدى-ءوزىم جەگىدەي جەگەنشە، نەگە وزگە جۇرتقا ۇقساپ تىنىش وتىرمادىم ەكەن»، - دەپ كۇيىنەتىن كورىنەدى. ءسويتىپ، وي قۇشاعىندا تۇرعاندا كەش باستالىپ، ساحنا اشىلادى دا، ءجۇرگىزۋشىلەر مۇنىڭ شىعاتىنىن حابارلاپ كەپ جىبەرەدى. عاجاپ! سول ساتتە-اق الگى وكىنىشتىڭ ءبارى ساپ تىيىلىپ، «ساحنانىڭ ءىشىندە، ساحنانىڭ سىرتىندا مەنەن باقىتتى ادام جوق!» - دەپ، لۋچانو زور باقىتقا كەنەلەدى ەكەن. كوردىڭىز بە؟ مىنە، بۇل - ونەردىڭ قۇدىرەتى! سول سياقتى، كەيدە «جىندانعان باقسىداي نە ىستەپ ءجۇرمىن وسى» دەپ، ءوزىڭدى-ءوزىڭ جەك كورىپ كەتەتىن ساتتەرىڭ دە بولادى. بىراق سونىڭ بارىنەن قۇتقارىپ قالاتىن - ساحنا، ونەرگە عاشىقتىق. وسى ىڭكارلىك بارلىق قينالىسىڭدى جۋىپ-شايىپ كەتەدى. وكىنىشكە قاراي، ونەردى مانساپ، اتاق ءۇشىن پايدالاناتىندار دا بار. ولار ونەردى جاعداي جاساپ، تۇرمىس دۇرىستاۋدىڭ قۇرالى دەپ ۇعادى. الايدا جات پيعىل، بىلعانىش نارسە ارالاسقان ونەر ماڭگىلىك ەمەس.
قۇرالاي قوڭىر
«الاش ايناسى» گازەتى
