ۇلتتىق بانكى توراعاسى نازارىنا!

اللاھ تاعالا: «كىمدە-كىم اللاعا كوركەم قارىز بەرسە، ول ونى كوپ ەسەلەيدى. اللا تارىلتادى، ءارى كەڭەيتەدى، ءارى تۇبىندە وعان قايتاسىڭدار» («باقارا» سۇرەسى، 245 ايات)

نەسيە دەگەن نالەت شىققالى بەرى قارا حالىقتىڭ كوزى قارىزدان اشىلماي كەلەدى. وتقا ءتۇسىپ كۇيەتىنىن بىلسە دە جارىق دەپ ۇمتىلعان كوبەلەك سەكىلدى بىرىنەن سوڭ ءبىرى وبىعىپ جاتقانداردى كورگەندە بولاشاعىنان تۇڭىلەسىڭ. بىراق بۇنى كوبەلەك سەكىلدى اقىماقتىقپەن بارىپ جاتىر دەۋدەن اۋلاقپىن، ويتكەنى قارا حالىقتا مۇنان باسقا قانداي امال قالماي بارادى. ەمدەلۋ كەرەك، بالا وقىتۋ كەرەك، توي وتكىزۋ كەرەك، تاعى سونداي تولىپ جاتقان شارۋالار بار.

كەلگەندە كۇلىپ كىرىپ، كەتەردە جىلاپ شىعاتىن بۇل ءوسىم اقشانى الۋعا اسىرەسە اۋىل ازاماتتارىنىڭ قۇشتار كەلەتىنىن قايتەرسىڭ. ازعانتاي اقشانى الادى دا تىقىر تايانعاندا مالىن ارزانعا ساتىپ، نەسيەسىن جاۋىپ جاتادى. دەگەنمەن ونى الا گور دەپ بانكى دە قيناپ جاتقان جوق، بىراق ماقتانعاندا جىرتىلىپ-ايىرىلاتىن ءبىز سەكىلدى دامىعان ەلگە ساي ەمەس ءوسىم قويىلىپ وتىرعان جوق پا؟

وعان قوسا ەن بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرعان قازاق ەلىنىڭ نەسيە ەسەسى ءبىز باسىپ وزدىق دەپ جۇرگەن مەملەكەتتەردى ارتقا قالدىرادى ەكەن. الدە وسىنىمىزبەن ماقتانامىز با؟

ۇلتتىق بانكى توراعاسى نازارىنا!

اللاھ تاعالا: «كىمدە-كىم اللاعا كوركەم قارىز بەرسە، ول ونى كوپ ەسەلەيدى. اللا تارىلتادى، ءارى كەڭەيتەدى، ءارى تۇبىندە وعان قايتاسىڭدار» («باقارا» سۇرەسى، 245 ايات)

نەسيە دەگەن نالەت شىققالى بەرى قارا حالىقتىڭ كوزى قارىزدان اشىلماي كەلەدى. وتقا ءتۇسىپ كۇيەتىنىن بىلسە دە جارىق دەپ ۇمتىلعان كوبەلەك سەكىلدى بىرىنەن سوڭ ءبىرى وبىعىپ جاتقانداردى كورگەندە بولاشاعىنان تۇڭىلەسىڭ. بىراق بۇنى كوبەلەك سەكىلدى اقىماقتىقپەن بارىپ جاتىر دەۋدەن اۋلاقپىن، ويتكەنى قارا حالىقتا مۇنان باسقا قانداي امال قالماي بارادى. ەمدەلۋ كەرەك، بالا وقىتۋ كەرەك، توي وتكىزۋ كەرەك، تاعى سونداي تولىپ جاتقان شارۋالار بار.

كەلگەندە كۇلىپ كىرىپ، كەتەردە جىلاپ شىعاتىن بۇل ءوسىم اقشانى الۋعا اسىرەسە اۋىل ازاماتتارىنىڭ قۇشتار كەلەتىنىن قايتەرسىڭ. ازعانتاي اقشانى الادى دا تىقىر تايانعاندا مالىن ارزانعا ساتىپ، نەسيەسىن جاۋىپ جاتادى. دەگەنمەن ونى الا گور دەپ بانكى دە قيناپ جاتقان جوق، بىراق ماقتانعاندا جىرتىلىپ-ايىرىلاتىن ءبىز سەكىلدى دامىعان ەلگە ساي ەمەس ءوسىم قويىلىپ وتىرعان جوق پا؟

وعان قوسا ەن بايلىقتىڭ ۇستىندە وتىرعان قازاق ەلىنىڭ نەسيە ەسەسى ءبىز باسىپ وزدىق دەپ جۇرگەن مەملەكەتتەردى ارتقا قالدىرادى ەكەن. الدە وسىنىمىزبەن ماقتانامىز با؟

