ون جىلدان اسا الەمدە حالقىنىڭ سانىنا ەشبiر ەل جەتە المايتىن قاپتاعان قالىڭ قىتايدىڭ ابىرويىن قورعاعان قازاقتىڭ قارا بالاسى، ەلگە كەلۋدi ارماندادى. قىتاي ەلiنiڭ قىزىل پاسپورتىن ۇستاپ ءجۇرiپ، ەكi جازعى وليمپيادا ويىندارىنا قاتىستى. 2007 جىلى چيكاودا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا قولا مەدال ەنشiلەگەن ول ارادا بiر جىل وتكەندە بەيجiڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرi اتاندى.

حانزۋلاردىڭ ءتورت جىلدا بiر رەت وتەتiن ەلiشiلiك سپارتاكياداسى بار. وزدەرi سپارتا­كيا­دانىڭ داقپىرتى مەن داڭقىن الەم چەمپيوناتى مەن وليم­پيا­دا ويىندارىنان ارتىق كورەدi. مiنە، قانات سول ءدۇبiرلi سپارتاكيادانىڭ التىن مەدالiن 2005 جانە 2009 جىلى جەڭiپ الدى. ون جىل ءوزiنiڭ سالماعىندا قاناتقا قارسى تۇرار بiر قىتاي بوكسشىسى بولعان جوق.

قاناتتىڭ ەلگە كەلگەنiنە دە ەكi جىلدان استى.

ون جىلدان اسا الەمدە حالقىنىڭ سانىنا ەشبiر ەل جەتە المايتىن قاپتاعان قالىڭ قىتايدىڭ ابىرويىن قورعاعان قازاقتىڭ قارا بالاسى، ەلگە كەلۋدi ارماندادى. قىتاي ەلiنiڭ قىزىل پاسپورتىن ۇستاپ ءجۇرiپ، ەكi جازعى وليمپيادا ويىندارىنا قاتىستى. 2007 جىلى چيكاودا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا قولا مەدال ەنشiلەگەن ول ارادا بiر جىل وتكەندە بەيجiڭ وليمپياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرi اتاندى.

حانزۋلاردىڭ ءتورت جىلدا بiر رەت وتەتiن ەلiشiلiك سپارتاكياداسى بار. وزدەرi سپارتا­كيا­دانىڭ داقپىرتى مەن داڭقىن الەم چەمپيوناتى مەن وليم­پيا­دا ويىندارىنان ارتىق كورەدi. مiنە، قانات سول ءدۇبiرلi سپارتاكيادانىڭ التىن مەدالiن 2005 جانە 2009 جىلى جەڭiپ الدى. ون جىل ءوزiنiڭ سالماعىندا قاناتقا قارسى تۇرار بiر قىتاي بوكسشىسى بولعان جوق.

قاناتتىڭ ەلگە كەلگەنiنە دە ەكi جىلدان استى.

اتاجۇرتىنا تابانى تيگەندە ارمانى اسقاق ەدi. لوندون وليمپياداسىندا قازاقتىڭ تۋىن جامىلىپ، ءانۇراندى قوسىلا شىرقاۋدى ماقسات تۇتقان. بiراق ءبارi ويلاعانداي بولمادى. الدىمەن، ازاماتتىق الۋ ماسەلە­سiمەن بiراز جۇگiردi, قازاق ەلiندە ورىس تiلiن ۇيرەنۋگە ءماجبۇر بولدى. سوندا دا قيىندىققا مويىمادى، ارقالاي بiلدi. "استانا ارلاندارى" كاسiپقوي بوكس كلۋبىنا قابىلداندى. العاشقى ماۋسىمدا ەرەكشە ونەرiمەن كوزگە تۇسكەن ول بىلتىر باكۋدە الەم چەمپيوناتىنا قاتىسىپ، لوندون وليمپياداسىنىڭ جولداماسى ءۇشiن سىنعا تۇسۋگە بەلiن بەكەم بۋدى. باكۋگە اتتاناردا تاعى دا جولىنا قيىندىق كولدەنەڭ تۇردى. الىپ قىتاي قاباعى تۇنەرiپ، قاناتتىڭ لوندون وليمپياداسىنا قازاق ەلiنiڭ اتىنان قاتىسۋىنا قارسىلىق بiلدiردi. اقىرى "ارلانداردىڭ" ساپىندا ەكiنشi ماۋسىم جۇدىرىقتاسىپ، كوماندا كاپيتاندىعىن اتقاردى. وسىنداي كەدەرگi مەن قيىندىق اتاۋلى ۇنەمi جولىنا توسقاۋىل بولىپ، كوڭiلiن سىندىرىپتى.

