قازاقستان حالقىنىڭ 40  پايىزى اۋىلدا تۇرادى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ 80 پايىزدان استامى -  قازاق. ولار  نەگىزىنەن اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلدانادى. دەمەك، اۋىلداعى شارۋالارىنىڭ مۇڭى تۇپتەپ كەلگەندە - قازاقتىڭ مۇڭى. 

قازاقستان اۋىلىندا اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن اۋىلدا وڭدەۋ مۇمكىندىگى جوق. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نەگىزگى كىرىسى تەك مال شارۋاشىلىعى مەن ەگىن  شارۋاشىلىعىنىڭ تابيعي ونىمدەرىن وندىرۋمەن شەكتەلەدى.

بۇگىنگى كۇندە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كوبىنىڭ يەلىگىندە مال جاياتىن جايلىم، ەگىن ەگەتىن جەر جوق. اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرى ءتورت-بەس بايدىڭ (شارۋا قوجالىقتارىنىڭ) يەلىگىندە. قازىر بۇل از ساندى بايلار بارعان سايىن كوپ جەر يەلەنىپ، تويىمسىزدىققا كەتىپ بارا جاتسا، كوپ ساندى اۋىل تۇرعىندارى كەدەيلىكتىڭ قامىتىن مىقتاپ كيۋدە. بۇل قازاقستانداعى بارلىق اۋىلعا ءتان ورتاق جاعداي.

اۋىل تۇرعىندارىنىڭ  بۇل  باستى پروبلەماسى ادەتتە اۋىلدا گاز جوق، تازا  اۋىز سۋ، ساپالى ەمدەۋ، ينتەرنەت جوق دەگەن ماسەلەلەردىڭ تاساسىندا قالىپ  كەلگەن ەدى. 2016 جىلى باستالعان جەر داۋى، جەر داۋىن شەشۋ ءۇشىن قۇرىلعان جەر كوميسسياسى بۇل پروبلەمانى اشىققا شىعاردى. بيىل  اۋىلداعى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەر از ساندى ادامداردىڭ جەكە مەنشىگىنە ءوتىپ كەتپەۋى  ءۇشىن، اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىن جەكە مەنشىككە بەرۋگە بەس جىل ماروتوري جاريالاندى.

اۋىلداعى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىن ات توبەلىندەي بايلاردىڭ يەمدەنىپ، قارا شارۋانىڭ جەرسىز قالۋى قازاقستاننىڭ دامۋىمەن ساياسي ورنىقتىلىعىنا ۇلكەن اسەر ەتەتىن ماڭىزدى قوعامدىق ماسەلە. الەۋمەتتىك پروبلەما.

قازىر اۋىل شارۋالارى وياندى. ءار اۋىلدا جەر داۋى شىعىپ جاتىر. جەرگىلىكتى ءار دارەجەلى بيلىكتەگىلەر بۇل ماسەلەگە قالاي قارايدى؟.. شارۋالار جەر ماسەلەسىن قالاي شەشۋدى تالاپ ەتىپ  جاتىر؟ ءبىز بۇل ماسەلەگە ءوز بەتىمىزشە تالداۋ جاساپ كوردىك.

الماتى وبلىسى، ەسكەلدى اۋدانى، قاينارلى اۋىلى 500 وتباسى 2000-نان استام جان سانى بار، قازاقي اۋىل. بۇل اۋىلداعى اۋىل شارۋاشىلىق جەرى چەركاشينا زينايدا باستاعان ساناۋلى عانا  بايلاردىڭ قولىندا. بۇل چەركاشينا زينايدا  يگەرەتىن جەر جىل سايىن كوبەيىپ كەلەدى. اۋىلداعى مال تابىنى جايىلاتىن جەر بارعان سايىن تارىلىپ كەتتى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كوبىندە ەگىستىك  شاپپالىق جەر جوق. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قولىنداعى از مالدى باعۋ بارعان سايىن قيىنداعان.  جاعدايدىڭ ماجبۇرلەۋىمەن اۋىلداعى كوزى اشىق، حالىقشىل جىگىتتەردىڭ باستاماسىمەن شابىندىق  جەر، جايلىمدىق جەر ماسەلەسى بويىنشا بايلاردىڭ العان جەر تەلىمدەرىنەن جەرى جوق اۋىل  تۇرعىندارىنا ۇلەستىرىپ بەرۋ ۇسىنىسى جەرگىلىكتى بيلىككە قويىلدى. 17.06.2021 جىل اۋىل  تۇرعىندارى اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا اۋداننىڭ ورىنباسار اكىمىنىڭ قاتىسۋىمەن جوعارىداعى تالاپتار بويىنشا كەزدەسۋ بولدى. باس قوسۋدىڭ قورىتىندىسىندا اۋداننان ارناۋلى كوميسسيا قۇرىلىپ بۇل ماسەلەگە جاۋاپ بەرەتىن بولدى.

