قازاقستانعا قالاي اسەر ەتپەك؟

كورشى ەل پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ وسىنداي ءبىر ادەتى بار: جىلىنا ءبىر رەت ماسكەۋگە مىڭنان استام باق وكىلىن جيناپ، بەنەفيس جاسايدى. 3-4 ساعات بويىنا تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ، سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەدى.

ارينە، قازىرگى جىلدام دا جۇردەك تەحنولوگيالار زامانىندا مۇنداي ءادىس تىم بيۋروكراتشىل ءارى جاساندى كورىنۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە كىمدى شاقىرۋ نە شاقىرماۋ، كىمگە ءسوز بەرۋ نە بەرمەۋ - تولىقتاي كرەملدىڭ ءوز قۇزىرىندا. ماسەلەن، وسى جولى نوبەلدىك بەيبىتشىلىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان «نوۆايا گازەتانىڭ» رەداكتورى دميتري مۋراتوۆ كوپە-كورىنەۋ شاقىرىلمادى. بىراق ول دا وسال جۋرناليست ەمەس قوي: «ەحو موسكۆى» راديوستانساسىنىڭ وكىلى ارقىلى ءوز ساۋالىن جولداپ ۇلگەردى. ول سۇراق جانە وعان ءپۋتيننىڭ جاۋابى ەفيرگە شىقتى.

ءجا، «كورشى ەلدىڭ باسشىسىنىڭ كەزەكتى ءباسپاسوز ءماسليحاتىن سونشالىقتى تالقىلاپ نە كەرەگى بار؟ ودان دا ءوز جارامىزدى قاسيىق» دەۋشىلەر دە تابىلا جاتار.

مەنىڭشە، جەتى جارىم مىڭ ورتاق شەكارامىز بوپ، ءوز ىشىمىزدە سولتۇستىك سەپاراتيزم قاۋپى بار جاعدايدا جانە ەاەو، ودكب، شوس سەكىلدى ۇيىمدار قۇرامىندا ءجىپسىز بايلانىپ قالعان وسى ەل باسشىسىنىڭ سوزدەرىنە ءبىزدىڭ دە قۇلاق اسۋىمىز قاجەت سياقتى. ويتكەنى «قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا» دەگەن اتالى ءسوز بار ءارى تاياقتىڭ ءبىر ۇشى بىزگە دە ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن.

مەنىڭشە، ءپۋتيننىڭ كەشەگى سوزدەرىنىڭ قازاقستان ءۇشىن، كەم دەگەندە، ءۇش ءتۇرلى اسەرى بولماق.

بىرىنشىدەن، كرەملدىڭ انتيباتىستىق ريتوريكاسى كۇشەيىپ، ءتىپتى ميليتاريستىك سيپات الىپ بارادى. پولكوۆنيك ءپۋتيننىڭ پيعىلى الەمدەگى نەبىر قولباسشىلار – مارشالدار مەن گەنەرالداردى – شوشىتىپ وتىر ەمەس پە؟ تەلەۆيزور ەكرانىنداعى بۇكىل الەمدى ايىپتاپ، وزىنىكىن عانا ءجون ساناعان پۋتين مىرزانى كورىپ وتىرىپ، مەن سوناۋ 1960 جىلى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ جيىنىندا باتەڭكەسىمەن مىنبەنى ۇرعىلاپ تۇرىپ، باتىسقا سەس كورسەتكەن سوۆەت وداعىنىڭ باسشىسى حرۋششەۆتى امالسىز كوز الدىما ەلەستەتتىم.

