"ەۋرازيالىق وداقتى" قۇرۋ يدەياسى بۇكiل رەسەيلiك شەنەۋنiكتەردiڭ ويىن جاۋلاپ العان سياقتى. قازاقستان پرەزيدەنتi باستاپ، ونىڭ "وداقتاس جولداستارى" قوستاپ، حالىقتىڭ ميىنا بۇرىنعى "باۋىرلاستار" ۇعىمىن مىقتاپ سiڭدiرۋگە كiرiسكەندەي. بەلارۋس پەن قازاقستانعا قاراعاندا، رەسەي تاراپى اسiرە بەلسەندi. نازارباەۆتىڭ 1994 جىلعى وداقتى قۇرۋ يدەياسى ورىستار ءۇشiن "دايىن اسقا - تiك قاسىق" بولدى. بiرتە-بiرتە قازاق بيلiگiن وزiنە قاراتىپ، ەكونوميكانى جانە باسقا دا ساياسي جۇيەنi ءوز قولىنا الا باستاعان ورىستار، ەندi قازاق تاعدىرىن دا وزدەرi شەشپەكشi.

"ەۋرازيالىق وداقتى" قۇرۋ يدەياسى بۇكiل رەسەيلiك شەنەۋنiكتەردiڭ ويىن جاۋلاپ العان سياقتى. قازاقستان پرەزيدەنتi باستاپ، ونىڭ "وداقتاس جولداستارى" قوستاپ، حالىقتىڭ ميىنا بۇرىنعى "باۋىرلاستار" ۇعىمىن مىقتاپ سiڭدiرۋگە كiرiسكەندەي. بەلارۋس پەن قازاقستانعا قاراعاندا، رەسەي تاراپى اسiرە بەلسەندi. نازارباەۆتىڭ 1994 جىلعى وداقتى قۇرۋ يدەياسى ورىستار ءۇشiن "دايىن اسقا - تiك قاسىق" بولدى. بiرتە-بiرتە قازاق بيلiگiن وزiنە قاراتىپ، ەكونوميكانى جانە باسقا دا ساياسي جۇيەنi ءوز قولىنا الا باستاعان ورىستار، ەندi قازاق تاعدىرىن دا وزدەرi شەشپەكشi.

ەۋرازيالىق وداق قۇرۋ تۋرالى تۇسiنiكتi ەڭ العاش 1920-30 جىلدارداعى ورىس ويشىلدارى گ.ۆ.ۆەرنادسكي، ن.س.ترۋبەتسكوي جانە پ.ن.ساۆيتسكي ەنگiزگەن. ولاردىڭ ويىنشا، سول كەزدەگi ءامiرiن جۇرگiزiپ تۇرعان كوم­مۋنيستiك يدەولوگيا بiرتە-بiرتە ەۋرا­زيا­لىق يدەولوگياعا اۋىسۋى كەرەك. سول ۋاقىتتا كەيبiر ادامدار ءۇشiن بۇل يدەيا ميف بولىپ كورiنگەنiمەن، بۇگiن ولاردىڭ ايتقاندارى راسقا اينالىپ كەلەدi. رەسەي قازاقتارعا بوداندىق قامىتىن شەشكiزiپ ۇلگەرتپەستەن، قايتا قىلبۇراۋىن سالىپ، قىسقان ۇستiنە قىسا تۇسۋدە. وسىدان 20 جىل بۇرىن ازاتتىعىن جاريالاپ، ءالi ەركiن ءومiر سۇرە الماي وتىرعان قازاقتار ەركiندiكتiڭ يسiن تاعى بiراز جىل سەزبەيتiن سەكiلدi. كوممۋنيستiك-توتاليتارلى بيلiكتiڭ شەكپەنiنەن شىققان قازاق عاسىرلار بويى قۇلدىق سانادان دا، بوداندىق سانادان دا ارىلماي، "تاۋەل­سiزدiككە ۇيرەنiسە الماي ءجۇر". وتكەندi كوكسەپ، ەسكiلiكتi اڭساعان قازاقستاندىق شەنەۋنiكتەر رەسەيگە قايتا قوسىلۋ قامىندا جانتالاسۋدا. "الاشتىڭ" ازاتتىق يدەياسىن قوزعاسا، ۇلتتىق مەملەكەت تۋرالى ويلاعان ۇلت زيالىلارىنىڭ ءسوزiن سويلەسە ماسەلە باسقا. الايدا قازاق باسشىلىعى ولاردى ويىنا دا الماستان، بودان بولعان كوممۋنيستiك كەزەڭدi كوكسەيدi. وسىنىڭ سالدارىنان رەسەي قازاقتىڭ وسال جەرiن تانىپ، ءوز قاھارىنا مiندi. ەندi قايتا ەگەمەندiك قولىمىزعا تيە مە، تيمەي مە - بۇل ۇلكەن سۇراق.

