التىن تاقتان – اباقتىعا

(وڭتۇستىك كورەيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى چون دۋ حۆان حاقىندا)

چون دۋ حۆان - مانساپقۇمارلىعى تۇبىنە جەتكەن تۇلعا. ول بيلىككە جەتۋ جولىندا ءتاسىل تالعاعان جوق. بىلەكتىڭ كۇشى، نايزانىڭ ۇشىمەن بيلىكتىڭ ۇشار باسىنا كوتەرىلدى. تاعىلىقتى ديكتاتورلىق تاسىلمەن ەل بيلەدى. ول كورەيانىڭ بيلىگى ولە-ولگەنشە ءوز قولىندا بولادى دەگەن سەنىمدە بولدى. كەيىن ءتوزىمى تاۋسىلعان حالىق ونى بيلىكتەن تايدىردى. بىراق ول اتتان تۇسسە دە، ۇزەڭگىدەن تۇسپەي، ءوز تاڭداعان ادامىن بيلىككە قويىپ، سول ارقىلى مەملەكەتتى پەردە ارتىنان باسقارامىن دەپ ارماندادى. ەڭ سوڭىندا حالىق قاھارىنا شىداماي، تاۋ اراسىنا تىعىلىپ، كوزدەن تاسا عۇمىر كەشتى. سول ارقىلى قىلمىسىن جاسىرىپ، جازادان قۇتىلامىن دەپ ويلادى. بىراق، تاعدىردىڭ جازۋىمەن ولىمگە ۇكىم ەتىلىپ، سوڭىندا اۋپىرىمدەپ، امان قالدى. بىراق، تاريحتىڭ قارعىس تاڭباسىنا شەگەلەنىپ، يت قورلىقپەن ومىردەن ءوتتى.

12 جەلتوقسان ساياسي وزگەرىسىنىڭ قىرى مەن سىرى

چون دۋ حۆان كىم ەدى؟ ول كورىنىستە حالىق سايلاعان پرەزيدەنت رەتىندە تانىلعانىمەن، شىن مانىندە، اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىككە كەلگەن قاندى قولدىڭ ءوزى. ول بيلىكتىڭ شىڭىنا قالاي كوتەرىلدى جانە قالايدان قالاي بيلىكتەن كەتىپ، ەڭ سوڭىندا قالاي جازاعا تارتىلدى؟

القيسسا، ءبارىن باسىنان باستايىق. چون دۋ حۆان 1931 جىلى كەنسان-نامدو تاۋ پروۆينتسياسىنداعى حاپچحون ۋەزىندە دۇنيەگە كەلدى. كەزىندە ۆەتنام سوعىسىنا قاتىسىپ، پولك كومانديرى دارەجەسىنە دەيىن ءوستى. سوعىس اياقتالعاننان كەيىن چون دۋ حۆان ىلگەرىندى-كەيىندى ەرەكشە جاساقتىق قولباسشىسى جانە اماندىق قورعاۋ جاساعىنىڭ قولباسشىسى مىندەتىن اتقاردى. 1981 جىلى اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىككە كەلىپ، سول جىلى كورەيا پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى. 1988 جىلى وكىلەتتىلىك مەرزىمى اياقتالىپ، پرەزيدەنتتىك بيلىكتەن كەتتى.

چون دۋ حۆان كورەيانىڭ وفيتسەرلەر مەكتەبىن اياقتاپ، اسكەري قوسىندار قاتارىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە وزىنەن بۇرىن اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىك باسىنا كەلگەن بولاشاق پرەزيدەنت پاك چون حيمەن تانىسادى. ول كەزدە پاك چون حي ديۆيزيا قولباسشىسى بولاتىن. چون دۋ حۆان پاك چون ءحيدى وزىنە يدەال ساناپ، ەرەكشە تابىناتىن. ونىڭ سىمداي تارتىلعان ماڭعاز بەينەسى، ەرەكشە تارتىمدى ءسوز ارەكەتى مەن ءجۇرىس-تۇرىسى دا ونى قاتتى باۋرايتىن. چون دۋ حۆان دا قاتارداعى بىرەۋ ەمەس، ەرەكشە قارىم-قابىلەتىمەن كوزگە تۇسكەن جاس ساردار بولاتىن. پاك چون ءحيدىڭ قىراعى كوزى مۇنداي دارىن يەسىن قالت جىبەرمەي تانىپ-ءبىلدى. ول بىرتە-بىرتە پاك چون ءحيدىڭ سەنىمدى ادامىنا اينالدى. 1961 جىلى پاك چون حي اسكەري توڭكەرىس جاساپ، كورەيانىڭ بيلىگىن تارتىپ الدى. بۇل رەتكى ساياسي وزگەرىستە چون دۋ حۆاننىڭ ەڭبەگى ەرەكشە بولدى.

ءبىر تاڭقالارلىعى، پاك چون حي چون دۋ حۆاننىڭ بيلىككە دەگەن شەكسىز ىنتىزارلىعى مەن ارام پيعىلىن سەزىپ-بىلە العان جوق. چون دۋ حۆان ءوزى ءپىر تۇتقان كوسەمنىڭ ايلا-تاسىلدەرىن قالت جىبەرمەي باقىلاپ، ونى وي تۇكپىرىنە توقۋمەن بولدى. پاك چون ءحيدىڭ ساياسي وزگەرىسى وعان ۇلكەن ساباق بولىپ ەدى. ول ودان كوپ نارسە ۇيرەندى. مىسالعا، ءوز اينالاسىنا جاقتاستاردى قالاي توپتاۋ، ءوزىنىڭ ىقپال-كولەمىن قالاي كەڭەيتۋ دەگەن سياقتى ايلا-تاسىلدەردى قاپسىز مەڭگەردى.

پاك چون حي اسكەري توڭكەرىس جاساعان كەزدە ءبىر استىرتىن ۇيىم وعان ەرەكشە قولداۋ كورسەتتى. بۇل ۇيىم وفيتسەرلەر مەكتەبىنىڭ كۋرسانتتارىنان قۇرالىپ، ولار كۋرستاستاردىڭ باس قوسۋى دەگەن جەلەۋمەن ۇنەمى ءبىر جەرگە جينالىپ، پاك چون ءحيدىڭ اسكەري توڭكەرىسىنە قۇپيا دايىندالاتىن. ولاردىڭ ءبارى اسكەري ساردارلار بولعاندىقتان ىنتىماق، بەرەكەسى جاراسسا، عاجايىپ كۇشكە اينالادى ەكەن. پاك چون حي ءوزىنىڭ كۇيەۋ بالاسى كيم دجون پحيل ارقىلى وسى ۇيىمعا باسشىلىق ەتىپ، وسى قۇپيا ۇيىمدى ءوز قولىنا مىقتاپ قوندىرىپ الىپ ەدى.

چون دۋ حۆان دا وسى  ايلا-ءتاسىلدى شەبەر مەڭگەرىپ، اسكەري قوسىندار اراسىنان ءوزىنىڭ قۇپيا ۇيىمىن جاساقتاي باستادى. ول اسكەري قوسىنداردىڭ ىشىنەن «حاناحۆە» اتتى قۇپيا ۇيىم قۇردى. ەكى جارىم جىلدان سوڭ، بۇل ۇيىم «ءبىر نيەتتەگىلەر» دەپ اتالدى دا، كۋرستاستاردىڭ باس قوسۋى دەگەن جەلەۋمەن ۇنەمى باس قوسىپ، قاتارلارىن ەڭ تاڭداۋلى اسكەري اكادەميا تۇلەكتەرىمەن تولىقتىرىپ وتىردى.

چون دۋ حۆان بۇل ۇيىمعا  ءوزى ەرەكشە سەنىم ارتاتىن كۋرستاسى رو دە ۋدى  باسشىلىقا سايلاتىپ، تۇراقتى تۇردە باس قوسىپ وتىردى. ولاردىڭ ءبىر-ءبىرىنىڭ قولتىعىنان دەمەپ، قولداپ وتىرۋىنىڭ ارقاسىندا ءوز ارا-قاتىناستارى مەن ءبىر-بىرىنە دەگەن ادالدىقتارى ارالارىنان قىل وتپەيتىن دەڭگەيگە جەتتى. ءىس جۇزىندە بۇلار كۋرستاس جانە اۋىلداستار بولاتىن. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى چون دۋ حۆاننىڭ تۋعان جەرى كەنسان نامدو پروۆينتسياسىنىڭ تۇلەكتەرى بولعاندىقتان، ءوز ارالارىندا تابيعي ءبىر باۋىرمالدىق سەزىم دە بار ەدى. بۇل سەزىم ارالاسا كەلە، ولار ءبىر-بىرىمەن ءوزارا تۋىستارداي بولىپ كەتتى. «نيەتتەستەر» ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى ءوزارا ءبىر-بىرىنە كومەك كورسەتۋگە، ءبىر-بىرىنە ادال بولۋعا، وراي بولا قالسا، ۇيىم مۇشەلەرى ءبىرىن-ءبىرى جوعارى لاۋازىمعا جەتۋگە كومەك كورسەتۋگە ۋاعدالاسىپ، سەرت بايلاساتىن. ەگەر اراسىنان وپاسىز ساتقىندار شىعا قالسا، قاتاڭ جازالاناتىن. مۇنداي سەرتتەسۋ ولار ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزدى بولدى. ءوزارا قولداۋدىڭ ارقاسىندا نيەتتەستەر ۇيىمىنىڭ مۇشەلەرى مانساپ باسپالداعىندا باسقالاردان تەزىرەك وسۋگە مۇمكىندىك الىپ، نيەتتەستەردىڭ كۇش-قۋاتى بارعان سايىن قاناتىن كەڭگە جايا بەردى.

ىڭ-دىڭسىز اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسىپ تىرلىك كەشۋدىڭ ارقاسىندا نيەتتەستەر ۇيىمىنىڭ قانشالىق ىقپال-كۇشىنىڭ بارلىعى چون دۋ حۆاننىڭ قانشاما اسكەري قۋات-كۇشتى ءوز قارماعىندا ۇستاپ وتىرعاندىعىن ەشكىم دە بىلگەن جوق. نيەتتەستەردىڭ بارلىق مۇشەلەرىندە ەكى ءتۇرلى سالاۋات بولدى. ولار كۇندەلىكتى ءوزى قىزمەت ەتەتىن اسكەري قوسىنداردىڭ قولباسشىلارىنا باعىنسا، تاعى ءبىر قىرىنان چون دۋ حۆاننىڭ جەكە بۇيرىعىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن. مىنە، وسىلاي چون دۋ حۆاننىڭ ىقپال-كولەمى قۇپيا تۇردە تەزدەن كەڭەيە بەردى.

