الاش جۇرتىنا سۇيىنشىلەيتىن تاعى ءبىر جاڭالىق! اتا-بابالارىمىزدان قالعان سان عاسىرلىق مادەني، رۋحاني قۇندىلىقتارىمىز تاعى ءبىر باعا جەتپەس بايلىقپەن تولىقتى. رۋحى اسقاقتاعان ارۋ استانانىڭ 11 جىلدىق تويى قارساڭىندا كەزىندە تاعدىر تاۋقىمەتىمەن شەكارا اسىپ كەتكەن قانداسىمىز دولدا كەنەشۇلىنىڭ قۇراستىرۋىمەن «شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ رۋحاني مادەنيەت ۇلگىلەرى» اتتى جەتى تومدىق جيناعىنىڭ سوڭعى ءتورت تومى جارىق كوردى. بىلتىر ەلوردانىڭ 10 جىلدىعىنا وراي، اتالعان جيناقتىڭ العاشقى ءۇش تومى «اتامۇرا» باسپاسىنان باسىلىپ شىققان بولاتىن. كورشىلەس قىتاي ەلىنەن ءوزىنىڭ ءومىر بويى تىرنەكتەپ جيناعان ءان-كۇي، ولەڭ-جىرلارىن، ماقال-ماتەلدەرىن شاشاۋ شىعارماي، اتامەكەنگە جەتكىزگەن بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى، ەتنوگراف، زەرتتەۋشى، سازگەر دولدا كەنەشۇلىنىڭ بۇگىندە ەڭبەگى جانىپ، جۇرتشىلىق جەتى تومدىقتىڭ تۇساۋكەسەرىنە كۋا بولدى.

الاش جۇرتىنا سۇيىنشىلەيتىن تاعى ءبىر جاڭالىق! اتا-بابالارىمىزدان قالعان سان عاسىرلىق مادەني، رۋحاني قۇندىلىقتارىمىز تاعى ءبىر باعا جەتپەس بايلىقپەن تولىقتى. رۋحى اسقاقتاعان ارۋ استانانىڭ 11 جىلدىق تويى قارساڭىندا كەزىندە تاعدىر تاۋقىمەتىمەن شەكارا اسىپ كەتكەن قانداسىمىز دولدا كەنەشۇلىنىڭ قۇراستىرۋىمەن «شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ رۋحاني مادەنيەت ۇلگىلەرى» اتتى جەتى تومدىق جيناعىنىڭ سوڭعى ءتورت تومى جارىق كوردى. بىلتىر ەلوردانىڭ 10 جىلدىعىنا وراي، اتالعان جيناقتىڭ العاشقى ءۇش تومى «اتامۇرا» باسپاسىنان باسىلىپ شىققان بولاتىن. كورشىلەس قىتاي ەلىنەن ءوزىنىڭ ءومىر بويى تىرنەكتەپ جيناعان ءان-كۇي، ولەڭ-جىرلارىن، ماقال-ماتەلدەرىن شاشاۋ شىعارماي، اتامەكەنگە جەتكىزگەن بەلگىلى مادەنيەتتانۋشى، ەتنوگراف، زەرتتەۋشى، سازگەر دولدا كەنەشۇلىنىڭ بۇگىندە ەڭبەگى جانىپ، جۇرتشىلىق جەتى تومدىقتىڭ تۇساۋكەسەرىنە كۋا بولدى.
دولدا كەنەشۇلى وتىز جىل بويى قىتاي جەرىندەگى قازاقتاردىڭ اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىن، ءان-كۇيىن، حالىق اندەرىن، جىرلارىن، ماقال-ماتەلدەرىن جيناپ، اۋديوتاسپالارعا ءتۇسىرىپ، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن قازاقستانعا الىپ كەلگەن ەدى. مۇنداي قۇندىلىقتاردى اتامەكەنگە جەتكىزۋدەگى ماقسات – ادەبيەتكە، مادەنيەتكە قامقور ازاماتتاردىڭ قولىنا تابىس ەتىپ، ءوزىنىڭ تۋعان جۇرتى الدىنداعى بورىشىن اقتاۋ بولاتىن. ءبىر ءوزى ءبىر ينستيتۋتتىڭ قىزمەتىن اتقارعان ازامات اتامەكەنگە كەلىسىمەن قولىنداعى بارىن يمانعالي تاسماعامبەتوۆكە امانات ەتىپ تاپسىردى. مادەنيەتتىڭ ءمانىن تۇسىنەتىن، رۋحاني قۇندىلىقتىڭ باعاسىن بىلەتىن يمەكەڭ دولدا كەنەشۇلى جەتكىزگەن تاسپالاردى مۇقيات تىڭداپ، ونداعى بۇرىن-سوڭعى حالىققا جەتە قويماعان ءان-كۇيلەردىڭ، جىرلاردىڭ، باتالاردىڭ، باسقا دا اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنىڭ جيناق بولىپ باسىلىپ شىعۋىن شۇعىل قولعا الدى.
ءسوزدى قادىرلەيتىن، ونەردى قۇرمەتتەيتىن كوزىقاراقتى حالىق ءۇشىن اتالعان جيناق شىنىمەن دە قۇندى. وسى تۇرعىدا دولدا كەنەشۇلىنىڭ ەڭبەگىن بەلگىلى ەتنوگراف شوقان ءۋاليحانوۆ پەن الەكساندر زاتاەۆيچتەردىڭ مادەنيەتىمىزگە قوسقان ۇلەسىمەن سالىستىرۋعا تۇرارلىق. سونداي-اق اتالعان جيناقتىڭ جارىق كورۋىنە قازاقتىڭ بەتكەۇستار ازاماتتارى: بەلگىلى اقىن، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ۇلىقبەك ەسداۋلەت، «اتامۇرا» باسپا كورپوراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى راحىمعالي قۇل-مۇحاممەد، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلتتىق كونسەرۆاتوريانىڭ پروفەسسورى ىسقاق ءبىلال، حالىقتىق شىعارمالاردى ورىنداۋشى ەدىل قۇسايىنوۆ سىندى ادەبيەت پەن ونەر جاناشىرلارى ۇلەس قوستى.