ەسكەلدى اۋداننىڭ ورىنباسار اكىمى، اۋىلشارۋاشىلىق ءبولىم باستىعى، اۋداندىق جەر قاتىناستارى ءبولىمىنىڭ باستىعى باستاعان اتالمىش كوميسسيا 22.06.2021 جىلى قاينارلى اۋىلىنا كەلدى. اۋىل  تۇرعىندارى اۋىلدىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ اۋلاسىنا جينالدى. كوميسسيا اۋىلداعى بەلسەندى  تۇرعىندارمەن بەتپە-بەت كەزدەسكىسى كەلمەدى. سان ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىلدى. اۋىل تۇرعىندارى كوميسسيا مەن بەتپە-بەت كەزدەسۋدى تالاپ ەتتى. وسىدان سوڭ عانا مادەنيەت ءۇيىنىڭ  جينالىس زالىندا  اۋىل تۇرعىندارى مەن كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ كەزدەسۋى بولدى. اۋىل  تۇرعىندارى ءبىر-بىرلەپ الدىعا  شىعىپ، ارىز-تالاپتارىن ورتاعا قويدى. بۇل كەزدەسۋدى كوميسسيا ارىز-تالاپتاردى «تەكسەرەمىز، قارايمىز» دەگەن كانىگى قالىپتاسقان جاۋاپپەن قۇتىلدى.

وسىدان كەيىن كوميسسيا مۇشەلەرى اۋىل تابىنىنىڭ جايىلىمدىق جەرىن كورۋگە قىراتقا شىقتى. اۋىل ءومىرى، مالشارۋاشىلىعىنان حابارى ازداۋ اۋداندىق اۋىلشارۋاشىلىق ءبولىم جاۋاپتىسى  مال تابىنى جايىلاتىن جەردى كورگەن «تابىنىدىق جەرلەرىڭىز نەدەگەن كەڭ» دەپ تاڭقالدى. اۋىل  تابىنىن باعىپ جۇرگەن جىگىت: «مىنا ەگىندىك اراسىمەن ەكى جۇزدەي سيىردى قالاي ايداپ وتۋگە بولادى؟ مىنا جەر وسىدان ەكى جىل بۇرىن اق جاتقان بولاتىن، بىلتىردان باستاپ چەركاشينا زينايدا دەگەن قوجايىن اعاشتاردى قوپارىپ، جەردى كەڭەيتىپ، ەگىن سالدى. وعان اعاشتاردى جۇلۋعا  كىم  قۇقىق  بەردى؟ جەردى قالاي الدى؟ جەرى جەتپەي  جاتىر ما، ءبىز كۇن كورمەيمىز بە»، دەدى.  كوميسسيا مۇشەلەرى ونىڭ ءسوزىن تىڭدامادى. ءبىر اۋىل تۇرعىنى اۋىل اكىمىنە: «ءسىز تابىندى ەكى كۇن ءوزىڭىز باعىپ كورىڭىزشى. جان -جاعى ەگىستىكپەن قورشالعان تار جەردە تابىندى باعۋعا بولاتىن-بولمايتىنىن بىلەسىز»، دەدى. بۇل  سۇراققا اۋىل اكىمى: «اكىمگە سيىر  باق  دەيتىن سەن  كىمسىڭ؟  بۇل اكىمدى قورلاعاندىق»، دەپ اشۋعا بۋلىقتى. تاڭقالدىق، «حالىق  ءۇشىن  قىزمەت  ەتەمىز»، دەپ سەرت بەرگەن  بۇل اتاقامىنەرلەر حالىقتىڭ  تابىنىن باعۋدى قورلاۋ دەپ سەزىنسە، بۇلار حالىقتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن جۇرەگىمەن تىڭدايدى، تۇسىنەدى  دەپ قالاي ايتۋعا بولادى. كوميسسيا چەركاشينا زينايدانىڭ  يگەرىپ  وتىرعان جەرلەرىنىڭ  بارلىعى زاڭدى دەپ ايىتتى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا،  ول  وسى  اۋىلدىڭ الپىس پايىزدان استام جەرىن يگەرىپ وتىر. بۇل جەرلەردىڭ بارلىعىن زاڭسىز جولمەن زاڭداستىراپ العان-مىس. ونى انىقتاپ شىعۋ  مۇمكىن ەمەس.