ارينە، بۇل ۇيىمداعىلاردىڭ سىبايلاستىعىن ەشكىم دە سەزىپ-بىلگەن جوق دەۋ اعاتتىق بولادى. ولاردىڭ وتە ىقپالدى ءبىر كلاندىق توپقا اينالعاندىعىنىڭ ءتۇرلى بەلگىلەرى مەنمۇندالاپ كورىنىپ جاتتى. مىسالعا، چون دۋ حۆاننىڭ سەنىمدى سەرىگى رو دە ۋ الدەنەشە رەت چون دۋ حۆاننىڭ ۇسىنىسىمەن مانساپ باسپالداعىندا ۇزدىكسىز ءوسىپ وتىردى. ول جالعاستى 5 رەت چون دۋ حۆان جوعارىلاعاندا ونىڭ ورنىن باستى. اۋەلى رو دە ۋ چون دۋ حۆاننىڭ تانىستىرۋىمەن ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ قارسى بارلاۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى بولىپ تاعايىندالدى.

كوزگە بادىرايىپ كورىنىپ تۇرعان مۇنداي جەڭ ۇشىنان جالعاسۋدى ساياسي توڭكەرىس ارقىلى بيلىككە كەلگەن پرەزيدەنت پاك چون ءحيدىڭ قىراعى كوزى بايقاماي قالعان جوق. ونىڭ ءوزى دە كۇش بىرىكتىرىپ، كلاندىق توپتاسۋعا ەرەكشە سەزىمتال بولاتىن. ول اقىرىنداپ «حاناحۆە» ۇيىمىنا نازار اۋداردى جانە ودان ساقتانا باستادى. پاك چون حي استانادا قورعانىس ارمياسىنىڭ باس شتابىن قۇرىپ، وعان ءوزىنىڭ سەنىمدى ادامدارىن تاعايىنداپ، ءوز قاۋىپسىزدىگىن قورعادى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا ءوزىنىڭ اسكەري قوسىندارعا بولعان ىقپالىن ارتتىرا ءتۇستى. ول پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگىن پايدالانىپ، چون دۋ حۆاننىڭ قىزمەتىن دە وزگەرتە باستادى. بىراق، پاك چون حي چون دۋ حۆاننىڭ «حاناحۆە» ۇيىمىنىڭ قارىم-قابىلەتىن تىم تومەن باعالادى. ول ءوزى سەنىم ارتىپ تاعايىنداعان استانا قورعانىس ارميا باس شتابىنىڭ قولباسشىسى دا اتالعان ۇيىمنىڭ بەلدى مۇشەسى ەكەندىگىن بىلگەن دە جوق.

ەگەر تاريح ءوز ارناسىمەن جىلجىپ، دامىپ وتىرعاندا «حاناحۆە» ۇيىمى مەن چون دۋ حۆاننىڭ قۇپيا كۇشتەرى ۇزدىكسىز دامىپ، چون دۋ حۆان مەن پاك چون ءحيدىڭ اراسىندا ولىسپەي، بەرىسپەيتىن ءبىر شايقاسقا ۇلاسارى ءسوزسىز ەدى. بىراق، تاريحتىڭ دوڭگەلەگى ويلاماعان جەردەن باسقا باعىتقا بۇرىلىپ كەتتى. 1979 جىلدىڭ 26 قازانىندا پاك چون حي قاستاندىقتان قايتىس بولدى. بوساعان پرەزيدەنتتىك ورىنعا ءتۇرلى سالاداعى ۇمىتكەرلەر جاپا-تارماعاي لاپ قويدى.

پرەزيدەنتتىك ورىنعا تالاسقانداردىڭ ءبىرى بۇرىنعى پرەمەر-مينيستر چحۆە گيۋ حا بولدى. وسىدان بۇرىن ول قوي اۋزىنان ءشوپ الماس، بيلىككە پالەندەي تالاسى جوق، مومىن ادامداي كورىنۋشى ەدى. سول سەبەپتى پاك چون حي قايتىس بولعان كەزدە ونىڭ وزىنە تيەسىلى جەكە ىقپال كۇشى بولعان جوق. بىراق، زاڭعا سايكەس پرەزيدەنتتىك ورىن بوساسا، ونىڭ وكىلەتتىلىگىن پرەمەر-مينيستر ۋاقىتشا اتقارۋعا ءتيىس ەدى. سونىمەن چحۆە گيۋ حا ۋاقىتشا پرەزيدەنت بولىپ شىعا كەلدى.

ورىن-تاققا جايعاسقان سوڭ، چحۆە گيۋ حانىڭ دا مىنەزى كوپكە ءمالىم بولدى. ول ءوزىنىڭ ابىروي-بەدەلىن تىكتەۋ ءۇشىن الدىمەن كورەيا تەرريتورياسىندا چەدجۋدو ارالىنان تىس بارلىق ايماقتارعا توتەنشە جاعداي ەنگىزدى. ودان سوڭ، ءوزى ءبىرشاما سەنىم ارتاتىن قۇرلىق ارميا باس شتابىنىڭ باستىعى چون سىن حۆانى توتەنشە جاعداي شتابىنىڭ قولباسشىسى ەتىپ تاعايىندادى. وعان ىلەسە، چحۆە گيۋ حا بىرنەشە ادامداردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، حالىقتى جۇباتاتىن جاڭا ساياساتتاردى ەنگىزە باستادى. اسكەري توڭكەرىسپەن بيلىككە كەلگەن پاك چون حي دا شەكتەن شىققان ديكتاتور بولاتىن. ونىڭ بيلىگى كەزىندە كوپتەگەن وپپوزيتسيا وكىلدەرى ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن تۇرمەگە توعىتىلدى. ال چحۆە گيۋ حا وسى وپپوزيتسيالىق توپتاردى وزىنە تارتا باستادى. ول پاك چون حي كەزىندە تۇرمەگە توعىتىلىپ، بوستاندىعى شەكتەلگەن وپپوزيتسيالىق پارتيا وكىلدەرىن، ونىڭ ىشىندە، بۇرىنعى پرەزيدەنت يۋن بو سون جانە پرەزيدەنتتىككە كانديدات بولعان كيم دە چجۋن ساياسي تۇلعالارمەن بىرگە دەموكراتيانى تالاپ ەتىپ، تۇرمەگە توعىتىلعان كوپتەگەن عالىمداردى، ءدىن كوسەمدەرىن جانە جۋرناليستەردى بوستاندىققا شىعاردى. ول جانە ءوز بۇيرىعىمەن قۋدالاۋداعى ستۋدەنت جاستاردى وقۋىن جالعاستىرۋعا جانە قۋدالانباۋىنا كەپىلدىك بەردى.

1979 جىلدىڭ 10 قاراشاسىندا چحۆە گيۋ حا ۋاقىتشا پرەزيدەنت سالاۋاتىمەن كورەيانىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگاندارىنا كونستيتۋتسيانى جاڭعىرتىپ، سول جاڭا كونستيتۋتسيا ارقىلى پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋدى بۇيىردى. سول جىلى 6 جەلتوقساندا چحۆە گيۋ حا رەسمي پرەزيدەنت بولىپ سايلانىپ، ۋاقىتشا پرەزيدەنت دەگەن قالپاقتان قۇتىلدى.

بىراق، كورەيانىڭ ساياسي ومىرىندە پاك چون ءحيدىڭ ديكتاتورلىق بيلىگىنەن مۇراعا قالعان كوپتەگەن ماسەلەلەر تاۋ بولىپ ءۇيىلىپ جاتتى. مىسالعا، پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي سايلانباۋى، پرەزيدەنت بيلىگىنىڭ شامادان تىس داليىپ كەتۋى قاتارلى ماسەلەلەردى كورەي حالقى جاڭا سايلانعان پرەزيدەنتتەن شارا قولدانىپ، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا كەدەرگى بولىپ وتىرعان ماسەلەلەردى تۇبىرىنەن شەشۋدى تالاپ ەتتى. الەۋمەتتىك زەرتتەۋلەر 70% كورەي حالقىنىڭ پرەزيدەنتتى جاناما سايلاۋ تاسىلدەرىنىڭ كۇشىن جويىپ، تىكەلەي سايلاۋدى تالاپ ەتەتىندىگىن كورسەتتى. بوستاندىق پەن دەموكراتيانى تالاپ ەتكەن حالىق ءۇنى  بىر مەزگىل كورەيا اسپانىن جاڭعىرتىپ تۇردى.

ساياسي تۇلاعالار مەن قاراپايىم حالىق قول جەتىم جەردە تۇرعان دەموكراتياعا بەتتەپ بارا جاتقان تۇستا ءبىر توپ اسكەريلەر جەتكىلىكتى كۇش جيناپ، بيلىكتى تارتىپ الۋعا دايىندالىپ جاتقان بولاتىن. 1979 جىلدىڭ 12 جەلتوقسانىنداعى كەشتە چون دۋ حۆان سەۋلدەگى ءبىر قوناق ۇيدە سالتاناتتى داستارقان جايىپ، قوناقاسى بەرىپ جاتتى. قوناقتاردىڭ كوبى چون سىن حۆا باستاعان ساربازدار بولاتىن. قوناقتار چون دۋ حۆاننىڭ بۇل داستارقانىن وزدەرىن بيلىكتەن ايىرۋ ءۇشىن بەرىپ جاتقان اتاۋكەرەسى ەكەندىگىن مۇلدە سەزگەن جوق. ولار قوناق يەسىنىڭ ەرەكشە ءىلتيپاتى مەن دارحان كوڭىلىنە ەلتىپ، ىشىمدىكتى مەيلىنشە سىلقيتا ءسىمىرتىپ جاتقان كەزدە  توعىنشى دۆيزيانىڭ قولباسشىسى رو دە ۋ اسكەري توڭكەرىستى باستاپ كەتتىپ ەدى.

