پرەزيدەنت توقاەۆ مىرزا "پرەزيدەنتتىڭ تۋىستارىنا مەملەكەتتىك قىزمەت اتقارۋ قۇقىنا شەكتەۋ قويۋ" تۋرالى زاڭ قابىلداۋ قاجەتتىلىگىن ايتتى.
بۇل ۇسىنىسقا "ادام قۇقىنا ساي كەلمەيدى" دەگەن سىن ايتىپ جاتقاندار دا بار...
كەڭ ماعىناسىندا - بۇل ارينە سولاي سياقتى بولىپ كورىنەدى...
بىراق، ءبىز "كەڭ ماعىناداعى مەملەكەت" ەمەس، ناقتى - قازاقستان مەملەكەتىن قۇرىپ جاتقان حالىقپىز.
ەندەشە، ءبىز جوعارىداعى پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىسىنا "جالپىالەمدىك" فورماتتا ەمەس، "ۇلتتىق مۇددە" تۇرعىسىنان قاراۋىمىىز كەرەك سياقتى...
وسى تۇرعىدا تومەندەگى ويلارىممەن سىزدەرمەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىم:
.......ءيا، الەمدىك زاڭناما جۇيەسىندە بۇل "ادام قۇقىنا" ساي كەلمەيدى. بىراق، زاڭ دەگەنىمىز - جالپى ماعىناداعى "قوعامدىق كەلىسىم" بولىپ تابىلادى. قوعام ءوز ىشىندە "كەلىسىمگە كەلۋ" ارقىلى ءبىر زاڭداردى قابىلدايدى، ءسويتىپ وزدەرى وسى زاڭدى ورىنداۋدى مىندەتىنە الادى.
سوندىقتان، زاڭ "قوعامدىق كەلىسىم" ءتۇرى بولعاندىقتان، ول "قوعامنىڭ ءداستۇرىن، مەنتاليتەتىن، سالتتارىن، مادەنيەتىن، دۇنيەتانىمىن ەسكەرگەن بولۋى ءتيىس" بولىپ شىعادى. ونسىز بۇل زاڭدى قوعام قابىلداماعان بولار ەدى...
...ەندەشە، "پرەزيدەنت تۋىستارىنا شەكتەۋ زاڭى" دا ءبىزدىڭ مەنتاليتەتتى تولىق ەسكەرگەن ماقساتتا ۇسىنىلىپ وتىر دەسە بولادى.
ەگەر ءبىز، مەنتاليتەتىمىزدى ەسكەرمەي، "جالپىالەمدىك ادام قۇقىن" العا تارتىپ، مۇنداي زاڭدى قابىلداماساق - وندا ءبىزدىڭ قازاق قوعامىندا "پرەزيدەنت تۋىسىن، نە تانىسىن، نە رۋلاسىن، نە جەرلەسىن قولداۋدا" دەگەن ءسوز تىيىلمايدى.
ال بۇل قوعامدا پرەزيدەنتكە دە، باسقا شەشۋشى مەملەكەت باسقارۋ دەڭگەيلەرىندە دە بيلىككە دەگەن تەرىس كوزقاراس تۋدىرادى.
ول كوزقاراس ودان ءارى قوعامداعى جاپپاي ءىس- ارەكەتتەرگە ۇلاسىپ، بۇل قازاق حالقىنىڭ تۇتاسۋىنا، ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزە بەرەدى...
نەگە؟
....سەبەبى، ءبىزدىڭ ۇلت اۋەل باستان "رۋلاردىڭ ەرىكتى وداعى" رەتىندە، ياعني - "رۋلىق كونفەدەراتسيا" تۇرعىدا قالىپتاسقان.
كەيىن ءبىز "قازاق حاندىعى" اتىمەن، ءوزىمىزدى "قازاق ۇلتىمىز" دەپ ساناپ كەتسەك تە، ۇلتتىق مەنتاليتەتتە "رۋلىق سانا" جويىلمادى. ونى جويۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
سەبەبى، "شەجىرەلىك زاڭمەن" ءومىر ءسۇرۋشى قازاق ۇلتىنىڭ "شەجىرەسى" قان مەن جان تازالىعىن ۇستاپ تۇرعان بىردەن-ءبىر تەتىك بولاتىن - "شەجىرە" كەتسە، قازاق دەگەن ۇلت تا بولمايتىنىن بابالار بىلگەن. سول سەبەپتى، "شەجىرەنىڭ" ءتۇپ نەگىزىن قۇراۋشى "رۋلىق سانا" دا ساقتالىپ وتىردى...
