ۋكراينا – سوڭعى كەزدە الەمدىك گەوساياساتتىڭ وتىنە، ناتو  مەن رەسەيدىڭ اقىرعى بەلدەسەر ارەناسىنا اينالۋدا. 

ۋكرايناعا كرەملدەن كەلەر قاتەر 2014 جىلى رەسەيشىل پرەزيدەنت قۋىلىپ، ورنىنا باتىسشىل بيلىك كەلگەن سوڭ باستالعان-دى. پۋتين بيلىگى ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى ورىس ديوسپوراسى شوعىرلانعان ايماقتارداعى سەپاراتيستەردى قولداپ، ىشكى سوعىستى تۇتاندىردىرىپ قانا قويماي، قىرىمدى اننەكسيالاپ العانى بەلگىلى. وسىلايشا، ۋكراينا جەرىندەگى تىنىشتىق بۇزىلدى. سوعىستا قازا بولعاندار سانى 15 مىڭعا جەتكەن. سودان بەرى  قايسار دا تاباندى ۋكرايندىقتار كرەملدەن جەرىنىپ، ەۋروپا وداعىنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولۋعا تالپىنىپ كەلەدى. ەندىگى جەردە كيەۆ ءۇشىن ناتو-نىڭ رەسمي مۇشەسى بولۋ ارمانى – رەسەي قاتەرىنەن قۇتىلۋدىڭ جالعىز جولىنا اينالدى.

ءپۋتيننىڭ كوزدەگەنى

كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋى  ناتو  مەن  ۆارشاۆا اراسىنداعى ەكى پوليارلى تەكە-تىرەسكە نۇكتە قويدى.    1991 جىلدان سوڭ، ءوزىن كەڭەس وداعىنىڭ مۇراگەرى ساناعان رەسەيدىڭ باتىسپەن تىرەسۋگە ەكونوميكالىق مۇمكىندىگى بولمادى. پرەزيدەنت ەلتسيننىڭ تابيعاتى يمپەرلىك امبيتسيادان گورى، دەموكراتيانىڭ اۋىلىنا جاقىندىعىن كورسەتتى. 2000 جىلى ەلتسين كرەمل ماڭىنداعى ەليتالىق يمپەرلىك ۇستانىمداعى كۇشتەردىڭ قالاۋىمەن (قىسىمىمەن) ەل تىزگىنىن پۋتينگە تابىستالدى. 2001 جىلى كرەمل قوجايىنى اقش-تىڭ «تەررورعا» قارسى ستراتەگيالىق ساياساتىن قولداي كەتتى دە، وسى ناۋقاننىڭ كومەگىمەن ەلىندەگى، اسىرەسە كاۆكاز ايماعىنداعى ۇلتتىق امبيتسياسى كۇشتى ازشىلىق مۇسىلمانداردى جانىشتاپ، ءوزىنىڭ ىرقىنا كوندىرىپ ۇلگەردى. ىلە-شالا، ەل ىشىندەگى بالامالى كوزقاراستاعى تۇلعالاردى الاستاپ، وپوزيتسيالىق كۇشتەردى تۇنشىقتىردى. ەسەسىنە، ورىستىڭ  شوۆينيستىك كوڭىل-كۇيىن جاڭعىرتىپ، قولداپ وتىردى. وسى ارقىلى ىشكى قولداۋشىلارىن ارتتىرىپ، سايلاۋ سايىن ۇلكەن كورسەتكىشپەن جەڭىسكە جەتىپ كەلەدى.