رو دە ۋ - چون دۋ حۆاننىڭ ەجەلگى سىبايلاسى. ول چون دۋ حۆاننىڭ تاپسىرماسىمەن ءوز جاساقتارىن ءۇش توپقا ءبولىپ، مەملەكەتتىڭ ەڭ ماڭىزدى بيلىك قۇرىلىمدارىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن باسىپ الىپ جاتتى. ولار ەڭ الدىمەن چون سىن حۆانىڭ استانا قورعانىس ارميا شتابىن باسىپ الىپ، چون سىن حۆانى ەكس-پرەزيدەنت پاك چون ءحيدى ولتىرگەن قاسكۇنەم رەتىندە تۇتقىندادى. ەكىنشى باعىتتاعى اسكەري توپ پارلامەنت عيماراتىنا بەت الىپ، تانك جانە اۋىر قارۋ-جاراقتارمەن پارلامەنت پەن دەپۋتاتتاردى تۇگەلگە جۋىق قورشاۋعا الىپ، ءۇنىن شىعارماي ۇستاپ تۇردى. ال ءۇشىنشى توپتاعى اسكەريلەر قۇرلىق ارميا باس شتابى مەن قورعانىس مينيسترلىگىن باسىپ الىپ، كۇشتىك قۇرىلىمداردى تولىعىمەن ءوز باقىلاۋىنا الدى.

چون دۋ حۆاننىڭ جوسپارى مۇلتىكسىز ورىندالدى. رو دە ۋ باستاعان 7500 سارباز جەدەل قيمىلداپ، سەۋلدى جانە ونداعى ورنالاسقان بارلىق بيلىك قۇرىلىمدارىن باعىنۋعا ءماجبۇر ەتتى. دەمەك، ەندىگى شىنايى بيلىك چون دۋ حۆاننىڭ قولىندا. قولىندا بيلىگى بار ادامنىڭ اق دەگەنى – العىس، قارا دەگەنى – قارعىس. ەندى وعان  بىرەۋدىڭ جۇرەگىن جۇلىپ جەسە دە - زاڭدى.

بۇل ساياسي وزگەرىسكە چون دۋ حۆان قاپىسىز دايىندالعان بولاتىن. وعان سىلتاۋ دا جەتكىلىكتى. ول ءوز لاۋازىمى بويىنشا اماندىق قورعاۋ ارمياسىنىڭ قولباسشىسى. سول سەبەپتى پاك چون حي پرەزيدەنتتى ولتىرگەن قاراقشىلاردى ۇستاپ، جازالاۋعا مىندەتتى. سول سەبەپتى ول سىرتقى الەمگە چون سىن حۆانى ەكس-پرەزيدەنتتى ولتىرۋگە قاتىسقان قاسكۇنەم قاراقشى، ونى ۇستاپ جاۋاپقا تارتۋ ونىڭ قىزمەتتىك مىندەتى سانالادى دەپ ءتۇسىندىردى. وسى سىلتاۋدان كەيىن چون دۋ حۆان ساياسي وزگەرىس جاساماعان، تەك ءوز قىزمەتىن ادال اتقارعان ادام بولىپ كورىنۋگە تىرىستى. ودان ءارى قاسكۇنەمدەردى ىزدەپ، تۇتقىندايمىز  دەگەن سىلتاۋمەن چون دۋ حۆان ورتالىق بارلاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى كيم دجە گيۋدى تۇتقىنداپ، ارتىنشا اتىپ تاستادى.

بۇل جەردە چون سىن حۆانىڭ تۇتقىندالۋى ەكس-پرەزيدەنتتىڭ ولىمىمەن ەش قاتىسى جوق، ساياساتتىڭ قاجەتى ءۇشىن عانا بولاتىن. ال كيم دجە گيۋدىڭ ءولىمى وبال كەتتى دەۋگە كەلمەيدى. ول شىن مانىندە ەكس-پرەزيدەنتتى ولتىرۋگە تىكەلەي سەبەپشى بولاتىن. چون دۋ حۆاننىڭ ونى ءولتىرۋى جۇرت كوزىنە ەكس-پرەزيدەنت ءۇشىن كەك العانى بولىپ كورىنگەنىمەن، شىن مانىندە، چون دۋ حۆاننىڭ كوزدەگەنى ورتالىق بارلاۋ باسقارماسى سىندى ەڭ باستى كۇشتىك قۇرىلىمنىڭ ورىن-تاعىن بوساتىپ الۋ ەدى.

1979 جىلدىڭ 13 جەلتوقسانىندا تاڭعى ۇيقىدان ويانعان كورەي حالقى وزدەرى دەموكراتيانىڭ شىرىن ءتۇسىن كورىپ جاتقان كەزدە بىرنەشە ايعى جىلىمىق زىم-زيا عايىپ بولىپ، دارا بيلىك قايتا ورناپ قالعاندىعىن ءبىر-اق ءبىلدى. وسى رەتكى اسكەري توڭكەرىس 12 جەلتوقساندا بولعاندىقتان، تاريحقا «12 جەلتوقسان ساياسي وزگەرىسى» دەگەن اتپەن ەندى.

12-جەلتوقسانداعى ساياسي وزگەرىستەن كەيىن چون دۋ حۆان كورەيانىڭ شىن مانىندەگى بيلەۋشىسىنە اينالدى. ادامداردىڭ ءبىتىم-بولمىسىنا قاراپ، بال اشاتىندار چون دۋ حۆاندى  تۋمىسىنان ەرەكشە اككى، قاتىگەز، بيلىك قۇمار جان بولىپ جاراتىلعان دەسەدى. ول ورتا بويلى، دەنە ءبىتىمى تىعىرشىقتاي تورتباق، شاشتارى سيرەك بولعاندىقتان، ۇنەمى شاشىن تاپ-تاقىر ەتىپ قىرىپ تاستايدى ەكەن. ونىڭ كوزى سىعىرايعان، بىتىك كوز بولعاندىقتان كوز قاراشىعى ايقىن كورىنبەيدى. بىراق، ول كوزىن ۇلكەنىرەك اشىپ، ادامدارعا تەسىلە قاراعاندا كوز جانارى وڭمەنىڭنەن وتەدى دەسەدى. ونىڭ جۇزىندە جىلىلىق پەن ىزگىلىكتىڭ نىشانى دا بايقالمايدى. ونىڭ قاتىگەز، تاكاپپار، دورەكى مىنەزى كەز-كەلگەن ادامعا ۇرەي مەن قورقىنىش باعىشتايدى. وسى ۇرەيدىڭ اسەرىنەن بولۋعا ءتيىس، چحۆە گيۋ حا 1980 جىلدىڭ تامىز ايىندا ءوز ەركىمەن بيلىكتەن كەتۋگە ءماجبۇر بولدى.

1980 جىلدىڭ 7 تامىزىندا كورەيا پارلامەنتى چون دۋ حۆاندى ۋاقىتشا پرەزيدەنت ەتىپ سايلادى. ول ۋاقىتشا پرەزيدەنت وكىلەتتىلىگى كەزىندە كونستيتۋتسيانى وزگەرتىپ، جاناما سايلاۋ ءتاسىلىن ساقتاپ قالدى جانە پرەزيدەنت ءبىر مارتە جەتى جىلعا سايلانىپ، جالعاستى سايلاۋعا تۇسپەيتىن بولىپ بەكىتىلدى.

1981 جىلدىڭ 11 اقپانىندا چون دۋ حۆان رەسمي تۇردە كورەيانىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلاندى.

حالىقتىڭ قاھارى

ساياسي وزگەرىستەردىڭ ناتيجەسىندە چون دۋ حۆان ەڭ جوعارى بيلىككە قينالماي قول جەتكىزدى. بىراق، ونىڭ بيلىگى ورنىقتى بولا قويعان جوق. 12 جەلتوقسانداعى اسكەري توڭكەرىستەن كەيىن كورەي حالقى بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋدى قابىلداي المايتىندىعىن كورسەتىپ، وعان قارسى حالىقتىق تولقۋلاردى توقتاۋسىز جۇرگىزىپ وتىردى. چون دۋ حۆاننىڭ حالىق تولقۋلاردى كۇشپەن باسىپ، جاعدايدى ورنىقتىرۋدان باسقا امالى قالمادى.

1980 جىلى مامىر ايىندا چون دۋ حۆان اسكەري بۇيرىققا قول قويىپ، بۇكىل ەل اۋماعىندا توتەنشە جاعداي جاريالادى. توتەنشە جاعداي ەلدىڭ بارلىق اۋماعىن تۇگەل قامتىدى.  قارۋدىڭ كۇشىنەن باسقا ەش نارسە ويلاپ تابۋ قولىنان كەلمەيتىن اپەرباقان اسكەري بيلەۋشى پارلامەنت جينالىستارىن توقتاتىپ، ساياسي قيمىلدارعا شەكتەۋ قويدى. اقپارات قۇرالدارى مەن ءباسپاسوز ەركىندىگىن تەجەپ، بارلىق ەركىن ويلار مەن ءسوز ارەكەتتەرگە تىيىم سالىپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ساباعىن توقتاتىپ تاستادى.

قارا تۇنەك تەررورلىق ۇستەمدىك كورەي حالقىن قورقىتا العان جوق. ەرەۋىلشىلەردىڭ قاتارى ستۋدەنتتەرمەن، وپپوزيتسيا وكىلدەرىمەن، قالا حالقىمەن قوسىلىپ، كۇن ساناپ كوبەيە بەردى. ولار چون دۋ حۆاننىڭ اسكەري ديكتاتۋراسىنا بەلسەندى تۇردە ىمىراسىز قارسىلىق تانىتتى. حالىق تولقۋلارىنىڭ ەڭ باستى كۇشى ستۋدەنتتەر بولدى. سول كەزگى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، بۇكىل ەل بويىنشا 55 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتتەرى تۇگەلگە جۋىق ەرەۋىلگە شىققان.

بىراق، چون دۋ حۆاننىڭ ولەردەي وشىگىپ، ءتىسىن قايراعانى وپپوزيتسيالىق پارتيالار بولدى. ول حالىقتى ازعىرىپ، كوشەگە شىعارعاندار وسى وپپوزيتسيالىق توپتىڭ وكىلدەرى دەپ ءبىلدى. 1980 جىلدىڭ 18 مامىرىندا وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ اتاقتى ءۇش بىردەي كوسەمى ءبىر ۋاقىتتا قۋدالانىپ، كيم دجە گيۋ مەن كيم دجون پحيل تۇتقىندالىپ، كيم ەن سام ءۇي قاماققا الىندى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا كورەيانىڭ باتىس-وڭتۇستىك بولىگىندەگى چوللا نامدو پروۆينيتسياسىنىڭ ورتالىعى  كۆاندجۋدا ءىرى كولەمدى حالىق تولقۋلارى بولىپ، ونىڭ كولەمى وسىدان بۇرىنعى بارلىق ەرەۋىلدەردەن اسىپ ءتۇستى.

