ايگىلى «جاس قازاق» ءانىنىڭ اۆتورى رامازان ەلەباەۆ ماسكەۋدىڭ چايكوۆسكي اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ جانىنداعى قازاق جاستارىنا ارنالعان قازاق وپەرا ستۋدياسىنا 1937 جىلى تۇسكەن جاستاردىڭ ءبىرى ەدى. سوعىس باستالىسىمەن رامازان الماتىعا ورالىپ، جورا-جولداستارىمەن، تۋعان-تۋىستارىمەن، اعا-ۇستازدارىمەن جۇزدەسىپ، ءتورت جىلدان استام العان ءبىلىمىن بايانداپ ساعىنىشىن باسقانداي بولادى. دەگەنمەن ماسكەۋگە جاقىن قالعان نەمىس فاشيستەرىنىڭ قيمىلىنان سەكەمدەنگەن جاس رامازان ءوز وتىنىشىمەن 1942 جىلى مايدانعا اتتانىپ، الماتىدان جاساقتالعان 8-گۆاردياشىل پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ اتقىشتار پولكىنە ءتۇستى. پولك سابىندا ءجۇرىپ ونەرپازداردىڭ كونتسەرت بريگاداسىن ۇيىمداستىرىپ، كورشى ديۆيزيا سولداتتارىنا ونەر كورسەتتى. سول ءبىر كۇندەرى جازۋشى ع.ءمۇستافيننىڭ باسقارۋىمەن الماتىدان كەلگەن ج.ەلەبەكوۆ، ر.باعلانوۆا سەكىلدى بەلگىلى مۇشەلەرى بار توپپەن كەزدەسۋى رامازاننىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرىپ، وزىمەن بىرگە سولداتتار ءانسامبلى دە قوسىلىپ ونەرلەرىن ورتاعا سالدى. پولك ءانسامبلىنىڭ ورىنداۋىندا رامازاننىڭ «تالعار پولكىنىڭ مارشى»، «28 باتىر»، «23-پولك مارشى»،ت.ب. اندەرىن ورىس، تاتار، قىرعىز، وزبەك دوستارىمەن بىرگە قانداسى جاس قازاق جىگىتى تولەگەن توقتاروۆ تا ورىندايتىن.

ايگىلى «جاس قازاق» ءانىنىڭ اۆتورى رامازان ەلەباەۆ ماسكەۋدىڭ چايكوۆسكي اتىنداعى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنىڭ جانىنداعى قازاق جاستارىنا ارنالعان قازاق وپەرا ستۋدياسىنا 1937 جىلى تۇسكەن جاستاردىڭ ءبىرى ەدى. سوعىس باستالىسىمەن رامازان الماتىعا ورالىپ، جورا-جولداستارىمەن، تۋعان-تۋىستارىمەن، اعا-ۇستازدارىمەن جۇزدەسىپ، ءتورت جىلدان استام العان ءبىلىمىن بايانداپ ساعىنىشىن باسقانداي بولادى. دەگەنمەن ماسكەۋگە جاقىن قالعان نەمىس فاشيستەرىنىڭ قيمىلىنان سەكەمدەنگەن جاس رامازان ءوز وتىنىشىمەن 1942 جىلى مايدانعا اتتانىپ، الماتىدان جاساقتالعان 8-گۆاردياشىل پانفيلوۆ ديۆيزياسىنىڭ اتقىشتار پولكىنە ءتۇستى. پولك سابىندا ءجۇرىپ ونەرپازداردىڭ كونتسەرت بريگاداسىن ۇيىمداستىرىپ، كورشى ديۆيزيا سولداتتارىنا ونەر كورسەتتى. سول ءبىر كۇندەرى جازۋشى ع.ءمۇستافيننىڭ باسقارۋىمەن الماتىدان كەلگەن ج.ەلەبەكوۆ، ر.باعلانوۆا سەكىلدى بەلگىلى مۇشەلەرى بار توپپەن كەزدەسۋى رامازاننىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرىپ، وزىمەن بىرگە سولداتتار ءانسامبلى دە قوسىلىپ ونەرلەرىن ورتاعا سالدى. پولك ءانسامبلىنىڭ ورىنداۋىندا رامازاننىڭ «تالعار پولكىنىڭ مارشى»، «28 باتىر»، «23-پولك مارشى»،ت.ب. اندەرىن ورىس، تاتار، قىرعىز، وزبەك دوستارىمەن بىرگە قانداسى جاس قازاق جىگىتى تولەگەن توقتاروۆ تا ورىندايتىن.