شيكىزاتقا – مۇناي مەن گازعا سۇيەنگەن رەسەي ءۇشىن ونىڭ الەمدىك نارىقتاعى باعاسىنىڭ ءوسۋى، ءپۋتيننىڭ تابەتىن ارتتىرىپ، امبيتسياسىن كۇشەيتتى.  ەندى ول سىرتتاعى ىقپالىن كۇشەيتۋدى كوزدەدى.  سيرياعا اسكەر شىعارىپ، اساد بيلىگىن ساقتاپ قالۋ ارقىلى ۇپاي جينادى. 2008 جىلى گرۋزياعا باسىپ كىرىپ، وڭتۇستىك وسەتيانى ءبولىپ الىپ، وزىنە قاراتتى. گرۋزيندەردىڭ بار كىناسى – دەموكراتيا جولىن تاڭداپ، باتىسقا جاقىنداعاندىعى ەدى. 2014 جىلى ۋكرايننىڭ شىعىس ايماعىنداعى ورىس دياسپورالارىنىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، سەپاراتيس كۇشتەرگە قولداۋ ءبىلدىرىپ، سوڭىندا ول ەلدى ىشكى سوعىسقا جەتكىزدى. ىلە-شالا ۋكراينانىڭ قىرىم ارالىن اننەكتسيالاپ الدى. ۋكرايندىقتاردىڭ دا بار كىناسى ءوز جولىن ءوزى تاڭداپ، ەۋروپاعا جاقىنداپ، ناتو-عا مۇشەلىككە تالپىنۋى ەكەنى انىق. پۋتين  ولاردى وسى «ساتقىندىقتارى»  ءۇشىن جازالادى دەۋگە بولادى.

بۇل جولعى ءپۋتيننىڭ ءتۇپ ماقساتى ۋكراينعا جاپپاي باسىپ كىرۋ بولماسا دا، اقش پەن ەۋروپانىڭ تامىرىن باسىپ كورۋدى كوزدەسە كەرەك. پرەزيدەنت كىشى بۋش تۇسىنان باستاپ، وباما، ترامپ كەزىندە دە اقش بيلىگى ءپۋتيننىڭ ەركەلىگىنە كوز جۇما قاراپ، شيلەنىستى تۇستان اينالىپ ءوتىپ وتىردى. اسىرەسە، ترامپ اقش-تىڭ باستى جاۋىن قىتاي دەپ ساناعاندا ءپۋتيننىڭ ارقاسى ءبىر كەڭىپ قالعانداي بولعان ەدى. بايدەن بيلىككە كەلگەلى رەسەيدى اقش-تىڭ باستى قاتەرى ساناۋىن دوعارار ەمەس. بۇل رەسەي مۇدەسىنە كەدەرگى كەلتىرىپ، ءپۋتيننىڭ تىنىسىن تارىلتتى. اقش-تىڭ قىسىمىمەن «سولتۇستىك اعىن-2» گاز قۇبىرىنىڭ گەرمەنيامەن جالعانۋى كەشەۋىلدەۋدە. بۇل جوبانىڭ رەسەي ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنى بارشاعا ايان. «سولتۇستىك اعىن-2» جوباسى رەسەي ەكونوميكاسى مەن پۋتين بيلىگىنىڭ مىزعىماستىعى ءۇشىن تىپتەن وزەكتى ەدى. اقش پەن ناتو-نىڭ ستراتەگيالىق ساياساتى ءپۋتيننىڭ كوكسەگەن ارمانىن تاس-تالقان ەتەر ءتۇرى بار. كرەمل ءۇشىن ەندىگى تونەر ەڭ ۇلكەن قاتەر – ناتو-دان بولارى بەلگىلى.

2014 جىلى ءوزى شاۋىپ العان ۋكراينانىڭ اڭسارى ءالى دە باتىس. ماسكەۋدەن ابدەن جەرىنگەن. ەندى كەرى قايتار ءتۇرى جوق. «شەت ءۇي كوشسە، ورتاداعى ءۇي شەت بولادى» دەگەندەي، ۋكراينا ناتو-عا مۇشەلىككە قابىلدانار بولسا، رەسەيگە قاتەر بىردەن تونبەك. ءپۋتيننىڭ الاڭدايتىن جەرى، مىنە، وسى تۇس. وسى قاتەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا قازىرگى قادامعا بارىپ، دوڭايبات كورسەتىپ تۇرسا كەرەك. دىتتەگەنى ۋكراينانى تاۋبەسىنە كەلتىرىپ، ناتو-نى ساباسىنا ءتۇسىرىپ، اقش-تى ويلاندىرۋدى كوزدەيتىن بولسا كەرەك. ويتكەنى، سوعىستىڭ رەسەيگە ءتيىمسىز ەكەنى، باسقىنشىلىقتى اقتاۋعا كەلمەيتىنى انىق. ونىڭ ۇستىنە، 1996 جىلى ۋكراينانى يادرولىق قارۋسىزداندىرىپ، ونىڭ بولاشاق قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرگەن بەستىكتىڭ ءبىرى – وسى رەسەي بولاتىن.

