جاندوس جۇسىپبەكوۆ،  1988 جىلى قوستاناي وبلىسى جانكەلدين اۋدانى جاركول اۋىلىندا تۋعان. «شابىت» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى. سونداي-اق وبلىستىق بىرنەشە بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى. ولەڭدەرى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جارىق كورىپ ءجۇر.

 

ءبارى «جۇلدىز» -

وڭكەي ءارتىس،

كىل ءانشى.

بولماي قايتكەن - سولارعا كوپ ۇرانشى.

...اقىن جۇرتى ساقاسىنا وكپەلى،

مىڭ ءيىرىپ، تۇسىرە الماي ءبىر الشى.

 

«تايعاق كەشىپ»، جۇگى جولدا مىڭ اۋىپ،

تەڭسەلەدى اقىن جۇرتى، سىن اۋىق توبەگە ۇرسا...

سىباعاسى سوندا الار:

«شەتتەرىڭنەن قيالي ءھام جىلاۋىق!»

 

جىلاۋىق پا؟

(كۇيدىرۋىن قاراشى!)

بالكىم، راس (حاقىن ايتتى ول شاماسى).

جۇرەگىندە سىزداسا ونىڭ كورەر ەم،

ناۋقاس قوعام وزەگىنىڭ جاراسى.

 

ميات تاپپاي ار ءىسىنىڭ عۇرپىمەن،

مۇزبالاقتار تىشقانشىلاپ ءجۇر كىلەڭ.

ماندىماعان مانسابىنىڭ لاجى ءۇشىن

ءمۇشايرا ىزدەپ، گازەت-جۋرنال تىنتىگەن...

 

ادەبيەت باعى بۇگىن -

قۇس ۇركەك...

تۋىندىلار - سيا سورى ءۇشىن تەك.

...انشىلەردىڭ البومى تۇر ساۋدادا،

اقىنداردىڭ كىتاپتارىن مۇسىركەپ...

 

***

اسقارىمدى كەلسە ەگەر ەتەنە ەتكىم،

ناق وزىڭدەي ورلەتكەن،جەتەلەپ كىم؟

مەكەندەسەم مەن سەنىڭ قۇشاعىڭدى،

جاندوس جۇسىپبەكوۆ،  1988 جىلى قوستاناي وبلىسى جانكەلدين اۋدانى جاركول اۋىلىندا تۋعان. «شابىت» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى. سونداي-اق وبلىستىق بىرنەشە بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى. ولەڭدەرى وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا جارىق كورىپ ءجۇر.

 

ءبارى «جۇلدىز» -

وڭكەي ءارتىس،

كىل ءانشى.

بولماي قايتكەن - سولارعا كوپ ۇرانشى.

...اقىن جۇرتى ساقاسىنا وكپەلى،

مىڭ ءيىرىپ، تۇسىرە الماي ءبىر الشى.

 

«تايعاق كەشىپ»، جۇگى جولدا مىڭ اۋىپ،

تەڭسەلەدى اقىن جۇرتى، سىن اۋىق توبەگە ۇرسا...

سىباعاسى سوندا الار:

«شەتتەرىڭنەن قيالي ءھام جىلاۋىق!»

 

جىلاۋىق پا؟

(كۇيدىرۋىن قاراشى!)

بالكىم، راس (حاقىن ايتتى ول شاماسى).

جۇرەگىندە سىزداسا ونىڭ كورەر ەم،

ناۋقاس قوعام وزەگىنىڭ جاراسى.

 

ميات تاپپاي ار ءىسىنىڭ عۇرپىمەن،

مۇزبالاقتار تىشقانشىلاپ ءجۇر كىلەڭ.

ماندىماعان مانسابىنىڭ لاجى ءۇشىن

ءمۇشايرا ىزدەپ، گازەت-جۋرنال تىنتىگەن...

 

ادەبيەت باعى بۇگىن -

قۇس ۇركەك...

تۋىندىلار - سيا سورى ءۇشىن تەك.