وكىنىشكە قاراي قازاقستاننان كەلگەن ونەرپازدار توبى قىرىق ەكىنشى جىلدىڭ قىسىندا دۇنيەدەن وزعان تولەگەن توقتاروۆقا قاھارماندىعى ءۇشىن «كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلسىن» دەگەن جوعارى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ شەشىمىنىڭ اسكەري گازەتتەردە جاريالانعانىنىڭ كۋاسى بولدى. وسى بولعان تاريحي وقيعانى رامازان ۇلكەن تەبىرەنىسپەن ەلدەن كەلگەن ۇگىت-بريگادا مۇشەلەرىنە بايانداپ بەرەدى. جەرلەس دوسىمەن بىرگە اتقارعان ەرلىگى ءۇشىن رامازان ەلەباەۆتى اسكەر باسشىلىعى «قىزىل جالاۋ» وردەنىمەن ماراپاتتايدى.

ەرلىكتى كوزىمەن كورگەن رامازاننىڭ كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن تولەگەننىڭ بەينەسى كەتپەي قويادى. قان مايداندا قاھارماندىق كورسەتكەن دوسىنىڭ ەرلىگىن بولاشاق ۇرپاققا ەسكەرتكىش رەتىندە قالاي قالدىرسام ەكەن دەپ ۋايىمدادى. وسىن­داي ويدا جۇرگەندە كالينين مايدانىنىڭ جاۋىنگەرلەرى­نە ونەر كورسەتۋگە حالىق ءارتيسى ج.ەلەبەكوۆتىڭ كونتسەرتى كەلەتىنىن ەسىتكەن رامازاننىڭ بويىن قۋانىش كەرنەپ، قولى­نا سىرنايىن الىپ جۇسىپبەك اعاسىنىڭ قايتالاماس داۋ­سىنا سالىپ، تولەگەن دوسىنا ارنالعان ءانىن قاعازعا تۇسىرە باستايدى.
اۋەنى بار، ءسوزى جوق، بىراق جاۋعا ارىستانشا ايبات كورسەتكەن دوسى تولەگەننىڭ قايتالانباس بەينەسىن ەسكە سالاتىن كوكەيدە: «ەل ءۇشىن، وتان ءۇشىن، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن جان پيدا!» دەپ ۇراندار بار ەدى.
سياسى كەپپەگەن انگە تۋىندىنىڭ اۆتورى رامازان «جاس قابىر باسىندا» دەگەن ات بەردى. ەندى جاڭا تۋعان ءاندى ەلگە قايتىپ بارا جاتقان جۇسىپبەك اعاسىنا جەتكىزىپ بەرۋ عانا قالدى. ءسويتىپ تولەگەن توقتاروۆقا ارناپ جازعان «جاس قابىر باسىندا» دەپ اتالعان ءانىنىڭ نوتاسىن بەرۋ ءۇشىن شاڭعىلاتىپ ارەڭ جەتىپ: - جۇسەكەم-اي، ۇلگەردىم-اۋ ايتەۋىر! - دەيدى. ءون بويىن تەر جاۋىپ كەتكەن.
- ءسال تەرىڭدى باسساڭشى.
- بىزگە تەر قاتپايدى، جۇسەكە.
- سەن اۋەلى ءاندى گارمونىڭمەن ويناپ بەرشى.
- ءجۇس-اعا، مەنىڭ جان دۇنيەم سىزگە جاقىن دەپ ويلايمىن. ءوزىڭىزدىڭ زەرگەرلىك شەبەرحاناڭىزدان وتكىزىپ، سالەمدەمە رەتىندە مەنىڭ اتىمنان ەلگە الىپ بارساڭىز، ارمانىم جوق.
«ونداي قىسقا تىلەۋ ايتا بەرمە. ال مەن جاڭاعى تىلەگىڭدى ورىنداۋعا ۋادە بەرەمىن. بۇل ءانىڭ سەنىڭ ويىڭداعىداي بولاتىنىنا كامىل سەن. ال، باۋىرىم، كورىسكەنشە كۇن جاقسى» دەپ قوشتاسقان بولاتىنبىز»، - دەپ ەسكە الادى كەيىن جۇسىپبەك.
«قولىمدا رامازان ەلەباەۆتىڭ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرىنا جازعان ءانىنىڭ اۋەنى مەن ءسوزسىز نوتاسى. جولشىباي عابيدەن مۇستافينگە «ءسوزىن جازىپ بەرىڭىزشى» دەپ قولقا سالدىم. ال ول كىسى «مەن اقىن ەمەسپىن عوي، اۋىلعا بارعان سوڭ اقىندارعا جازعىزبايسىز با؟ مەنىڭشە، سول دۇرىس بولار» دەدى. مەن «ءوز كوزىڭىزبەن كورگەن جان عوي. سەزىنىپ جازعانعا نە جەتسىن. سوندىقتان دا ءسىز جازۋىڭىز كەرەك» دەدىم قيىلىپ. سوندا عابيدەن «سەن ماعان اۋىر جۇك ارتتىڭ-اۋ. ەكى-ءۇش اۋىز ولەڭ شۋماعىمەن مايدان دالاسىن سيپاتتاۋ، ونىڭ ۇستىنە وتان ءۇشىن قازا تاپقان ەرجۇرەك جاۋىنگەردىڭ تۇلعاسىن بەينەلەۋ وڭايعا تۇسە قويار ما ەكەن؟» دەدى تولعانىپ.