رەسەي مەملەكەتتiك دۋماسىنىڭ توراعاسى سەرگەي نارىشكين 2015 جىلدان باستاپ ەۋرازيالىق وداق اۋماعىندا "ەۋرازيالىق پارلامەنت" iسكە اسادى دەپ مالiمدەدi. مۇنداي ويدى فەدەراتسيا كەڭە­سi­نiڭ ءتورا­يىمى ۆالەنتينا ماتۆيەنكو دا ايتىپ ءجۇر. نارىشكيننiڭ ايتۋىنشا، 2013 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيiن وسى پارلامەنتتiڭ جوباسى دايىندالىپ بiتپەك ەكەن. ياعني ەۋ­را­زيالىق وداقتىڭ "جول كارتاسى" ازiرلەنiپ، ءۇش ەلدiڭ پرەزيدەنت­تەرiنە ۇسىنىلادى. قۇجاتتا ەۋرازيالىق پارلامەنتتiڭ دامۋ كەزەڭ­دەرi مەن قۇرىلىمى كورسەتiل­مەك. ەۋرازيالىق ينتەگراتسيانىڭ جۇزەگە اسۋىن قولدايتىنىن ايتىپ، شاتتانعان نارىشكين: "بۇل ەۋرازيالىق پارلامەنت تiكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلانۋى قاجەت" - دەيدi. بۇل نە دەگەن ءسوز؟ ەگەر وسىنداي جاعداي بولسا، كونستيتۋتسياعا تولىقتاي وزگەرiس ەنگiزۋ كەرەك ەكەندiگi بەلگiلi. ەۋرازيالىق پارلامەنت كسرو-نىڭ جوعارعى كەڭەسi ءتارiزدi جۇيە­لەنەتiنi دە ايدان انىق. بۇل قايتادان كە­ڭەستiك كەزەڭگە الىپ بارعاننان باسقا نە بولۋى مۇمكiن؟ مۇنىڭ قاۋiپ-قاتەرi مەن زيان­دى جاقتارى شاش ەتەكتەن. بۇل ارادا الدىمەن "پارلامەنت" ۇعىمىنا ۇڭiلسەك. پارلامەنت بۇل - مەملە­كەت­تiك بيلiكتەگi ەڭ جوعار­عى زاڭ شىعارۋشى ورگان. ونىڭ باستى قىزمەتi - زاڭ شىعارۋ جانە ۇكiمەت پەن باسقا دا مەملەكەتتiك بيلiك ورگاندارىنىڭ قىزمەتiن باقىلاۋ. دەمەك، ەۋرازيالىق وداق قۇرالعان سوڭ بارلىق زاڭ كرەمل ارقىلى قابىلدانادى. ياعني قازاقتىڭ تاعدىرى ماسكەۋدە شەشiلەدi دەگەن ءسوز ەمەس پە بۇل؟ وعان قوسا، كەڭەس وداعى كەزiندەگiدەي ۇلتتار كەڭەسi قۇرىلسا، قازاقتىڭ ۇلتتىعى مۇلدەم ادiرەم قالاتىن ءتۇرi بار. سونداي-اق، نارىشكين بۇل پارلامەنت قۇرىلىپ ۇلگەرمەستەن، "ەۋرازيالىق جاستار پارلا­مەنتiن" قۇرۋدى ۇسىندى. مۇنداي "جاستار پارلامەنتi" نە ءۇشiن كەرەك؟ ارينە، ەگەر رەفەرەندۋم نەمەسە حالىقتىق ساۋالناما بولار كەزدە جانتالاسىپ، "وداقتى قولداۋشىلاردى" كورسەتiپ، حالىقتىڭ قولىن جيناۋ ءۇشiن. ايتپەسە، وداق تۇگiل، وسى ءۇش مەم­لەكەتتiڭ ءوزiن­دە جاستار پارلامەنتi جەتiس­كەن، ءجونi ءتۇزۋ جۇمىس iستەپ، ماڭىزدى شەشiم قابىلدامايتىنى بەلگiلi.

2011 جىلدىڭ كۇزiندە ۆ.پۋتيننiڭ "ەۋرازيا ءۇشiن جاڭا ينتەگراتسيالىق جوبا - بۇگiننەن باستالاتىن بولاشاق" دەگەن ماقالاسى جارىق كورگەن. ارتىنشا، "ەدينايا روسسيا" پارتياسىنىڭ توراعاسى بوريس گرىزلوۆ "بولاشاق بiزبەن بiرگە" دەگەن ماقالا جازىپ، وندا ەۋرازيالىق وداق - رەسەيگە الەمدەگi دارەجەسiن كوتەرۋگە كومەكتە­سە­تiنiن، ونىڭ رەسەي ءۇشiن الدەقايدا پايدالى بولاتىنىن جازعان. وسىنىڭ ءوزi-اق رەسەيدiڭ امبيتسياسىن انىقتاپ، ايشىقتاپ بەرمەي مە؟ يمپەريالىق پيعىل دەگەنiمiز دە وسى ەمەس پە؟ دەمەك، قازاقستان مەن بەلارۋس بەيشارانىڭ كۇيiن كەشiپ، كرەملگە تولىقتاي تاۋەلدi بولعانىن انىق ايعاقتايدى بۇل!

22 ماۋسىم كۇنi سەرگەي نارىش­كيننiڭ باسقارۋىندا رەسەيدە تاريحشى-عالىمداردىڭ "رەسەيدiڭ تاريحي قاۋىمداستىعى" اسسوتسياتسياسى قۇرىل­دى. نارىشكين بۇل ۇيىمنىڭ ماقسات-مۇددەسi مەن نەگiزگi قىزمەتi تۋرالى ءبۇي دەيدi: "بۇل "رەسەيدiڭ تاريحي قاۋىمداستىعى" اسسوتسياتسياسى 1866 جىلى قۇرىلعان ورىس پاتشالىعىنىڭ (رۋسسكوي يمپەري) تاريحي قاۋىمداستىعىنىڭ ءداستۇرiن قايتا جاڭعىرتۋدى قالايدى. ۋنيۆەرسيتەتتەردە اعارتۋشىلىق جۇمىستارىن جۇرگiزۋ مەن كينوجوبالار، ينتەرنەت جوبالارىن iسكە اسىرۋ جوسپارىمىزدا بار. ارينە، وعان وتانداستاردىڭ قولداۋى وتە قاجەت". وسىدان-اق نارىشكين ايتقان "يمپەريالىق ءداستۇردiڭ" بار پيعىلى مەن مۇددەسiن، ماقساتىن باعامداي بەرiڭiز.

«جاس الاش» گازەتى