اۋىلدىڭ ءبىر تۇرعىنى: «مەن 2014 جىلى پرەزيدەنتكە حات جازىپ، جەر  سۇراعامىن. اۋىل اكىمى كەلىپ  جەر جوق دەگەن. ءۇيىمنىڭ ماڭايىنداعى جەرلەر سول كەزدە بوس جاتقان بولاتىن. ەكى جىل بولدى چەركاشينا زينايدا ەگىن سالىپ ءجۇر. سوندا ماعان جەر جوق، چەركاشينا زينايداعا جەر بار، بۇنى  قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟»، - دەدى. جاۋاپ جوق. بيىل چەركاشينا زينايدا اۋىل  ىرگەسىندەگى ەگىستىك جەرىن اۋىل مالىنان قورعاۋ ءۇشىن ەنى 1.90 مەتر تەرەڭدىگى 1.90 مەتر  ورمەن التى گەكتار جەرىن قورشاپ قويعان. بۇل قازىلعان جەرلەر ونىڭ  يەلىگىندە ەمەس. ەگىستىك جەردى بۇلايشا ءبۇلدىرۋ زاڭعا  قايشى. ەكولو́گيانى بۇلدىرگەندىك دەپ ەسەپتەلەدى. چەركاشينا زينايدانىڭ بۇل ارەكەتى جەر انانى  قورلاعاندىق، اۋىل حالقىن كوزگە  ىلمەگەندىك. زاڭدى تاپتاعاندىق. بۇل  اۋىلدىڭ اكىمى نە ىستەپ ءجۇر؟ بۇل  سۇراقتار كوميسسيا مۇشەلەرىنە قويىلدى.  كوميcسيا مۇشەلەرى مەن اۋىل تۇرعىندارى قازىلعان وردى بارىپ كوردى. ور  قازدىرۋشى چەركاشينا زينايدا دا بولدى. چەركاشينا زينايدا وردى  ەرتەڭ  جاپتىرامىن دەدى. اۋىل تۇرعىندارى جاپتىرمايمىز، پروكۋراتۋرا  كەلىپ تەكسەرسىن، زاڭ بويىنشا باسقارىلاسىن دەدى. بىراق، كەلەسى  كۇنى  پوليتسيانىڭ  قورعاۋىمەن ور  جابىلدى. چەركاشينا زينايدا قازعىسى كەلگەن جەردى قازدى، جاپقىسى كەلگەندە جاپتى.

چەركاشينا زينايدا: «بۇل شۋدى شىعارۋعا جاڭاجىلۇلى ەرجان باستاماشى بولدى. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ اراسىنا جىك سالدى. اۋىل تۇرعىندارىن ماعان قارسى شىعۋعا ۇيىمداستىردى، ۇلتارالىق  ارازدىق  تۋدىردى، جۇمىس جاساۋىما  كەدەرنى  كەلتىردى»،  دەگەن ارىزبەن  پوليتسياعا  جۇگىنگەن. پوليتسيا جاڭاجىل ۇلى ەرجاندى تەرگەۋگە الدى.

ءبىز بۇل كوميسسيانىڭ ارناۋلى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ارىز-تالاپتارىن  تىڭداۋ ءۇشىن ات ارىلتىپ كەلىپ تۇرىپ، بەلسەندى تۇرعىندارمەن بەتپە-بەت   كەزدەسۋگە ناراۋلىق تانىتۋىنان، قالىپتاسقان سىرعىتپا جاۋاپتارىنان، بايلارعا ءمىن تاقپاي، اۋىل تۇرعىندارىنا مىسقىلداي قاراعان بەينەلەرىنەن،  بۇل كوميسسيانىڭ ماسەلەنى شەشۋگە ەمەس، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ مىسىن  باسىپ، بەتىن قايتارۋعا كەلگەنىن بىلدىك. ءبىز بۇل اۋىلداعى ەڭ ۇلكەن شارۋا قوجالىق  - چەركاشينا زينايدا قوجالىعىنىڭ ءجاي جاپسارىنا تالداۋ جاساپ كوردىك.

بۇل شارۋا قوجالىعىندا 2500 گەكتار ەگىستىك جەر، 2000 گەكتار شابىستىق جەر، 1500 گەكتار  جايىلىمدىق جەر بار ەكەن. بۇل جەرلەر اۋىلدىڭ اۋىل  شارۋاشىلىق جەرلەرىنىڭ الپىس پايىزدان استامىن قۇرايدى. بۇل جەردىڭ كاداسترلىك قۇرامى جۇزدەن استام پاي ۇلەسكەرلەرىنىڭ جەر تەلىمدەرىنەن،  شارۋا قوجالىعى وتباسىنداعى ءاربىر مۇشەنىڭ اتىنداعى جەر تەلىم  ۇلەستەرىنەن، كونكۋرس ارقىلى العان جەر تەلىمدەرىنەن قۇرالعان. ەلىمىزدە  جەر  تەلىمدەرىن ۇلەستىرۋ كونكۋرسى نەنىڭ كۋنكورىس ەكەنىن بارلىعىمىزعا تۇسىنىكتى. بۇل  شارۋا قوجالىعىنىڭ قارماعىنداعى بارلىق جەر تەلىمدەرى قاراماققا زاڭدى.

«مەن قاينارلى اۋىلىنىڭ تۇرعىنىمىن. مەنىڭ ايتايىندەگەنىم جەر مەن پاي ماسەلەسى. مەنىڭ كوشىپ كەلگەنىمە 4 جىل. 5 ميلليون تەڭگەگە 3 ءۇيدى ورنىمەن، پايىمەن ساتىپ العانمىن. ءبىرىنشى جىلى چەركاشينا زينايدا «سەن ساتىپ الىپسىڭ جەردى، پايىڭ بىزدە» دەپ ماعان تيەسىلى ءشوپ پەن ارپانى بەردى. 3 پايعا  3 توننا ارپا، 390 تۇك ءشوپ بەردى. ال كەلەسى جىلى چەركاشينا زينايدانىڭ ۇلى كەلىپ ەندى ماعان پاي بەرىلمەيتىنىن ايتتى. سەبەبى بۇل كىسىلەر قۇجات جاساپ العان ەكەن. قاينارلى اۋىلىنىڭ شەتىندەگى جازىق دالانىڭ ءبارىن ءوزى يەمدەنىپ العان. نە مالدى، نە ادامدى اتتاتپايدى. مال تۇسسە شتراف سالادى. ادامداردىڭ ءبارى  مالىن جاياتىن جەر تاپپاي، اقشا تولەپ جايلاۋعا جىبەرۋگە ءماجبۇر  بولدى. قوس سيىر الىپ، اۋىلدا كاسىبىڭدى دوڭگەلەت دەگەن ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى قايدا قالدى؟ نەشە سيىر باعىپ وتىرسا دا سۇتكە جارىماي وتىرعان حالىق اشىنباعاندا قايتەدى»، - دەيدى  سانات مىرزا (مىنبەر  سايىتىنان).

بۇل اۋىلدا العاشقى جەر تەلىمدەرىن بولىسكە سالۋ 1991 جىلى بولدى. بۇل  كەزدە كوپتەگەن ادامدار ءبىر جانىن باعۋدىڭ قامىندا ءجۇردى، ولار جەردى يگەرۋگە قاۋقارسىز ەدى. باسى قاتقان جۇرت نان ىزدەپ قالاعا ۇدىرە كوشتى. ورىستار رەسەيگە قونىس اۋداردى. چەركاشينا زينايدا سياقتى بايلار وسى كەزدە ورايدى ءتيىمدى پايدالاندى، اۋىلدىڭ بوس قالعان جەرىن مەنشىك يەلەرىمەن كەلىسىپ، جەر تەلىمدەرىنىڭ پايدالانۋ قۇقىعىن ساتىپ الدى.  شارۋا  قوجالىق يەلەرى ءوز  اتىنا نەمەسە سەنىمدى ادامدارىنىڭ اتىنا قۇجاتتىن جاساتتى. كورىنىستە ەش زاڭ بۇزۋشىلىق جوق، ءبارى جەكە تۇلعانىڭ كەلىسىمەن  جاسالعان. شارۋا قوجالىق كونكۋرس ارقىلى جەردى يمدەندى.