اپتا بۇرىن حابارلاسقانىمىزدا، الماتىداعى سپورتشىلاردىڭ اسكەري ءبولiمi تسسكا-عا قابىلدانۋ ءۇشiن قۇجات جيناۋ الەگiمەن جۇرگەنiن ايتتى. ۋادەلi مەرزiمدە قانات تا كەلدi, قولىندا قۇجاتى، كوڭiلi سىنىق، الدەنەگە الاڭ.

- قانات، اقش-قا كەتۋiڭە نە تۇرتكi بولدى؟ كاسiپقوي بوكسقا اۋىسپاق ەكەنسiڭ، لوندون وليمپياداسىنا جول تۇسپەگەن سوڭ وسىنداي شەشiم قابىلدادىڭ با؟

- بىلتىر باكۋدە وتكەن الەم چەمپيوناتىنا بارۋ ءۇشiن جاتتىعۋعا كiرiسكەن كەزiمدە، جوعارىدان قاتىسا المايتىنىم تۋرالى اقپار جەتiپ، كوڭiلiم نiلدەي بۇزىلدى. بiردەن كاسiپقوي بوكسقا اۋىسۋ تۋرالى شەشiمگە كەلگەم. بiراق "استانا ارلاندارىنىڭ" العاشقى ماۋسىمىندا ونەر كورسەتiپ، باۋىر باسىپ قالعاندiكi مە، ەكiنشi جىل دا كوماندادا قالۋىمدى وتiنگەن سوڭ، كەتە المادىم. سوزگە توقتاپ، ەكiنشi جىل دا قاتىستىم. ماۋسىم اياقتالعان سوڭ، كاسiپقوي بوكسقا اۋىسۋ ءۇشiن ارەكەتتەنiپ جاتىرمىن.

- كiمدەردi ارقا تۇتىپ، اقش-قا اتتاناسىڭ؟ پروموۋتەرلەرiڭ امەريكالىقتار بولا ما؟

- ماياميدە كاسiپقوي بوكسقا باۋليتىن باپكەرلەردiڭ كiم بولاتىنى انىق ەمەس. پروموۋتەرلەرiم دە شەتەلدiكتەر بولمايدى. مۇحيت كەشiپ، جول تارتۋىما ەل­گە بەلگiلi ازامات، بiلiكتi كاسiپكەر باۋىر­جان وسپانوۆ اعامىز كوپ ەڭبەك سiڭiردi. ول كiسi اتامەكەنگە ورالۋىما، ءۇي­لە­نۋiمە، تۇرمىسىمدى تiكتەۋگە كوپ ەڭبەك سiڭiرگەن. كاسiپقوي بوكسقا اۋى­سۋىم ءۇشiن جول ءجۇرiپ جاتقان دا وسى باۋىرجان اعامىز.

-   قازiر الماتىداعى سپورتشىلاردىڭ اسكەري بولiمiنە قابىلدانۋ ءۇشiن قۇجات جيناپ ءجۇرسiڭ عوي؟ اقش-قا كەتسەڭ اسكەري بورىشىڭدى قايتەسiڭ؟

- ماياميگە تۇبەگەيلi بارا جاتقام جوق. جاتتىعۋعا بارىپ-كەلiپ جۇرەمiن. ال حالىقارالىق جارىستارعا، الەم چەمپيوناتتارىنا وسى اسكەري ءبولiمنiڭ اتىنان سىنعا تۇسپەكپiن. اسكەري بولiمگە قۇجات جيناۋداعى باستى ماقساتىم - وزiمدi ەلدiڭ قورعانى رەتiندە سەزiنۋ، وتاننىڭ قورعاۋشىسى ەكەنiمدi دالەلدەۋ. قىتايدا اسكەرگە بارعام جوق. سوندىقتان وتان الدىنداعى پارىزىمدى وتەيiن دەگەن نيەتپەن، قۇجات جيناپ، وتكiزبەكپiن.

- بiزدە قاعازباستىلىق ەكەنiن جاقسى تۇسiنەسiڭ. قىرىققاباتتاي قاپتاعان قۇجاتتاردى جيۋدان قاجىعان جوقسىڭ با؟

- قاجەتتi قۇجاتتاردىڭ كوپ ەكەنi راس. بiراز ۋاقىت كەتتi. بۇرىن مۇنداي iسكە ارالاسپاعاندىقتان قازiر جولداستارىم، تانىس-بiلiستەر قول ۇشىن بەرiپ جاتىر. ورىس تiلiنە شورقاق بولعان سوڭ، امالسىز جانىمدا جارىم جۇرەدi. اۋدارماشى سول كiسi. قازiر دە "حاتشى" كەلiنشەگiم قاسىمدا.

- بiر سۇحباتىڭدا قازاق سپورتىن دامىتۋ ءۇشiن سپورتتىق مەديتسينانى ورiستەتۋ جاعىن ايتىپ ەدiڭ...

- سپورتشىلاردان ءۇمiت كۇتتiڭ بە، جەتiستiك تiلەدiڭ بە، ەڭ بiرiنشi ونىڭ تاماعىن توقتاۋىڭ كەرەك. ەكiنشi كەزەكتە - جاراقاتى. قازاق ەلiنە كەلگەندە بايقادىم، قازاقتىڭ وزiممەن قاتارلاس تالاي جاس دارىندارى تۇيمەدەي عانا جاراقاتتان ايىعا الماي تالابى مۇقالدى. جاسوسپiرiمدەر، جاستار اراسىندا جارقىراي كورiنگەن دارىندار جاراقات الىپ سۇرiنەدi دە، سپورتتىق مەديتسينانىڭ دامىماۋى سالدارىنان تولىقتاي ايىعا المايدى. سوندىقتان ەرەسەكتەر اراسىنا قوسىلا سالىپ سپورتتاعى ساپارىن باستاماي جاتىپ اياقتاۋىنا تۋرا كەلەدi. ەكiنشi, كوپتەگەن تالانتتى سپورتشىلار تەز شارشاپ قالادى. دە­مiگiپ، ۇزاققا شىدامايدى. نەگە؟ ويتكەنi دەنە قۋاتىن ارتتىراتىن دارۋمەن جەتiسپەيدi. تابيعي بۇلا كۇش تە سارقىلادى، ال ونىڭ ورنىن تولتىرىپ، قالىپتايتىن - دارۋمەن. قىتايدىڭ مەديتسيناسىمەن بiرگە سپورتتىق مەديتسيناسى دا قولدىڭ قوس سالاسىنداي قاتار دامىدى. سونىڭ راحاتىن قازiر كورiپ وتىر. ولار سپورتشى جاتتىعۋدا تەرلەگەندە، دەنەسiنەن قانشا سۇيىقتىق ءبولiنiپ شىقتى، ونىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشiن نە iستەۋ كەرەك ەكەنiن جاقسى مەڭگەرiپ الدى. شيديگەن حانزۋ اتلەتi ءوزiنiڭ سالماعىنان بiرنەشە ەسە اۋىر زiلتەمiردi باسىنان اسىرادى.  ولار وتە ءالسiز بولسا دا كۇشتiلiگiن وسىلاي مويىنداتىپ كەلەدi.

20 جىل بۇرىن قىتايلار دارiگەر ماماندارىن اقش، ەۋروپاعا جiبەرiپ وقىتتى، سپورتتىق مەديتسينانىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنiپ كەلدi دە، قىتايدىڭ سپورتىن ۇلكەن بيiككە كوتەردi.

قىتايدا وقىپ جۇرگەندە سپورتشىلار قانداي تاماق جەۋ كەرەك دەگەندi ءتۇسiنۋ ءۇشiن بiرنەشە وقۋلىق وقيتىنبىز.

- دەمەك، قازاق سپورتىن اسقاقتاتۋ ءۇشiن مەديتسينا دامۋى قاجەت قوي؟

- سوكتi دەي قويماس، جاناشىرلىقپەن ايتىپ وتىرمىن، بiزدiڭ ەلدە سپورتشى­لار­عا جاعداي جاساۋ دەگەندi پاتەر الۋ، بولماسا كولiك مiنگiزۋ، قارجىلاي سىياقى ۇلەستiرۋ دەپ تۇسiنەدi. سپورتشىڭا جانىڭ اشىدى ما، ونىڭ ەڭ الدىمەن تاماعىن توقتا. كيiمiنiڭ كوكتiگi ونىڭ دارەجەسiن وسiرمەيدi. وزiڭ ماقسات ەتكەن بيiگiڭدi باعىندىر، چەمپيون اتان، سوندا ساعان ۇي دە، كولiك تە تابىلادى. بiز وسى تۇيسiكتەن ارىلۋىمىز كەرەك سەكiلدi.

- "استانا ارلاندارىنىڭ" ەكiنشi ماۋسىمداعى جەڭiلiسi مەن بىلتىرعى مەجەنi قومسىنىپ ءجۇرiپ، جارتىلاي فينالدان اسال الماعانىمىز سەنiڭ دە جانىڭا باتارى ءسوزسiز. قاۋزاي بەرسە، سىلتاۋ تاۋسىلا ما، دەگەنمەن دە، ساتسiزدiككە تاعى اينالىپ سوق- ساڭ؟

- جەڭiلiستiڭ قاتەلiگiن بارiمiزدەن كورۋiمiز كەرەك. ونى تەك باپكەرلەرگە، بولماسا "ارلاندارعا" ارتا سالۋعا بولمايدى. اركiم ءوز كەمشiلiگiن تۇزەتۋگە ۇمتىلعاندا عانا iلگەرi باسۋ بولادى. سوندىقتان "ارلانداردىڭ" "تiسi" نەگە باتپاعانىن مەن مىنادان دەپ ايتا المايمىن. بۇكiلالەمدiك بوكس سەرياسى اۋەسقوي بوكس ەمەس، ول كەزiندەگi كەڭەس وداعىنداعى بوكسقا دا ۇقسامايدى، بۇل - تىڭ جوبا. وكiنiشتi سول، بiز ونى كاسiپقوي بوكس دەپ قابىلداي المادىق. كاسiپقوي بوكس­تاعىلار قالاي جاتتىقسا، بiزدiكi مۇلدە بولەك بولدى. سپورتقا 10 جاسىمدا كەلگەلi مەن وزiمە-ءوزiم بيىل كوڭiلiم تولعان جوق، وتە تومەن دەڭگەيدە رينگكە شىق­تىم. بۇرىنعى قاناتتى تاني المادىم. ءار جەكپە-جەكتە تەك نامىس ءۇشiن قارسىلاسقا قارسى تۇردىم.

بيىلعى ماۋسىمدا بiزدiڭ توپتاعى ورىستار، يتالياندىقتار، امەريكالىقتار بولسىن، جاتتىعۋدى كاسiپقوي بوكسشىلارمەن بiرگە وتكiزەدi. ال بiز اۋەسقوي بوكسشىلارمەن بiرگە دايىندالدىق. ودان كەيiن قالاي دامۋ، ءوسۋ بولادى؟ وزiمە لايىقتى قارسىلاس بولعان جوق، بىلتىر قايتا باقىت سارسەكباەۆ باردا ەكەۋمiز بiر-بiرiمiزدi قايرايتىن ەدiك. بۇل ماۋسىمدا كiلەڭ جاستار، ۇرايىن دەسەڭ، باپ­كەرi ارا تۇسەدi. وسىلاي ءوزiمiزدi-ءوزiمiز الداپ ءجۇرiپ، جارتىلاي فينالدان اسا المادىق.

شىنىن ايتقاندا مەن ءالi ءوزiمنiڭ قابiلەت-قارىمىمدى كورسەتە العام جوق. سوندىقتان دا كاسiپقوي، بوكسقا اۋىسۋعا بەل بۋدىم. مۇمكiن، اۋەسقويلار اراسىندا اسا الماعان اسۋدان كاسiپقوي بوكستا اسارمىن.

- بىلتىر "پاريج يۋنايتەد" كلۋبى ساعان قولقا سالدى.