1980 جىلدىڭ 18 مامىرىندا كۆاندجۋ ستۋدەنتتەرى كوشەگە شىعىپ، چون دۋ حۆاننىڭ ديكتاتورلىق ۇستەمدىگىنە قارسىلىق ءبىلدىردى. چون دۋ حۆان توتەنشە جاعداي جاريالاعاننان كەيىن كوپتەگەن ايماقتاردا قارسىلىق باسەڭدەي باستاعان بولاتىن. بىراق، كۆاندجۋداعى ستۋدەنتتەر قاسارىسىپ، قارسىلىعىن توقتاتپاي قويدى. 19 مامىردا ولاردىڭ قاتارىن جۇمىسشىلار، قالا حالقى، ساۋداگەرلەر سياقتى ءار سالا وكىلدەرى تولىقتىردى. ولار ديكتاتورلىق ۇستەمدىككە قارسى تۇرىپ، جالعاستى ەرەۋىلدەپ جاتتى. اسكەري بيلىك قارۋلى جاساقتاردىڭ كۇشىمەن ەرەۋىلدى كۇشتەپ تارقاتپاق بولعاندا جۇزدەگەن كوشە اۆتوبۋستارى مەن مىڭداعان تاكسيلەر جولدى بوگەپ اسكەري قوسىنداردى ەرەۋىلشىلەرگە جاقىنداتپاي قويدى. حالىق تولقۋلارى بارعان سايىن كۇشەيە بەردى. ءتىپتى، باقىلاۋدان شىعىپ كەتتى. 21 مامىردا ءجۇز مىڭداعان ستۋدەنتتەر مەن وعان ىلەسۋشىلەر قالالىق اكىمشىلىكتى قورشاپ الدى. بيلىك دەسانتتىق كۇشتەردى جىبەرىپ، جينالعان جۇرتقا وق جاۋدىردى. قارشا بوراعان وقتان ەشبىر جاۋىزدىق كۇتپەگەن قاراپايىم حالىق شىبىنشا قىرىلدى. جولدىڭ ەكى جاعى ەرەۋىلشىلەردىڭ ولىگىنەن كورىنبەي قالدى. ەرەۋىلدەگەن حالىق پەن ستۋدەنت جاستار باسىنان باقايشىعىنا دەيىن قارۋلانعان اسكەرگە قارسى ۇمتىلىپ، ەرەۋىلدى جالعاستىرا بەردى. 27 مامىر كۇنى چون دۋ حۆان تانك جانە بروندى تەحنيكالارمەن قارۋلانعان 20 000 اسكەردى اتتاندىرىپ، قولىندا تەمىردىڭ سىنىعى دا جوق بەيكۇنا حالىقتى تاعى دا جۋساتىپ سالدى. بۇل جولعى قىرعىن ءبىزدىڭ جاڭاوزەندەگى قىرعىننان اسىپ تۇسپەسە، كەم قالعان جوق.

حالىق تولقۋلارى اياۋسىز جانىشتالعان سوڭ، 31 مامىردا چون دۋ حۆان بۇيرىق ءتۇسىرىپ، «مەملەكەت قورعاۋدىڭ توتەنشە كوميتەتىن» قۇردى. جانە ءوزىن توراعا ەتىپ بەكىتتى. بۇل كوميتەتتىڭ قۇرىلۋى كورەيانىڭ ساياسي ومىرىنە ەرەكشە ىقپال جاسادى. ونىڭ بيلىگى دە شەكسىز بولدى. ول پارلامەنتتىڭ بۇكىل قۇزىرەتىن وزىنە الىپ، مەملەكەتتىڭ ەڭ جوعارعى بيلىك قۇرىلىمىنا اينالدى. كوميتەت كۆاندجۋداعى حالىق تولقۋىن سەپاراتيستىك بۇلىنشىلىك دەپ جاريالاپ، سول ارقىلى ساياسي قارسىلاستارىن ءتۇپ-تۇگەل جانىشتاپ جىبەرۋگە ماقسات تۇتتى. ولار بۇل رەتكى تولقۋدى الدىن-الا مۇقيات جوسپارلانعان ۇكىمەتكە قارسى سەپاراتيستىك قيمىل، ونى وپپوزيتسياداعى كيم دجە گيۋدىڭ پارتياسى جوسپارلاپ، جۇزەگە اسىرعان دەگەن قورىتىندى جاسادى. سول ارقىلى كيم دجە گيۋدى تۇتقىنداپ، ءولىم جازاسىنا ۇكىم ەتتى. حابار حالىققا جەتىسىمەن، ءار سالا جۇرتشىلىعى بيلىكتىڭ بۇل شەشىمىنە قاتاڭ قارسىلىق تانىتتى. سوڭىندا حالىقتىڭ قارسىلىعىنان قايمىققان چون دۋ حۆان كيم دجە گيۋدى قۇپيا تۇردە ەلدەن قۋعىندادى. سونىمەن كيم دجە گيۋ اقش-تى پانالاۋعا ءماجبۇر بولدى.

مەملەكەت قورعاۋدىڭ توتەنشە كوميتەتى 10-كەزەكتى شاقىرىلعان پارلامەنتتىڭ 210 دەپۋتاتىن ساياسي قيمىلدارعا قاتىسۋ قۇقىعىنان ايىردى. وسىدان سوڭ پارلامەنتتە نەبارى 31 دەپۋتات ءوز وكىلەتتىلىگىن ساقتاپ قالدى. قۋدالاۋ مۇنىمەن اياقتالعان جوق. چون دۋ حۆان ءوز بيلىگىن بەكەمدەي ءتۇسۋ ءۇشىن جارتى اي ىشىندە ۇكىمەتتىڭ باسقا دا تاراۋلارى، ءبىلىم بەرۋ، قارجى جانە ساقتاندىرۋ، باق قاتارلى سالالاردان 8500 ادامدى قاۋىپتى ەلەمەنتتەر دەپ تانىپ، جۇمىستان الاستادى. قۋدالاۋعا ءتۇسىپ، جۇمىستان قۋىلعانداردىڭ ەڭ كوبى جۋرناليستەر قاۋىمى بولدى. كوميتەتتەگىلەردىڭ شەكتەن شىققانى سونشالىق، ولار ساياساتپەن شارۋاسى جوق ءدىن وكىلدەرىن دە اياۋسىز جازالادى. قىسقا عانا ۋاقىتتا 57 000 بۋددا موناحتارى تۇتقىندالىپ، موناستىرداعى 40 000 ايەل ارنايى لاگەرلەرگە قامالىپ، ولارعا ءدىني ۇستانىمدارىنان بەزۋگە ماجبۇرلەدى. ءوز ۇستانىمدارىنا بەرىك 3000 ايەل تۇرمەگە توعىتىلدى. وقۋدان شىعارىلعان، تۇرمەگە توعىتىلعان ستۋدەنتتەر دە قيساپسىز بولدى.

8 جىلعا جالعاسقان چون دۋ حۆاننىڭ ديكتاتورلىق، تەررورلىق ۇستەمدىگى كەزىندە حالىق تولقۋلارى ءبىر ساتكە دە تولاستاعان ەمەس. 1985 جىلى 400-دەن اسا مادەنيەت قايراتكەرلەرى بيلىك تسەنزۋراسىنا قاتىستى مالىمدەمە جاسادى. سول جىلى بيلىك «وقۋ ورىندارىنىڭ اماندىعى تۋرالى» زاڭ جوباسىن قابىلداپ، ستۋدەنتتەردىڭ قۇقىعىن ودان بەتەر تەجەمەكشى بولدى. بىراق، ەلدەگى قارسىلىقتىڭ كۇشتىلىگىنەن اتالعان زاڭ جوباسى قابىلدانعان جوق. 1986 جىلى ناۋرىزدا جوو پروفەسسورالارى بىرلەسكەن مالىمدەمە جاساپ، دەموكراتيانى تالاپ ەتتى. وعان ورتا، باستاۋىش مەكتەپ مۇعالىمدەرى جاپپاي ءۇن قوستى. 1987 جىلدىڭ قاڭتارىندا ساياساتقا پالەندەي زاۋقى بولمايتىن ۇلتتىق بۋرجۋازيا دا وپپوزيتسيالىق پارتيالارعا قولداۋ ءبىلدىرىپ، ەرەۋىلشىلەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. سول جىلى اقپان ايىندا شەت ەلدەن ورالعان كيم دجە گيۋ كيم ەن ساممەن بىرلەسىپ، «جاڭا كورەي دەموكراتيالىق پارتياسىن» قۇردى. بىرلەسكەن وپپوزيتسيا بىردەن كۇش الىپ، چون دۋ حۆاننىڭ ديكتاتورلىق بيلىگىنە ساياسي قىسىمدى ۇدەتە ءتۇستى.

حالىق تولقۋلارى كەزىندە پوليتسيانىڭ كۇش قولدانۋىنىڭ كەسىرىنەن ەكى بىردەي ستۋدەنت ىلگەرىندى-كەيىندى اجال قۇشتى. مۇنداي باسسىزدىق ءوز كەزەگىندە بۇكىل ەلدەگى 95 جوو مەن ارناۋلى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىن الاڭعا الىپ شىقتى. چون دۋ حۆاننىڭ ديكتاتورلىق بيلىگىنە ستۋدەنتتەردەن باستاپ مادەنيەت قايراتكەرلەرى، عالىمدار، كاسىپكەرلەر، ءتىپتى، ۇلتتىق بۋرجۋازيانىڭ ءوزى قارسى بولعان سوڭ، بيلىك تاراپى ويلانۋعا ءماجبۇر بولدى.

1986 جىلدان باستاپ، چون دۋ حۆان مەن دەموكراتيالىق كۇشتەردىڭ كۇرەسى كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى وزگەرتۋ ماسەلەسىنە توقايلاستى. ول كەزدەگى كورەيا كونستيتۋتسياسى ديكتاتورلاردىڭ مۇددەسىنە نەگىزدەلگەن كونستيتۋتسيا بولاتىن. چون دۋ حۆان بيلىگى اتالعان كونستيتۋتسيانى ءوز بيلىگىنىڭ زاڭدىق نەگىزى رەتىندە قاراستىراتىن. ال دەموكراتتار وسى «زاڭدىق نەگىزدىڭ» كۇشىن جويۋ ءۇشىن كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋدى تاباندى تالاپ ەتتى. ارينە، كونستيتۋتسيالىق وزگەرىستىڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى - سايلاۋ تۋرالى زاڭدى وزگەرتۋ. ال ساياسي پاتيالار تۋرالى سول كەزدەگى كورەيا زاڭى بىزدەگىگە قاراعاندا ليبەرال بولعانعا ۇقسايدى. ەگەر ولاي بولعاندا كيم دجە گيۋ مەن كيم ەن ساممەن بىرلەسىپ قۇرعان «جاڭا كورەي دەموكراتيالىق پارتياسىن» تىركەۋدەن وتكىزبەۋشى ەدى .