...انشىلەردىڭ البومى تۇر ساۋدادا،

اقىنداردىڭ كىتاپتارىن مۇسىركەپ...

 

***

اسقارىمدى كەلسە ەگەر ەتەنە ەتكىم،

ناق وزىڭدەي ورلەتكەن،جەتەلەپ كىم؟

مەكەندەسەم مەن سەنىڭ قۇشاعىڭدى،

جۇرەگىمدى سەن مەنىڭ مەكەن ەتتىڭ!

 

 

تۋعان ەكەم توسىڭدە -

توسىڭدە ولەم!

قۇلدىق ۇردىم وسىناۋ شەشىمگە مەن!

اينالسوقتاپ جانىڭنان كەتە المايمىن،

نارەستەدەي كىندىگى كەسىلمەگەن!

 

بولماسام دا جۇلدىزعا،

ايعا قۇشتار.

ماعان كەيدە قۇشاعىن جايدى الىستار.

بىراق سەنى كەتە المان ۇمىت قىلىپ:

ارامىزدا ءبىر عاجاپ بايلانىس بار!

 

بايلانىس بار...

سوزباي-اق، ءسىرا، مويىن،

تارتاسىڭ-اۋ وزىڭە، دۇعاگويىم!

الىستاسام - كەرىلىپ، دەمىگىپ قاپ،

جاقىنداسام - بوساڭسىر تۇلا بويىم!

 

بايلانىس بار،

ونى ءۇزۋ - ۇلى كۇنا!

قۇت سىندىسىڭ ويتكەنى قۇلىنىڭا!

قوسىپ ءورىپ جىبەرگەن ەمەسپىسىڭ

تۇلىمىمدى بايقاۋسىز بۇرىمىڭا؟!

 

ۇزىلمەگەن (سەكىلدى اقىرعى سىم),

بايلانىس بار، ءمىز كورمەس اقىن كۇشىن.

الدە الپىس ءۇشىنشى تامىرىمدى

ۋىسىڭا قىسىپ اپ جاتىرمىسىڭ؟!

 

بايلانىس بار ءناپ-نازىك.

سەزىمگە تەڭ

نازىكتىكتە تالمايتىن ءتوزىم بەكەم!

كويلەگىڭنىڭ جوق الدە ەتەگىنەن

ۇستاپ جۇرگەن ايىرىلماي ءوزىم بە ەكەن؟!

 

بايلانىس بار،

سوندىقتان بولام سىڭار.

وزەگىڭە (نە جاي بار بودانسىنار؟)

بالكىم، سەندە - جارتىسى جۇرەگىمنىڭ،

تۋلايتىنى شارق ۇرىپ سودان شىعار؟!

 

اۋ، تۋعان جەر، ساتكە ءبىر ءتۇرشى قۇلاق:

عاشىعىمداي - ءانشى باق، جىرشى بۇلاق.

بايلانىس بار!

ەندەشە ول بايلانىس -

سەزىم!

...بالكىم، ودان دا تىلسىمىراق!

 

ءۇشىن بە ەكەن مۇڭ-شەرگە جارالاتپاۋ -

جان-ءتانىمدى جىلۋىڭ ارالاپتى-اۋ.

بايلانىس بار!

ەندەشە ول بايلانىس -

مەيىر!

...مۇمكىن، ودان دا عالاماتتاۋ!

 

بايلانىس بار،

جاناردان تامىپ قايعى،

كەتسە عانا سەزىلەر (جان ۇقپايدى)...

بالكىم، تىلسىم قالپىندا قالا بەرەر،

بالكىم، تاعدىر تۇبىندە انىقتايدى.

 

ايتەۋىر ءبىر بايلانىس بار...

 

***

«ساعىندىم، اجە»،

ايتارىم - وسى باياعى ءان...

...قاسىما مەنىڭ كەلۋىڭ توسىن-اي ءامان -

«قۇلىنىمشىلاپ»، ىپ-ىستىق الاقانىڭمەن

باسىمنان ىلعي سيپايسىڭ...

