ءۇرىمشى قالاسىندا 2009 جىلى 5 شىلدەدە ورىن العان وقيعالاردىڭ كورىنىسى.

شىڭجان-ۇيعىر اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىعى ۇرىمشىدە جەكسەنبى كۇنى بولعان قاقتىعىستاردا كەمىندە 140 ادام قازا تاپقان. بۇل تۋرالى سينحۋا اگەنتتىگى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ حابارىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
سينحۋا اگەنتتىگىڭ حابارلاۋىنا قاراعاندا، 5 شىلدە كۇنى كەشكى ساعات 20-نىڭ شاماسىندا ۇرىمشىدە تارتىپسىزدىك كەزىندە ادامدار سوققىعا جىعىلىپ، ماشينالارعا جانە باسقا دا ورىندارعا ءورت قويىلىپ، ۇرلىق-قارلىق سياقتى وقيعالار ورىن العان. سول تۇندە بىرنەشە جازىقسىز ادام قازا تاۋىپ، ميليتسيانىڭ ءبىر قىزمەتكەرى قازا تاپقان. قازىرگى ۋاقىتتا جاعداي باقىلاۋعا الىنعان.
سينحۋا اگەنتتىگى تارتىپسىزدىكتىڭ ورىن الۋىنا ۇيعىرلاردىڭ شەتتەگى باسشىسى ءرابيا قادىر جەتەكشىلىك ەتەتىن «دۇنيەجۇزىلىك ۇيعىر كونگرەسىنىڭ» ينتەرنەت جانە باسقا دا اقپاراتتىق كوزدەر ارقىلى «باتىل بولۋ كەرەك»، «قاقتىعىس ۇيىمداستىرۋ قاجەت» دەپ سويلەگەن ءسوزى سەبەپ بولدى دەپ ايىپتايدى. سونداي-اق، سينحۋا اگەنتتىگى جەرگىلىكتى قۇزىرەتتى مەكەمە وكىلىنىڭ «جوعارىداعى ايعاق بۇل تارتىپسىزدىكتىڭ الدىن-الا دايىندالىپ جانە جەرگىلىكتى قىلمىستىق توپتار ارقىلى جۇزەگە اسقانىن كورسەتەدى» - دەگەن ءسوزى كەلتىرگەن.
الايدا، BBC – ءدىڭ ورىس تىلىندەگى ينتەرنەت نۇسقاسىنداعى اقپاراتقا قاراعاندا، ۇرىمشىدەگى تارتىپسىزدىك سالدارىنان 800 ادام جارالانعان.
تارتىپسىزدىكتىڭ ورىن الۋىنا سەبەپ بولعانى ءالى بەلگىسىز. BBC – ءدىڭ اقپاراتى، شىڭجان-ۇيعىر اۆتونوميالىق رەسپۋبليكاسىندا تۇراتىن ۇيعىرلار مەن ەتنيكالىق قىتايلاردىڭ اراقاتىناسى بۇعان دەيىن دە تىم كۇردەلى جاعدايدا بولىپ كەلگەنىن ايتادى.
سونىمەن بىرگە، BBC-ءدىڭ ۆەب-سايتىندا ۇرىمشىدەگى دەمونستراتسيانى جەرگىلىكتى ۇيعىرلاردىڭ ۇيىمداستىرعانى ايتىلادى. الايدا، ولار قانداي تالاپپەن شىققانى ازىرگە بەلگىسىز. جۇزدەگەن ادام پوليتسيامەن قاقتىعىسقان. BBC-ءدىڭ اقپارات تىزبەگىندە وقيعاعا كۋاگەر بولعان اتى-ءجونىن اتاماعان ءبىر ادام العاشىندا دەمونستراتسياعا شىققان ادامداردىڭ سانى جۇزگە جۋىق بولعان، كەيىننەن ولاردىڭ سانى مىڭداعان ادامعا جەتكەن دەيدى.
ۇرىمشىدە جۇرگەن امەريكاندىق ستۋدەنتتىڭ سوزىنە قاراعاندا، دەمونستراتسياعا شىققاندار پوليتسيامەن قاقىعىسىپ، اۆتوبۋستاردىڭ تەرەزەلەرىن شاققان. پوليتسيا بولسا، ولارعا قارسى كوزدەن جاس اعىزاتىن گاز قولدانعان.
جاپونيا مەن گەرمانياداعى ۇيعىر قۇقىققورعاۋشىلارى ۇرىمشىدە جاپپاي تۇتقىنداۋلار ورىن الدى دەيدى. BBC-ءدىڭ حابارلارىنا قاراعاندا، قىتاي ۇكىمەتى ۇيعىرلاردىڭ ءوزىن-ءوزىن باسقارۋ تالاپتارىن ورىنداماي كەلەدى. اقش-تىڭ مەملەكەتتىك دەپارتامەنتى رەسمي پەكيندى شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالى رەسپۋبليكاسىندا ادام قۇقىقتارىنىڭ ورەسكەل بۇزىلىپ وتىرعانىن ايىپتاپ وتىر.
شىڭجان پروۆينتسياسىنىڭ جاڭا باسشىسى ۆۋ نونگ ۇرىمشىدە بولعان قاقتىعىس سالدارىنان 260 اۆتوماشينا قيراپ، 200 ۇيگە ايتارلىقتاي زيان كەلگەن دەيدى. ال، ۇيعىر ۇيىمدارى بەيبىت دەمونسترانتتار مەملەكەت تاراپىنان جاسالعان زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولعانىن ايتۋدا.
شىڭجان پروۆينتسياسىندا 8 ميلليونعا جۋىق ۇيعىر قونىستانعان. ولاردىڭ بىرقاتارى تاۋەلسىزدىك الماق نيەتتە.

ءومىرجان ابدىحالىقۇلى
“ازاتتىق” راديوسى 6 شىلدە 2009 جىل