"رۋدى ساقتاۋ" جەرشىلدىك نە باسقا سەبەپ ءۇشىن ەمەس، ول قازاقتىڭ ادامگەرشىلىك قاتىناستار جۇيەسىن، نە بولماسا، مورالدىك-ەتيكالىق جۇيەسىن ساقتاۋ ءۇشىن قولدانىلدى. سونىڭ اسەرىنەن قانا قازاقتا "اعا-ءىنى، باۋىر، ناعاشى-جيەن، قۇدا-قۇداعي، بولە، جەزدە، كەلىن، كۇيەۋ ت.ت." قاتىناس ەرەجەلەرى قالىپتاستى. بۇل ەرەجەلەردىڭ ءبارى دە قازاق ۇلتىن ىدىراتۋعا ەمەس، تۇتاستاندىرۋعا قىزمەت ەتتى. بولماسا، قازاق باياعىدا ىدىراپ، قايتادان دەربەس ءومىر ءسۇرۋشى "رۋلىق قالىپقا" ورالار ەدى.
...قازاق وعان ورالمادى. "قازاقپىز" دەپ قالا بەردى، ياعني، مەملەكەتتىلىگىن ساقتاۋدى قالادى...
بىراق، مەملەكەتپەن بىرگە "جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاۋ" زاڭى ساقتالدى. ول دا مەملەكەتتىك مۇددەگە قىزمەت ەتتى. ۇلت تازالىعى، قان تازالىعى جانە قوعامدىق قاتىناستار جۇيەسى وسىنداي "سەلەكتسيالىق زاڭمەن" جۇزەگە اسىرىلدى.
ەندى، بۇگىندە ءبىز وسى قالىپتان اتتاپ وتە الدىق پا؟
مەنىڭشە - جوق.
سەبەبى، نازارباەۆ 30 جىل بويى قازاقتىڭ وسى ەرەكشەلىگىن ءوز پايداسىنا جاراتۋ ماقساتىمەن، ونى ۇرلەپ وتىردى، قوزداتىپ وتىردى.
...ءسويتىپ، ول قازاق حالقىنىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋىن ونداعان جىلدارعا شەگەردى...
مۇنىڭ باستى تەتىگى رەتىندە كلاندىق-رۋلىق-تۋىستىق كوررۋپتسيا قولدانىلدى. ونى اۆتوريتارلىق بيلىك (مەملەكەت) قولداپ وتىردى.
ناتيجەسىندە - مەملەكەت پەن حالىق مۇددەسى ودان زور زارداپ شەكتى...
...سوندىقتان، ءدال قازىرگى جاعدايدا، ەلىمىزدە ء"وزىن-ءوزى رەتتەۋشى" تولىققاندى دەموكراتيالىق-قۇقىقتىق مەملەكەت ورنامايىنشا، قوعام وسى - "پرەزيدەنتتىڭ تۋىستىق قاتىناسىنا شەكتەۋ قويۋ" زاڭىن قابىلداۋى كەرەك...
ياعني، مۇنداي زاڭ پرەزيدەنتتىڭ تەك قانا ەل مۇددەسىمەن قىزمەت جاساۋىنا پارمەن بەرەدى.
ال ول بولماسا، "قاسقىردىڭ اۋزى جەسە دە قان، جەمەسە دە قان" دەگەن ءپرينتسيپى ىسكە قوسىلىپ، ءار دەڭگەيدەگى ۇلتتىق تۇتاستىققا جەتۋ قيىندايدى.
رۋشىلدىق بۇرىنعىداي سالتانات قۇرا بەرەدى.
ال، ەل تۇتاس بولماسا مىقتى مەملەكەت قۇرۋ مۇمكىن ەمەسى اركىمگە دە تۇسىنىكتى بولسا كەرەك...
وسىنى تۇسىنگەن پرەزيدەنتتى - حالىق تا ءتۇسىنۋى كەرەك!

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz