«ۇلتقا قارسى جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ
 اتاسىنا نالەت!»
م.شاحانوۆ

...ءبىر قازاق ءبىر اۋداننىڭ قۇلاعىن ۇستاپتى دەيدى. ۇستاعان بويدا شوپىرىن جىبەرىپ، اۋلىنان اكەسىن الدىرىپتى، كابينەتىن كورسەتىپتى. سوسىن اكەسىنە قورازدانا، شەكەسىنەن قاراپ تۇرىپ: «اكە، ءسىز ماعان  ادام بولمايسىڭ» دەپ ۇرسا بەرۋشى ەدىڭىز، ال، مەن، مىنە، بىلدەي اكىم بولدىم!» دەپ ماقتانىپتى. سوندا اكەسى كەڭ كابينەتكە سىيماي تۇرعان ۇلىنا: «اقىماق، تۇككە تۇسىنبەپسىڭ، مەن ساعان اكىم بولمايسىڭ دەگەن جوقپىن، مەن ساعان ادام بولمايسىڭ دەگەنمىن!» دەپ، شىعىپ كەتىپتى.

كوكشەتاۋداعى بۋراباي اۋدانىنىڭ اكىمى اسەت مۇزدىباەۆ دەگەن دە اكىم بولۋدى ادام بولۋ دەپ تۇسىنەتىن، كوكىرەگىنىڭ بۋىنا نان پىسكەن ساۋاتتى ناداننىڭ ءبىرى بولسا كەرەك، اتى ادام بولعانمەن، زاتى ادامشىلىقتان مۇلدەم الىس جاتقان جان ەكەنىن كورسەتىپ، ساۋدىڭ تاماعىن جەپ، ەسالاڭنىڭ ءىسىن ىستەپتى - اۋدان ورتالىعى ششۋچينسك كەنتىنەن ەدوم (؟) كوشەسىنە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ، كوممۋنيستىك كوشەسىنە راحىمجان قوشقارباەۆتىڭ، ترۋدوۆايا كوشەسىنە تالعات بيگەلدينوۆتىڭ اتى بەرىلۋىنە قارسى شىعىپ، كونبەي قويىپتى: ««ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ وڭ شەشىمىنە قاراماستان بۇل تالقىلاۋ بولمايدى. قازىر قوعامدىق-ساياسي جاعداي بۇعان مۇمكىندىك بەرمەيدى. ەگەر كوشە اتىن وزگەرتسەك، ول جەرگە اسفالت توسەلىپ، جارىق پايدا بولا ما؟ بۇل قازىر كوتەرەتىن ماسەلە ەمەس»» دەپ وتتاپتى. «ۇرىنىڭ اتى وزىنە ساي بولادى» دەيدى عوي، ق اسىندا ونىڭ ءسوزىن «ەست ۆاجنەە دەلا، چەم پەرەيمەنوۆاينە ۋليتس» دەپ قوشتاپ، ششۋچينسك قالاسىنىڭ اكىمى ەرلان قاپپاروۆ وتىر). https://azattyq-ruhy.kz/society/34765-burabaida-audan-kim-kazak-batyrlaryna-koshe-atauyn-beruge-karsy-boldy نەگىزى جارىماعان بايقۇستار-اي...

بەس كۇن بۇرىن وسى وقيعا جايلى وقىعانىمدا ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. ءتىپتى، ەسەڭگىرەپ، تابان استىندا نە جازارىمدى بىلمەدىم. ونىڭ ۇستىنە سوناۋ استانادان قۇدا ءتۇسىپ، جيەن ۇلعا كەلىنشەك اكەلىپ، بەتاشار-توي وتكىزۋ قاباتتاسىپ كەتتى. ءبارىبىر، سىرتىم كۇلىپ جۇرگەنمەن، ىشكى دۇنيەم ۇلىپ ءجۇردى. سەبەبى، بۇل ءۇش باتىر دا جاي عانا باتىر ەمەس، الەمدە تەڭدەسى جوق ەرلىك جاساعان ەرەن جاندار – باۋىرجاننىڭ ماسكەۋدى قورعاعانداعى دانالىعى مەن باتىرلىعى شەت ەلدەردەگى اسكەري اكادەميالاردا ارنايى كۋرس بولىپ وقىتىلادى، ال، راحىمجان بەرليندى قورشاعان 1,5 ملن.اسكەردىڭ ىشىنەن رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەن ادام، تالعات بيگەلدينوۆ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن ەكى رەت العان.

ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن نارسە، باۋىرجان مەن راحىمجاننىڭ ەرلىگىن كەڭەس وداعىنىڭ شوۆينيستىك ورىس بيلىگى لايىقتى باعالاماعان. بەرليندى قورشاعان 1-بەلورۋس مايدانىنىڭ قولباسشىسى گ.جۋكوۆ سوڭعى شابۋىلدىڭ الدىندا «رەيحستاگقا تۋ تىككەن ادامعا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلەدى» دەپ جاريالاپ تۇرىپ، راحىمجانعا شابۋىل الدىندا ءوز قولىمەن پولك تۋىن تاپسىرعان پولك كومانديرى شاتيلوۆ جۋكوۆقا تەلەفون سوعىپ، «اعا سەرجانت قوشقارباەۆ پەن قاتارداعى جاۋىنگەر بۋلاتوۆ رەيحستاگقا تۋ تىكتى» دەپ ءسۇيىنشى سۇراعاندا جۋكوۆ: «ە...مات، كاكيح ازياتوۆ تى سۋەش منە!» دەپ ايقاي سالسا; 1950 جىلدارى جۇمابەك تاشەنوۆ كسرو جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى رەتىندە باۋكەڭە باتىر اتاعىن بەرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەندە مارشال ي.كونەۆ «تولكو چەرەز موي ترۋپ!» دەپ وتىرىپ العان.