قازاقستاننىڭ اۋىلداعى شارۋا قوجالىقتارى دەرلىكتەي جوعارداعىداي جولدارمەن بار تىرلىگىن زاڭداستىرىپ  العان. بۇل  زاڭداستىرۋعا  ەلىمىزدى جايلاعان  جەمقورلىق  ۇلكەن جول اشقان.  كىمنەن  كورۋ كەرەك؟  شارۋا قوجالىقتارىنان  با، الدە سولقىلدىق زاڭنان با؟..

چەركاشينا زينايدا شارۋ  قوجالىعىندا  جۇزدەن استام ادامنىڭ پاي ۇلەستەرى بار. ءبىر پاي ۇلەسكەرىندە بەس گەكتار ەگىستىك جەر، ءتورت گەكتارعا جۋىق شاپپالىقجەر، ءبىر جارىم گەكتار  جايىلىمدىق جەر  بار. ەگىستىك جەرىنە ارپا  ەگەدى. ءبىر پايدىڭ بەس گاكتار ەگىستىك جەرىنەن ءبىر جىلدا جيرما بەستە، وتىز  بەس توننا ارپا ورادى. قوجالىق ۇلەسكەرلەرگە بيىلعا دەيىن بەس گاكتار ەگىستىك  جەرى ءۇشىن جىلىنا ءبىر توننا ارپا بەرىپ كەلدى. شاپپالىق ءتورت گەكتارعا جۋىق  جەردەن ون بەس سەنت ءشوپ شابىلادى. ۇلەسكەرلەرگە ءجۇز وتىز ءتۇپ ءشوپ بەرەدى.  قوجالىقتىڭ ءونىمنىڭ ەلۋدە-ەلۋ بويىنشا ەسەپ جاساساتىن ۇلەسكەرلەرى دە  بار. ولاردىڭ كىم ەكەنىن ايتپاساق تا تۇسىنىكتى دەپ ويلايمىن. جايلىمدىق جەر ءۇشىن ۇلەسكەرلەرگە ەشتەڭە بەرمەيدى.

قاينارلى اۋىلدىعىنداعى بۇل قوجايىن تەك شارۋا قوجالىعىنىڭ قوجايىنى  ەمەس، اۋىل اكىمىنىڭ ءامىرى وعان جۇرمەيدى. ەگەر ءسوزى وتسە جەردى بەتالدى قازعىزباس ەدى.

چەركاشينا زينايدا جانە ەسكەلدى اۋدانىنداعى حيلىشيەڭكە دەپ اتالاتىن شارۋا قوجايىنى تۋرالى ەل اۋزىندا: «بۇلار ەلباسى  ن.نازارباەۆپەن قارىم-قاتىناسى جاقسى. ەلباسىمىز بۇلاردى قولدايدى، قورعايدى ەكەن.  بۇلارعا قارسى تۇرىپ ەشتەڭە جاساي  المايسىڭ» دەگەن اڭگىمە جەلدەي ەسەدى.

قازىر اتالمىش قاينارلى اۋىلدىعىنداعى بەلسەندى جاڭاجىلۇلى ەرجان، قاريپولدانوۆ سانات، بەكەنۇلى شالقا قاتارلى ازاماتتار چەركاشينا زينايدادان قىسىم كورۋدە. بۇل  قوجايىن ءشوپتى  جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا ساتپاي قويدى. اسىرەسە جوعارداعى بەلسەندىلەر مەن ولاردىڭ ارتىنان  ەرگەندەرگە مۇلدە بەرمەيدى. ءادىلىن ايتار تورەشىسى جوق، قورعانسىز بۇقارانىڭ كورەر كۇنى وسى بولدى. اۋدان اكىمى ءوزىم بارىپ ماسەلەلەرىڭدى شەشەىپ بەرەم دەپ  ايىتقانىنا اپتا  اۋنادى. ءشوپ  شابىلىپ بولدى. جارىلقايتىن اكىم جوق. اۋىل مالى ءشوپسىز قالدى. اۋىل تۇرعىندارى اقشاعا ءشوپ تابا الماي  سارساڭعا ءتۇستى. چەركاشينا زينايدا  بار ءشوپتى سىرتقا ساتتى. قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلە جاتىر. بۇل  اۋىل  حالقىنىڭ مالى قىستا نە جەيدى؟ ەل امان، جۇرت تىنىشتا بايلارمەن اتقا مىنەرلەردىڭ قىسىمىنان حالىق تاياق جەۋدە. حالىقتىڭ ۇنىنە قۇلاق  اساتىن ۇكىمەت قايدا؟

ءبىز بۇل رەتكى  وقيعانى وزەك ەتە وتىرىپ، اۋىلداعى شارۋالاردىڭ حال  جاعدايىنا زەرتتەۋ جاساۋ ارقىلى تومەندەگىدەي ماسەلەلەردى تانىپ جەتتىك.