جالپى نەسيەگە مۇقتاجدىق قايدان تۋىنداپ وتىر؟ ءبىر جاۋىرىنشىلاردىڭ ايتۋىنشا، حالىق نەسيە المايىن دەسە قوعام ەكى تاپقا ءبولىنىپ، قاۋقارسىز توپتار پايدا بولدى. وعان قوسا ماقتانشاقتىق پەن داڭعازالىعىمىز نەسيەگە نار تاۋەكەل ەتكىزىپ «كوتەرە المايتىن شوقپاردى بەلىمىزگە بايلاتىپ» ءجۇر ەكەن. وسىلايشا ومىرىندە قولىنا ۇستاماعان قوماقتى قارجىنى الاقانعا قىسۋعا اسىعادى. بىراق «قارنىندا جوقتىڭ ۇرتىندا تاماق تۇرا ما» دەگەندەي قارجى ۇيگە قالاي كىرسە، سولاي شىعىپ كەتە بەرەدى دە، كەپىلگە قويعان ءۇيى، كولىگى تاعى باسقا مۇلكى قىل ۇستىندە قىلتىلداپ تۇرادى.

وسىنداي نەسيەنىڭ كەسىرىنەن وسىدان ەكى-ءۇش جىل بۇرىن ءبىر كەلىنشەك ءوزىن-ءوزى ولتىرە جازداعان بولاتىن. ولتىرمەگەندە قايتسىن، دەيدى ءبىز تانيتىن ابىسىن-اجىندارى. ءوزىنىڭ ۇزاتىلۋ تويىن نەسيە الىپ، دۇركىرەگەن وتكىزگەن. ودان سوڭ جاساۋ اكەلۋىنە دە اكە-شەشەسىنە قارىزعا اقشا الىپ بەرىپتى.

ءسويتىپ «ءيتتى قوناق جاراسپاس» دەگەندەي قارىزىمەن كەلگەن كەلىندى كىم جاقتىرسىن، كەلگەن جەرىندە ۇرىس، جان-جال تۋىنداي بەرەدى دە، اقىر سوڭى تىلدەي قاعازعا بار بالە نەسيە مەن قارىزدان بولعانىن ايتىپ، ءبىر ۋىس ءدارى ىشەدى، كەلىن.

ءدارى قويسىن با، اۋزىنان اق كوبىك اعىپ جاتقان جەرىنەن ۇيىندەگىلەر كورىپ قالىپ، اۋزىنا اعارعان قۇيىپ، دارىگەر شاقىرىپ امان الىپ قالادى. بىراق نە پايدا، ىشىندەگى بالاسى مۇگەدەك بولىپ دۇنيەگە كەلدى، ال ءوزى قازىر اۋرۋ. ەندى سونى ەمدەتەيىن دەسە قارجىسى جوق. قايدان بولسىن، توبەسىندە ءتونىپ نەسيە تۇرعان جوق پا. ودان كەيىن كوتەرگەن ەكىنشى بالاسىن باعا المايمىن دەپ جاقىندا عانا الدىرىپ تاستاپتى.

مىنە، نەسيەنىڭ سيقى - وسى. جالپى نەسيە دامىعان ەلدەردە دە ەل الەۋەتىن كوتەرۋ ءۇشىن بەرىلەدى، بىراق ۇزاق مەرزىمگە جانە وتە از پايىزبەن. ال ايلىق تابىستارى بولسا ونى ون وراپ الادى. ارينە، بۇل ءبىز وزىپ كەتىپ جۇرگەن دامىعان ەلدەردە.

تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى بىزدەگى بانكىلەر حالىققا سەنبەيدى، ياعني، بيلىكتىڭ حالىققا سەنىمى جوق. ولاي دەيتىنىم، نەسيە بەرەردەگى كەپىل مەن قۇجاتتاردىڭ كوپتىگى سوعان دالەل.