...شوشىپ ويانام!

 

ۇيقىدا جاتقان ميدى دا راس تۇرتە مە مۇڭ؟ -

ۇرەيدىڭ (لاجسىز) ەرىنىن استىرت وبەمىن.

باتىلىم بارماي ۇيىقتاۋعا،

ۇيىقتاماۋعا دا،

ءولاراسىندا ءوڭ مەن ءتۇس

تاس بۇركەنەمىن...

 

تىزەمدى كوپتەن بۇكپەدىم باسىڭا بارىپ،

سوندىقتان، اجە، ءجۇرمىسىڭ «جاسىما قالىپ».

ءوزىڭ كەتكەلى ەسەيگەن ساعىنىش يتتەن

تالانىپ ءجۇرمىن

(نەم بار ەد اسىراپ الىپ؟)

 

ايايمىن كەيدە ساعىنىش عارىپتى مىناۋ،

جۇلمالاپ مەنى اۋەلى (انىق قىڭىر-اۋ)

سەن جاققا قاراپ ۇليدى...

بۇل ءيتتى ماعان

قالدىردىڭ، ايتشى، نەلىكتەن،

جارىقتىعىم-اۋ؟!

 

اۋىلعا بارعاندا

 

اۋىل كەلدىم.

بولا تۇرا كوپ قۇربىم،

جاقسى تانىس قارت ۇيىنە بەت بۇردىم.

بالەن كەلىپ، سوقپاي جۇرگەن اتاما

سالەم بەرىپ كەتسەم بە دەپ كەپ تۇرمىن.

 

«جۇگەرمەگىن» كورسە جانى جىبىگەن،

ۋاي، مىنا شال تانىماي ما-ەي شىنىمەن؟

-ءاي، سەن الگى كازيت جازىپ ءجۇر دەگەن

بالعىنبەكتىڭ قالاداعى ۇلى ما ەڭ؟

 

اتىڭ كىم ەد؟

(ۇمىتقان با؟ ە، مەيلى...)

-جاندوسپىن عوي

-ءوي، جارقىنىم، نە دەيدى؟!

جىميعاندا - جۇزىندەگى بايعۇستىڭ

ءجۇز قىرتىسى مىڭ قىرتىسقا كوبەيدى.

 

-اكەل بەتتى!

ەرجەتۋىن پەرىنىڭ...

(بۇل شال ءوزى سويلەيتىن-ءدى كەرى كىل).

كۇن قاپپاعان ايناتازا بەتىمە

بىلجاقتاعان جابىستىردى ەرىنىن.

 

-اي، قارعام-اي، ءبىزدىڭ جادتان نە قالدى...

ونەبىرسەت تامامداعان سەن... الگى...

-يا، يا... ءوزىڭ، اتا، قالايسىڭ؟

-وي، بۇرىنعى قاۋھارىمىز جوعالدى.

 

ە-ە، بۇرىنعى ءجۇرىس-شابىس جوعالىپ،

كارى قويلىق جاسقا ايتەۋىر توبا عىپ،

بايىز تاپقان سىماقتانىپ جانىما،

وتىرعانىم كولەڭكەدە ومالىپ.

 

كوزىم الدى بۇلدىراتىپ تۇرادى،

كەم ەستىپ ءجۇر قۇرىپ قالعىر قۇلاعى...

...سودان كەيىن، ادەتىنشە، قاريا

اڭگىمەنى ساياساتقا بۇرادى.

 

«ويباي، عاجاپ بولدىق» دەيدى -

ءبارى الدان!

كوز اشپايمىز كوز قىستىدان، قاناۋدان.

ءبارى ەستىگەن پىرزيدەنتتىڭ بۇيرىعىن

تاڭانالەت، تىڭداماي ءجۇر ءالى اۋدان.

 

بىرىنەن سوڭ ءبىرى اكىم بوپ كىل قىرتىڭ،

تەكسىزدەردىڭ بارىنە ورتاق ءبىر قۇلقىن...