ءپۋتيننىڭ ناتو مەن اقش-قا قويىپ وتىرعان تالاپتارى دا تىم ارتىق كورىنەدى. رەسەيدىڭ قويىپ وتىرعان تالابى بويىنشا، ناتو ۋكراينانى مۇشەلىككە قابىلداماۋى كەرەك; ناتو، رەسەيمەن شەكارالاساتىن ەلدەرلەگى اسكەرىن الىپ كەتۋى كەرەك;  ناتو 1997 جىلعى  بۇرىنعى شەكاراسىنا شەگىنۋى كەرەك. ياعني، پولشا، لاتۆيا، ليتۆا قاتارلى 12 ەلدەن ىرگەسىن اۋلاققا سالۋى ءتيىس. سونداي-اق، پولشا مەن رۋمىنيا ەلدەرىندە ورنالاسقان زىمىراندارىن اكەتۋى كەرەك. بۇدان تىس، اقش رەسەيمەن يادرولىق قارۋلارىن ءوز تەرريتورياسىنان تىس جەرگە ورنالاستىرماۋ تۋرالى شارت جاساسۋى كەرەك.  اقش باستاعان ناتو ەلدەرى رەسەيلىڭ قاۋىپسىزدىگىنە جازباشا كەپىلدىك بەرۋى ءتيىس ەكەن. مۇنى ورىنداتۋ ءۇشىن ەمەس، ساۋدالاسۋ ءۇشىن قويىپ وتىرعان شارتتار دەپ تۇسىنگەن ءجون سياقتى.  كەزىندە يالتا كەلىسىمى  ارقىلى كەڭەس وداعى (جانە اقش، بريتانيا) ەۋروپانى بولىسكە سالىپ، شىعىس ەۋروپاعا قول جەتكىزگەن-ءدى. پۋتين سول ەلەستى اڭسايتىن نەمەسە سونداي ءبىر ارمان جەتەگىندە جۇرگەن كورىنەدى.  وكىنىشىنە وراي، پۋتين قويعان ۋلتيماتۋمگە اقش-تىڭ  كوپ ىركىلمەي  جاۋاپ بەرگەنى بەلگىلى بولدى.

اق ءۇي: «ەشكىم دە ناتو-نىڭ اشىق ساياساتىن وزگەرتە المايدى. رەسەيدىڭ بۇل پروتسەسكە ارالاسۋ قۇقىعى جوق. ۋكراينا تاۋەلسىز ەل. ول تاڭداۋدى ءوزى جاساۋى كەرەك!»  دەپ، قىسقا قايىرىپتى.

رەسەي اسكەرى ۋكراين شەكاراسى ماڭىندا توپتالىپ جاتتىعۋ وتكىزگەلى دە ايعا جۋىقتادى. پۋتين قولىندا بار قارۋ-جاراعىن سوندا شوعىرلاندىرعان. جاپپاي ۇلكەن سوعىس بولا ما، جوق، تەك ۋكراينانىڭ شىعىس ايماقتارىن عانا قامتي ما؟ ونىڭ جاۋابى تەك پۋتينگە عانا ءمالىم كورىنەدى. اقش باستاعان ناتو ەلدەرى ۋكرايناعا اسكەر جىبەرمەگەنىمەن، قارۋ-جاراق، تەحنيكا،  قارجى، مەديتسينالىق كومەك جانە جاتتىقتىرۋشى مەن كەڭەسشى جاعىنان بارلىق كومەكتى جاساۋعا دايار ەكەنىن جەتكىزدى. ولار قازىرشە ناتو-عا مۇشە ەلدەرگە قارۋلى كۇشتەرىن توپتاۋمەن شەكتەلۋدە. اقش-تىڭ قارۋ-جاراق كومەگى  كيەۆكە جەتكەنى حابارلاندى. بريتانيا، كانادا، يسپانيا، فرانتسيا ەلدەرىنەن دە كومەك توللاسسىز بارۋدا.  ناتو ەلدەرىنىڭ سوعىس كەمەلەرى  جەرورتا تەڭىزىندە جاتتىعۋ جۇرگىزۋدە. ءوزىن قاتاڭ دا قايتپاس كوشباسشى ساناتۋعا داعدىلانعان پۋتين وسى جولى ويىندى تىم ۇلكەن باستاپ جىبەرىپ، شەگىنە الماي تۇرۋى دا مۇمكىن.