ۇلىقبەك ەسداۋلەت, اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى:
— دولدا كەنەشۇلى وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ماعان 20-30 كاسەتا مەن توتە جازۋىمەن جازىلعان قولجازبالاردى العاش اكەلىپ كورسەتكەن ەدى. ول: «مەنىڭ باقىلاۋىمشا، ونەرگە شىن جانى اشيتىن ءبىر ادام بولسا، سول — يمانعالي تاسماعامبەتوۆ بولار دەپ ويلايمىن. وسى قازىنام ەشكىمگە قولدى بولماي، سول كىسىنىڭ قولىنا تيسە، مەنىڭ ارمانىم جوق» دەپ ءوتىنىشىن ءبىلدىردى. مەن دولدەكەڭنىڭ اماناتىن يمانعالي باۋىرىمىزعا جەتكىزدىم. ول، ارينە، بۇل قۇندىلىقتىڭ قۇنىن بىردەن باعالاپ، رۋحاني بايلىقتى جيناقتاۋشى جالعىز قازاقتىڭ ەڭبەگىنىڭ جانۋىنا قولىنان كەلگەنىن اياعان جوق. ال ماعان وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا بولىپ، ۇيلەستىرۋىمە جولداستىق تاپسىرما بەردى. سونىمەن ءبىرشاما ازاماتتاردىڭ ەڭبەگىمەن قازىرگى قولىمىزداعى جيناق جارىق كوردى.

مۇرات اۋەزوۆ, مادەنيەتتانۋشى:
— قىتايداعى قانداستارىمىزدىڭ «ادام كۇبىرىن تاۋ ەستيدى، تاۋ كۇبىرىن ءتاڭىرى ەستيدى» دەگەن جاقسى ءبىر ءسوزى بار. ولاردىڭ باي، ادەبي، مادەني مۇراسىنىڭ بىزگە جەتىپ وتىرعانى – ۇلكەن جەتىستىك. ال حالقىنىڭ باي مۇراسىنىڭ قۇرىپ كەتپەۋىن ويلاپ، ناعىز يەلەرىنە قايتارۋ ءۇشىن ونى جيناقتاۋشىدا ناعىز قازاقى ۇلكەن جۇرەك، نامىس بولۋى كەرەك. مەن وسىنداي دولدا سەكىلدى ازاماتتىڭ حالقىنىڭ باعىنا جاراتىلعانىنا قۋانىشتىمىن. قازىرگى ءتىلىمىزدىڭ جاي-كۇيى ءماز ەمەس بولىپ تۇرعان شاقتا بۇل – ۇلكەن ەڭبەك. باسىمدى ءيىپ، مىڭ دا ءبىر راقمەت ايتامىن.

