شىعىسقازاقستاندىق شەبەر، شقو اباي اۋدانىنىڭ ورتالىعى قاراۋىلداعى بالالار كوركەمسۋرەت مەكتەبىنىڭ مۇعالىمى، ءورىمشى سىمبات قۇدايبەرگەنوۆتىڭ قامشى ورۋمەن شىنداپ اينالىسقانىنا جەتى-سەگىز جىل، شيكى جانە پىسكەن تەرىدەن تورسىق جاساۋمەن اۋەستەنگەنىنە ەكى-ءۇش جىل بولىپتى.  بۇل قاسيەتتى ونەر اتاسى، ءورىمشى قۇدايبەرگەننەن دارىعان ەكەن. قازىر بىلگەندەرىن شاكىرتتەرىنە ۇيرەتىپ ءجۇر.

سىمبات قايىرلىعازىۇلى قامشى ءورۋدى اۋىلدا جاستايىنان كورىپ وسكەنىن ايتادى. ۇيدە ءتوردىڭ انا باسىنان مىنا باسىنان دەيىن قامشىنىڭ جەتى اتاسى ءتۇر-تۇرىمەن ءتىزىلىپ، ءىلىنىپ تۇراتىن. كەيدە الىپ وينايتىن. بۇلار اتاسى قۇدايبەرگەننىڭ قامشىلارى بولاتىن.

- ول كىسى كەزىندە جدانوۆ كولحوزىنىڭ ( قازىرگى قۇندىزدى اۋىلى) توراعاسى بولعان، مەكتەپ اشقان. كوزىن كورمەسەم دە، اتامنىڭ كيىمدەرى: ساپتاما ەتىگى،  قاسقىر ىشىگى مەن تىماعى ءبىر بۇرىشتا ءىلىنىپ تۇراتىن. سول كەزدەگى  اتامىزدىڭ  ەر-تۇرمانى، اعاشتان جاسالعان كەبەجە، اپامىزدىڭ  قولدان توقىعان الاشا، سىرماق، كيىز تەكەمەتتەرى، بۇرىنعى جەزدەن جاسالعان ىدىستارى  بولاتىن. ەسەيە كەلە  بۇزىلعان قامشىلاردى الىپ وڭدەيتىنمىن، سولارعا قاراپ وتىرىپ، ءوز بەتىمشە توقيتىنمىن،- دەپ ەسىنە الدى شەبەر بالالىق شاعىن.

توقسانىنشى جىلدارى ەل ىشىندە ۇلتتىق قولونەردى باعالاپ،  بىلعارىدان ەتىك تىگۋ، قايىستان قامشى ءورۋ، جۇگەن، نوقتا سياقتى ات ابزەلدەرىن جاساۋ سانگە اينالدى. اتاكاسىپكە دەن قويعانداردىڭ قاراسى ارتتى. ءبىر كورگەن نارسە ەستەن كەتپەيدى. مەكتەپ جاسىندا ءوزى دە وسى مەكتەپكە كەلىپ، شپاگاتپەن توقۋدى ۇيرەنگەنى بار.

سىمبات قۇدايبەرگەنوۆ شاكارىم اتىنداعى سەمەي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كوركەم گرافيكا فاكۋلتەتىن تامامداعان سوڭ، 2008 جىلدان بەرى وسى بالالار كوركەمسۋرەت مەكتەبىندە  قىزمەت ەتىپ كەلەدى. اۋدان ورتالىعىندا  1992 جىلى اشىلعان اتالمىش مەكتەپتە قازىر 157 بالا  ءمۇسىن، سۋرەت، كەسكىندەمە، قولونەر جانە ديزاين سياقتى بەس باعىتتا  قوسىمشا ءبىلىم الادى. بۇدان باسقا كوكباي ورتا مەكتەبىندەگى فيليالىندا قولونەرگە بەيىم تاعى قىرىق بالا سۇيىكتى ىستەرىمەن اينالىسادى.

- اۋدانىمىزداعى مەكتەپ جاسىنداعى ەكى جارىم مىڭنان استام بالالاردىڭ بارلىعى دا  قوسىمشا بىلىممەن قامتىلعان. ونەر مەكتەبىنەن باسقا، ءارتۇرلى سپورت ۇيىرمەلەرى، باسسەين بار. وزىمىزگە بالعىنداردى التى-جەتى جاستان قابىلداي بەرەمىز. ولاردىڭ بويىندا كەرەمەت ءبىر تالانت بولسىن دەگەن تالاپ قويمايمىز. سۋرەت سالام، ۇلتتىق قولونەردى ۇيرەنەم دەگەن نيەتى بار، ىنتالى بالالاردىڭ بارلىعىنا ەسىگىمىز اشىق. ءبارى شەتىنەن سۋرەتشى، شەبەر بولىپ كەتپەسە دە، دۇنيەتانىمدارى كەڭەيەدى، اتاكاسىپ تۇرلەرىن ءبىلىپ جۇرەدى. باستى ماقساتىمىز –جاس  ۇرپاقتىڭ بويىندا حالقىمىزدىڭ قولونەرىنە دەگەن قۇرمەتتى قالىپتاستىرىپ، ونى باعالاي بىلۋگە ۇيرەتۋ، اسەمدىككە، ۇقىپتىلىققا، توزىمدىلىككە باۋلۋ.  يكەمى بار بالالاردى ءبولىپ الىپ، تەرەڭدەتىپ وقىتۋعا تىرىسامىز، - دەيدى سىمبات قايىرلىعازىۇلى.

شەبەردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، ءوز شاكىرتتەرى اراسىندا ازىرگە قامشى  ورۋگە  اسا اۋەس بالالار  جوق. تەك شپاگاتپەن ءورىپ، ءورىمنىڭ تۇرلەرىن ۇيرەنىپ ءجۇر.  قامشى ءورۋدى نيەتى اشىق، كىشكەنە كەزىنەن مالمەن وسكەن بالا بولماسا، كەز كەلگەن بالا ۇيرەنە المايدى ەكەن. ول – قانمەن داريتىن ونەر. ۇيرەنگەن كۇننىڭ وزىندە شاتاسىپ، قازىر توقىعانىن قازىر ۇمىتىپ قالۋى مۇمكىن.

- ات ابزەلدەرىن، قامشىنى توقۋعا جاستايىنان جىلقىنىڭ قاسىندا جۇرگەن، مالدى كورىپ وسكەن بالا عانا  قىزىعادى. بەيىمى بولماسا، شاتاسادى. ۇيرەنسە دە، ارى قاراي دامىتپايدى، - دەپ جالعاستىردى ويىن ۇستاز.- كوكباي اتىنداعى مەكتەپتەگى فيليالدا جۇماتاي ايدىن دەگەن ارىپتەسىمىزدىڭ شاكىرتى بار، قامشى ورۋدەن رەسپۋبليكالىق سايىستارعا قاتىسىپ جۇرەدى، سونداي-اق، وسى تاقىرىپتا زەرتتەۋ جۇمىستارىن قورعاعان بالالار بار. ءوز وقۋشىلارىم اراسىندا ارقان ەسىپ العان، بۇزاۋىنا جۇگەن ورگەندەردى كوردىم. وسىنىڭ ءوزى ولار ءۇشىن قۋانىش، ءوز قولدارىمەن جاساعان بۇيىمدار ءارى باعالى كەلەدى. ال قايىستان توقۋ ءۇشىن بالاعا ەپپەن بىرگە كوپ كۇش كەرەك، ورگەن كەزدە قولدارى ويىلىپ قالادى. سوندىقتان قامشى ءورۋدى ەرەسەكتەۋ كەزدە قولعا العان دۇرىس.