پۋتين قاقپانعا ءتۇستى

ۋكرايندىقتارداسوعىستان باسقا تاڭداۋ دا قالماعان. اقش باستاعان باتىس ەلدەرى رەسەيدىڭ تاعدىرىنا  (ۋكراين جەرىندە) ءباس تىككەنى سەزىلەدى.  بۇل جولعى بولار ىقتيمال سوعىس ناتو-نىڭ دا سىنالار تۇسى. رەسەيدىڭ ۋكرايناعا جاسار كەز-كەلگەن اگرەسسياسى ءۇشىن بايدەن ۇكىمەتى  رەسەيگە  بۇرىن-سوڭدى بولماعان قاتاڭ سانكتسيا جاسالاتىنى تۋرالى  قاتاڭ ەسكەرتۋ دە جاساعان.

سانكتسيا فورماسى رەسەيدىڭ بانك جۇيەسىن حالقارالىق Swift تولەم جۇيەسىننەن ءۇزىپ تاستاۋ;  گەرمانيامەن تۇتاساتىن «سولتۇستىك اعىن-2» گاز قۇبىرى جوباسىنا توسقاۋىل قويۋ;  بانكتەردە رەسەي رۋبلىنە شەتەل ۆاليۋتاسىن ايىرباستاۋدى شەكتەۋ; ءتىپتى ءپۋتيننىڭ وزىنە دە سانكتسيا سالۋدى ويلاستىرماق. پۋتيندە شەگىنەر جول دا قالماي بارا جاتقانعا ۇقسايدى. دەسە دە ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ءالى ۇزىلگەن ەمەس. ەندى پۋتينگە شەگىنەر  جولدىڭ ءوزى قىمباتقا ءتۇسۋى مۇمكىن. ءتۇبى، بۇل تىرەس رەسەي ءۇشىن اپاتقا اينالۋى دا ىقتيمال. بالكىم، بۇل اقش-تىڭ پۋتينگە قۇرعان قاقپانى بولساشى!  ءپۋتيندى سوعىسقا ءماجبۇر ەتۋ ارقىلى، رەسەيدى ازدىرىپ-توزدىرۋ ارقىلى كۇيرەتۋ امالى بولۋى دا عاجاپ ەمەس...

قىتايدىڭ امبيتسياسى

ءپۋتيننىڭ سەنىپ وتىرعان جالعىز وداقتاسى – قىتاي.  2008 جىلعى گرۋزيا مەن 2014 جىلعى ۋكراينعا جاساعاناگرەسسياسىنان بەرى باتىس رەسەيگە سانكتسيا سالۋمەن كەلەدى. پۋتين بۇل سانكتسيانىڭ سالدارىن قىتايعا ساتىلعان مول شيكىزات ەسەبىنەن ەڭسەرىپ وتىر. 2022 جىلدىڭ 4 اقپانىندا پەكيندە جاساعان رەسەي-قىتاي «بىرلەسكەن مالىمدەمەسى» ءپۋتيننىڭ ناتو الدىنداعى سالماعىن ءسال دە بولسا ارتتىرىپ، الدا بولاتىن كەلىسسوزدەردە ءوز پايداسىن بەرەرى انىق. وسى جولعى كەزدەسۋدە  پۋتين مەن سي توراعا اراسىنداعى قول قويعان جاڭا كەلىسىم ىشىندە سالماقتىسى – رەسەيدىڭ قيىر شىعىسىنان جىلىنا قىتايعا 10 ملرد تەكشە مەتر گاز  بەن  قازاقستان ارقىلى شيكى مۇناي جەتكىزۋ كەلىسىمى دەۋگە بولادى. ءارى جەتكىزىلەتىن جالپى قۇنى 120-250 ملرد دوللار دەلىنگەن گازدىڭ ەسەبىن رۋبل نە يۋان ەمەس، ەۋرومەن ەسەپ ايىرىسۋعا كەلىسىم جاساعانىنا قاراعاندا، ماسكەۋ مەن پەكيننىڭ بىرلەسىپ  اقش-قا قارسى تۇرماق ساياسي وداعىنىڭ دا باياندى بولۋى ەكىتالاي كورىنەدى. ەگەر پۋتين ۋكراينعا سوعىس  اشار بولسا، اقش، بريتانيا باستاعان ازۋلى ەلدەر رەسەيگە سالىنار سانكتسيا سالدارى تىم اۋىر بولاتىنىن ەسكەرتۋدە. رەسەيگە قاتاڭ سانكتسيا جاريالانعان جاعدايدا، رەسەيمەن ىستەستىك جاساعان كەز-كەلگەن قىتاي كومپانياسىنا دا قاتاڭ سانكتسيا سالىناتىنىن  اق ءۇي وكىلى اشىق ايتتى. بۇگىندە باتىس كۇشتەرى مەن  جاپونيا، اۋستراليا، ءۇندىستان سياقتى جاڭا وداق جانە اۋستراليا، بريتانيا، اقش –تىق AUKUS انگلو-ساكسوندىق  ۇيىمدار  قىتايدىڭ شىعىسى مەن وڭتۇستىك تەڭىزدە جانە ءۇندى-قىتاي  شەكاراسىندا بولاتىن ىقتيمال قاقتىعىسقا جاۋاپ بەرۋگە قاۋقارلى دەۋگە نەگىز بار. ولاردىڭ كوزدەگەن  ماقساتى -  قىتايدىڭ اسقىنعان اگرەسسيالىق امبيتسياسىن باسىپ، تىنىسىن تارىلتۋ.  رەسەي ۋكرايناعا سوعىس اشقان جاعدايدا، قىتاي دا تايۆانعا باسىپ كىرۋدى جوسپارلاپ وتىر دەۋشىلەر دە بار. ونداي باسىپ كىرۋ بولا قالعان جاعدايدا، بۇل سوعىس الەمدىك سيپاتقا اينالۋى ىقتيمال.

