الماتى قالالىق تۇراقتى ورنى جوق ادامداردى بەيىمدەۋ ورتالىعى قالامىزداعى جالعىز ورتالىق بولعاننان كەيىن ونى پانالايتىنداردىڭ سانى وتە كوپ. الايدا ورتالىقتىڭ قازىرگى جاعدايى سىن كوتەرمەي تۇر. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ، 130 ادامعا ارنالعان مەكەمە كەي مەزگىلدە 200-دەن استام ادامعا دەيىن قابىلداۋعا ءماجبۇر بولادى. ءبىر سوراقىسى، ولاردىڭ ءبىر بولىگى جىلۋ جۇيەسى، دارەتحانا، جۋىناتىن جەرى جوق، ادام تۇرعىسىز بولمەلەرگە ورنالاستىرىلادى. سوڭعى جىلدارى قوجىراداي ەسكى مەكەمەنى سايا تۇتىپ كەلەتىن قارادومالاقتاردىڭ دا قاتارى ارتقان. ولار وسىندا بۇقپانتايلاپ كەلىپ، ءوز اعىمدارىن ناسيحاتتايتىن وزگە ءدىني ۇيىمداردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ جاتىر.
ورتالىقتىڭ اۋلاسىنا كىرىپ بارعاندا كوزىمىز بىردەن ەسكى عيماراتتىڭ الدىندا توپتانىپ وتىرعان ادامدارعا ءتۇستى. مۇندا ءبىرىنشى رەت اياق باسقان ادام قارتتار ۇيىنە تاپ بولدىم دەپ ويلاۋى مۇمكىن. سەبەبى توپتانىپ وتىرعانداردىڭ كوبى شاۋ تارتىپ قالعان كارىلەر.
«2001 جىلى سالىنعان مەكەمەدە قازىرگى كۇنى 100-دەن اسا ادام تۇرادى. وسى جىلدىڭ التى ايىندا 375 ادام قابىلدادىق، بىلتىرعى جىلى 608 ادامدى پانالاتقان ەدىك. مۇندا، اسىرەسە قىستىڭ كۇنى كەلەتىندەر قاتارى كوپ. اياق كيىمى، جىلى تونى جوق ادامداردى سىرتقا تەۋىپ تاستاۋعا ءداتىمىز شىدامايدى. سوندىقتان قاقاعان ايازدا ءۇسىپ قالماۋى ءۇشىن 130 ادامعا ارنالعان ورىنعا 200-دەن استام ادامدى جاتقىزامىز. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن بازبىرەۋلەر ورتالىقتىڭ جانىنان 150 ورىنعا ارنالعان جاتاقحانانىڭ قۇرىلىسىن باستاعان. ول ەكى-ءۇش جىلدان بەرى قالانىپ بىتپەي، قاڭتارىلىپ تۇر. ارتىق ادامداردى قولدان جاعداي جاساپ، سوندا جاتقىزامىز. بىزگە قاراپايىم دارەتحانا تابۋدىڭ ءوزى قيىن، بىرنەشە كۇن بۇرىن «بيوتۋالەت» الايىق دەپ ويلاعانبىز، بىراق ونى ەش جەردەن تاپپادىق. ەندى دارەتحانانىڭ ورنىنا شەلەكتەردى پايدالانىپ ءجۇرمىز»،- دەيدى ورتالىق ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلنار سۇلەيمەنقىزى.
سوڭعى التى ايدا مەكەمەگە 279 ەر ادام، 96 ايەل قابىلدانعان. ولاردىڭ ىشىندە جازاسىن وتەپ كەلگەندەردىڭ سانى 43-كە جەتكەن. مۇنداعى قازاقتاردىڭ قاتارى دا جىلدان-جىلعا كوبەيىپ جاتىر ەكەن. التى ايدىڭ ىشىندە مەكەمەگە 120 قارادومالاق تۇسكەن. گ.سۇلەيمەنقىزىنىڭ ايتۋىنشا، ورتالىققا ءارتۇرلى ءدىننىڭ وكىلدەرى كەلىپ، ۋاعىزدارىن جۇرگىزەدى. تاماق، كيىم بەرگەن بولىپ، اشىق تۇردە ادامداردى ءوز دىندەرىنە تارتۋعا ارەكەت جاسايدى. ءبىر وكىنەرلىگى، مۇندا يسلام ءدىنىن ۋاعىزدايتىندار باس سۇقپايدى. «مەن وسىندا بىرنەشە جىلدان بەرى جۇمىس ىستەيمىن. وسى ۋاقىت ىشىندە اللا جولىن، پايعامبار حاديستەرىن ناسيحاتتاپ كەلگەن ادامداردى كورمەدىم. وتكەندە ءبىر ادامدار كومەك كورسەتەمىز دەپ ۋادە بەرىپ ەدى، بىراق سول كەتكەننەن مولىنان ءبىر-اق كەتتى»، - دەيدى گ.سۇلەيمەنقىزى.
ءبىز بومج اتايتىن ادامداردى قالانىڭ كەز كەلگەن بۇرىشىنان كەزىكتىرۋگە بولادى. ارينە ولارعا قاراپ قوعامدى كىنالاي المايسىڭ. پسيحولوگتاردىڭ ايتۋىنشا، بومج-دىڭ باسىم بولىگى الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ دۇرىس بولماۋىنان، اراققا سالىنۋدان وسىنداي كۇيگە تۇسەدى ەكەن. ال ولاردى قايتا تاربيەلەپ، وڭ جولعا ءتۇسىرۋ كىمنىڭ بولسىن قولىنان كەلمەيدى. تۇراق ورنى جوقتار مەكەمەسىندە وسىعان دەيىن 32 قىزمەتكەر جۇمىس ىستەگەن. بىلتىرعى جىلى 60 ادامعا دەيىن ورىن بەرىلدى. الايدا جالاقىنىڭ ازدىعىنان، ەسەسىنە جۇمىستىڭ اۋىرلىعىنان بۇل ورىندارعا ماماندار تولماي تۇر. كەلگەن ماماندار ءبىر-ەكى كۇننەن كەيىن تۇراقتاماي قايتا كەتىپ قالاتىن كورىنەدى. بۇل جەردەگى تاعى ءبىر كىلتيپان، بومجداردىڭ كوبىسىنىڭ قۇجاتتارى بولمايدى. ال ولاردى جاساتۋعا مينيسترلىكتەن اقشا بولىنبەيدى ەكەن. «قۇجات جاساتۋ ءۇشىن كەمىندە 2000-3000 تەڭگە كەرەك. بۇل اقشالاردى جيناۋعا بومجداردىڭ شاماسى كەلمەيدى. سوندىقتان ءبىز وزدەرىڭىز سياقتى كەلگەن-كەتكەن ادامداردان اقشا سۇرايمىز. ارينە كەيبىرەۋلەرى كوشەدە قايىر تىلەپ، اقشا جينايدى. الايدا قۇجات دايىنداپ بولعاننان كەيىن جۇمىس، نە باسپانا تابىلماي، قايتا ءىشىپ كەتەدى»، - دەيدى ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى.
عيماراتتان سىرتقا شىققاندا القا-قوتان جايعاسقان شال-كەمپىرلەر ءالى وتىر ەكەن. بىزگە جالتاق-جالتاق قارايدى. ءاجىم تورلاعان جۇزدەرىنەن وكىنىش پەن رەنىش، نە نارسەگە بولسا مويىنسۇناتىن شاراسىزدىڭ تابى بايقالادى. بۇل جەر ماعان ۇيسىزدەردىڭ باسپاناسى ەمەس، استاناسى سياقتى كورىنىپ كەتتى!
مارات قاسىمۇلى:
- بۇل ورتالىقتا جاتقانىما ءبىر جىلداي بولدى. الماتى وبلىسىندا تۋىلىپ، ءوستىم. ايەلىم ىشىمدىككە سالىنىپ، سودان ەكەۋمىز اجىراستىق. تاعدىر سوقپاعىمەن وسى جەردى پانالاۋعا ءماجبۇر بولدىم. ەكى ۇل، ءبىر قىزىم بار. قىزىم سەمەي قالاسىنا تۇرمىسقا شىقتى. كىشى ۇلىم ايەلىممەن بىرگە، ۇلكەن ۇلىم وسى الماتىدا تۇرادى. ءوزىم الماتى دەنەشىنىقتىرۋ ينستيتۋتىن تامامداعانمىن. 22 جىل ءتۇرلى وقۋ ورىندارىندا مۇعالىم بولىپ قىزمەت ىستەدىم. سوڭعى رەت ەڭبەك ەتكەن مەكتەبىم - №103 گيمنازياسى. ۇل-قىزدارىمنىڭ قاسىنا بارىپ تۇرمايمىن، ءوزىم جۇمىس ىستەپ، بولەك ءۇي ساتىپ الامىن. ديپلوم، بارلىق قۇجاتتار دايىن تۇر. قازىر جۇمىس ىزدەپ ءجۇرمىن.

نيكولاي كوروتيتسكي، الماتى قالاسى تۇراق ورنى جوق ادامداردى بەيىمدەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى:

- قالادا ءاربىر ونىنشى ادام تىركەۋگە تۇرماعان. مۇنداي ازاماتتار ۇيسىزدەر دەپ ەسەپتەلەدى. ولار وزدەرىن الماتىنىڭ تۇرعىندارىمىز دەپ ەسەپتەگەنىمەن، الماتى ولاردى باياعىدا-اق جاتسىنىپ كەتكەن. قازىر قالامىزدا جالعىزباستى انالار وتە كوپ. سونداي-اق كۇن سايىن دۇنيەگە سابيلەر كەلىپ جاتىر. الايدا ولار تىركەۋدىڭ جوقتىعىنان، مەملەكەتتەن ءتيىستى كومەكتى الا الماي وتىر. ولاردىڭ سابيلەرى ءتىپتى قاراپايىم بالاباقشاعا دا بارا المايدى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز وسىنداي ازاماتتاردى تىركەۋگە الاتىن ارنايى مەكەمە قۇرۋىمىز قاجەت. سونىمەن بىرگە الەۋمەتتىك جاتاقحانالار سالىنسا ءجون بولار ەدى. ونى ءاربىر قالادان ەمەس، ءاربىر اۋداننان اشۋ كەرەك.
الماتى قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، 2008 جىلدىڭ 9 ايىندا الماتى تەرريتورياسىندا تۇراق ورنى جوق ادامداردىڭ 317 ءمايىتى تابىلعان. ولاردىڭ 162-ءسى تۋبەركۋلەز، ينفەكتسيالىق ارۋلاردان، 58-ءى ساپاسىز ونىمدەردەن، 50-ءى اۋا رايىنىڭ سۋىقتىعىنان، 30-ى توتەنشە جاعدايدان، 6-سى ءوز-وزىنە قول جۇمساپ قازا تاپقان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا باسپاناسىزداردىڭ قولىمەن 1169 قىلمىس جاسالسا، ولاردىڭ 437 اۋىر قىلمىستار ەكەن. پاناسىزدار ۇيىنە 4938 ادام جاتقىزىلعان. ولاردىڭ 4678-ءى وزگە ەلدىڭ ازاماتتارى بولىپ شىقتى.

نۇرمۇحاممەد مامىربەكوۆ
"الاش ايناسى" گازەتى 10 شىلدە 2009 جىل