كەڭەس وكىمەتى وسىنۋ ەرلەردىڭ ەرى - ەكى ەرەندى  وزدەرىنىڭ كوزى تىرىسىندە ءبىر قورلاسا (رەسەيدەگى گ.بۋلاتوۆ رەيحستاگقا تۋ تىككەندىگىنە لايىق جۇلدىزى بولماعان سوڭ اۋىلداستارىنا شىن باتىر ەكەنىن دالەلدەي الماعان قورلىققا كۇيىنىپ، ىشىمدىككە سالىنىپ ولگەن), تاۋەلسىز قازاقستانداعى اۋدان اكىمى ەندى، ولارعا ت.بيگەلدينوۆتى قوسا، ولاردىڭ  ارۋاعىن قورلاپ وتىر.  وتكەندە قوستانايدا، ءوزىنىڭ كوزى تىرىسىندە-اق «قازاقتىڭ رۋحاني كوسەمى» اتانعان اقاڭا  مەموريالدىق كەشەن سالۋعا قارسى شىققان ەسكەنديروۆا، وتەباەۆا دەگەن دەپۋتاتسىماقتاردىڭ قىلىعى اناۋ. بۇرىن بي-شەشەن، اقىن-جىراۋ بابالارىمىز كەلەمەجدەپ باتا سۇراعان باي-باعىلانداردىڭ يت تەرىسىن باسىنا قاپتايدى ەكەن. ول - جالىنان ۇستاتپايتىن، باسىنان ءسوز اسىرمايتىن اساۋ قازاقتىڭ دەنى ساۋ كەزى ەدى. بۇگىنگى قازاق - ارعى جاعىن ايتپاعاندا جەتپىس جىل ەكىنشى سورتتى ۇلت ەتكەن كەڭەستىك داۋىردەن، زاردابى ودان جەتپىس ەسە تاسىپ تۇسكەن، ءوزىن قور تۇتقان، وزگەنى زور تۇتقان، قازاقتى ءۇشىنشى سورتتى ۇلتقا اينالدىرعان، «سەن قۇل بولماساڭ كۇل بول، مەنىڭ قۇلاعىم تىنىش بولسا بولدى» دەگەن وتىز جىلدىق نازارباەۆتىق داۋىردەن كەيىن رۋحى ەندى عانا قايتا تىرىلگەن قازاق. بۇرىنعى قازاق بۇندايلاردى ەلدەن الاستار ەدى - ول كەزدە ەلدەن قۋىلۋ (وتانشىل قازاق رۋدىڭ ءوزىن ەلگە تەڭەپ، تانىسقاندا «ەلىڭ نە؟ دەپ سۇرايدى) ەڭ اۋىر جازا ەدى - بۇگىنگى بيلىك تىزگىنىن ۇستاعاندار مۇزدىباەۆتى ەل تۇگىل جۇمىسىنان قۋاتىنىنا دا ءۇمىت از. ەندەشە، ۇشەۋىن دە «ۇلتتىڭ ۇستىنى» دەپ اتاۋعا ابدەن بولاتىن باتىرلارىمىزدى بۇلارداي شىرىگەن جۇمىرتقالارعا قورلاتىپ قالاي قاراپ وتىرامىز، قولىمىزدا بيلىك بولماسا دا، اۋزىمىزدا ءتىلىمىز بار عوي، اتا-بابا جولىمەن «تەرىس باتامىزدى» بەرەيىك!

«اللاعا جازساڭ – وڭارسىڭ،
ارۋاققا جازساڭ - وڭبايسىڭ!»
دەگەن ءسوزىن قازاقتىڭ،
ءومىرى ەستىپ-بىلمەگەن،
ەستىسە دە قۇلاعىنا ىلمەگەن.
اكەدەن ءتالىم كورمەگەن،
انادان تاربيە الماعان.
قازاق بولعان سوڭ عانا،
قونجيعانىن اكىم بوپ،
تۇسىنۋگە مىيى جەتپەگەن،
مۇزدىبايدىڭ اسەتى!
ادامدىق جوق قاسيەتى،
(مىڭ-مىڭداعان اسەتتەر)
قۇلاعىڭا قۇيىپ ال،
مىناۋ – قازاقتىڭ وسيەتى:
«ەر ءمانىسىن بىلمەگەن،
ەل ءمانىسىن بىلمەيدى!
ەل ءمانىسىن بىلمەگەن،
جەر ءمانىسىن بىلمەيدى».
قازاعىمنىڭ سەنى جەرى ۇرسىن!
سول جەردە وسكەن نانى ۇرسىن!
تۇزى، بارلىق ءدامى ۇرسىن!
سەن قورلاعان ەرلەردىڭ،
ارۋاعىنىڭ ءبارى ۇرسىن!
اۋليەكول، جاسىباي،
كولدەرىمنىڭ سۋى ۇرسىن!
بالقاراعاي ورماننىڭ،
دەرتكە شيپا نۋى ۇرسىن!
جەتپىس بەنەن توقساننان،
اسىپ ولگەن ءۇش ەردىڭ،
ساقالىنىڭ اعى ۇرسىن!
ءۇش باتىردىڭ باعى ۇرسىن!
ارام بوپ شىعىپ دوسىڭ دا،
اينالىپ كەلىپ تاعى ۇرسىن!
كۇنىڭ ءوتسىن تارىعىپ،
جىلىڭ ءوتسىن زارىعىپ،
جىلاۋمەنەن، زارلاۋمەن،
بارماعىڭدى شايناۋمەن،
ءومىرىڭ ءوتسىن تورىعىپ!

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz