مامىر ايىنىڭ باسىنداعى مەرە­كەلىك قاربالاس ساتتەردە الماتىدا جەتىسۋلىق كازاكتاردىڭ دا مەرەكەلىك جيىنى بولىپ ءوتتى. دالىرەك ايتقاندا، جەتىسۋ كازاكتارىنىڭ جاڭا عيما­را­تىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. اتالعان مەرە­كەلىك شارا بارىسىندا «جەتىسۋ گۋبەرناتورى گ.ا.كولپاكوۆسكي. ۇزىن­اعاش ماڭىنداعى شايقاستاعى جەڭىسكە - 150 جىل» وردەنى ۇلەستىرىلدى. بۇل مارا­پات كازاكتار قاۋىمداستىعىنا ەڭ­بەك ءسىڭىرىپ جۇرگەن قايراتكەرلەرگە تاراتىلدى.

ارينە، قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتى بەي­بىتشىلىك پەن دوستىق، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءتول مادەنيەتىن دامىتۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ بولىپ وتىرعانى بارىمىزگە بەلگىلى جانە وعان ەشكىم قارسى شىعىپ تا جاتقان جوق. الايدا بۇل ساياسات قازاق­ستانداعى ەتنيكالىق باسىمدىقتى قۇرايتىن قازاق حالقىنىڭ شامىنا، نامىسىنا تيۋگە رۇقسات بەرەدى دەگەن ءسوز ەمەس شىعار. ەلىمىزدەگى سلاۆيان تەكتەس حالىق­تاردىڭ مادەني ورتالىقتارىنىڭ شەكتەن تىس ۇلتشىلدىعى ەلدەگى ۇلتارالىق تاتۋلىققا جىك سالاتىن فاكتورعا اينالىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ماسەلەن، كەشەگى جيىندا ورىس، كازاك جانە سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردىڭ مادەني ورتالىق­تا­رىنىڭ سيمۆولى، ياعني جاڭا تۋى بەكىتىلدى. مۇنىڭ نە قاجەتى بار ەدى؟ ەندەشە، ەرتەڭ قازاقستانداعى ۇيعىرلار ءوز الدىنا، تۇرىكتەر مەن كۇردتەر، شە­شەندەر ءوز الدىنا بولەك تۋىن كوتەرىپ شىقسا، كوك تۋلى ەمەس، كوپ تۋلى ەلگە اينالىپ كەتپەيمىز بە؟!

مامىر ايىنىڭ باسىنداعى مەرە­كەلىك قاربالاس ساتتەردە الماتىدا جەتىسۋلىق كازاكتاردىڭ دا مەرەكەلىك جيىنى بولىپ ءوتتى. دالىرەك ايتقاندا، جەتىسۋ كازاكتارىنىڭ جاڭا عيما­را­تىنىڭ تۇساۋى كەسىلدى. اتالعان مەرە­كەلىك شارا بارىسىندا «جەتىسۋ گۋبەرناتورى گ.ا.كولپاكوۆسكي. ۇزىن­اعاش ماڭىنداعى شايقاستاعى جەڭىسكە - 150 جىل» وردەنى ۇلەستىرىلدى. بۇل مارا­پات كازاكتار قاۋىمداستىعىنا ەڭ­بەك ءسىڭىرىپ جۇرگەن قايراتكەرلەرگە تاراتىلدى.

ارينە، قازاقستاننىڭ ىشكى ساياساتى بەي­بىتشىلىك پەن دوستىق، ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ ءتول مادەنيەتىن دامىتۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ بولىپ وتىرعانى بارىمىزگە بەلگىلى جانە وعان ەشكىم قارسى شىعىپ تا جاتقان جوق. الايدا بۇل ساياسات قازاق­ستانداعى ەتنيكالىق باسىمدىقتى قۇرايتىن قازاق حالقىنىڭ شامىنا، نامىسىنا تيۋگە رۇقسات بەرەدى دەگەن ءسوز ەمەس شىعار. ەلىمىزدەگى سلاۆيان تەكتەس حالىق­تاردىڭ مادەني ورتالىقتارىنىڭ شەكتەن تىس ۇلتشىلدىعى ەلدەگى ۇلتارالىق تاتۋلىققا جىك سالاتىن فاكتورعا اينالىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ماسەلەن، كەشەگى جيىندا ورىس، كازاك جانە سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردىڭ مادەني ورتالىق­تا­رىنىڭ سيمۆولى، ياعني جاڭا تۋى بەكىتىلدى. مۇنىڭ نە قاجەتى بار ەدى؟ ەندەشە، ەرتەڭ قازاقستانداعى ۇيعىرلار ءوز الدىنا، تۇرىكتەر مەن كۇردتەر، شە­شەندەر ءوز الدىنا بولەك تۋىن كوتەرىپ شىقسا، كوك تۋلى ەمەس، كوپ تۋلى ەلگە اينالىپ كەتپەيمىز بە؟!