ءسوز جوق، اقش  ءبىر ۋاقىتتا ەكى، ءتىپتى ءۇش باعىتتا سوعىسۋعا قاۋقارلى.  بۇل سوعىس وتى تۇتانسا، قىتاي مەن رەسەي بۇگىنگى وركەنيەت الەمىنىڭ باستى دۇشپانىنا اينالىپ شىعا كەلەرى انىق. زاردابى ماسكەۋ مەن پەكين ءۇشىن اۋىر سوعارى انىق.

ۋكراينا كريزيسى ۇلكەن سوعىسقا اينالۋى ەكىتالاي. پۋتينگە  سوعىس اشۋ ءۇشىن، سەنىمسىز بولسا دا ءبىر  ىلىك-سىلتاۋ ىزدەپ تابۋى كەرەك. ارينە «ورىس الەمى» ۇرانى اياسىندا ورىس دياسپرولارىن قورعاۋدى سىلتاۋ ەتۋى مۇمكىن. باتىس اقپاراتى بويىنشا، كرەمل ۋكراينانىڭ شىعىس وبلىستارىنداعى ۋكراين ازاماتتارىنا (ورىس دياسپورالارىنا) 3,5 ملن رەسەي پاسپورتىن تاراتقان كورىنەدى. بۇل ءپۋتيننىڭ «ءوز ازاماتتارىن قورعاۋ» سىلتاۋى ءۇشىن كەرەكتى كونە ءتاسىلى. ءپۋتيننىڭ ارمانى تىم اۋقىمدى. رەسەيدىڭ ىقپال ايماعىن، ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ سولتۇستىك جيەگىن شىعىس ەۋروپادان باستاپ، ورتا ازيانى ۋىسىندا ۇستاپ، پاكىستاندى قىتاي ارقىلى كوكتەي ءوتىپ، ۇندىستانمەن سەرىكتەسىپ،  ءۇندى مۇحيتىنا  شىعۋ. ءۇندىستان مەن قىتايدى نەگىزگى نارىق ەتىپ، ءۇندى-تىنىق مۇحيتىمەن جالعاسقان ۇلى ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ قوجاسى بولۋ. ءسويتىپ، جارتى الەمنىڭ قوجالىعىنا قول جەتكىزۋ. بۇگىندە وسى جوباسىنىڭ ساياسي نەگىزدەرى قالانۋدا.