- ءيا، بۇكiلالەمدiك بوكس سەرياسىنىڭ ەكiنشi ماۋسىمىنا وسى كلۋبتىڭ اتىنان قاتىسۋىمدى ءوتiندi. ولار ماعان قوماقتى قارجى دا تولەيتiن ەدi. ادام ومiردە ءدۇ­نيەگە تويعان با، قارجى ءۇشiن شەتتەن كە­لiپ، ەلدi تاستاپ قايتا شەتەل اسۋعا ارىم جiبەرمەيدi. دۇنيە قۋسام، قىتايدان قيا باسپاس ەدiم. ولار ماعان بار جاعدايدى جاسادى، بiر باسىمدا ەكi ءۇي بولدى.

- قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ اراسىنان وزiڭە ەلiكتەپ، iزiڭدi باساتىن جاستار بار. سەنi جiبەرگiسi كەلمەگەن قىتايدىڭ سپورتىن باسقاراتىندار ەندi ولاردى دا شەكارادان اسىرعىسى كەلمەيتiن شىعار؟

- باپكەرلەر، باسشىلاردىڭ كوبi حانزۋ ۇلتىنان، iشiنارا ۇيعىرلار دا بار. سودان با، كوپتەگەن قازاق جاستارى العاشقى اسۋدان اسپاي جاتىپ-اق ۇلكەن سپورتپەن قوشتاسۋىنا ءماجبۇر بولدى. سولاردىڭ اراسىنان باسىمىزدى تاۋعا دا، تاسقا دا سوعا ءجۇرiپ، شىقتىق. قازiرگi ۋاقىتتا قا­زاق بالاسى قىتايدا ءجۇرiپ بيiك بەلەس­تەردi باعىندىرا الۋى وتە قيىن. ۇلتتى كەمسiتۋ، كەۋدەدەن يتەرۋ قارقىن الىپ كەتتi.

- قىتايدىڭ بوكسى وسىدان ون جىل بۇرىن تومەن ەدi. بۇگiندە ولار ايدى اسپانعا شىعاردى. تiپتi بەيجiڭ وليمپياداسىندا مەدالداردى كو­سiپ الدى. ءوزiڭ دە سولاردىڭ اراسىندا بولدىڭ، كوردiڭ، كوڭiلگە ءتۇي­دiڭ. ولاردىڭ از عانا ۋاقىت iشiندە داۋiرلەۋiنiڭ سەبەبi نەدە؟

- ەڭ بiرiنشi اركiم وزiنە-ءوزi ەسەپ بەرە بiلەدi. ماسەلەن، باپكەر قاتەلەستi مە، جاڭىلدى ما، مويىندايدى، كەمشiلiگiن تۇزەيدi. ەكiنشiدەن، سىرتتان بiلiكتi باپ­كەرلەردi الدىردى، ءتالiمiن ۇيرەندi. بiزدiڭ ەلiمiزدەن دە تاجiريبەسi باي باپكەرلەر بارىپ، قىتاي بوكسىن الەمدiك ارەنانىڭ الدىنا شىعارۋعا وراسان ۇلەس قوستى. وكiنiشتiسi, قازاق سپورتىندا وزiڭنەن مىقتىنى باعالاماۋ، قاتەڭدi تۇزەمەۋ، قىزعانشاقتىق دەرتكە اينالىپ كەتكەن.

- لوندونعا جولىڭ تۇسپەدi. بۇيىرماسا، سوڭىنان قوس ات مiنiپ قۋساڭ دا جەتە المايسىڭ عوي. قۇراماداعى توعىز بوكسشىعا تiلەكشi ەكەنiڭدi بiلەمiز. ءوزiڭ كiمدەردەن ءۇمiت كۇتەسiڭ؟

- ءۇش التىن مەدال يەلەنۋگە قاۋقارلى دەپ ەسەپتەيمiن. 64 كەلiدە ­- دانيار ەلەۋسiنوۆ، 69 كەلiدە - سەرiك ساپيەۆ، 81 كەلi سالماقتا ادiلبەك نيازىمبەتوۆ وليمپيادا چەمپيونى اتانادى دەپ سەنەمiن.

سۇحباتتاسقان - قۋانىش باجاق.

«جاس الاش» گازەتى