وسى تولعانىستان سوڭ عابەڭ كوپ ويعا شومىپ، تەرەزەدەن قار جامىلعان جازىق دالاعا قاراپ وتىرىپ: «جارايدى، جازىپ كورەلىك»، - دەدى. ءسويتىپ، عابەڭ جازعان ءسوز دە دايار بولدى. ءسوزى ءوزى ويلاعانداي انمەن قابىسا كەتتى. ءان ءبارىمىزدى قاناتتاندىرا تۇسكەندەي. ءان جۇرەك تەربەتەر، جانعا قوزعاۋ سالار قاسيەتكە يە بولدى. ونىڭ سوزىندە ەرەكشە اسەر بەرەرلىك كۇش بار ەدى. «جاس قابىر باسىندا» دەگەن انگە عابەڭنىڭ جازعان سوزىنەن تولەگەن توقتاروۆتىڭ ەرلىگى تولىق اشىلادى» دەپ باعالاعان جۇسىپبەك اعامىز. كەيىننەن ءاننىڭ اتى وزگەرتىلىپ، «جاس قازاق» دەپ اتالىندى.
1942-43 جىلدارداعى سۇراپىل سوعىس قاتارىندا جۇرگەن رامازان ەلەباەۆتىڭ جان سارايىن تولقىتىپ بارىپ تۋعان انگە ءسوز قۇدىرەتى قوسىلىپ، كەيىن ورىنداۋشى مەن تىڭداۋشىسىن تاپتى. اسا قۇدىرەتتى كۇشى بار «جاس قازاق» ءانى حالقىمىزدىڭ ساناسىنان مىقتاپ ورىن العانىنا 70 جىلداي ۋاقىت وتسە دە جاس ۇرپاقتىڭ كوكەيىندە ماڭگى ورنىعىپ، بۇگىنگى بۋىننىڭ جىگەرلى، قايراتتى، وتانسۇيگىش ۇل-قىز اتانۋىنا اسەرىن تيگىزىپ جاتاتىندىعىندا كۇمان بولماس دەيمىز. «جاس قازاق» ءانىنىڭ پايدا بولۋىنىڭ وزىندە اسا ەرەكشە قۇدىرەتتى كۇش، پسيحولوگيالىق قيال، شەشىم، مەزگىلدىڭ قاتىسىپ تۇرۋ سىرىندا ءالى ايتىلماعان ويلار مەن شەشىمىن تاپپاعان مۋزىكا-ەستەتيكالىق بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن جەكە دارا ونەر تۋىندىسى بولا تۇرا، قىرشىن كەتكەن تولەگەن، رامازان اتتى پەرزەنتتەرىمىزدىڭ بولاشاق ۇرپاققا قالدىرعان مادەني ەسكەرتكىشى دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.
«جاس قازاق» ءانى - حالقىمىزدىڭ ەسىندە ساقتالىپ، كوزگە كورىنبەيتىن، قولعا ۇستالمايتىن قايعىلى قاسىرەت پەن قاي­تالانباس قاھارماندىق، باتىرلىقتان سىر شەرتەتىن مادەني ەسكەرتكىش، اتادان بالاعا ماڭگىلىك مۇرا بولىپ ساباقتاستىق قۇرالى.
1943 جىلى 4-قاراشادا جاڭا-سوكولنيكي قالاسىنىڭ ماڭىندا بولعان شايقاستا ايگىلى «جاس قازاق» ءانىنىڭ اۆتورى بار بولعانى 33 جاسىندا وق ءتيىپ مەرت بولدى. دەنەسى سوندا جەرلەنەدى.
حالىق ءارتيسى، ەرەكشە قايتالانباس حالىقتىق داستۇردەگى داۋىس يەسى جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ ءوز ەستەلىگىندە: «سوعىس ءجۇرىپ جاتقاندا سىزدى جەركەپەدە ءاندى اۆتورى رامازان ەلەباەۆتىڭ قولىنان الىپ، ونى الماتىعا اكەلگەن ەدىم. 1943 جىلى 6-قاراشادا اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنداعى سالتاناتتى جيىندا ءبىرىنشى رەت «جاس قازاق» ءانىن ورىنداعان بولاتىنمىن»، دەپ اياۋلى ءىنىسى رامازاننىڭ «اعا، وسى ءانىمدى الماتىعا، ەلگە الىپ بارۋىڭىزدى وتىنەمىن. ءوزىڭىزدىڭ ورىنداۋىڭىزدا بولسا، ارمانىم جوق» دەپ پولك پەن ديۆيزياداعى جاس قازاقتاردىڭ اتىنان ايتقان تىلەگىن حالىق ءارتيسى ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن اتقارىپ كەلدى. وعان حالىق كۋا.
جۇسىپبەكتىڭ ورىندالۋىنداعى ءاندى ساحنادان بىرنەشە رەت تىڭداپ وستىك، تىڭداي وتىرىپ ەرەكشە ويعا شومىپ، سۇراپىل سوعىس جايىن، قار ۇستىندە سۇلاپ جاتقان قازاقتىڭ باتىر پەرزەنتىن كورگەندەي جايدا بولاسىڭ.
«جاس قازاق» ءانى جۇسىپبەكتىڭ ءشا­كىرت­تەرى - مادەنيەت ەشەكەەۆ، جانىبەك كارمەنوۆتىڭ، دامەش راحىشوۆ پەن قايرات بايبوسىنوۆتاردىڭ دا ورىنداۋىندا جال­عاسىن تاپقانى ءمالىم.