اۋىلدا جەر نارىعى  قالىپتاسپاعان. بۇنىڭ بىردەن-ءبىر سەبەبى -  شارۋا  قوجالىقتارىنىڭ اۋىلداعى جەردى  مونوپوليالاپ الۋى. اسەت، الماسبەك سادىرباي ايتقانداي جەردىڭ جەكە مەنشىككە بەرىلمەۋىنەن ەمەس. اتالمىش قاينارلى اۋىلىنداعى چەركاشينا زينايدا شارۋا قوجالىعىندا  ۇلەسكەرلەرگە  بەرىلەتىن تولەمنىڭ  وتە تومەن ەكەندىگىن، ادىلەتسىز  ەكەندىگىن  ايتتىق. بۇنىڭ باستى سەبەبى - بۇل  اۋىلدا  ۇلەسكەرلەرگە  ماعان  قوسىلىڭدار، مەن چەركاشينا زينايدادان دا  ارتىق ۇلەس بەرەم دەيتىن ەكىنشى ءبىر  باسەكەلەس شارۋا قوجالىعى جوق. ۇلەسكەرلەردە ءوز  ۇلەسىمدەگى  جەردى  كىم كوپ پايدا بەرسە سوعان بەرەم دەپ ايتاتىن قۇقىق (زاڭدا قاراستىرىلعان) مۇمكىندىگى دە جوق. بۇنداي  قۇقىقتى ۇلەسكەرلەردىڭ قىرىق توعىز جىلدىق جالداۋ مەنشىك قۇقىن ءبىر جولاتا ساتىپ الۋ ارقىلى جوق قىلعان. ۇلەسكەرلەردە پايدانى عانا كوزدەيتىن سانا دا جوق. ويتكەنى جەر نارىعى  قالىپتاسپاعان جەردە ۇلەس جەرىنەن تۇسەر پايدانى سالىستىرا المايدى، سەزىنە المايدى. سەزىنگەندەردى ءتۇرلى  جولمەن جانىشتايدى. مونوپوليا كۇش العان جەردە جەكە تۇلعالاردىڭ  ەكونوميكالىق ەركىندىگى  شەكتەلەدى. بۇنداي ەركىندىك باسەكەنىڭ العى شارتى. باسەكە جوق جەردە نارىقتىق ەكونوميكا  دامىمايدى. ءبىز  نارىقتىق  ەكونوميكانى جولعا  قويعانىمىزعا وتىز جىل  بولسادا، اۋىلدا ءالى دە جەكە تۇلعالاردىڭ ەكونوميكالىق  ەركىندىگى زاڭدى  كەپىلدىك  بەرەتىن قۇقىقتىق بازا قالىپتاستىرا الماپتىق.

بيلىكتىڭ قاينارى حالىقع دەپ اتا زاڭعا  جازعانىمىزبەن، اۋىل  تۇرعىندارىندا بيلىككە  ارالاساتىن ەشقانداي جول جوق. اۋىل تۇرعىندارى ءوز جەرلەرىن وزدەرى بولىسكە سالۋعا دا قاتىسپايدى. اۋىلدىڭ جەرىن اۋدانداعى  كوميسسيا كونكۋرس ارقىلى شەشەدى. ءوز اۋىلىنداعى جەردى كىم، قالاي  العاندىعىن بىلۋگەدە قاقى جوق. اۋىل حالقىن ەشقانداي شەنەۋنىك كوزگە  ىلمەيدى. بۇل وتىز جىلدا جەمقورلىقتى دامىتىپ، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى  باسقارۋ ينيستيۋتىن دامىتپاعانىمىزدىڭ، دەموكراتياعا ءمان بەرمەگەنىمىزدىڭ  سالدارى.