سايلاۋ تۋرالى زاڭدا پرەزيدەنتتى تىكەلەي سايلاۋ كەرەك پە، جوق جاناما داۋىسپەن سايلانۋ كەرەك پە دەگەن ماسەلە ەڭ وزەكتى بولدى. 1986 جىلدىڭ باسىندا وپپوزيتسيا ون ميلليون ادامنىڭ قولىن جيناپ، كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋدى تالاپ ەتتى. چون دۋ حۆان ءوزىنىڭ ەسكى ادەتىنە باسىپ، كۇشتىك قۇرىلىمدار مەن حالىق تولقۋلارىن جانىشتاپ، وپپوزيتسيانىڭ ەكى بىردەي كوسەمى كيم دجە گيۋ مەن كيم ەن سامدى ءۇي قاماعىنا الدى. ول وسىلاي ىستەۋ ارقىلى كونستيتۋتسيالىق وزگەرىس تالاپ ەتۋشىلەردى تاعى دا تۇنشىقتىرىپ تاستايمىن دەپ ويلاعان. ءدال وسى كەزدە فيليپپيننەن سۋىق حابار كەلدى. اتالعان ەلدى 20 جىلداي اشسا الاقانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان ديكتاتور-پرەزيدەنت ماركوس تاقتاپ قۇلاتىلىپتى. بۇل حاباردان شابىت العان كورەي حالقى اسا اۋقىمدى ەرەۋىل ۇيىمداستىرىپ، ديكتاتورلىق بيلىككە قارسى شىقتى. 1987 جىلعا كەلگەندە حالىق تولقۋلارى كورەيانىڭ بۇكىل ايماعىن قامتىدى. چون دۋ حۆان ءوز جاقتاستارىن جيناپ، ماسەلەنى قالاي شەشۋ جولدارىن اقىلداستى. جينالىسقا بيلىك پارتياسى – دەموكراتيالىق ادىلەت پارتياسىنىڭ ەڭ جوعارى باسشىلىق قۇرىلىمدارى قاتىسقان بولاتىن. ءبىر قىزىعى، چون دۋ حۆاننىڭ كوزىنشە جۇرت پىكىرى ەكىگە جارىلدى. ءبىر ءبولىمى قارۋ قولدانايىق دەسە، ەرتەڭگى كۇنىن ويلاعان ەكىنشى جاعى وپپوزيتسيامەن ىمىراعا كەلەيىك دەپ تالاپ ەتتى.  جاعدايدى باعامداعان چون دۋ حۆان ىمىراعا كەلۋ جاعىندا بولدى. سول جىلى ساۋىردە چون دۋ حۆان مالىمدەمە جاريالاپ، ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋگە كەلىسەتىندىگىن، ول ءۇشىن وپپوزيتسيا كەلىسسوز ۇستەلىنە كەلۋ كەرەكتىگىن، ەگەر، بارلىق ماسەلەدە كەلىسىم جاساي السا، ءوزىنىڭ 1988 جىلى وكىلەتتىلىگى اياقتالعاندا بىردەن بيلىكتەن كەتەتىندىگىن مالىمدەدى.

قارسىلىق قوزعالىستار ءوز ناتيجەسىن بەرگەندەي كورىندى. حالىق تا ءوز ارماندارى ورىندالعانداي اسەرلى كۇي كەشتى. بىراق، تاعى ءبىر كۇماننىڭ باسى قىلتياتىن. چون دۋ حۆان باسىنان باقايشىعىنا دەيىن ديكتاتور عوي، ول قالاي عانا بيلىكتەن كەتە قويادى؟! بۇل جونىندە كەيبىرەۋلەر چون دۋ حۆان پرەزيدەنتتىك بيلىكتە بولعان كەزدە دەموكراتيالىق سانا-سەزىمى ءوسىپتى دەسە، ەندى بىرەۋلەر: «چون دۋ حۆاننىڭ ءوز ەركىمەن بيلىكتەن كەتۋى كوپ كەشىكپەي سەۋلدە وتەتىن وليمپياداعا بايلانىستى، ەگەر، حالىق تولقۋلارى تولاستاماسا، حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى كورەيانى وسى رەتكى وليمپيادالىق جارىستى وتكىزۋ تولىمدىلىعىنان ماقرۇم ەتەدى. بۇل كورەيانىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى، ونىڭ بيلىكتەن كەتۋىنىڭ سەبەبى وسىندا دەپ» - دەپ شۋلاستى. ال ءۇشىنشى ءبىر توبى: «چون دۋ حۆان پاك چون حي مەن ماركوستاردىڭ اياعىن قۇشۋدى قالامايدى. ەگەر وسىلاي كەتە بەرسە، ول يا كىسى قولىنان ولەدى، يا شەت ەلگە باس ساۋعالاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى.  ودانشا، وسى بيلىكپەن امان-ساۋىندا قوشتاسقانى ءجون» - دەگەن ءۋاجىن ايتتى.

بۇل ايتقانداردىڭ ءبارى قيسىنسىز دا ەمەس بولاتىن. بىراق، چون دۋ حۆاننىڭ ماقساتى مۇلدە بولەك ەدى. ول بيلىككە ءوز ءىزباسارىن قالدىرىپ،  ءوزى پەردە ارتىندا تۇرىپ، كورەيانى جالعاستى بيلەي بەرۋدى ارماندادى.

1987 جىلدىڭ ەكىنشى ماۋسىمىندا چون دۋ حۆان 30-دان اسا ءوز پارتياسىنىڭ جوعارى شەندى مانساپتىلارىن جيناپ، ءىزباسار ماسەلەسىن تالقىلادى. «تالقىلادى» دەگەنىمىز – جاي كورىنسكە عانا. ديكتاتورلاردىڭ پارتياسىندا دەموكراتيالىق ءتارتىپ دەگەن اتىمەن بولمايدى. كوسەم نە ايتتى – سول بولادى. چون دۋ حۆان ءوز ويىن جاسىرعان جوق. ول رو دە ۋدىڭ كانديداتۋراسىن ۇسىندى. كوپشىلىك ادەتتەگىدەي ءبىر اۋىزدان كەلىسىپ، ماقۇلدادى. وعان جالعاس، ستسەناري بويىنشا بيلىكتەگى دەموكراتيالىق ادىلەت پارتياسىنىڭ قۇرىلتايى شاقىرىلدى. قۇرىلتايعا قاتىسقان 7309 دەلەگاتتىڭ 99% رو دە ۋدى مۇراگەر رەتىندە بەكىتىپ تاراستى.

ارينە، رو دە ۋ وسىمەن بىردەن پرەزيدەنت اتانا كەتكەن جوق. ول تەك پرەزيدەنتكە كانديدات رەتىندە ۇسىنىلدى. سول كەزدەگى ساياسي جاعداي بويىنشا الدىمەن كونستيتۋتسيانى وزگەرتىپ، پرەزيدەنتتىڭ سايلاۋ جۇيەسىن جاڭارتۋ كەرەك. رو دە ۋدىڭ پرەزيدەنت اتانۋى ءۇشىن ەلگە كوز قىلىپ بولسا دا سايلاۋ وتكىزۋ كەرەك جانە سايلاۋدا ول ءسوزسىز جەڭىسكە جەتۋگە ءتيىس.

چون دۋ حۆان ءوز ارمانىنا جەتۋى ءۇشىن رو دە ۋدىڭ سايلانۋىنا بارلىق جاعدايدى جاسادى. 1987 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا دەموكراتيالىق ادىلەت پارتياسى ەلدى دەموكراتيالاندىرۋ جونىندەگى مالىمدەمەسىن جاريالادى. مۇندا پرەزيدەنتتىڭ وكىلتتىلىگىن تەجەيتىن جانە دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردى ورنىقتىراتىن كوپتەگەن جاڭالىقتار بار ەدى. وندا پرەزيدەنتتى تىكەلەي سايلاۋ، اتقارۋشى بيلىكتى قايتا تاعايىنداۋ كيم دجە گيۋ قاتارلى ساياسي قۋدالاۋدا جۇرگەن بارلىق وپپوزيتسيا وكىلدەرىن ەلگە قايتارۋ، ولاردىڭ سايلاۋعا ەركىن قاتىسۋىنا ەركىندىك بەرۋ قاتارلى كوكەيتەستى، شىت جاڭا تارماقتار بار بولدى. ارينە، مۇنداي ديكتاتۋرانى تەجەيتىن، دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورنىقتىراتىن جوسپارلار وپپوزيتسيا مەن حالىق تارابىنان قولداۋ تابارى ءسوزسىز. ءتىپتى، وسى دەموكراتيالىق جوبا-جوسپاردى ۇسىنعان ادامداردىڭ ءوزىن قاراپايىم حالىق «بيلىكتە دە وسىنداي ىزگى جاندار ءجۇر ەكەن عوي»- دەپ دەموكراتيانىڭ جاناشىرىنداي سەزىلىپ، قۇرمەت تۇتتى.

مۇنداي دەموكراتيالىق جارنامانى جاريالاۋدىڭ ورايى رو دە ۋعا بەرىلدى. سودان سوڭ-اق، ول بۇرىن حالىق ءتۇسىنىپ-بىلمەگەن دەموكراتيانىڭ جارشىسى بەينەسىندە حالىق الدىنا شىعىپ، ەرەكشە قولداۋ تاپتى. ءتىپتى، ول قاندى قول قاتىگەز بيلىكتىڭ جاندايشابى بولسا دا، حالىق ونى كەشىرۋگە دايىن ەدى. ادامنىڭ ءبارى پەندە عوي، چون دۋ حۆان دا وسى دەموكراتيالىق وزگەرىستەردىڭ باستاۋىندا ءوزىم تۇرسام دەپ ويلادى. سول ارقىلى تاريحتا جاقسى اتپەن قالۋدى ارماندادى. بىراق، بۇرىن دا حالىق الدىندا وبرازى سونشالىق سۇركەيلەنە قويماعان رو دە ۋدىڭ ەسەبى تۇگەل بولىپ شىقتى.

بيلىك پارتياسىن قولداپ-قولپاشتاۋى جانە اكىمشىلىك رەسۋرستاردىڭ كەڭىنەن پايدالانىلۋىنىڭ ارقاسىندا سايلاۋ دوداسى تابىستى ءوتىپ، 1987 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا رو دە ۋ جەڭىسكە جەتىپ، كورەيانىڭ جاڭا پرەزيدەنتى اتاندى. ارينە، وپپوزيتسيا تارابىنان سايلاۋدا قارالىق ىستەلدى، اكىمشىلىك رەسۋرستار پايدالانىلدى دەگەن سياقتى نارازىلىقتار بولماي قويعان جوق. بىراق، ايتىلدى دا قالدى. رو دە ۋ ءبارىبىر كورەيانىڭ زاڭدى پرەزيدەنتى اتانىپ، كوك ۇيگە جايعاستى.