تەرىنى دە وزدەرى وڭدەيدى

ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي وبلىستىق ونەر مۇراجايىندا ءجۇرىپ جاتقان «ۇلى دالا ديدارى» كورمە-بايقاۋىنا بالالار كوركەمسۋرەت مەكتەبى مۇعالىمدەرىنىڭ قولىنان شىققان  تەرىدەن  جاسالعان  تورسىق پەن قايىستان ورىلگەن قامشى، باسقا دا قازاقتىڭ ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارى، سۋرەتشىلەردىڭ تۋىندىلارى، جيىنى 12-14 جۇمىس قويىلىپ، بارلىعى  كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىققان-دى. سوڭعى ءۇش جىلدا ۇستازدارى شاكىرتتەرىنە دە شيكى جانە پىسكەن تەرىدەن تورسىق جاساۋدى ۇيرەتىپ كەلەدى.

شەبەر قامشى ورۋگە دايىن قايىستى تارباعاتاي جاقتان مىقتى ورىمشىلەردەن مولىنان ساتىپ السا، تورسىق جاسايتىن شيكى تەرىنى وزدەرى وڭدەيتىنىن ايتادى. ونى تەرەڭ زەرتتەپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردەن ءارتۇرلى تاسىلدەرىن كورگەنمەن، ەڭ ءتيىمدىسى ءارى قاراپايىمى - ءوزىمىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدان كەلە جاتقان ءادىس ەكەن. ساپالى شيكىزات دايىنداۋ ءۇشىن كەمىندە  بىر ايداي ۋاقىت كەرەك. الدىمەن ءىرى قارا مالدىڭ تەرىسىن ەكى اپتاداي اك پەن تۇز، سىركە قىشقىلى  قوسىلعان سۋعا سالىپ، تۇگى مەن ىشكى جاعىنداعى ءولى تەرىسى ءجيدىپ ءتۇسىپ قالعانشا ۇستايدى. سىركە قىشقىلىن قولقانى الاتىن جامان ءيىسىن كەتىرۋ ءۇشىن  قوسادى. سوسىن سارى سۋعا نەمەسە ءسۇتتىڭ قالدىعىنا 3-4 كۇننەن 7 كۇنگە دەيىن سالىپ،  ازداپ مايلاپ، ءجىبىتىپ الادى. دايىن بولعان قاق تەرىنى تاعى دا ءبىر تاۋلىك بويى سۋعا  سالىپ، جۇمسارتادى. وسىدان كەيىن عانا تورسىقتىڭ  بولشەكتەرىن  تەرىدەن دايىن ۇلگىمەن  قيىپ الىپ، ءبىر-بىرىمەن قايىسپەن بىرىكتىرىپ، تىگىپ، بەدەرىن شىعارۋ ءۇشىن  ىشىنە ىستىق قۇمدى نىعىزداپ، تولتىرادى. وسىلاي قاتقان سوڭ، ىشىندەگى قۇمىن توگىپ تاستايدى. مۇنداي تورسىقتار تەك سۋۆەنير رەتىندە قولدانىلادى، ىشىنە سۇيىق تاعام قۇيۋعا كەلمەيدى ەكەن.

جۇماتاي ايدىن دەگەن مۇعالىم تورسىقتى پىسكەن تەرى-قايىستان دا  جاسايدى. ول ءۇشىن قايىستىڭ ىشىنە  كەز كەلگەن شاراپتىڭ بوتەلكەسىن سالىپ، الدىمەن سىرتىن ەرمەكساز نە كوبىكپەن قاپتايدى. سوسىن قايىس تەرىمەن كومكەرىپ، قاپتاپ تاستايدى. ىشىندە ىدىسى بولعاندىقتان مۇنداي توقسىقتارعا سۋسىن قۇيۋعا بولادى.