(بۇل شال ءوزى جاداۋ كەيىپ اۋىلدىڭ

ايىپكەرىن اۋدان سانار تۇرعىن-تىن).

 

-ۋوت، زامان ەد ءبىزدىڭ زامان بۇرىنعى!

-ءىم-م-م،-دەيمىن دە، تىستەي بەرەم ءتىلىمدى...

بەسكە بىلەم دەي المايمىن بۇل شالدى،

بىلەتىنىم - جاقتامايدى بۇگىندى.

 

-كازيتىڭنىڭ جازاتىنى از قارىق قىپ،

وقىساڭ - جۇرت جاتپاعانداي نالىپ تۇك...

ماقالامدى تالدايدى ەندى، قونشىنان

جىرتىندىنى الىپ شىعىپ جارىقتىق.

 

...ءۇنسىز قالسا - ەتپەي جۇرگەن جايلى ءىشىن،

جانارىنان بايقاپ تۇرام قايعىسىن.

ءالسىن-ءالسىن ءتوس قالتاسىن تىنتىلەپ،

ساعاتىنا كوپ قارايدى بايعۇسىم.

 

-قوي، قايتايىن، كۇن ۇياعا قوندى، - دەپ،

كەتەرىمدە كوزىندە جاس مولدىرەپ:

-قوش بول!-دەپ ەد، ماڭدايىمنان يىسكەپ،

...سول جولى ونى كورگەن ەكەم سوڭعى رەت...

 

***

سەكۋند

 

ءبىر سەكۋند.

قاس قاعىم، - سىرلى ەدى بۇل نەتكەن.

باعاسىز، ال كەيدە قۇرمەتتى:

بىرەۋگە تىم از دا بۇل ۋاقىت،

بىرەۋگە تىم كوپتەۋ.

 

ءبىر سەكۋند.

عۇمىرىڭ ىلگەرى ءسال باستى -

تاۋسىلدى نەمەسە جالعاستى.

بۇل سەكۋند - بىرەۋگە ەڭ سوڭعى،

بىرەۋگە العاشقى.

 

ءبىر سەكۋند.

تىڭداشى جۇدىرىق جۇرەكتى -

تاعى دا ءلۇپ ەتتى، ءدىر ەتتى.

بۇل سەكۋند بىرەۋدى مۇڭدى ەتىپ،

بىرەۋدىڭ كوڭلىنە گۇل ەكتى.

 

ءبىر سەكۋند.

قۋانتىپ، جۇدەتىپ،

سىيلايدى جىلاي مۇڭ، كۇلە قۇت.

بىرەۋدىڭ باسىنا قوندى باق،

بىرەۋدەن ۇشتى دا پىر ەتىپ.

 

...سەكۋندتار...

ءتۇبى - مۇڭ، بەتى - ءۇمىت.

عۇمىرىم قالۋدا كەتىلىپ.

ۋاقىت ۇستاتپاي بارادى،

سەكۋندتان-سەكۋندقا سەكىرىپ.

 

ءبىر سەكۋند.

(وزىندەي قاسكۇنەم نەمەنىڭ،

قىرلانعان ۇشىنداي جەبەنىڭ)

وقتالىپ تۇر مەنى اتۋعا...

...قايتەسىڭ؟ - سۇراما سەبەبىن!

 

ءبىز -كۇناھارمىز...

 

***

 

تامىرى ءوزىڭ بوپ باق-قۇتتىڭ كۇرە،

قيىلماۋىڭدى اپتىقتىم تىلەپ:

جۇرەكتىڭ بۇكىل ءلۇپىلىن سەنىڭ

تاسبيىق قىپ تىزگەم ساتتىك كۇلكىڭە!

 

قورعاشتاماسام ونى بەكىنىپ،

كەتەرى جوق-تى جونىنە كۇدىك:

سەن كەتكەن كۇننەن قاسىمدا ءجۇر ول،

جەز تىرناقتارىن جەڭىنە تىعىپ...