دولدا كەنەشۇلى, جەتى تومدىقتىڭ قۇراستىرۋشىسى:
— ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىگىنىڭ ارقاسىندا مەن ءومىر بويى جيناعان حالىق مۇرالارى جەتى كىتاپ بولىپ جارىق كورىپ وتىر. مەن ءوزىمدى باقىتتى اداممىن دەپ ەسەپتەيمىن. اسىرەسە، بالدان قالعان سارقىتتاي اتا-بابامىزدىڭ بىزگە قالدىرعان وسى حالىق مۇرالارىن كەيىنگى ۋاقىتتا دا جالعاستىرۋ – ءبىزدىڭ بورىشىمىز. مەن وسى مۇرالاردى 1970 جىلدان باستاپ جينادىم. قىتاي جەرىندە 1966-76 جىلدار ارالىعىندا اۋمالى-توكپەلى كەزەڭ بولىپ، مادەني توڭكەرىستىڭ سالدارىنان كوپتەگەن مۇرالارىمىز ورتەنىپ، قيراتىلىپ، اسپاپتارىمىز قۇرتىلدى. اۋمەسەر ساياساتتىڭ سالدارىنان ءان ايتۋعا، كۇي تارتۋعا تىيىم سالىندى. كەيىن اپەرباقان نادانداردىڭ زامانى ءوتىپ، قاتەلىكتەر تۇزەتىلە باستاعاندا، ءبىرشاما ونەرگە جاناشىر ازاماتتار قۇرۋعا شاق قالعان ادەبي، مادەني مۇرالاردى تىرنەكتەپ جيناۋمەن بولدى. حالىق مۇرالارىن جيناقتاۋ تەڭىزدەن تەبەن ىزدەگەندەي ماشاقاتتى جۇمىس. كەز كەلگەن ءانشى-كۇيشىگە بارىپ، «مەن مىنا ءانىڭدى، كۇيىڭدى جازىپ الايىن» دەگەنگە ەشكىم ساعان قولىنداعى بارىن جايىپ سالمايدى. ودان دا بىرەۋدىڭ قىزىن ايتتىرىپ بارعان وڭايىراق. سوندىقتان مەن بۇگىن ەڭبەگىمنىڭ جەمىسىن كورىپ وتىرعانىما شەكسىز قۋانىشتىمىن. مەنىڭ ەڭبەگىمدى باعالاپ، جيناق ەتىپ شىعارۋعا كومەكتەسكەن ازاماتتارعا العىسىمدى بىلدىرەمىن.

ءتۇيىن

يگىلىكتى ىسكە حالىق قاشان دا قۋانادى. اسىرەسە، «ەلىم، جۇرتىم» دەگەن ازاماتتاردى تۋعان حالقى باعالايدى. ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، بىرلەسە اتقارىلعان جۇمىستىڭ جەمىسىنە بۇگىندە بارشامىز كۋامىز. قۇرامىندا ءبىلال ىسقاق، ايتقالي جايىموۆ، ەدىل قۇسايىنوۆ ت.ب مۋزىكا ماماندارى، زەرتتەۋشىلەرى مەن ورىنداۋشىلارى بار جۇمىس توبى جيناقتاعى ءان-كۇيلەردىڭ نوتاعا تۇسۋىنە، ولاردىڭ ىرىكتەلۋىنە قىرۋار ەڭبەك سىڭىرگەن. ءبىر جىلعا تارتا جۇرگىزىلگەن ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە، ۇلتىمىزدىڭ مادەني مۇراسى 128 سىبىزعى كۇيىنە، 300-گە تارتا دومبىرا كۇيىنە، 400-دەي ءان ۇلگىلەرىنە تولىقتى. كەشەگى وتكەن جەتى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىندە قازاق ونەرپازدارى جيناققا ەنگەن ءان-كۇيلەردەن شاشۋ شاشتى.

اينۇر سەنباەۆا
“الاش ايناسى” گازەتى 10 شىلدە 2009 جىل