وڭتۇستىكتە انا ولىمىمەن كۇرەس، ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋ جۇمىستارى بۇرىن كىسەندەۋلى اتتاي كىبىرتىكتەپ تۇراتىن. بۇگىندە ۇگىت جۇرگىزۋدىڭ ارقاسىندا بۇل جۇمىستىڭ كورىگى قىزىپ تۇر. ءتىپتى بۇل ماسەلە اكىمدەردىڭ باسىنا تاياق بولىپ تيەتىن كەزدەرى دە بار. سوندىقتان دا بولار، التى ايلىق، جىلدىق ەسەپ بەرۋ كەزىندە اكىمقارالار بۇل ماسەلەنى اينالىپ وتە المايدى. اڭگىرتاياقتان اۋلاق بولۋ ءۇشىن بولار، اكىمدەر بۇگىندە قويىن كىتاپشاسىنىڭ ەڭ كەرەكتى بولىگىنە وسى ماسەلەنى ءتۇرتىپ قوياتىن بولىپتى.

وڭتۇستىكتە انا ولىمىمەن كۇرەس، ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋ جۇمىستارى بۇرىن كىسەندەۋلى اتتاي كىبىرتىكتەپ تۇراتىن. بۇگىندە ۇگىت جۇرگىزۋدىڭ ارقاسىندا بۇل جۇمىستىڭ كورىگى قىزىپ تۇر. ءتىپتى بۇل ماسەلە اكىمدەردىڭ باسىنا تاياق بولىپ تيەتىن كەزدەرى دە بار. سوندىقتان دا بولار، التى ايلىق، جىلدىق ەسەپ بەرۋ كەزىندە اكىمقارالار بۇل ماسەلەنى اينالىپ وتە المايدى. اڭگىرتاياقتان اۋلاق بولۋ ءۇشىن بولار، اكىمدەر بۇگىندە قويىن كىتاپشاسىنىڭ ەڭ كەرەكتى بولىگىنە وسى ماسەلەنى ءتۇرتىپ قوياتىن بولىپتى.

بۇگىندە ولار جاۋاپتى مامان­دار­دى جۇگىرتىپ، جۇكتىلىككە قارسى «ماي­دان» اشىپ جاتقانداي. ەندى انا مەن بالا ماسەلەسىنە تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ ماماندارى عانا ەمەس، اۋدان، قالا اكiمدiكتەرi تارا­پىنان ارنايى «شتاب» قۇرىلىپ، جۇ­مىس جا­سالۋدا. مۇلدە بالا كوتە­رۋگە بول­مايتىن ايەلدەردىڭ ءتىزىمى ءتىپتى اكىم­دەردىڭ قاتاڭ باقىلاۋىندا بو­لادى دەيدى دارىگەرلەر. ول ءۇشىن با­لانى جوس­پارلاۋ كابينەتتەرى بارلىق اۋ­دانداردا اشىلعان. دەنساۋ­لى­عىندا كىناراتى بار، بالا كوتەرۋگە مۇلدەم بولمايتىن انالارعا كەڭەس­تەر بە­رىلىپ، كونتراتسەپتيكالىق زاتتار تەگىن تاراتىلادى. ارينە، مۇنىڭ بار­­­لىعى دا - انا مەن بالا ءولىمىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن اتقارىلىپ جاتقان شا­رۋالار. دۇرىس ەمەس دەي المايسىز. دەگەنمەن بۇل ەلىمىز بويىنشا ءاربىر بەسىنشى بالانى دۇنيەگە الىپ كەلەتىن وڭ­تۇستىكتىك انالاردىڭ قۇرساعىنا قۇ­لىپ سالعانمەن بىردەي كورىنەتىنى راس. مۇندايدا «بوپە بۋمى» قايدان بول­سىن؟ ارينە، انا مەن بالا دەن­ساۋ­لىعى ءۇشىن جانۇشىرىپ جۇگىرىپ ءجۇر­گەن دارىگەرلەردىكى دە ءجون. قان­داي جاع­داي بولسىن بالا ءسۇيۋ باقى­تىنان باس تارتا المايتىن انا­لارعا دا كىنا قويا المايسىز. تارازى باسىن تار­تىپ كەتە بەرەتىن وسىنداي جاع­دايدا تورە­لىك ايتۋ دا ارتىق بولار، ارينە...