ەكىنشىدەن، اتالعان جيىندا پاتشالىق رەسەي كەزىندەگى ورىس وتارشىلدىعىنىڭ نەگىزگى قول­شوق­پار­لارىنىڭ ءبىرى اتانعان كولپاكوۆسكيدىڭ ۇلىق­تالۋى، ونىڭ اتىندا دارداي ءبىر وردەن تاعايىن­دا­لۋى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كوڭىلىنە كەلەرى انىق.

بۇل كۇندە قالىڭ قازاقتىڭ ماقتانىشىنا اينالعان قابانباي مەن بوگەنبايدىڭ، قاراساي مەن ناۋرىزبايدىڭ اتىندا بىردە-ءبىر وردەن جوق. سونداعىمىز ەلىمىزدەگى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ كوڭىلدەرىنە كەلمەسىن دەگەن نيەت شىعار. الايدا وزگە ۇلتتىق-مادەني ورتالىقتاردىڭ تاراپىنان وسى نيەت باعالانىپ جاتىر ما؟ اسىلىنە كەلگەندە، ۇزىناعاش تۇبىندەگى شايقاس تا، كولپاكوۆسكيدىڭ قازاق ءۇشىن سىڭىرگەن ەڭبەگى دە - بۇگىنگى تاريح ءۇشىن ءدۇدامال نارسە. ەلىمىزدىڭ كازاكتارى سوڭعى جىلدارى ۇزىناعاش تۇبىندەگى شايقاستى ءجيى كوتەرىپ، ونى ۇلتتىق ماقتانىش رەتىندە كورسەتۋدى ادەتكە اينالدىردى. ال سول شايقاستا قانشا قازاق­تىڭ باسى دالادا قالىپ، قانشا قارا­دومالاقتىڭ جەتىم اتانعانىن، قانشا قازاقتىڭ ەلىنەن بەزىپ، قوقان اسىپ كەتكەنىن ءدال بۇگىن سالماقتاپ، سارالاپ جاتقان جاندار كەمدە-كەم. بۇل كۇندە وعان ساياسي باعا بەرۋگە دە ەشكىم اسىعىپ جاتقان جوق.

ال تۋراسىنا كەلسەك، بۇل شايقاس قازاق­تىڭ سورىنا اينالعان شايقاس، وتارشىل ورىس­تىڭ قول استىنا ەنەردەگى سوڭعى اياق سەرپۋى ەدى.

ەندى بۇگىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۋى­نىڭ استىندا وتىرىپ، سول كولپاكوۆسكيدىڭ قۇر­مەتىنە وردەن تاراتقانىمىز - مازاق، ارينە.

شارانى ۇيىمداستىرۋشىلار جيىنعا مەم­لەكەتتىك قايراتكەرلەر، قالالىق اكىم­شى­لىك ادامدارى كەلىپ قاتىسقانىن ايتىپ ەدى. ولاردىڭ ەسىمدەرى ناقتى كىم ەكەنىن انىق­­تاماق ويمەن قالالىق اكىمشىلىككە سۇ­راۋ سالدىق. العاشىندا اكىمشىلىك ادام­دا­رى بۇل شاراعا قاتىسقان جوقپىز دەپ ات-تو­نىن الا قاشتى. ارتىنان سۇراستىرا كەلە، ال­ماتى قالالىق ىشكى ساياسات باسقار­ما­سى­نىڭ قىزمەتكەرلەرىنە حابارلاستىق. قا­لا­لىق ىشكى ساياسات باسقارماسى باستىعى­نىڭ ورىن­باسارى ەسەنبەكوۆ ايداردى سوزگە تارت­قان ەدىك، ول بۇل شارانىڭ اۋقىمدى ەمەس ەكەنىن ايتىپ سەندىردى.

ايدار ەسەنبەكوۆ، الماتى قالالىق ىشكى ساياسات باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى:

- بۇل شارا جەتىسۋ كازاكتارىنىڭ ەسكى عيماراتىنىڭ جوندەۋدەن ءوتىپ، قاي­تادان اشىلۋىنا ارنالعان جيىن بولا­تىن. وندا كولپاكوۆسكيدىڭ اتىندا ور­­دەن تاراتىلعانى راس. جەكە باسىم بۇل شارا يدەولوگيالىق تۇرعىدان دۇ­رىس دەپ ايتا المايمىن. دەگەنمەن ونى مەم­لەكەتتىك ماراپاتپەن شاتاستىرۋعا بول­مايدى. ولار - قوعامدىق بىرلەستىك. ياع­ني قانداي ماراپات تاراتسا دا، ءوز ەرىك­­تەرى. ءبىز وعان ارالاسا المايمىز.

دەمەك، يدەولوگيالىق ماسەلەدە اركىم ءوز ويلاعانىن جۇزەگە اسىرا بەرەدى ەكەن. سون­دا قازاقستانداعى ءار حالىق ءوزى تۇلعا تۇتاتىن ادامنىڭ اتىنان ماراپات تاعايىنداپ، ءوزى قالاعان يدەولوگيانى جۇزەگە اسىرا بەرۋگە قۇقىلى ما؟ بۇعان كىم جاۋاپتى؟ ىشكى ساياسات باسقارماسى جاۋاپتى ەمەس دەپ كىم ايتا الادى؟!