1988 جىلدىڭ 22 اقپانىندا رو دە ۋ كوك ۇيگە جايعاسقان سوڭ، چون دۋ حۆان وتباسىمەن كوك ۇيدەن كوشىپ شىقتى. ونىڭ بۇل كەتۋى بيلىكتىڭ ۇشار باسىنان اباقتىعا بەتتەۋدىڭ باستاماسى بولاتىن. ونىڭ بيلىككە ءوز ءىزباسارىن قويىپ، كورەيانى پەردە ارتىنان باسقارامىن دەگەن ارمانى سول كۇننەن باستاپ قۇردىمعا كەتتى.

رو دە ۋ پرەزيدەنت بولىپ سايلاناردان بۇرىن چون دۋ حۆانعا ونىڭ بولاشاق تاعدىرى تۋرالى كەپىلدىك بەرگەن بولاتىن. بىراق، تۋىس-تۋعان، ورەن-جاراندارى جونىندە ونداي كەپىلدىك قاراستىرىلماعان سياقتى. بۇرىن چون دۋ حۆان بيلىك باسىندا جۇرگەندە ونىڭ تۋىس-تۋعان، جاقىن جۇراعاتتارى اۋزىمەن قۇس تىستەپ، كەۋدەسىمەن تاۋ سوعىپ، ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ، قازىنا قارجىسىن سۋشا شاشىپ جۇرسە دە، ەشكىم ەشتەڭە ايتا المايتىن. ول بيلىكتەن كەتىسىمەن ونىڭ ءوز كەزىندە شەكتەن شىققان تۋىس-تۋعاندارى ەڭ الدىمەن حالىقتىڭ قاھارىنا ۇشىراي باستادى. ءبىرىنشى بولىپ قارماققا ىلىنگەن ادام ونىڭ ءىنىسى چون كەنگ حۆان بولدى. ول چون دۋ حۆان بيلىكتەن كەتىسىمەن ءبىر اي وتپەي جاتىپ قولعا الىنىپ، اباقتىعا قامالدى. سول جىلى تامىزدا تۇرمە جازاسىنا كەسىلدى.  قازاقتا «ءبىر ادام تاققا وتىرسا – مىڭ ادام اتقا وتىرادى» دەگەن ءسوز بار. چون دۋ حۆان بيلىك باسىنا كەلۋدەن بۇرىن ءىنىسى چون كەنگ حۆان قاتارداعى سارباز، قاراۋىل، دزيۋدو جاتتىقتىرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. 1980 جىلدان بۇرىن ول قاتارداعى قاراشا بىرەۋ بولاتىن. اعاسىنىڭ بيلىككە كەلۋىمەن ول دا ايدارىنان جەل ەسكەن ايگىلى ادامعا اينالىپ شىعا كەلدى. 1981 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ءوزىنىڭ قارا كۇش، ماڭداي تەرىمەن نان تاۋىپ جەپ جۇرگەن قارقارا ءدۇرسىن بىرەۋ اياق استىنان «جاڭا اۋىل قوزعالىسى» ورتالىق اپپاراتىنىڭ ءىس باسقارۋشىسى بولىپ شىعا كەلدى. ءبىر جىل وتكەن سوڭ اتالعان ۇيىمنىڭ  توراعالىعىنا سايلاندى.

«جاڭا اۋىل قوزعالىسى» جارتىلاي مەملەكەتتىك قوعامدىق ۇيىم بولاتىن. حح عاسىردىڭ 70-جىلدارى شاڭىراق كوتەرگەن. وعان سول كەزدەگى كورەيا پرەزيدەنتى پاك چون حي ءوزى توراعالىق ەتەتىن. پاك چون حي پرەزيدەنت وسى ۇيىم ارقىلى اۋىلدىق جەرلەردىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاڭارتىپ، اۋىلدىق جەرلەردىڭ ءبىرتۇتاس دامۋىنا سەرپىن بەرۋدى كوزدەدى. سول سەبەپتى جاڭا اۋىل قوزعالىسى العاشىندا تولىعىمەن مەملەكەتتىڭ قامقورلىعىندا بولدى. ءار جىلى ۇكىمەت اتالعان ۇيىمعا قازىنادان مول قارجى بولەتىن. اتالعان قارجىلار اۋىلدىق جەرلەردىڭ جول جانە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا، قورشاعان ورتانى اباتتاندىرۋعا، مادەني ءومىردى جانداندىرۋعا، جەتىم-جەسىرلەرگە، قارتتار مەن مۇگەدەكتەرگە كومەك كورسەتۋگە ارنالدى. سول كەزدەگى پاك چون ءحيدىڭ جوسپارى بويىنشا اتالعان ۇيىم بىرتىندەپ مەملەكەتتىك قولداۋدان قول ءۇزىپ، سوڭىندا اتى زاتىنا ساي دەربەس قوعامدىق ۇيىمعا اينالۋعا ءتيىس بولاتىن.

چون  كەنگ حۆان «جاڭا اۋىل قوزعالىسىن» قولىنا قوندىرعان سوڭ، ونى بىردەن ءوزىنىڭ جەكە ساۋىندى سيىرىنا اينالدىردى. ول بارلىق ايلا-تاسىلدەردى قولدانىپ، اتالعان قورعا اقشا توپتاپ، ونى امالىن تاۋىپ ءوزىنىڭ جەكە قالتاسىنا سالىپ وتىردى. بۇل جاعىنان قاراعاندا ونىڭ قوزعالىس قورىنا اقشا جيناۋ جاعىندا «ەرەكشە تالانتىمەن» كوزگە ءتۇستى دەسە دە بولادى. ول ءتۇرلى جولدارمەن قوزعالىس قورىن اۋزى-مۇرنىنان شىعارىپ تولتىرا الدى. ول ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىڭ ءىنىسى دەگەن ەرەكشە سالاۋاتىمەن  سوزعان قولى قۇرى قايتپايتىن. ءتىپتى، قالتالى ادامدار وعان كەزەككە تۇرىپ «جومارتتىقپەن» قارجى اتايتىن. ولار امالىن تاۋىپ قازىنا قارجىسىنان دا، جەكە كاپيتالىنان دا وعان سىيلىق جاسايتىن. ونداعى ويى  سول ارقىلى پرەزيدەنتكە جول تابۋ، مانساپ باسپالداعىندا ءوسۋ نەمەسە مەملەكەتتىك تاپسىرىستاردى الىپ، قالتاسىن قامپيتۋ ءۇشىن ەدى. ول بارعان جەرلەردە ادامدار اس تا توك داستارقانىن جايىپ،  قۇراق ۇشىپ قارسى الاتىن، ات مىنگىزىپ، شاپان جاۋىپ دەگەندەي توبەسىنە كوتەرىپ قوشەمەت جاسايتىن. اسىرەسە، جەرگىلىكتى اتقامىنەرلەر ونىڭ الدىندا قۇراق ۇشىپ، قۇرشا جورعالايتىن. اعاسى پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان سوڭ، ول ەشكىمنەن يمەنىپ-جاسقانبايتىن، سۇراعانىن الىپ، ايتقانىن ورىنداتاتىن. مانساپتاعىلاردىڭ نەسى كەتەدى، امالىن تاۋىپ حالىقتىڭ قارجىسىن بىرگە جەسىسەدى. بىراق، چون كەنگ حۆان بىرتە-بىرتە جايشىلىقتا وعان كۇنى تۇسە قويمايتىن ءىرى كاپيتاليستەر مەن قارجى الپاۋىتتارىنا دا اۋىز سالا باستادى. ارينە، ولار دا ونى قۇر قول قايتارمايتىن. بىراق، ىشىنە كەك ساقتاپ، ورايىن كۇتۋمەن بولدى. ونىڭ شەكتەن شىققانى سونشالىق، ءتۇرلى جولدارمەن قارجى بوپسالايتىن دەڭگەيگە دە جەتتى. بانكتەردى بانكروت بولعان كاسىپورىندارعا زورلاپ قارىز بەرگىزەتىن جانە ودان وزىنە ۇلەس الىپ قالۋدى دا ۇمىتپايتىن. ونىڭ ەسىل-دەرتى اقشا بولعاندىقتان مورالدىق ەتيكا، زاڭ-زاكون دەگەندەرگە پىسقىرىپ تا قارامايتىن. سويتە-سويتە، «جاڭا اۋىل قوزعالىسى» تاڭعاجايىپ ىقپالدى قۇرىلىمعا اينالىپ، ۇكىمەتتىڭ ىشىندەگى ۇكىمەت بولىپ قالىپتاستى.

ونىڭ ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن بەيباستاقتىعى حالىقتىڭ ورىندى اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. اقپارات قۇرالدارى ونى اشكەرەلەپ، بيلىك قۇرىلىمدارىنىڭ نازارىن اۋدارۋعا تىرىستى. ول كەزدە پرەزيدەنت اعاسىنا ارقا سۇيەگەن چون كەنگ حۆان ەشقانداي تەكسەرۋدەن ايىلىن جيمايتىن. سەبەبى، ونىڭ ناتيجەسى وزىنە بەلگىلى ەدى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونى ۇزاق تەكسەردى. سوڭىندا وسى قوزعالىستاعى ۇساق-تۇيەك بىرنەشە لاۋازىم يەسىن جاۋاپقا تارتقان بولىپ، ماسەلەنى جىلى جاۋىپ قويدى. ارينە، ول ءوزىنىڭ شەكتەن شىققان ارەكەتتەرى ءۇشىن كۇندەردىڭ كۇنىندە جاۋاپ بەرەتىندىگىن سەزىپ-بىلەتىن. سول سەبەپتى، اعاسى بيلىكتەن كەتىسىمەن وزىنە شىعار جول ىزدەي باستادى. شىعار جول بىرەۋ. كورەيادان قاشىپ قۇتىلۋ كەرەك. 1988 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا چون دۋ حۆان بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىن بەسىنشى كۇنى ول ايەلىمەن بىرگە جاسىرىن تۇردە جاپونيانى بەتكە الىپ، زاڭدىق جازادان قۇتىلىپ كەتپەكشى بولدى. ولار ەشكىمگە ايتپاستان جالعان تولقۇجاتپەن كەدەندىك باقىلاۋدان ءوتىپ، ۇشاققا مىنەدى. بىراق، ادامدار ءبارىبىر ونى تانىپ قويدى. چون كەنگ حۆاننىڭ وتباسىمەن جاپونياعا بەت العاندىعى جونىندەگى حابار ەرتەڭىندە-اق كۇللى اقپارات قۇرالادارىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە جارىق كوردى. بۇكىل ەل ونىڭ بوي تاسالاعاندىعىنا ايران-اسىر بولىپ، شۋلاپ قويا بەردى. ولاردىڭ زاڭدىق جازادان قاشىپ، جاپونياعا بوي تاسالاۋى بيلىكتىڭ كوزجۇمبايلىعىنان دەگەن قاۋەسەت قوعامدى شارلاپ كەتتى. وپپوزيتسيانىڭ قىسىمىنان سوڭ، كۇشتىك قۇرىلىمدار چون كەنگ حۆاندى ەلگە قايتارىپ، ونىڭ زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرىن تەرگەۋگە كىرىستى.

پرەزيدەنت رو دە ۋ قاتتى ىڭعايسىزداندى. ول بۇل ماسەلە جونىندە ەسكى دوسى ەكس-پرەزيدەنتپەن كەڭەسىپ، ماسەلەنى قالاي شەشۋدى سۇرادى.ديكتاتوردىڭ ءجايى بەلگىلى، ءوزى ءۇشىن كىمدى بولسا دا ساتىپ كەتۋگە دايىن. چون دۋ حۆان جۇرتشىلىق ءۇنىنىڭ قىسىمىمەن ءىنىسىن زاڭ بويىنشا جازالۋعا كەلىسىم بەردى. چون كەنگ حۆان جاپونيادا نەبارى جيىرما-اق كۇن ايالداپ، كورەياعا قايتىپ ورالدى. سول كەزدە بيلىكتەگى دەموكراتيالىق ادىلەت پارتياسى ۇندەۋ جاريالاپ، «جاڭا اۋىل قوزعالىسى» باسشىلارىنىڭ زاڭعا قايشى ءىس-ارەكەتتەرىن تۇبىرىنەن تەكتەپ، تەرگەۋدى تالاپ ەتتى جانە تەرگەۋ اياقتالعانشا چون كەنگ حۆاننىڭ ەلدەن كەتۋىنە تىيىم سالۋعا شاقىردى. «كوپ اۋعان جاققا قۇداي دا اۋادى»-دەگەندەي، كەشەگى ءوزى قۇرىپ، ءوزى بيلەپ-توستەگەن پارتيا اقىر اياعىندا چون دۋ حۆاننىڭ وزىنەن تەرىس اينالدى.

كورەيا باس پروكۋراتۋراسى تەز ارادا ىسكە كىرىسىپ، ماسەلەنى تەرگەپ-تەكتەي باستادى. 29 ناۋرىزدا باس پروكۋراتۋرا چون كەنگ حۆاندى رەسمي تەرگەۋگە شاقىردى. العاشىندا چون كەنگ حۆان قاسارىسىپ،  ءوزىنىڭ ەشقانداي قىلمىسقا قاتىسى جوق ەكەندىگىن مالىمدەپ تۇرىپ الدى. بىراق، تەرگەۋشىلەر ەرەكشە تاجىريبەلى ماماندار بولىپ، ونىڭ پسيحولوگيالىق قورعانىسىن تەز ارادا كۇل تالقان ەتتى دە، ونى ءوز قىلمىسىن مويىنداۋعا كوندىردى.

كوپ وتپەي باس پروكۋراتۋرانىڭ تەرگەۋ توبى جەتكىلىكتى ايعاقتاردى جيناپ ۇلگەردى. 31 ناۋرىز كۇنى چون كەنگ حۆان «ەرەكشە ەكونوميكالىق قىلمىسقا» بايلانىستى تەرگەۋ اباقتىسىنا توعىتىلدى. ارينە، باس پروكۋراتۋرا وسى قىلمىسقا قاتىسى بار، رەسمي قىلمىستىق توپقا اينالىپ ۇلگەرگەن «جاڭا اۋىل قوزعالىسىنىڭ» باسقا دا لاۋازىمدى تۇلعالارىن قۇرىقتاپ ۇلگەردى.  ولاردىڭ ىشىندە چون دۋ حۆاننىڭ ەكى تۋىسى دا بولدى. وسىدان سوڭ باس پروكۋراتۋرا وزدەرىنىڭ تەرگەۋ قورىتىندىسىن جانە چون كەنگ حۆان باستاعان سىبايلاسقان قىلمىستىق توپتىڭ قىلمىستارىن قوعامعا پاش ەتتى. پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنە قاراعاندا، چون كەنگ حۆان «جاڭا اۋىل قوزعالىسىن» باسقارعان تۇستا اتالعان قوردىڭ قارجىسىن 173 رەت ماقساتسىز جۇمساپتى. جانە قازىنا قارجىسىنا قول سالىپ، كوپ مولشەردە پارا الىپتى. ونىڭ رەسمي ايعاقتارمەن دالەلدەنگەن مولشەرى 10 ملن 400 مىڭ اقش دوللارىنان اسادى ەكەن. 200-دەن استام ادام ونىڭ قىلمىستىق توبىنا سىبايلاس بولىپتى. سولاردىڭ 63-ءى ارەكەتتەرىندە ناقتى قىلمىستىق قۇرام جانە بۇلتارتپاسىز ايعاقتار بولعانىقتان ايىپتاۋ قورىتىندىسىنا سايكەس ءىسى سوتقا جونەلتىلەدى ەكەن.

1988 جىلدىڭ 2 ساۋىرىندە سوت پروكۋراتۋرانىڭ شاعىمىن قاراپ، قىلمىسكەرلەردى تۇگەلدەي تۇرمە جازاسىنا كەستى. اتالعان قىلمىستىق ءىس اۋقىمى وراسان، قىلمىسقا قاتىسى بار ادامداردىڭ دا قاتارى مول بولعاندىعىنا قاراماستان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بەس-اق ايدا تەرگەۋدى اياقتاپ، سوتتاپ ۇلگەردى. بۇل سوت ۇردىسىنەن بيلىكتەن كەتكەن ەكس-پرەزيدەنت چون دۋ حۆاننىڭ ساياسي ىقپالىنىڭ مۇلدەمگە تۇگەسىلگەندىگىنىڭ ايعاعى ەدى. وسىندايدا ويلايسىڭ، الەمدە قانشاما شەكسىز بيلىك يەلەرى قاراقشى، قىلمىستىق توپتارعا قالقان بولىپ

وسىدان سوڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ەكس-پرەزيدەنت چون دۋ حۆاننىڭ وتباسى مەن تۋىس-تۋعان، ءۇرىم-بۇتاقتارىنا دا تەكسەرىپ-تەرگەۋدى باستاپ كەتتى. 1988 جىلدىڭ سوڭىندا چون دۋ حۆاننىڭ تۋعان اعاسى، ءىنىسى، نەمەرە ءىنىسى، قايىن اتاسى، جيەنى جانە قايىن اعاسى قاتارلى ونداعان ادام باس پروكۋراتۋرانىڭ تەرگەۋ تىزىمىنە ءىلىنىپ، توعىزى سوت شەشىمىمەن تۇرمەگە توعىتىلدى. چون دۋ حۆاننىڭ ىقپالىمەن ۇزاق جىلدار جاسىرىنىپ جاتقان قىلمىستار بىرىنەن سوڭ ءبىرى اشىلىپ جاتتى.

وسىندايدا ويلايسىڭ، الەمدە قانشاما ديكتاتور قاراقشى، توناۋشى، ۇرى، پاراقور قىلمىستىق توپتاردى قاناتىنىڭ استىنا الىپ، قالقان، قورعان بولىپ ءجۇر ەكەن دەپ. ودان دا جامانى، ديكتاتورلار وزدەرى ازعىنداپ، ارام بايلىققا دانىگىپ-قۇنىققانىمەن قويماي، تۋىس-تۋعان، ءۇرىم-بۇتاعىن دا قىلمىسقا ورتاقتاستىرىپ، ەڭ سوڭىندا ولاردى دا وتقا تاستاپ كەتەدى ەكەن. وكىنىشتى-اق!

1988 جىلى چون دۋ حۆان بيلىكتەن كەتىسىمەن كورەيا جۇرتشىلىعى ونىڭ بيلىكتە بولعان كەزدەگى تابىستارى مەن قاتەلىكتەرىن اشىق تارازىلاي باستادى. چون دۋ حۆان 1979 جىلعى اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىككە كەلگەننەن كەيىن باستان اقىر ديكتاتورلىق ۇستەمدىكتى كۇشەيتۋمەن الەك بولىپتى. ول دەموكراتيا مەن بوستاندىققا ولەردەي وشىگىپ، قاراپايىم حالىقتىڭ مۇددەسى مەن قۇقىقتارىن اياۋسىز باسىپ-جانشىپتى. بىراق، حالىق ءۇشىن ىستەگەن بىردە-ءبىر جاقسى ءىسى جۇرت نازارىنا ىلىكپەدى. بۇگىنگى تاريحشىلار دا ول تۋرالى جارىتىپ ەش نارسە جازباپتى. دەمەك، ول ماقتان ەتەردەي ەشبىر جاقسى ىسىمەن تاريحتا قالماعانعا ۇقسايدى.

سونىمەن حالىق ەكس-پرەزيدەنتتىڭ جەكە باسىنا شۇيلىگە باستادى. ەڭ الدىمەن اقپارات قۇرالدارى توقتاۋسىز تۇردە ونى اياۋسىزتوپەشتەدى. وپپوزيتسيا ونىڭ اسكەري توڭكەرىس جاساعان قىلمىسىنان باستاپ، حالىق تولقۋلارىن قانعا بوياعان قاتىگەز قاراقشىلىعىن ءسوزسىز تەكتەپ-تەكسەرۋ كەرەك دەپ تاباندى تۇردە تالاپ ەتتى. بىراق، سوناۋ «حاناحۆە  دەپ اتالاتىن قۇپيا ۇيىم قۇرۋدان باستاپ ونىمەن سىبايلاس بولعان قازىرگى پرەزيدەنت رو دە ۋ بارلىق ايلا-تاسىلدەردى قولدانىپ، ەكس-پرەزيدەنتتى جاۋاپقا تارتقىزباۋ جاعىندا بولدى. بىراق، قاھارىنا مىنگەن حالىق پەن وپپوزيتسيا پرەزيدەنتتىڭ دەگەنىنە كونبەي، جالعاستى قارسىلىق تانىتتى. جاعداي قاتتى شيەلەنىسكەندىكتەن، پرەزيدەنت رو دە ۋ چون دۋ حۆاندى حالىقتان كەشىرىم سۇراۋعا كوندىردى. ول تەلەديداردا حالىقتان كەشىرىم سۇراپ، سەۋلدەن كەتىپ، جۇرت كوزىنەن تاسادا شالعايدا تاۋ شاتقالىندا عيباداتحاناى پانالاۋ ءماجبۇر بولدى. ارينە، بۇل حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن باسۋعا ارنالعان تەك قانا  قويىلىم بولاتىن. رو دە ۋ بيلىك باسىندا بولعان جىلداردا چون دۋ حۆاننىڭ سوڭىنا شىراق الىپ تۇسكەن حالىق مۇنداي قارسىلىق شارالارىن ءبىر ساتكە دە تولاستاتقان جوق.