بۇگىندە دارىگەرلەر دە، مەيىر­بيكەلەر دە تۋ جاسىنداعى انالاردى قايتا-قايتا تەكسەرىلۋگە شاقىرىپ، ءۇي-ءۇيدى ارالاپ، شارلاپ ءجۇر. قازە­كەم­نىڭ «باياعىدا سابان تاسىپ ءجۇرىپ بوسانىپ قالدىمنان» باستالاتىن ءاڭ­گىمەسى ءالى دە تىيىلعان جوق. جۇكتى ايەلدەر ەرتە ەسەپكە تۇرۋدىڭ ورنىنا، اۋرۋى ابدەن اسقىنعاننان كەيىن كە­لەدى. وعان دەيىن دارىگەرلەر حالىق ارا­سىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن ءجۇر­­گىزبەي نە ءبىتىرىپ ءجۇر دەيتىندەر دە تابىلار. الايدا انا ءولىمىنىڭ الدىن الۋعا باياعىدا-اق وڭتۇستىك­قازاق­ستان­دىق اق حالاتتىلار بەل بۋىپ، بىلەك سىبانىپ كىرىسىپ كەتتى. وڭتۇستىك قازاق­ستان وبلىسى بويىنشا بالا كوتەرۋ جاسىنداعى 695 500 ايەلدىڭ 9 571-ىنە بوسانۋعا مۇلدەم بول­مايدى. ءوڭىر سابيلەر سانىمەن ماق­تانعانىمەن، تۋ جاسىنداعى ايەلدەر دەنساۋلىعى ەڭ تومەن ايماققا جاتادى.

ارينە، اۋرۋ انادان اۋرۋ بالا تۋى­لاتىنى انىق. ءتىپتى سوزىلمالى سىرقاتى بار انالاردىڭ بوسانۋ ۇستىندە باقيلىق بولۋى دا عاجاپ ەمەس. سول ءۇشىن دارىگەرلەر باستاپ، اكىمقارالار قوستاپ شابىلىپ جات­قانى تەگىن ەمەس. جۋىردا وبلىس اكiم­دiگiندە انا مەن بالا ءولىمىنىڭ الدىن الۋ ماسەلەسىنە ارنالعان جيىن وتكەن بولاتىن. قاتىسۋ­شىلار وسى ماسەلەنى تۇرتىنەكتەپ، جاۋاپ ىزدەدى.

بالجان يسابەكوۆا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى:

- وبلىسىمىزدا انا مەن بالا دەن­ساۋلىعىن جاقسارتۋ ءۇشىن بارىنشا جاع­داي جاسالۋدا. بىراق سوعان قارا­ماستان جاعداي ماقتانارلىقتاي ءماز ەمەس. بوسانۋ جاسىنداعى انالار­دىڭ ءوز دەن­ساۋلىقتارىنا ءجىتى كوڭىل بولمەۋى با­سىم. ۋچاسكەلiك دارiگەر­لەرiمiز ءاربiر اياعى اۋىر اناعا حابار­لاسىپ، تيiستi ەم-دومىن قابىلداۋعا شاقىرىپ جاتادى. سونىڭ وزىنە كەل­مەيتىندەرى بار. ءوزi اۋىرسا دا، بالاسى اۋىرسا دا، اسقىن­دىرىپ، ابدەن ناشار­لاعاندا عانا اۋ­رۋ­حاناعا كەلەدi.

وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقار­ماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، وڭىردە جىلىنا 70 مىڭنان اسا ءسابي ومىرگە كەلەدى. وتكەن جىلى 72 370 بالا دۇنيە ەسىگىن اشسا، جىل باسىنان بەرى 37 829 بالا تۋىلعان. بالالار جاردەماقىسىنىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى وڭتۇستىكتە بالا تۋ كورسەتكى­شىنىڭ دە كۇرت ارتقانىن دارىگەرلەر جاسىر­مايدى. بالا تۋ كورسەتكىشى كوبەيگەنىمەن، كوڭىلگە كولەڭكە تۇسىرەرلىك تۇس تا جوق ەمەس. تۋا ءبىتتى دەرتپەن تۋىلىپ جاتقاندار دا بار­شىلىق. جاعدايى جاقسى وتباسىلاردا بالا سانى ارتپاعانىمەن، تۇرمىسى تومەن وتباسىلاردا كەرىسىنشە كوبەيگەن. مۇنىڭ سەبەبىن ماماندار جاردەماقىعا قىزى­عۋشىلىقتان ءارى بالالاردى اسىراۋدىڭ توتە جولى دەپ ەسەپتەيدى. ويتكەنى اۋىلدىق جەردە تۇراتىنداردىڭ كوبىسى جۇمىسسىز ەكەندىگى بەلگىلى. بالاعا بەرىلەتىن كومەك اقشامەن كۇن كورىپ وتىرعاندار جەتەرلىك. سول سەبەپتى دە دەنساۋلىعىنىڭ ناشار­لىعىنا قاراماستان بەسىنشى، التىنشى پەرزەنتىن ومىرگە اكەلۋگە نيەتتەنگەندەر جوق ەمەس. بۇگىندە وبلىس ورتالىعىندا 72 مىڭنان استام انا جاردەماقى الادى. اي سايىنعى بەرىلەتىن 8 مىڭ تەڭگە قوسىمشاسىن قوسساڭىز، كەيبىر وتباسىلارعا بۇل - ۇلكەن كومەك. وسى اقشاعا تەلمىرىپ ءبىر ءۇيلى جاندى باعىپ وتىرعاندار دا جەتىپ-ارتىلادى. دەنساۋلىعى ناشار، اعزاسىندا اقاۋى بار انالارعا دارىگەرلەر «تۋعا بولمايدى» دەيدى، ءتۇرلى سەبەبى بارىن ايتىپ، انالار «قالاي بولعاندا دا، وسى بالامدى بوسا­نام» دەيدى. ءسويتىپ، ەكى ارادا تۇسىنبەۋشىلىك تۋا­دى. دارىگەرلەرگە كوپ جاعدايدا، ارينە، انا مەن بالا دەنساۋلىعىنىڭ جاقسى ەسەبى كەرەك، ال انالارعا ۇرپاعىنىڭ كوپ بولعانى قاجەت. از قازاقتى كوبەيتۋگە كۇش سالۋعا نيەتتەنگەن انالاردىكىن دە دۇرىس ەمەس دەي المايسىز. كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس؟...

وسىلايشا، انا ولىمىمەن كۇرەس كۇشەيىپ تۇر. قۇلاق تا تىنىش، ەسەپ تە دۇرىس...

گۇلىم شالقار، اتا-اتا:

- ءوزىم ەمحانادا برونحيالدى استما دەرتىمەن ەسەپتە تۇرامىن. ءدارى­گەرلەر بالا كوتەرۋگە بولمايدى دەيدى. ءتىپتى «ەگەر اياعىم اۋىرلاپ قالعان جاع­دايدا دارىگەرلەرگە قويار كىنام جوق» دەپ جازدىرتىپ تا الدى. مەن قالاي بولعاندا دا بالا كوتەرۋگە تالپىنىپ ءجۇرمىن. دارىگەر ۇسىنعان ءتۇرلى كون­تراتسەپتيكادان دا باس تارتتىم. ەش­كىمنىڭ دە، ەشقاشان دا، قانداي جاعداي بولسا دا بالا تۋعا بولمايدى دەپ تىيىم سالۋعا قاقىسى جوق ەمەس پە؟

گۇلجان كوشەروۆا، جامبىل وبلىسى

«الاش ايناسى» گازەتى