ەڭ ءارىسى شىڭعىرا جارنامالاپ جاتقان «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىسىنىڭ» دە ەلدى جارىلقاپ جاتقانى شامالى. ماسەلەن «باستاۋ» تاريفىنە 3 جىلدا 500 مىڭ تەڭگە جيناپ، 1 ملن. تەڭگە ەتىپ الاتىن بولساڭىز 18 ءتۇرلى قۇجات جينايسىز. ول قۇجاتتى جيناۋ ءۇشىن دە قانشاما اقشا كەتەدى. ماسەلەن ءۇيىڭىزدى كەپىلگە قويۋ ءۇشىن ءبىر ەمەس، ەكى «تاۋەلسىز باعالاۋ ورتالىعى» 5 مىڭنان 10 مىڭ تەڭگەگە ءۇيىڭىزدىڭ باعاسىن شىعارىپ بەرەدى. نەگە بىرەۋىنىڭ شىعارعانىنا سەنبەيدى دەيسىڭ ىشىڭنەن، بىراق تالاپ سولاي. سونداي دەيمىن-اۋ، ءبىزدىڭ مەملەكەتتە ءبىر-بىرىنە دەگەن سەنىم مۇلدە قالماعان با؟ الدە بۇل - حالىقتى سورۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى مە؟ وعان قوسا بانكى بەرەتىن ۇستىندەگى 500 مىڭ تەڭگەنىڭ كەپىلى، ياعني، ءۇيىڭىزدىڭ قۇنى بەرەتىن قارجىنىڭ 60 پايىزىن قۇراۋ كەرەك. دەمەك، بانكى ءسىزدىڭ ءۇيىڭىزدى ەكى ەسە ارزانعا باعالايدى دەگەن ءسوز. سوندا مۇنىسى قالاي؟ 5 پايىزبەن نەسيە بەردىم دەپ توبەنى تەسۋ مە؟ وعان كاركاستان سالىنعان اۋىلدى جەرلەردىڭ ۇيلەرى جاراي قويمايدى ەكەن تاعى. مىنە، ءۇش جىل بويى سالىمشىسى بولعان ادامعا بانكىلەردىڭ سەنىمى - وسى. جارناماسىن قاراساڭ ەلدى جارىلقاپ پ جاتقانداي.

ال اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن بولىنەتىن 1 ملن.،  3ملن. جانە 18 ملن. تەڭگەنىڭ تالاپتارى تىپتەن قىزىق. ونى الۋ ءۇشىن شالعىندىق جەرىڭ نە سوعان لايىق ءۇيىڭ بولۋى كەرەك ەكەن.

سونداي قالاي، اركىم ءوز جەرىنىڭ قاعازىن وتكىزۋ ءۇشىن اۋىلداعى جشس-تەن ءبولىنىپ شىعۋ كەرەك پە؟ سونىمەن قاتار اۋىلدا قانداي ءۇي 18 ملن. تەڭگەگە باعالانادى؟ ءتىپتى اۋىلداعى ۇيلەردىڭ كوبى 1 ملن.-گە دە باعالانبايدى عوي.

ماقۇل، ءۇي-جايىڭدى تىگىپ، اتالعان قۇجاتتارعا قارجى جۇمساپ الدى دەلىك. ءسويتىپ اسىل تۇقىمدى مال اكەلدى، ەگىن ەكتى. ودان ارى قارايعى جۇيەسى قالاي بولماق. تاعى بۇل جاعىن ءوزىڭ ۇيلەستىرۋىڭ كەرەك پە؟ مىنە، قىزىق دەگەن وسى. ءوزى 1 ملن.-گە قولى زورعا جەتىپ وتىرعان شارۋا ءونىمدى ءوندىرۋدى، ساقتاۋدى، ساتۋدى قالاي ۇيىمداسىتاردى؟ قوزعالسا بولدى قىسپاققا الاتىن مەكەمەلەر كوپ ەمەس پە بىزدە. سودان سوڭ، بۇل جەرگە دەلدالدار ارالاسپاسىن دەي گور. ءسويتىپ، جۇيەسىزدىكتەن سالىڭ سۋعا كەتە بەرەدى.

وسىنداي شىم-شىتىرىق ماسەلەگە تولى نەسيە ورمەكشى سەكىلدى تورىن قۇرىپ جاتىر. ال قازىر وسى جونىندە ءتيىستى ماماندى سويلەتسەڭىز تاڭعاجايىپقا تاپ بولاسىڭ. ءتىپتى ءبارىن قويىپ، نەسيە الىپ اۋىلعا تارتىپ كەتكىڭ كەلەدى.

ال بۇل جونىندە دىنىمىزدە وسىمگە اقشا نەمەسە باسقا دا ءبىر زات الۋ-كۇنا دەيدى. اللا-تاعالا قۇران كارىمدە بۇل تۋرالى «ادامداردىڭ مال مۇلىكتەرى كوبەيۋ ءۇشىن بەرگەن وسىمدەرى اللانىڭ الدىندا وسپەيدى» («رۋم» سۇرەسى، 39 ايات) دەپ ايتقان. جانە وسىمقورلارعا اللانىڭ بەس جازاسى بار دەپ ەسكەرتىلگەن.

ءبىرىنشىسى: ەسەڭگىرەپ قالۋ، ويتكەنى اللا-تاعالا ارداقتى اياتىندا: «ءوسىم جەيتىندەر شايتان باسىپ قالعان ادامداي تۇرادى (قايتا تىرىلەدى)» دەگەن.