- بۇرىن كوشپەندىلەر تورسىقتىڭ شەتىن قويدىڭ تارامىسىمەن تىككەن، تارامىس كىرىگىپ، تىگىستەردى بىتەپ تاستايدى. ءىشىن قويدىڭ نەمەسە جىلقىنىڭ مايىمەن سىلاپ، جەمىس اعاشتارى نە توبىلعىمەن ىستاعان. سوندا ىشىنە قۇيىلعان ايران، ءسۇت توگىلمەگەن.  ونىڭ ۇستىنە ول يلەنگەن، جۇمساق تەرىدەن جاسالعاندىقتان، بوساعان كەزدە بۇكتەپ، جيناپ العان. ال قالپىن ساقتايتىن قاتتى تورسىقتاردىڭ مۇيىزدەرىندە قىمىزدىڭ سارقىنى قالىپ قويادى دا، ول  اشىتقىنىڭ ءرولىن اتقارادى. ۇستىنە ساۋمال قۇيا سالسا، اتتىڭ جانىندا شايقالىپ ءجۇرىپ، قىمىزعا اينالعان، - دەپ كوشپەندىلەردىڭ دانالىعىنان سىر اقتاردى سىمبات قۇدايبەرگەنوۆ.

ءورىمشى قامشى ورۋمەن اينالىسقان جەتى-سەگىز جىلدا تاپسىرىسپەن عانا جۇزدەن استام قامشى ورگەن، 10-15 جۇگەن  جاساعان. «قازاق حالقىنىڭ  مادەني-تۇرمىسىندا، سالت-داستۇرىندە، رۋحاني زەردەسىندە قامشىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. قامشى - ناعىز ونەر تۋىندىسى، شاڭىراقتىڭ كيەسى،  ەر جىگىتتىڭ سەرىگى، ايبىنى»  دەيدى. ەڭ قىمباتقا ساتقان قامشىسىنا  سول كەزدە ۇيالى تەلەفون ساتىپ العانى ەسىندە.

- قامشى التى، سەگىز، ون تاسپالى دەپ كەتە بەرەدى. تاسپا نەعۇرلىم كوبەيگەن سايىن جىڭىشكەرە بەرەدى، ءارى اجارلانا، كۇردەلەنە تۇسەدى. تاسپا نەعۇرلىم ساپالى، ءتۇزۋ كەسىلسە، ءورىم سوعۇرلىم ادەمى شىعادى. تاسپانى تىلگەن كەزدە دالدىك پەن ەپتىلىك، شىدامدىلىق كەرەك. مەن جۇمىستى باستاماس بۇرىن  تاسپانى ولشەپ،  ءتىلىپ، بارلىعىن الدىمەن دايىنداپ الامىن. ودان كەيىن ەشنارسەگە الاڭداماي كىرىسەمىن. ورگەن سايىن قاناتتانىپ، اسەر الامىن، -دەيدى شەبەر.

شابىتى قىستىڭ ۇزاق كەشتەرى مەن تۇندەرىندە اشىلادى. تىنىشتىقتا، قالىڭ ويعا شومىپ وتىرىپ ورگەندى ۇناتادى. تاپجىلماي وتىرسا، ءبىر قامشىنى ءبىر تاۋلىكتە توقۋعا بولادى. سىمبات قامشىسىن زەرگەرلىك اشەكەيلەرمەن بەزەندىرگەندى ۇناتپايدى. ونداي قامشى كۇندەلىكتى قولدانۋعا جارامايدى، تەك توردە ءسان ءۇشىن ءىلىنىپ تۇرماسا.

كاسىپ اشۋ ءۇشىن جوعارى دەڭگەي كەرەك

شەبەر سوڭعى بەس جىلدا قالادا دا ۇلتتىق قولونەرىمىزگە بەتبۇرعاندار، ەتىك تىگۋشىلەر كوبەيگەنىن بايقاعان. بۇرىن بۇيىمدارىن سەمەيگە بارىپ وتكىزەتىن. بۇگىندە ول جاقتا ءوز قولونەرشىلەرى دە جەتكىلىكتى. قازاقتىڭ جىگىتتەرى  شاعىن تسەح اشىپ العان، تەرىدەن ءبىزدىڭ جاقتىڭ سارىشۇناق ايازىندا تاپتىرمايتىن ۋنتى سياقتى ەتىكتەردى تىگەدى. جازدا باسقا كاسىپپەن اينالىسادى. سىمباتتىڭ دا ەتىك تىگۋدى مەڭگەرسەم، ەر-تۇرمان جاساپ ۇيرەنسەم دەگەن ارمانى بار. الايدا ارى قاراي دامىتىپ، كاسىپ قىلۋ ءۇشىن  وعان ءبىلىم كەرەك. ەتىك تىگۋ جاي ونەر ەمەس، ەگەر كۇنكورىس كوزىنە اينالدىرسا،  سۇرانىسقا يە، قىپ-قىزىل تابىس اكەلەتىن، قىر-سىرى مول كاسىپ. قولونەردىڭ قاي ءتۇرىن الساق تا، ونى كۇنكورىس كوزىنە اينالدىرام دەسەك، الدىمەن جاي اۋەسقويدان كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرىلۋ كەرەك.