1993 جىلى اقپاندا رو دە ۋدىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىلىگى اياقتالىپ، كيم ەن سام پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.

كيم ەن سام اۋەلدە وپپوزيتسيالىق پارتيانىڭ كوسەمى بولاتىن. 1990 جىلى پرەزيدەنت رو دە ۋ ءوزىنىڭ ساياسي پوزيتسياسىن كۇشەيتۋ ءۇشىن باسقا ەكى وپپوزيتسيالىق پارتيامەن بىرلەسىپ، جاڭا ءبىر پارتيا - دەموكراتيالىق بوستاندىق پارتياسىن قۇرعان ەدى. رو دە ۋ پارتيا توراعاسى بولىپ سايلاندى. بۇل وپپوزيتسيا مەن بيلىككە بىردەي پايدالى شەشىم بولدى. وسى ارقىلى رو دە ۋ وپپوزيتسيالىق پارتيامەن ىمىراعا كەلىپ، ءوزىنىڭ بيلىكتەن كەيىنگى ومىرىنە كەپىلدىك الدى. ال وپپوزيتسيالىق پارتيا ەشبىر قارسىلىقسىز بيلىككە كەلۋگە مۇمكىندىك الدى. ناعىز ساياسي ساۋدا دەپ وسىنى ايتۋعا بولاتىن شىعار. 1992 جىلدىڭ سوڭعى جارتىسىندا پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ناۋقانى باستالعان كەزدە جاڭادان قۇرىلعان دەموكراتيالىق بوستاندىق پارتياسى كيم ەن سامدى ءبىر اۋىزدان پرەزيدەنتكە كانديدات رەتىندە ۇسىندى. سول جىلى تامىزدا رو دە ۋ پارتيا توراعالىعىنان كەتىپ، كيم ەن سام پارتيا توراعاسى بولدى دا، ارتىنان پرەزيدەنت بولىپ سايلاندى.

رو دە ۋ بيلىكتەن كەتىسىمەن وپپوزيتسيالىق پارتياداعىلار  شىت-جاڭا حالىق تولقۋلارىن ۇيىمداستىرىپ، بيلىكتىڭ چون دۋ حۆاننىڭ قىلمىسىن تەرگەۋگە شاقىردى. 1995 جىلدىڭ جازىندا كورەيانىڭ باس پروكۋراتۋراسى 12 جەلتوقسان اسكەري توڭكەرىسى مەن كۆاندجۋ قاندى وقيعاسىن تەرگەي باستادى. بۇل جولى وپپوزيتسيا مەن حالىق ەكس-پرەزيدەنت رو دە ۋدىڭ كەدەرگىسىنەن ادا بولعاندىقتان تەرگەۋ ءوز ناتيجەسىن بەرەدى دەپ ۇمىتتەندى. ءتىپتى، ەرەكشە سەنىم ارتتى دەسە دە بولادى. بىراق، وكىنىشتىسى ساياساتكەرلەردىڭ كوبى قۇبىلعىش، جالتاق، ساياسي ساۋداعا بەيىم كەلەتىندىكتەن، پرەزدەنت كيم ەن سام ەكس-پرەزيدەنت رو دە ۋدىڭ ءوزىن پرەزيدەنتتىككە ۇسىنعاندىعىن ەسكەرىپ، حالىق پەن وپپوزيتسيانى ساتىپ كەتتى.

جازىمىشتان وزىمىش جوق دەگەندەي، حالىقتىڭ نالاسى ءبارىبىر جىبەرمەيدى ەكەن. بيلىكتەگىلەر ءوز مۇددەسى ءۇشىن قانشا جەردە ساتقىندىق ىستەگەنىمەن، كەزدەيسوق ءبىر جاعداي ەكس-پرەزيدەنتتەر تاعدىرىن مۇلدە باسقا ارناعا بۇرىپ جىبەردى. 1996 جىلى ءتورت جىلدا ءبىر كەلەتىن كورەيا پارلامەنتىنىڭ سايلاۋى بولاتىن. پارلامەنتتەن نەعۇرلىم كوبىرەك ورىن الۋدى كوزدەگەن پارتيالار سايلاۋ ناۋقانى باستالماي تۇرىپ-اق ءوزارا قىرقىسىپ، ءبىرىن-ءبىرى اياۋسىز اشكەرەلەپ جاتتى.  1995 جىلى قازان ايىندا، پارلامەنت دەپۋتاتى پاك تسي دۋن ەكس-پرەزيدەنت رو دە ۋدىڭ بانكتە جالعان اتپەن ەسەپ اشىپ، اسا كوپ مولشەردەگى قۇپيا قارجىنى ساقتاپ وتىرعاندىعىن اشكەرەلەدى. كورەيا زاڭى بويىنشا بانكتەن جالعان اتپەن ەسەپ اشىپ، اقشا جاسىرۋ قىلمىس بولىپ سانالادى. 1995 جىلدىڭ 16 قاراشاسىندا كورەيا پروكۋراتۋراسى ەكس-پرەزيدەنت رو دە ۋدى زاڭ بويىنشا تۇتقىنعا الدى. جاعدايدىڭ وزىنە ءتيىمسىز باعىتتا بەتتەپ بارا جاتقانىن بىلگەن پرەزيدەنت كيم ەن سام رو دە ۋدى جاقتاۋدان جالتارىپ، 24 قاراشادا 12 جەلتوقسانداعى اسكەري توڭكەرىس پەن كۆاندجۋ قاندى وقيعاسىن تەرگەپ-تەكسەرۋگە بۇيرىق بەردى. جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتكەندىگىن سەزگەن ەكس-پرەزيدەنت چون دۋ حۆان الدىمەن شابۋىلعا شىعىپ، سول جىلدىڭ ءبىرىنشى جەلتوقسانىندا پروكۋراتۋرانىڭ ءوزىن تەرگەۋگە شاقىرعاندىعىن پىسقىرماستان، ءباسپاسوز ءماسليحاتىن وتكىزىپ، ۇزاق جىلدىڭ الدىندا بولعان جاعدايدى قايتا بىقسىتۋ پرەزيدەنت كيم ەن سامنىڭ ساياسي ءوش الۋى دەپ باعالادى. جانە سول كۇنى سەۋلدەن كەتىپ قالدى. مۇنى ەستىگەن پرەزيدەنت كيم ەن سام وت الىپ، قوپاعا ءتۇسىپ، چون دۋ حۆان ماسەلەسىن تۇقيانداپ تەرگەۋگە تاپسىرما بەردى. بۇيرىق بيلىكتىڭ ۇشار باسىنان تۇسكەنسوڭ كۇشتىك قۇرلىمدار دەرەۋ اتقا قونىپ، چون دۋ حۆاندى ءۇش ءجۇز كم جەرگە دەيىن قۋىپ بارىپ، ونى اقىرى قولعا ءتۇسىردى. ۇزاققا سوزىلعان تەرگەپ-تەكسەرۋدەن كەيىن 1996 جىلدىڭ 23 قاڭتارىندا سەۋل پروكۋراتۋراسى «12 جەلتوقسان اسكەري توڭكەرىسى» مەملەكەتكە قارسى الدىن-الا جوسپارلانعان قاسكۇنەمدىك، سەپاراتيستىك ارەكەت دەپ باعالادى. ءسويتىپ، ەكس-پرەزيدەنت چون دۋ حۆاندى   ىشكى بۇلىنشىلىك جاساۋ قىلمىسى ءۇشىن ايىپتى دەپ تاۋىپ، ءىسىن سوتقا جونەلتتى. ونىڭ ىشىندە سىبايلاسى رەتىندە رو دە ۋدىڭ دا اتى اتالدى، ول دا قىلمىسقا قاتىسۋشى رەتىندە ايىپتالدى. 1996 جىلى 26 اقپاندا باستالعان سوت وتىرىسى چون دۋ حۆاننىڭ مەملەكەتكە قارسى قىلمىسىنان تىس پارا الۋ، بەيبىت حالىق تولقۋلارىن قارۋدىڭ كۇشىمەن جانىشتاۋ قاتارلى ءتۇرلى قىلمىستارىن الەمگە جايىپ سالدى. سوت باستان اقىر 27 رەت وتىرىس وتكىزىپ، مىڭداعان كۋاگەرلەردى تىڭدادى. سول ارقىلى 1996 جىلدىڭ 5 تامىزىندا سوت بىلاي دەپ ۇكىم شىعاردى: «چون دۋ حۆان ءوز قىلمىسىنا ساي ءولىم جازاسىنا كەسىلسىن. 220 ملرد 500 ملن كورەي ۆونى ايىپپۇل تولەسىن». سودان سوڭ چون دۋ حۆان جوعارى سوتقا ارىزدانىپ، اپپەلياتسيالىق شاعىم ءتۇسىرىپ، 16 جەلتوقساندا سەۋلدىڭ جوعارى سوتى تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلداپ، ونى عۇمىر بويى تۇرمە جازاسىنا كەستى. وعان جالعاس 1997 جىلدىڭ 17 cاۋىرىندە چون دۋ حۆاننىڭ ءىزباسارى رو دە ۋ دا ايىپتى دەپ تانىلىپ 17 جىلعا تۇرمە جازاسىنا كەسىلدى. سونىمەن ديكتاتور پرەزدەنتتەر ءوز جازاسىن الىپ، حالىقتىڭ كەگى قايتقانداي بولىپ ەدى. وكىنىشكە قاراي، 1997 جىلى 22 جەلتوقساندا پرەزيدەنت كيم ەن سام قوس پرەزيدەنتكە راقىمشىلىق جاساپ، ۇيلەرىنە قايتاردى. ساياسي ساتقىندىق دەپ وسىنى ايتاتىن شىعار.

راقىم ايىپۇلى

Abai.kz