قازىر اۋىل تۇرعىندارى شارۋا قوجالىقتارىنىڭ ۇستىنەن بيلىكگە ارىز ايتىپ جەڭە الماسىن ءبىلدى. زاڭسىزدىقتى بىلە تۇرسا دا، سوتتاسىپ جەڭۋدىڭ مۇمكىن  ەمەستىگىن ءتۇسىندى. بۇگىنگى كۇنى شارۋالار ءبىز اۋىلدا تۇرىپ، ءوزىمىزدىڭ  از  مالىمىزدى اقشا تولەپ باقتىرىپ، جەم ءشوپتى ساتىپ الىپ جۇرە بەرۋىمىز  كەرەك پە؟ ادىلدىك قايدا، تەڭدىك قايدا، اۋىل دا تىرلىكتى تۇزەر جول بار ما؟ دەگەن سۇراقتارمەن باس قاتىرىپ، داعدارىپ شىعار جول ىزدەۋدە. شىعار جول  بىرەۋ-اق. ول - جەردى جالعا بەرۋدىڭ قىرىق توعىز جىلدىق مەرىزىمىنىڭ  ايااقتالۋىن توسپاي، اۋىلداعى اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىن ءبىر  تۇتاس  قايتالاي بولىسكە سالۋ.

بارلىعىمىزعا تۇسىنىكتى دەپ ويلايمىن. ەلىمىزدە ءادىل سوت جوق، جەمقور بيلىك بار. شەننەۋنىكتەر بۇقارانىڭ مۇددەسىن قورعاۋشىلار ەمەس، بايلاردىڭ  سويىلىن سوعۋشى ادۆوكاتتارعا اينالىپ كەتكەن. اۋىلدا چەركاشينا زينايدالار جەرگىلىكتى بيلىكگە قانداي ىقپال ەتىپ، ءسوزىن وتكىزىپ، ءامىرىن جۇرگىزىپ  وتىرسا، جوعارعى بيلىكتە وليگاحتار مەن لاتيفۋنديستەر سونداي ىقپال ەتىپ،  ءامىرىن جۇرگىزىپ وتىر. ايىتپەسە، اۋىل شارۋالارىنىڭ جەرگە قاتىستى  بۇل  ماسەلەلەرى 2016 جىلى قۇرىلعان مەملەكەتتىك جەر كوميسسياسىندا اشىققا  شىقپاس ەدى. اۋىل ماڭايىنداعى جايلىمدىق جەرلەردى اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ورتاق پايدالانۋىنا قايتارۋ تۋرالى، جەر كاداسترىن اشىق كورسەتۋ قاتارلى  حالىققا ءتيىمدى قارارلار قابىلدانعان. بەس جىلدا وسى باعىت بويىنشا ءجىبى ءتۇزۋ ءبىر جۇمىس اتقارىلماپتى. ونىڭ ۇستىنە ورتاق جايىلىم اۋىل  تۇرعىندارىنىڭ ماسەلەسىن شەشپەيدى. اۋىلداعى ءار شارۋانىڭ جەكە يەلىگىندە ەگىندىك، شاپپالىق جەرى بولۋ  كەرەك. بۇل  تالاپتى ورىنداۋعا بۇگىنگى بيلىك قاۋقارسىز. بۇنى ورىنداتۋعا حالىقتىڭ قاھارى عانا قاۋقارلى. حالىق وسى جولمەن عانا بيلىكتى ايىتقانىنا كوندىرە الادى. حالىقتىڭ  ۇنىنە  قۇلاق  اساتىن مەملەكەت قالىپتاستىرامىز دەگەن بۇل بيلىك شارۋالاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن نەگىزگە الىپ، جەر رەفوراسىن جۇرگىزىپ، شارۋالارعا جەردى تەڭ ءبولىپ بەرسە، بوركىمىزدى اسپانعا اتار ەدىك.ءاي  قايدام؟!

اۋىل تۇرعىندارى ويانۋ كەرەك. قازىر ەل مەن جەر  ءۇشىن الاڭداعان قوعام  قايراتكەرلەرى، قازاق ۇلتشىلدارى ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار مەن  قوزعالىستار  قۇردى. بۇل ۇيىمدار اۋىل حالقىنىڭ پروبلاماسىن زەرتتەۋى، اۋىل حالقىن وياتۋعا كۇش سالۋى كەرەك.

اعىباي اكبارۇلى،

ەرجان جاڭاجىلۇلى

Abai.kz