شىن مانىندە، قازاق جەرىن كۇشپەن باسىپ الىپ، تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرعان، جەتىسۋدىڭ قۇنارلى جەرلەرىن اياۋسىز تارتىپ الىپ، كازاكتار مەن رەسەيدەن قونىس اۋدارعان ورىس شارۋالارىنا تاراتىپ بەرگەن كولپاكوۆسكيدىڭ اتىنداعى وردەننىڭ بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان شاڭىراعىنىڭ استىندا تاراتىلۋى مازاق ەمەس پە؟! ەگەر وسىعان نارازى بولعان بەس قازاق مۇڭىن شاعىپ، كوشەگە شىقسا، ولاردى «تولەرانتتىلىق قايدا» دەپ سوگەرىمىز انىق قوي. «مىڭ كۇن سىنباس، ءبىر كۇنى سىنار شولمەك» دەمەكشى، قازاق ءۇشىن كيەلى بولىپ سانالاتىن وسىنداي ۇعىمداردىڭ ۇنەمى اياقاستى بولا بەرۋى اڭقاۋ قازاقتىڭ ءبورى مىنەزدى جادىن وياتىپ جىبەرسە، تاڭعالمايمىز. مىسالى، كەشە عانا مۇستافا شوقايدى «ساتقىن، فاشيست» دەپ جاريالاعان باسىلىم سوتتان جەڭىپ شىقتى. بۇل جەڭىسكە جەلىككەن ءورىستىلدى قاۋىم ينتەرنەت بەتتەرىندە مىسقىلداپ، شوق-شوقتاپ جاتقانىن كورىپ جاتىرمىز.

قىسقاسى، «جەتىسۋ گۋبەرناتورى گ.ا.كولپاكوۆسكي. ۇزىناعاش ماڭىنداعى شايقاستاعى جەڭىسكە - 150 جىل» دەگەن اتپەن وردەن تابىستالۋى - قايعى كەشكەن كەشەگى قازاقتىڭ تاريحىنا كورسەتىلگەن مىسقىل. ال سول شاراعا الماتى قالالىق اكىمشىلىگىنىڭ قولداۋ كورسەتىپ، ءتۇرلى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ شەنەۋنىكتەرىنىڭ قاتىسۋى كەلەڭسىز جايت بولىپ وتىر.

ءبىر پىكىر

الدان سمايىل، ءماجىلىس دەپۋتاتى:

- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋ­ما­عىندا قۇرىلىپ، مەملەكەتتىك تىركەۋ­دەن ءوت­كەن ۇيىمداردىڭ وزدەرى وردەندەر شى­عارۋىن زاڭسىز دەپ ەسەپتەيمىن. ءويت­كەنى قا­زاقستاندا تاراتىلاتىن وردەن، مەدالدار تەك مەملەكەتتىك بولۋى كەرەك. ۇيىم­داردىڭ توسبەلگىلەرى، سيم­ۆول­دارى بولۋى زاڭدى. بىراق وردەن جا­ساپ الىپ، ونى ءوز­دەرىنىڭ كوزقاراس­تا­رىنا ساي كەلەتىن ادامدارعا تاراتىپ، ءوز­دەرىنىڭ يدەولوگياسىن ءجۇر­گىزۋى زاڭ­سىزدىق دەپ ەسەپتەيمىن. پروكۋراتۋرا قىز­مەتكەرلەرى بۇل ماسەلەنى زاڭ شەڭ­­بەرىندە قاراستىرۋى كەرەك. ويتكەنى بۇل وردەن، ءبىر جاعىنان الىپ قاراعاندا، حا­­لىقتى ارانداتۋشىلىق، ىرىتكى سالۋ­شى­لىق بولىپ تابىلادى. ۇزىناعاش شاي­قا­سى - قا­زاقتاردىڭ جەرىن باسىپ الۋ ءۇشىن بولعان سوعىستاردىڭ ءبىرى، وتار­شىلدىق شاي­قاسى. قازاقستاندا ءومىر ءسۇ­رىپ جاتىپ، «سەنىڭ جەرىڭدى جاۋلاپ ال­عا­نىمىز ءۇشىن» دەگەن اس­تارداعى وردەن تا­راتۋى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ نا­را­زى­لىعىن تۋدىرادى عوي. جۇم­سارتىپ ايت­قاندا، بۇل - قازاقتى باسىنۋشىلىق. تا­تۋلىققا سىزات تۇسىرەتىن وسىنداي ارە­­كەت­تەرگە زاڭ شەڭبەرىندە تويتارىس بەرۋ كە­رەك دەپ ويلايمىن.

اۆتور: ساكەن كوكەنوۆ

«الاش ايناسى» گازەتى