ۋكراين حالقىنىڭ تاڭداۋى

ءوز تاعدىرىنا تاڭداۋ جاساۋ – تاۋەلسىز ەلدىڭ حاقىسى. ەگەمەندىكتىڭ 30 جىلىندا ۋكرايندىقتار  ەكونوميكالىق جەتىستىككە جەتە قويماعانىمەن، ساياسي پروگرەسستەردى باعىندىردى. دەموكراتيا نىشاندارى قالىپتاستى.  «باتىسشىلدار» مەن «رەسەيشىلدەر» اراسىنداعى كۇرەستە «باتىسشىلدار» باسىم ءتۇستى. حالىق ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق ساياسي دامۋ باعىتىن تاڭدادى.  ول – باتىس بولدى. ەۋرووداق ۋكراينعا بارىنشا قول ءۇشىن بەرگەنىمەن، قويعان تالاپتارىن تولىق ورىنداۋ جولىندا  قيىندىقتاردى ەڭسەرۋدە.

ۋكرايننىڭ تاڭداعان ستراتەگيالىق سىرتقى ساياساتى كرەملدىڭ جۇيكەسىنە تيۋدە. ماسكەۋ ۋكرايننىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسىپ، لوببيستەرىن ىسكە قوسۋىن توقتاتار ەمەس. ۋكراين حالقى رەسەيدەن الىستاپ، باتىسقا – ەۋروپاعا جاقىنداۋدى شەشتى.  قازاق حالقىنىڭ تاعدىرى سياقتى، شار روسسيا بودانى مەن كەڭەس وداعىنىڭ ەزگىسى – ۋكراين حالقىنا قاسىرەت-قايعىدان باسقا تۇك اكەلمەگەنى بەلگىلى. وتكەن عاسىرداعى اشارشىلىق 4 ملن ۋكرايندىقتاردى جالماپ كەتتى.  ۇجداندى ۋكرايندىقتار بۇل قولدان جاسالعان گەنوتسيد ەكەنىن زاڭمەن تۇيىندەپ الدى. قازاق پەن ۋكرايىن حالىقتارىنىڭ تاعدىرى ۇقساس – كرەملدەن كورگەن تەپكىسى مەن ەزگىسى وتە اۋىر بولدى. ءبىر كەزدەرى ءتىپتى ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋدىڭ از-اق، الدىندا قالدى. سوندىقتان ولاردىڭ جان دۇنيەسىندە رەسەيگە دەگەن سەنىم ۇشقىنىنىڭ  قالماعانىن ءبىز جاقسى تۇسىنەمىز.

ماسكەۋ وزبىرلىعىنىڭ  شەگى جوق ەكەن.  21 عاسىردا دا  ورتاعاسىرلىق  ادەتىنەن جاڭىلار ەمەس. ەندىگى جەردە ۋكرايندىقتاردىڭ دا جالعىز تاڭداۋى قالعانى بايقالادى. ول – قولىنا قارۋ الىپ، ەلىن-جەرىن قورعاۋ، قان توگىپ، قۇربان بەرۋگە تاۋەكەل ەتۋ. نە جەڭىسكە جەتىپ، ەۋروپا قاۋىمداستىعىنىڭ ءبىر مۇشەسى بولىپ، ادامشا ءومىر كەشۋ، نە جەڭىلىپ  بوداندىققا ءتۇسىپ، بورداي توزۋ.

دەسە دە وركەنيەت الەمى ۋكرايندى جالعىز قالتىرمايتىن كورىنەدى. اقش، كانادا جانە ەۋروپانىڭ شەشىمى انىق بولدى. ول – ۋكرايناعا باتىل قولداۋ كورسەتۋ. ولار كەڭەسشىلەرىمەن، قارۋ-جاراق، تەحنيكا جانە قارجىسىمەن كيەۆكە جاپپاي كومەك كورسەتۋدە. ۋكرايندىقتار  بۇگىنگى كۇننىڭ سوعىسىنا جاۋاپ بەرە الاتىن ارمياسىن دا جاساقتاپ ۇلگەرگەنگە ۇقسايدى. اقش، كانادا، ەۋروپاداعى قانداستارى، ەرىكتىلەر  دە وتاندى – ۋكراينانى قورعاۋ سوعىسىنا بەلسەنە ارالاسپاق ەكەن. ەلدەگى 42 ملن تۇرعىننىڭ ىشىندە رەسەيگە بۇيرەگى بۇراتىندار سانى دا از ەمەس.  دەسە دە حالىقتىڭ باسىم بولىگى وزدەرىنىڭ بولاشاعىن ەۋروپامەن بايلانىستىرادى. وسى جولدا بولاتىن قيىنشىلىق، كەدەرگىلەر دە ەندى ولاردى العان بەتىنەن قايتارا المايتىن كورىنەدى. دەسە دە رەسەيدەن ەلدىڭ شىعىسىنداعى ايماقتاردى قىرىمدى اننەكتسيالاپ العانداي، جۇتىپ كەتەر قاتەر دە ءتونىپ تۇر.

بۇل تىرەستىڭ ماڭىزى مەن ءمانى تىم ارىدا جاتۋى دا مۇمكىن. ۋكراين-رەسەي تىرەسى تەك ۋكراين حالقىنىڭ تاعدىرىن شەشىپ قانا قويماي، ناتو-نىڭ دا بولاشاعىن ايقىندايتىن ءتۇرى بار.  ناتو  قۇرامىنداعى  30 ەل، شىعىس ەۋروپاداعى ەڭ ۇلكەن مەملەكەت، ەۋروپانىڭ «سەرىكتەسى» ۋكراينانى ماسكەۋدىڭ ازۋىنان امان الىپ قالا الماسا، وندا ناتو-نىڭ دا بەدەلى مەن سەنىمى جوعالماق. زۇلىمدىق وشاعىنىڭ ءبىر بۇتى سانالعان رەسەيدىڭ يمپەريالىق استامشىلىعىنان قۇتىلۋ – بۇگىنگى باتىس قوعامىنىڭ باستى ماقساتى بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان، بۇل تىرەستى ناتو مەن ماسكەۋ اراسىنداعى شەشۋشى بەلدەسۋ دەۋگە نەگىز بار.

ناتو-نىڭ شىعىسقا كەڭەيۋى 

1949 جىلى، كەڭەس وداعىنىڭ ەۋروپاعا كەڭەيۋىنىڭ الدىن الۋ ماقستىندا قۇرىلعان ناتو (North Atlantic Treaty Organization, قۇرامىندا 12 ەل بولعان) ۇيىمىنا قارسى كۇش رەتىندە، 1955 جىلى  كەڭەس وداعىنىڭ قولداۋىمەن پولشادا ۆارشاۆا ۇيىمى قۇرىلدى. 1991 جىلى كو قۇلاعانان سوڭ، سول ۆارشاۆالىقتار نەگىزىنەن ناتو ۇيىمىنىڭ مۇشەسىنە اينالدى.

ناتو شىعىسقا كەڭەيۋ ۇستىندە. مۇشە سانى بۇگىندە 30 مەملەكەتكە جەتكەن. 1997 جىلدان كەيىن بۇل وداققا  ەستونيا، لاتۆيا، ليتۆا، پولشا، چەحيا، سلوۆەنيا، ۆەنگريا، رۋمىنيا، سلوۆاكيا، حورۆاتيا،   كوسوۆا، البانيا، سولتۇستىك ماكەدونيا، بولگاريا قاتارلى 14 مەملەكەت مۇشەلىككە وتكەن.  كرەملدىڭ تالابى، مىنە، وسى 1997 جىلدان كەيىن قابىلدانعان وسى ەلدەردەن ناتو كۇشتەرىن الىپ كەتۋ. رەسەيدىڭ الاڭداۋىنىڭ دا نەگىزى جوق ەمەس. رەسەي تەرريتورياسىنىڭ باتىسىنان ەندەپ كەلە جاتقان مۇزداي قارۋلانعان ناتو كۇشتەرى ءپۋتيننىڭ ۇيقىسىن قاشىرادى. ۋكراينا ناتو قۇشاعىنا وتەر بولسا، قارا تەڭىزدىڭ رەسەي ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزىنان ءمان كەتپەك.  پۋتين بيلىگىنىڭ الاڭى  كۇشتى. سوڭعى مالىمەتتەرگە قاراعاندا، كرەملدىڭ تالاپتارىنان اقش باس تارىتىپ، جازباشا جاۋابىن قايتارعان. بۇل كرەمل ءۇشىن ۇلكەن سوققى سانالۋدا. سوندا دا ماسكەۋ بيلىگى ءالى دە ديپلومايالىق رەسۋرستاردىڭ سارقىلماعانىن، كەلىسۋ مۇمكىندىگى بارىن ايتىپ، ءوزىن الدارقاتىپ وتىرعان سىڭايلى.  وسى جولى ۋكراينانىڭ دا، اقش باستاعان ناتو مۇشەلەرىنىڭ دە مايدانى انىق، ۋكراينا تاۋەلسىز ەل، ونىڭ تاڭداۋىنا ەشكىم قول سۇعا المايدى. ۋكراين جەرىنە جاسالار باسقىنشىلىق – ناتو ەلدەرىنە تونگەن قاۋىپ. ناتو  ۋكراينانىڭ مەملەكەتتىك تۇتاستىعى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايدى. رەسەي كۇش كورسەتەر بولسا، وندا باتىستىڭ ەڭ اۋىر جازاسىنا دۋشار بولادى. ەندى پۋتينگە شەگىنەر جول تارىلىپ، ايتار سىلتاۋ دا ازايۋدا. پۋتين بوپسالاۋ وينىن تىم ۇلكەن باستاپ العانعا ۇقسايدى. الداعى جەردە پۋتينگە «اتتان ءتۇسۋ» ءۇشىن دە لايىقتى سىلتۋ كەرەك نەمەسە سوعىس اشۋ ءۇشىن دە ناقتى سەبەپ قاجەت. سوعىستىڭ، شاپقىنشىلىقتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن زاردابى كرەمل ءۇشىن اپاتتان اۋىر بولماق.