بۇل دەگەنىڭىز ۇجىمدىق باتىستىڭ رەسەيگە قارسى سانكتسيالارى كۇشەيمەسە، ازايمايدى دەگەن ءسوز. ال مۇنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ەلگە تىكەلەي اسەر ەتپەك، ويتكەنى باتىس نارىعىنان شەتتەتىلىپ، وزىنە بوس كەڭىستىك ىزدەگەن رەسەي قارجىسى مەن بيزنەسى قايدا بارماق – بىزگە كەلمەك. رەسەيلىك اەس پەن سبەر پلاتفورماسى – سول ءۇردىستىڭ العاشقى قارلىعاشتارى عانا. مۇنىڭ ءوزى ونسىز دا ءىلدالاپ، كۇن كورىپ جاتقان ءبىزدىڭ وتاندىق بيزنەسكە مىقتى سوققى بولماق! «رەسەي كومپانيالارىنا قول ءۇشىن بەردى» دەگەن جەلەۋمەن ءبىزدىڭ كومپانيالار مەن قارجىلىق قۇرىلىمدار دا سانكتسيالار استىندا قالۋى ابدەن ىقتيمال. بۇل بولسا، بۇكىل قازاقستان ەكونوميكاسىنا تونگەن قاۋىپ-قاتەر!

ەكىنشىدەن، ءبىراز ۋاقىتتان بەرى الەم جۇرتشىلىعىن «رەسەي ۋكرايناعا قارسى سوعىس اشا ما جوق پا؟» دەگەن ساۋال مازالاپ كەلەدى. رەسەي اسكەرىنىڭ ۋكراينامەن شەكارا ماڭىنا شوعىرلانىپ جاتقانىن كرەملدىڭ ءوزى جوققا شىعارىپ جاتقان جوق.

مەنىڭشە، كرەمل بۇل جەردە قۇيتىرقى قادام جاساپ وتىر. «تۇيە سۇراساڭ، بيە بەرەدى» دەيدى اتام قازاق. وسىلاي، جاعدايدى جاساندى تۇردە، ادەيى ۋشىقتىرىپ، كەيىن ءبىر قادام ارتقا جاساپ، ياعني اسكەرلەرىن شەكارا ماڭىنان قايتارىپ، باتىس الدىندا ءبىر ۇپاي جيناعىسى كەلەتىن سياقتى. سول كەزدە قىرىم مەن دونباسس، لۋگانسكىگە قاتىستى قاتتى سىن جۇمسارىپ نەمەسە ءتىپتى تاسادا قالۋى مۇمكىن. باسقىنشىلىق پيعىلىنان اينىعان وعان دەگەن ۇجىمدىق باتىستىڭ كوڭىلى ءجىبىپ جاتسا، تاڭ قالماۋىمىز كەرەك بولار.

كرەملدىڭ ۋكراينا جەرىن اننەكسيالاۋىنىڭ سەبەبى دە «وزگەرگەن» سىقىلدى. بۇرىن «ءبىز ول جاقتاعى ورىستىلدىلەردىڭ قۇقىن قورعاۋىمىز كەرەك بولدى» دەپ اقتالسا، ەندىگى جەردە باتىستان شىعىسقا، رەسەي شەكاراسىنا دەيىنگى اۋماققا قاناتىن جايا تۇسكەن ناتو-نى سىلتاۋراتىپ وتىر.

بۇل دەگەنىڭىز قازاقستانداعى تىلدىك احۋالعا عانا ەمەس، بولاشاقتا ءبىزدىڭ باتىس ۇيىمدارىمەن، سونىڭ ىشىندە ناتو-مەن ارىپتەستىگىمىزگە ءوز كەسىرىن تيگىزەدى دەگەن ءسوز.

ءۇشىنشى ماسەلە – سول باياعى ورىس ءتىلىنىڭ جاعدايى. پۋتين قازاقستاندى ماقتاعانسىپ، «ورىسشا سويلەيتىن ەل» دەپ اتادى. ماقتاۋى ما، مازاقتاۋى ما – تۇسىنىكسىز. ءوز تىلىندە سويلەۋى ءتيىس كەز كەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ شامىنا تيەتىن ءسوز ەكەن شىنىن ايتقاندا. ءبىر نارسە انىق بوپ قالدى: ونىمەن سويلەسىپ جۇرگەن ءبىزدىڭ ەكى باسشى وعان ءدال سونداي اقپارات بەرەتىن سىڭايلى.

مۇمكىن، پۋتين بۇل ءسوزدى ادەيى، ءبىزدىڭ ىشكى جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىرۋ ءۇشىن ايتىپ وتىر ما؟

قاقپانعا ءتۇسىپ قالمايىق!

ءامىرجان قوسان

Abai.kz