 

شاراسىزدانعان كۇيىن ۇققام-ءدۇر،

دەسە كۇدىك-جىن: «سىيىنىپ قالعىر!..»:

ەسىمىڭدى ايتىپ كۇبىرلەيدى ىشتەن،

تاسبيىعىمدى ءيىرىپ تاعدىر...

 

...جازباسىن سەنى...

«جازاڭنان» قاشپان...

مازالا مەيلى مازاڭدى الماسقا...

بەرمەيمىن (سەنەن العان «تاسبيقتى»)

ەشكىمگە، جانىم!!!

(...اجالدان باسقا).

 

 

«ۇيالشاق»

 

Cەنى كورسەم - ايتارعا ءسوزىم بولماي،

ابدىرايمىن (نىق مەيلى ءتوزىم قانداي).

جانارىمنىڭ ۇشىمەن اتا سالسام،

ءوزىڭسىڭ عوي قوياتىن كوزىڭدى الماي.

 

كەكىلىڭدى شەكەڭە سەرمەپ ءىلىپ،

كۇيىمدى سەن قالاسىڭ دەمدە ءبىلىپ.

كەردەڭ باسىپ قاسىما تاياي بەرسەڭ -

كەتە جازداپ تۇرامىن جەرگە كىرىپ.

 

سەنىڭ العىڭ كەلەدى كىمدى سىنعا؟

دەيتىندەيسىڭ جاقىن كەپ: «تىم قىسىلما».

بەت مونشاعىم ۇزىلسە، نە بولىپتى؟

الدە عاشىق دەيسىڭ بە؟

(جىندىسىڭ با؟)

 

ءبىر اي بولدى -

ءجۇرسىڭ سەن وسىلاي پاڭ،

ءبىر اي ءوتتى - قىلىپ ءجۇر توسىن وي تاڭ.

شىن، وللاھي، ەمەسپىن ساعان عاشىق،

مەن جاي عانا...

انشەيىن...

...سوسىن ايتام.

 

سوسىن ايتام...

سەرپىلەر سوسىن قايعىم،

سوسىن... سەنى كورگەندە توسىلمايمىن.

مۇنداي سەزىم كەشكەلى ءبىر اي بولدى:

قارىزعا اقشا العالى وسىندايمىن...

 

***

تۇنجىر قالا.

سەندەگى ءومىر كۇيگەلەك...

(بۇرىن سەنى سىرتتان قۇلاي سۇيگەن ەك).

جارىقتىقپىز بويىن تۇننەن قۇرعاتپاق،

جارىعىڭا شىبىن-قۇرتشا ۇيمەلەپ.

 

نە ءبىلىپسىڭ؟..

كەۋدەڭ - ويران-تاپىرىق...

جارىعىڭدى تالاپايلاپ جات-ىلىك،

جۇلدەگەرسىپ مارقايادى، ءا،

جۇرگەنگە

ىڭعايىڭا سالداقىشا ساتىلىپ؟

 

قالا، ءسانىڭ - تەك سىرتىڭنىڭ ءناسىبى،

جانىڭ - قارا جانە ىزعار، ءاسىلى،

بايشىكەشتىڭ سايران قۇرار سارايى،

جاقىبايلار لاشىعى...

 

جەر سيپاتىپ پاقىرلاردى، قاشقان باق

مىندەتسي مە قونا-تۇعىن باس تاڭداپ؟

شەشەي اناۋ تاسادا وتقان جىلاي ما،

كۇلە مە الدە؟ - جانارىنان جاس پارلاپ...

 

ءنامارت قالا.

«مەنمۇنداشىل» شامشىراق،

ساۋدالاسپاق، جارىعى ءۇشىن ار سۇراپ...

...نۇرعا ءزارۋ مەن وتىرام اۋلاقتا،

قاناتىمنان كولەڭكەلەر تامشىلاپ...

قوستاناي قالاسى

«اباي-اقپارات»