ءبىر جاعىنان، بۇل ىقتيمال سوعىستى اقش باستاعان ناتو قالاپ تا وتىرعان سياقتى كورىنەدى. پۋتين بۇل شىرعادان اتتاپ ءوتىپ كەتۋى كەرەك، بولماسا وپىق جەيدى. سوعىستىڭ رەسەيگە تيىمدىلىگى شامالى. سوعىس ۇزاققا سوزىلار بولسا، رەسەي تۇرالايدى. سوڭى كۇيرەۋگە اپارۋى مۇمكىن. ءوزىن قانشا قاتاڭ ليدەر وبرازىندا سومداسا دا،  ءپۋتيننىڭ دە ۇرەيى باسىم ەكەنى سەزىلە باستادى. جاپپاي ۇلكەن سوعىستىڭ بولۋ مۇمكىندىگىتومەندەۋ بولعانىمەن، ۋكرايننىڭ شىعىس ايماعىنداعى ىشكى سوعىس كۇشەيىپ كەتۋى ىقتيمال. پۋتين وسى ايماقتاعى جانجالعا بارىن سالادى.

قورتا ايتقاندا، ۋكراين-رەسەي اراسىنداعى تىرەس ۇلكەن سوعىسقا ۇلاسا ما، جوق پا، ونى ەشكىم دە ءدوپ باسىپ ايتا المايدى. سوعىس بولا قالعان جاعدايدا، بۇل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىنگى ەڭ ءىرى ءارى سالدارى دا ۇلكەن سوعىس بولاتىنى ايتىلۋدا.  سوعىستا ماسكەۋ جەڭسە دە، جەڭىلسە دە  قازاقستانعا ۇلكەن اسەرى بولادى. باتىس ەلدەرى رەسەيگە سالاتىن اۋىر سانكتسيالار ەاەو-تىڭ بەلدى مۇشەسى، ەكسپورتىنىڭ نەگىزى رەسەي ارقىلى ەۋروپاعا شىعاتىن، تاۋ-كەن ونىمدەرىن رەسەي زاۋتتارى تۇتىناتىن  قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى ءۇشىن ۇلكەن سوققى بولارى بەلگىلى.

قاڭتار ۋاقيعاسىنان سوڭ كرەملگە كىرىپتارلىعىمىز ارتا تۇسكەنىن ەسكەرسەك، ۇقشۇ اتىنان ۋكراين-رەسەي قاقتىعىسىنا ارالاسپاعان كۇننىڭ وزىندە ءپۋتيننىڭ اگرەسسورلىق قادامدارىنا كەم دەگەن دە كىرىم اننەكتسياسىن «تۇسىنىستىكپەن» قاراعانىمىزداي، تۇسىنىستىك تانىتىپ قالۋىمىز دا بەك مۇمكىن.

الداعى كەزەڭدە ءپۋتيننىڭ كەسىرى تۇتاس ورتا ازياداعى كەرى اسەرىن كۇشەيتە تۇسەرى انىق.

باقان بەرىكجان

Abai.kz