- وڭتۇستىك وبلىستاردا، تارازدا، ءتىپتى مىنا پاۆلوداردا اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن، اتتىڭ ەرىن اعاشتىڭ تامىرىنان تۇتاستاي ويىپ جاسايتىن قولى التىن شەبەرلەر بار. تارازداعى ۇلكەن كىسى، ەر-تۇرماننىڭ جەتى ءتۇرىن جاسايتىن مىقتى شەبەر. ول كىسى  «قاسىما الىپ، 6-12 اي ۇيرەتەمىن، اقشاسىن تولەسەڭ بولدى» دەيدى.  وعان ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىمىز جوق، سالت باستى جاستاردى جىبەرمەسەك. وڭتۇستىكتە سابانى ويىپ جاسايتىن جىگىتتەرمەن سويلەستىم. وزبەك اعايىندار، تەك ساتۋعا جاساپ جۇرگەن كورىنەدى. ەگەر مەملەكەت تاراپىنان ءبىلىمىمىزدى تولىقتىرىپ،  شەبەرلىگىمىزدى شىڭداۋعا، كاسىبي دەڭگەيگە جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن شەبەرلىك وقۋلارىن وتكىزۋگە قولداۋ بولسا، جاقسى بولار ەدى. سوندا عانا كاسىپ اشۋعا گرانت الىپ، شارۋانى دوڭگەلەتىپ اكەتۋگە بولادى. ايتپەسە قارابايىر، اۋەسقوي دەڭگەيىندە قالىپ قويامىز، - دەگەن پىكىرىمەن ءبولىستى سىمبات قۇدايبەرگەنوۆ.

قازىر بالالار كوركەمسۋرەت مەكتەبىندە ءوز مۋزەيلەرىن اشۋعا دايىندىق ءجۇرىپ جاتىر. ول جەرگە مەكتەپتىڭ جيىرما جىلعى تاريحىنان سىر شەرتەتىن سۋرەتتەر، ەسكى جادىگەرلەر مەن مۇعالىمدەرى مەن شاكىرتتەرىنىڭ قولىنان شىققان قولونەر بۇيىمدارى، سۋرەت تۋىندىلارى قويىلماق. قازىردىڭ وزىندە ءبىراز جادىگەر دايىن. ءبىر كىسىنىڭ قوراسىنان تاۋىپ العان، شاشىلىپ قالعان بالاعا ارنالعان ەردى رەستاۆراتسيادان وتكىزىپ قويىپتى. ءبىر دە ءبىر شەگەسىز جاسالعان بەسىك، كونەنىڭ كوزىندەي كەلساپ تۇر. وسى مەكتەپتىڭ كۇزەتشىسى بولىپ ىستەيتىن  ايبەك يمانتاەۆتىڭ قولىنان شىققان بۇيىمدار بار. جالپى بۇل كىسى ءوز شەبەرحاناسى بار  مىقتى شەبەر ەكەن.

سىمبات قايىرلىعازىۇلى دا قازىر ءوز شەبەرحاناسىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋعا جاقىن. كەلەشەكتە اعاشپەن دە، تەرىمەن دە جۇمىس ىستەپ، وسكەلەڭ ۇرپاققا  ۇلتتىق قولونەرىمىزدى ناسيحاتتاپ، بار بىلگەنىن ۇيرەتۋدى وزىنە بورىش سانايدى.

اينا ەسكەنقىزى

Abai.kz