جاس قازاق
قار جامىلعان كەڭ دالا، قانعا بوگىپ،
كۇركىرەدى سۇر اسپان ءولىم توگىپ.
جاس قازاق
مۇرتتاي ۇشتى ۋرا-لاپ.

جانىن قيىپ كەتە الماي، جاس ومىردەن،
اسقاقتاعان ارمانعا ورمەلەگەن.
جاس قازاق
جاتتى كوزى وت جايناپ.

قاپىسىن تاپقان زۇلىم جاۋ ماساتتانىپ،
وتىر ەدى وزىنە مەيىرى قانىپ،
جاس قازاق
اتىلدى وق بوپ، كورە ساپ.

التىن شاپاق اق يەك اتقاندا تاڭ،
قالعانىنشا دەنەدە ءبىر قاسىق قان.
جاس قازاق
جاتتى جاۋىن جانىشتاپ.

سول بەتىندە جان بەردى، ول تۇرمادى،
ارى ءۇشىن ەلىنىڭ بوپ قۇربانى.
جاس قازاق
ءبارىڭ سوعان ۇقساپ باق!

ەل قورعاعان مايداندا جاس ارىستان،
توقتاروۆتاي ارتىندا قالار داستان.
جاس قازاق،
مىنە، ساعان ماڭگى باق!

پەرنەبەك مومىنۇلى،
ق.ا.ياساۋي اتىنداعى حقتۋ،
ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى
قازاق ۇلتتىق ونەر
اكادەمياسىنىڭ پروفەسسورى،
مۋزىكا زەرتتەۋشىسى

«انا ءتىلى» گازەتى