ەكىنشىسى: جويىلۋ. اللا-تاعالا: «اللا وسىمقورلىقتى جويىپ، ساداقانى وسىرەدى»،-دەگەن. مۇنداعى جويۋ تۇبىرىمەن جوق ەتۋ. بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى، وسىمنەن كەلگەن پايدانى وسىمقوردىڭ ءوزى دە، كەيىنگى ۇرپاعى قىزىقتاي الماۋى ءۇشىن بەرەكەسى مەن قىزىعىنىڭ جويىلۋى دەگەندى بىلدىرەدى.

ءۇشىنشى: سوعىسقا تاپ بولۋ. راببىمىز: «اللا پەن ونىڭ ەلشىسىمەن سوعىس بولاتىنىن بىلىڭدەر»،-دەگەن.

ءتورتىنشىسى: كۇپىرلىككە كىرۋ. جاراتقان يەمىز: «ەگەر شىن يمان كەلتىرگەن بولساڭدار، ءوسىمنىڭ قالعان بولىگىن تاستاڭدار»،-دەگەن.

بەسىنشىسى: توزاقتا ماڭگى قالۋ. اللا: «ال كىمدە كىم وعان (وسىمقورلىققا) قايتا ورالسا، ولار توزاقتىڭ تۇرعىندارىنا اينالىپ، وندا ماڭگىلىككە قالادى»-دەگەن جانە قابىر ازاتىن تارتاتىن بولادى،-دەپ ەسكەرتسە، پايعامبارىمىز (س.ع.س) ارشى عالامعا كوتەرىلگەندە قان اعىپ جاتقان وزەن ورتاسىنان جاعالاۋعا قاراي ءجۇزىپ شىعا الماي، ءبىر باتىپ، ءبىر شىعىپ جۇرگەن ادامدى كورەدى. جانە جاعادا ونى كەسەكپەن اتىپ تۇرعان ادامدى بايقايدى. سوندا پايعامبارىمىز (س.ع.س) پەرىشتەدەن بۇل نە دەپ سۇرايدى. سوندا پەرىشتە:

-بۇل سەنىڭ ۇمبەتىڭ. وسىمقورلار دەپ جاۋاپ بەرەدى. ونداعى قاندى وزەننەن شىعا الماي جۇرگەن جان ول وسىمقور بولاتىن. تاعى ءبىر الىمدار «وسىمقورلار كوبەيسە ەلدە بەرەكە كەتەدى، سوعىس بولادى»  دەپ ۇرەيلەنە ايتىپ كەتكەنى ەل ەسىندە.

ءدىنىمىز يسلام، جاراتۋشىمىز حاق اللا دەي تۇرىپ، وسى جاعىن ەسكەرىپ جاتقان جوق سەكىلدىمىز.

دىنىمىزدە قارىز بەرۋ دۇرىس ەمەس پە دەۋىڭىز مۇمكىن. جوق قارىز بەرۋ حالال. قارىز بەرۋ شاريعات شارتى بويىنشا «ءجايىز»، ياعني، رۇقسات ەتىلگەن ءىس. ءابۋ حۋرايرادان جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (س.ع.س.) بىلاي دەيدى: «كىمدە كىم ءبىر ءمۇنىنىڭ دۇنيەلىك ۋايىم-قايعىلارىنان ءبىر قايعىسىن سەيىلتسە، اللا ودان قىزمەت كۇنىنىڭ قايعى-قاسىرەتتەرىنىڭ ءبىرىن سەيىلتەدى. كىمدە كىم تارىققاندا (قارىزىن) جەڭىلدەتسە، اللا وعان دۇنيەدە دە، اقىرەتتە دە جاسىرادى. پەندە ءبىر باۋىرىنىڭ قاجەتى ءۇشىن جۇرسە، اللا سول پەندەنىڭ قاجەتىندە بولادى» دەيدى.

مىنە، مەن بۇل اڭگىمەنى وسى ءۇشىن قوزعاپ وتىرمىن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وسىدان 4-5 جىل بۇرىن «يسلام بانكى» قۇرىلعان بولاتىن. ول وسىممەن ەمەس، قارىزعا اقشا بەرەتىن. سول بانكى كوپ ۇزاماي جوعالىپ كەتتى. نەگە، كىم جوعالتقانى بەلگىسىز. ءوسىم الىپ وتىرعان مىنا بانكىلەر مە، الدە ۇزىنقۇلاق ايتىپ جۇرگەن تەرىس اعىمدى دىنگە قاتىسى بولعاندىقتان با؟ مۇنى، ءتيىستى ورىن ايتا جاتار. الايدا تەرىس اعىمعا قاتىسى بولسا ونى توقتاتقانى دۇرىس بولدى، بىراق سول ىزبەن نەگە دامىپ كەتكەن مەملەكەتىمىز جۇمىس جاسامايدى؟

«اباي-اقپارات»